Қазақстан Республикасының әлеуметтік құрылымының қалыптасуы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

I. Қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы концепциялар мен теориялары

1. 1 Теориялық әлеуметтанудағы әлеуметтік құрылым тұжырымдамасы . . . 3-15

1. 2. Әлеуметтік құрылым концепциясы, әлеуметтік стратификация . . . 16-27

II. Қазақстан Республикасының әлеуметтік құрылымының қалыптасуы

2. 1 Қазіргі Қазақстандағы әлеуметтік құрылымының қалыптасуы . . . 28-46

2. 2 Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрылымының дамуындағы негізгі бағыттар . . . 47-57

Қортынды . . . 58-59

Пайдаланған әдебиеттер . . . 60-61

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қоғамның әлеуметтік құрылымы әлеуметтану ғылымының ең өзекті, орта деңгейдегі фудаментальдың теориясын қалыптастыратын арнайы саласы. Әлеуметтанулық теориялардың орта деңгейдегі бөлігін дамыта отырып, әлеуметтік құрылымның дамуы туралы арнайы теориялық білімді ашып көрсететінде осы бағыт болып есептеледі. Қоғамның дамуы оны құраушы адамдардың әлеуметтік топтар мен олардың жиынтығына, олардың әртүрлі әрекеттерін ұйымдастырушы әлеуметтік жүйелерге, соның ішінде әлеуметтік топтардың қызметіне, статусына, өзара әрекеттері мен байланыстарына, қызметтеріне негізделеді. Қоғамның әлеуметтік құрылымы пәні әлеуметтанудың негізгі фундаментальды оқу пәндерінің бірі. Әлеуметтанулық теориялардың орта деңгейдегі бөлігін дамыта отырып, әлеуметтік құрылым туралы арнайы теориялық білімді ашып көрсететінде осы бағыт болып есептеледі. Қоғамның дамуы оны құраушы адамдардың жиынтығына, олардың әртүрлі әрекеттерін ұйымдастырушы әлеуметтік жүйелерге, соның ішінде әлеуметтік топтардың қызметіне, статусына, өзара әрекеттері мен байланыстарына негізделеді. Сондықтан қоғамды әлеуметтанулық зерттеулердің бір тармағы әлеуметтік топтардың, таптарды, страталарды жеке әлеуметтік жүйе ретінде және әлеуметтік құрылымды құрайтын жиындық ретінде қарастыру.

Қоғамның әлеуметтік құрылымы аса күрделі, бірнеше шағын құрылымдарға жіктелетінін ескеруіміз керек. Әлеуметтік құрылымының мынадай түрлері бар: қоғамның таптық құрылымы, қоғамның стратификациялық құрылымы, қоғамның ұлттық құрылымы, қоғамның кәсіби құрылымы, қоғамның демографиялық құрылымы, қоғамның теориториялық не аймақтық құрылымы.

Әлеуметтану ғылымының тарихында бұл мәселе өте маңызды, негізгі салаларды құрайды. Әлеуметтік құрылым туралы әлеуметтануда әртүрлі концепциялар аз емес. Оларды топтастырғанда екі бағытты ажыратуға болады. Әлеуметтанушылардың бір тобы әлеуметтік құрылымды, оның элементтерін нақты өмірде объективті түрде бар деп түсіндірсе, ал екінші бір бағыты таптарды, әлеуметтік топтарды, жалпы әлеуметтік құрылымды тек ғана сананың, адам ойының нәтежиесі деп түсіндіреді. Бірінші бағыттағы әлеуметтанушылар құрылымдық функционализм деп аталатын топқа, екінші бағыттағы әлеуметтанушылар символдық интеракционизм деген көзқарасты қолдайтындар тобына жатады. Біз осы бірінші концепцияны, яғыни құрылымдық функционализмді қолдаймыз, осы теориялық бағытты методологиялық басшылыққа аламыз. Қоғамның әлеуметтік құрылымы дербес әлеуметтік құрылым. Біз бұл категорияны тек қана өзіндік мағынада пайдаланғанымыз жөн болады. Әлеуметтік құрылым дегеніміз әлеуметтік топтардың, страталардың, таптардың және әлеуметтік институттардың жиынтығ, олардың байланыстары, ара қатнастары. Сонымен әлеуметтік құрылым, біріншіден белгілі бір элементтерден, нақты топтардан тұрады, солардың қосындысы, жиынтығы. Ол әлеуметтік топтардың бір-бірінен айырмашылығы, өзгешелігі бар. Мысалы әлеуметтік тап дегеніміз қоғамдық өндіріске, бөлінетін байлық мөлшеріне қоғамда алатын орнына байланысты сипатталатын адамдардың үлкен тобы. Оның мынадай түрлері бар: бай табы, орта тап, төменгі тап немесе кедей табы.

Әлеуметтік құрылым дегеніміз қоғамдағы еңбектің күрделенуіне, оның бірлігіне өндіргіш күштер мен өндірістік қатнастардың даму деңгейіне байланысты болатын өзгерістерді көрсететін, сонымен бірге нақты кезеңдегі әлеуметтік жүйенің элементтері арасындағы тұрақты қалыптасқан жиынтықты айтамыз

Әлеуметтік құрылымның басты элементі әлеуметтік топтар, страталар, таптар дедік. Ендігі мәселе осы топтарды анықтау, оларға дұрыс анықтама беру. Әлеуметтік топтар деген жалпылама ұғым, бұл ұғымға негізінде қоғамдағы адамдар топтарының бәрі де кіреді. Бірақта әлеуметтік топ деп қоғамда кездесетін адамдардың барлық топтарын айта беруге болмайды. Мысалы, кейбір адамның топтарының, оларды біріктіретін, құрастыратын белгілері болмауы да мүнкін. Оларды топ деп айтуға болмайды. Әлеуметтік топтың өзіндік әлеуметтік белгілері бар. Мысалы, әлеуметтік - кәсіби топ деген ұғым бар. Ондай топтарды да біз әлеуметтік топтарға жатқызамыз, қоғамның әлеуметтік құрылымына кіргіземіз. Әлеуметтік топқа кіретін үлкен топ - ол тап. Тап деген ұғым ғылымда 18 ғасырда пайда болды. Осы кезеңде француз, ағылшын ойшылдары тап деген ұғымды саяси құрылымды түсіндіру ісіне пайдаланды. Сонымен бұл категория экономикалық, әлеуметтік топтарды белгілеуге қолданылады. әлеуметік тап дегеніміз өндіріс құрал - жабдықтарына белгілі қатнасы бар, қоғамдық еңбек бөлінісінде нақтылы алатын орны бар, ерекше әдістер арқылы алатын табыстарының өзіндік мөлшері бар үлкен әлеуметтік топтар. Олардың ең басты белгілері кіріс, табыс мамандық, билік, білім, мәдениет меншік т. б. Әрине бұл топтар әлеуметтанудың арнайы салаларында қарастырылады. Мысалы, әлеуметтік демографияда, бірақта, осы топтар туралы қысқаша түсініктеме беріп кетейік. Әлеуметтік демографиялық топ дегеніміз- әрі әлеуметтік, әрі демографиялық белгілері бар әлеуметтік топтарды айтамыз. Олар: зейнеткерлер, жастар, әйелдер, ер адамдар. Мысалы, зейнеткерлердің өзіндік әлеуметтік белгілері бар. Олардың көпшілігі жасы үлкен адамдар. Әлеуметтік белгілері өзіндік өмірі, тұрмысы, психологиясы, әлеуметтік жағдай, дүниеге, үкіметке мемлекетке көзқарасы бар. Жастар- демографиялық топ. Бірақ оларды тек демографиялық жақтарынан ғана ажырататын топ деп қарауға болмайды. Жастар ерекше әлеуметтік топ. Олардың әлеуметтік белгілері өзіндік өмір салты, психологиясы, идеологиясы бар.

Әлеуметтік топтарға сословие, каста деген топтар да кіреді. Олар адамдардың шыққан топтары бірлестігі, жиынтығы. Тарих жағынан алғанда сословиелер таптардан бұрын пайда болды, бірақта таптық қоғамда олар таптармен бірге орын алып жатты. Сословиелік құрылымдардың кейбір қалдықтары бір қатар елдерде әлі күнге дейін орын алып жатыр. Солловие дегеніміз заңдар мен құқықтық түрде, не болмасы дәстүрлі түрде, әдет- ғұрыптар арқылы бекітілген және осыған байланысты ұрпақтан - ұрпаққа қарай, беріліп отыратын, әлеуметтік топтардың құқығы мен міндеттері.

Диплом жүмысының мақсаты- Қоғамның әлеуметтік құрылымының - қоғамдағы ролін, олардың атқаратын әлеуметтік қызметтерін, әлеуметтік институт ретіндегі статусы, институционалды қалыптасуын зерттеу болып табылады.

Диплом жүмысының құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қосымшадан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен түрады.

I. Қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы концепциялар мен теориялары

1. 1 Теориялық әлеуметтанудағы әлеуметтік құрылым тұжырымдамасы

Қоғамның әлеуметтік құрылымы пәні әлеуметтанудың негізгі фундаментальды оқу пәндерінің бірі. Әлеуметтанулық теориялардың орта деңгейдегі бөлігін дамыта отырып, әлеуметтік құрылым туралы арнайы теориялық білімді ашып көрсететінде осы бағыт болып есептеледі. Қоғамның дамуы оны құраушы адамдардың жиынтығына, олардың әртүрлі әрекеттерін ұйымдастырушы әлеуметтік жүйелерге, соның ішінде әлеуметтік топтардың қызметіне, статусына, өзара әрекеттері мен байланыстарына негізделеді. Сондықтан қоғамды әлеуметтанулық зерттеулердің бір тармағы әлеуметтік топтардың, таптарды, страталарды жеке әлеуметтік жүйе ретінде және әлеуметтік құрылымды құрайтын жиындық ретінде қарастыру.

Жастар- демографиялық топ. Бірақ оларды тек демографиялық жақтарынан ғана ажырататын топ деп қарауға болмайды. Жастар ерекше әлеуметтік топ. Олардың әлеуметтік белгілері өзіндік өмір салты, психологиясы, идеологиясы бар. Жаңа топтарды біріктіріп, жинақтап айтқанда іскер топ деген ат қойылған. Осы іскер топтың ішінде көптеген страталар бар. Олардың ең үлкені бизнесмен, деп аталады. Бизнес деген ағылшын тілінен аударғанда іс деген сөз. Қысқаша айтканда бизнесмен деген іспен айналысатын адам деген сөз. Бірақ та іспен, жұмыспен адамдардың басым көпшілігі айналысады. Олардың бәрін бизнесмен деуге болмайды. Қазақта «Іскер адам» деген түсінік бар. Бұл ұғым бойынша адамның еңбекқорлық, тапқырлық қасиеттері белгіленеді. Ал бизнесмен дегеніміз қазіргі кезеңде белгілі бір іскер адамдардың тобы, стратасы. Осы ұғыммен, әсіресе, сауда-саттықпен, өндіріспен, басқа да салаларда қызмет ететін адамдар тобын белгілейді. Бұл топ нарықтық экономикамен, жеке менішкпен байланысты. Совет қоғамында, яғни нарықтық емес қоғамда, бизнесмен деген болмаған. Ал қазіргі кезеңде бизнесмендер экономиканың, әлеуметтік өмірдің барлық салаларымен айналысады. Қайталап айтқанда, бизнесмен істі жүргізуші, бірақ та ол іс табыс, кіріс, шығыс деген экономикадық категориялармен байланысты. Табыс, пайда болмаса бизнестің мәні болмайды. Бизнесмендер бірнеше топтарға бөлінеді. Олардың ішінде ірі бизнесмендер тобы, срта және шағын бизнеспен айналысатын топтар бар. Сондықтан да іскер адамдар, бизнесмендер әртүрлі топтарға кіреді. Мысалы, ірі бизнесмендер көлемді іспен айналысатын топ, көлемді байлығы, табысы, пайдасы бар страталар. Олар бай топқа кіреді. Көпшілік бизнесмендер орта топқа жатады. Ұсақ сауда-саттықпен айналысатын адамдар тобы өздерін бизнесмендерміз деп таныстырады. Бірақ та бұлардың басым көпшілігі зейнеткерлер, жұмыссыздар, әйелдер, т. б. дұрыс кәсіп таба алмай жүргендер. Бұл стратаның басым көпшілігі кедейлер тобына жатады. Іскер адамдардың кейбір топтары, страталары зат шығарушы, яғни өндіріспен айналысады. Олар қажетті нәрселерді жасап не өңдеп шығарады, халыққа қызмет етеді, туристік фирмаларды құрайды, т. б. қызметтер атқарады. Осындай бірлестіктердің қожайындары, ұйымдастырушылары бар. Оларды осы іскер адамдар тобына жатқызамыз.

Генетикалық жағынан бір-бірімен өкшелес бола отырып, ру, тайпа, халық, ұлт әлеуметтік -этникалық жағынан іргелілеп даму процесініңтізбегін жасайды. Сонымен, этногенез әр түрлі қауымдық топтар негізінде жаңа құрамдағы туыстас тайпа немесе халақтың шығу тегі болады. Этногенез халықтар тарихының бастамасы. Ол үнемі даму үстінде болады. Бірде оған жаңа этникалық топтар қосылып, онымен бірге қайнасып, араласып кетсе, енді бірде одан кейбір топтар бөлініпте жатады.

Бұларды біріктіретін белгі - нарықтық эконмика. Айтылған топтардың кайсысы болмасын нарықтық экономикамен, жеке меншікпен байланысты. Әрине Совет қоғамы кезінде осы топтардың кейбіреуі болған. Олар мысалы, саудагерлер, жасырын жеке меншік иелері. Бірақ та олар өз істерін ашық түрде жүргізе алмай, көп істерді жасырын істеген.

Жаңа топтарды біріктіріп, жинақтап айтқанда іскер топ деген ат қойылған. Осы іскер топтың ішінде көптеген страталар бар. Олардың ең үлкені бизнесмен, деп аталады. Бизнес деген ағылшын тілінен аударғанда іс деген сөз. Қысқаша айтканда бизнесмен деген іспен айналысатын адам деген сөз. Бірақ та іспен, жұмыспен адамдардың басым көпшілігі айналысады. Олардың бәрін бизнесмен деуге болмайды. Қазақта «Іскер адам» деген түсінік бар. Бұл ұғым бойынша адамның еңбекқорлық, тапқырлық қасиеттері белгіленеді. Ал бизнесмен дегеніміз қазіргі кезеңде белгілі бір іскер адамдардың тобы, стратасы. Осы ұғыммен, әсіресе, сауда-саттықпен, өндіріспен, басқа да салаларда қызмет ететін адамдар тобын белгілейді. Бұл топ нарықтық экономикамен, жеке менішкпен байланысты. Совет қоғамында, яғни нарықтық емес қоғамда, бизнесмен деген болмаған. Ал қазіргі кезеңде бизнесмендер экономиканың, әлеуметтік өмірдің барлық салаларымен айналысады. Қайталап айтқанда, бизнесмен істі жүргізуші, бірақ та ол іс табыс, кіріс, шығыс деген экономикадық категориялармен байланысты. Табыс, пайда болмаса бизнестің мәні болмайды. Бизнесмендер бірнеше топтарға бөлінеді. Олардың ішінде ірі бизнесмендер тобы, срта және шағын бизнеспен айналысатын топтар бар. Сондықтан да іскер адамдар, бизнесмендер әртүрлі топтарға кіреді. Мысалы, ірі бизнесмендер көлемді іспен айналысатын топ, көлемді байлығы, табысы, пайдасы бар страталар. Олар бай топқа кіреді. Көпшілік бизнесмендер орта топқа жатады. Ұсақ сауда-саттықпен айналысатын адамдар тобы өздерін бизнесмендерміз деп таныстырады. Бірақ та бұлардың басым көпшілігі зейнеткерлер, жұмыссыздар, әйелдер, т. б. дұрыс кәсіп таба алмай жүргендер. Бұл стратаның басым көпшілігі кедейлер тобына жатады. Іскер адамдардың кейбір топтары, страталары зат шығарушы, яғни өндіріспен айналысады. Олар қажетті нәрселерді жасап не өңдеп шығарады, халыққа қызмет етеді, туристік фирмаларды құрайды, т. б. қызметтер атқарады. Осындай бірлестіктердің қожайындары, ұйымдастырушылары бар. Оларды осы іскер адамдар тобына жатқызамыз.

Соңғы 10 жылдың ішінде Қазақстанның әлеуметтік құрылымында тағы да басқа жаңа топтар пайда болды. Бұл топтар нарықтық экономиканың талабына байланысты жоғары көтерілген мамандар тобы. Олар, айталық банк
қызметкерлері, тіпті банк иелері, әртүрлі қаржы мәселесімен айналысатын
топтар. Қазақстанда көптеген компаниялар, фирмалар, акционерлік қоғамдар,
сауда үйлері, ірі дүкендер, супермаркеттер мен гипермаркеттер пайда болды.
Осындай орындарда Қазақстан бойынша алғанда бірнеше мыңдаған адамдар
қызмет етеді. Бұндай орындардың иелері, қожайындары бар. Бұнда жұмыс
істейтіндер жаңа топтар, бизнесмендер, менеджерлер. Фирмаларда, әсіресе
шетелдік фирмаларда жұмыс істейтін мамандардың жалақысы жоғары.
Ал кейбіреулері, әсіресе мұнай, газ, мыс, алтын шығаратын өндірістері бар
фирмаларда жұмыс істейтіндер біздің өлшеммен алғанда өте көлемді жалақы
табады. Оларды біздің елде байлардың қатарына жатқызуға болады.

Стратификация теориясы бойынша нарықтық экономика үстемдік ете
бастаған елдерде жіктеу, бөліну процесі күшейе түсуде. Осыған байланысты
қоғамдағы топтардың арасындағы материалдық, экономикалық айырмашылығы күшейе түсуде. Бұндай жағдайларды дамыған Батыс Европа елдері, АҚШ, Жапония сияты елдер басынан өткізген және еткізуде. Бірақ та байлар мен кедейлердің арасындағы айырмашылық мықты дамыған елдерде белгілі бір мөлшерден аспайды. Мысалы, өлшем бірлігі ретінде 10 пайыз төменгі, кедей топпен, 10 пайыз бай топтың арасындағы материалдық айырмашылық алынады екен. Сол айырмашылық үлкен болмауы керек. Қазақстан Республикасында осы айтылған алшақтық Батыс елдерімен салыстырғанда әзірше 4-5 есе көбірек болып тұр. Бұрыннан келе жатқан және жаңадан пайда болған топтарды жинақтап, белгілі бір жүйеге келтірсек қазіргі Қазақстанда 3 таптың бар екенін байқаймыз. Олар: жоғары, бай тап; орта тап; төменгі, кедей тап.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.