ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ ТӨЛЕНЕТІН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ СЫЙАҚЫЛАР
19-IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар
Бұл нұсқа 2004 жылғы 16 желтоқсанда шығарылған Қызметкерлерге қосымша
жеңілдіктер мен төлемдер – Актуралы пайда және залал, топтық сақтандыру
және ақпаратты ашу IAS 19 Түзетулерден туындайтын түзетулерді қамтиды.
19-IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар
МАҚСАТЫ
Осы Стандарттың мақсаты есеп тәртібін орнату және қызметкерлерге
берілетін сыйақы туралы ақпаратты ашу болып табылады. Стандарт компаниядан
мыналарды тануды талап етеді:
(а) міндеттемені – егер қызметкер болашақта төленуі тиіс
сыйақы орнына қызмет көрсеткен жағдайда; және
(b) шығысты – қызметкердің сыйақы орнына қызмет көрсету
нәтижесінен шығатын компанияның экономикалық пайданы пайдаланған
жағдайда.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
1. Осы Стандарт, оларға қатысты 2-Үлестік құралдар
негізіндегі төлемдер IFRS Халықаралық стандарты қолданылатындарды
қоспағанда, жұмыс беруші қызметкерлерге беретін барлық сыйақыларды
есепке алу үшін қолданылуы тиіс.
2. Осы Стандарт зейнетақы жоспарлары бойынша есептілікке қатысты
емес (19-Зейнетақымен қамсыздандыруға жұмсалған шығындар IAS қараңыз).
3. Оларға қатысты осы Стандарт қолданылатын қызметкерлерге
сыйақылар мынадарды қамтиды:
(а) жасалған жоспарларға немесе компания және оның
қызметкерлері немесе олардың өкілдерінің арасындағы басқа да
жасалған келісімдерге сәйкес;
(b) заңнаманың талаптарына сәйкес немесе компания ұлттық,
мемлекеттік, салалық немесе басқа да жұмыс берушілер тобына
жарналар төлеуді жүзеге асыруға тиісті сала ішіндегі шарттарға
байланысты; не
(с) жүктелген міндеттеменің шығуына әкеліп соқтыратын
компания тәжірибесінің қалыптасуына сәйкес. Егер компанияның
қызметкерлерге төлеулерді жүзеге асыруына нақты баламасы
болмаса, қалыптасқан тәжірибе жүктелген міндеттемеге әкеліп
соқтырады. Жүктелген міндеттеменің мысалы компанияның
қалыптасқан тәжірибесінің өзгеруі оның қызметкерлерімен қарым-
қатынасында тиімсіз зиянға әкеліп соқтыратын жағдайы болуы
мүмкін.
4. Қызметкерлерге берілетін сыйақыға:
(а) жұмысшыларға және қызметкерлерге берілетін жалақы
және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған жарналар, жыл сайынғы
ақы төленетін демалыс және ауруына байланысты ақылы демалыс,
пайда және сыйлықақыларға қатысу (егер олар кезең аяқталғаннан
кейін 12 ай ішінде төленетін болса), сонымен қоса осы уақытта
жұмыспен қамтылған қызметкерлер үшін ақшалай емес нысандағы
сыйақылар сияқты (медициналық қызмет, үймен және көлікпен
қамтамасыз ету, ақысыз немесе күні белгіленген тауарлар немесе
қызметтер сияқты) қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді
сыйақылар;
(b) зейнетақы, зейнетке шыққаннан кейін берілетін басқа
сыйақылар, еңбек қызметі аяқталған соң өмірді сақтандыру және
медициналық қызмет көрсету сияқты еңбек қызметінің аяқталуына
байланысты берілетін сыйақы;
(с) жұмыс стажы ұзақ қызметкерлер үшін ақы төленетін
демалыс немесе ақы төленетін шығармашылық демалыс, мерейтойларға
арналған, еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімді жәрдемақылар,
сондай-ақ пайдаға және сыйлықақыға қатысуға, егер көрсетілген
төлемдер кезең аяқталғаннан кейінгі 12 айдан астам кезеңде
жүзеге асырылса, қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді
сыйақылар; және
(d) шығу жәрдемақылары.
(а)-(d) көрсетілген әрбір санаттың әр түрлі сипаттамаға ие
болуына қарай осы Стандарт әрбір бөлек санат үшін жеке талаптар қояды.
5. Қызметкерлерге берілетін сыйақы қызметкерлерге берілетін,
сол сияқты асырауындағы адамдарға берілетін сыйақы сияқты, жәнене
қызметкерлердің, олардың жұбайларының, балаларының немесе басқа
асырауындағы адамдардың, не, мысалы, сақтандыру компаниялары сияқты
басқа тұлғалардың тікелей пайдасына іске асырылатын төлем жасау
(немесе тауарлар немесе қызмет көрсету үшін) арқылы жүзеге асырылуы
мүмкін.
6. Қызметкер компанияға толық жұмыс күні негізінде, тұрақты,
біржолғы немесе уақытша негізде ішінара жұмыспен қамту қызметін
көрсете алады. Осы Стандарттың мақсаты үшін қызметкерлер санына
директорлар және басқа да басқару саласының қызметкерлері кіреді.
АНЫҚТАМАЛАР
7. Мынадай терминдер осы Стандартта белгіленген мағынада
қолданылады:
Қызметкерлерге берілетін сыйақы – компанияның қызметкерлерге
олар көрсеткен қызметтің орнына ұсынылатын сыйақылардың және
төлемдердің барлық түрлері.
Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар –
қызметкердің тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде кезең аяқталғаннан
кейін толық көлемде 12 ай ішінде төленуге тиісті, қызметкерлерге
берілетін сыйақы (шығу жәрдемақылары және үлестік құралдарға өтемақы
төлемдерін қоспағанда).
Еңбек қызметі аяқталған кезде төленетін сыйақылар - еңбек
қызметі аяқталғанда төленетін қызметкерлерге берілетін сыйақылар (шығу
жәрдемақылары және үлестік құралдарға өтемақы төлемдерін қоспағанда).
Еңбек қызметі аяқталған кездегі сыйақылар жоспары – компанияның
қызметкерлерге олардың еңбек қызметі аяқталғаннан кейін тиісінше
төлейтін сыйақыларға жасалған немесе жасалмаған келісімдері.
Белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарлары – егер қор
қызметкерлерге ағымдағы және алдыңғы кезеңдерде олардың көрсеткен
қызметтері үшін есептелген барлық сыйлықақыларды төлеу үшін жеткілікті
қаражаты болмаса, компанияның белгіленген жарнаны бөлек қорға төлеуді
жүзеге асыруын және қосымша жарналар төлеу бойынша қандай да болмасын
заңды және жүктелген міндеттемелері болмаса, белгіленген жарнасы бар
зейнетақы жоспарларынан ерекшеленетін зейнетақы жоспарларын қамтамасыз
етуді болжайтын зейнетақымен қамсыздандыру жоспары.
Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарлары – белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарларынан айырмашылығы бар зейнетақымен
қамсыздандыру жоспары.
Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарлары – бұл:
(а) жалпы бақылауда тұрмайтын әр түрлі компаниялар
енгізген активтерді біріктіретін; және
(b) зейнетақы жарнасы және көлемі зейнетақыны алушы
қызметкердің қандай компанияда жұмыс істеуіне тәуелсіз анықталу
шартымен бірнеше компаниялардың қызметкерлерін зейнетақымен
қамсыздандыру үшін бұл активтер пайдаланылатын белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы
жоспарларынан басқа) немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы
жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа).
Қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар -
қызметкер тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде төлем жасау бойынша
берешек, кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде толық көлемде өтелу
мүмкін болмайтын қызметкерлерге берілетін сыйақы (еңбек қызметі
аяқталуы бойынша төленетін сыйақылар, шығу жәрдемақыларды және
үлестік құралдармен өтемақы төлемдерін қоспағанда).
Шығу жәрдемақылары –:
(а) қызметкерді зейнеткерлік жасқа толмағанға дейін
компанияның шешімімен жұмыстан шығарса; не
(b) қызметкердің өз еркімен осындай сыйақыға айырбастауға
жұмыстан шығу салдары болып табылатын қызметкерлерге берілетін
сыйақылар.
Кепілдік берілген зейнетақылар – оларды алу құқығы
қызметкерлердің әрі қарайғы жұмысына тәуелді емес зейнетақылар.
Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша
міндеттемелердің дисконтталған құны – ағымдағы немесе өткен кезеңдерде
көрсетілген қызметкерлердің қызметіне байланысты шығатын міндеттемені
орындау үшін қажетті күтіліп отырған болашақ төлемдердің дисконтталған
құны (жоспар активтерін есептеп шығарғанға дейін).
Ағымдағы қызмет көрсету құны – ағымдағы кезең ішінде
қызметкерлерге қызмет көрсету нәтижесінде белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнының
ұлғаюы.
Пайыздарға жұмсалған шығын – зейнетақыны төлеу сәтінің бір
кезеңге жақындауына байланысты шығатын кезең ішінде белгіленген
төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған
құнының ұлғаюы.
Активтер жүйесіне:
(а) қызметкерлердің ұзақ мерзімді сыйақылары қорларының
активтері; және
(b) белгілі бір талаптарды қамтамасыз ететін сақтандыру
полистері жатады.
Қызметкерлерге берілетін ұзақ мерзімді сыйақы қорының активтері (есеп
беруші компания шығарған жіберілуге тиісті емес қаржы құралдарынан басқа) –
бұл активтер мыналар:
(а) есеп беретін компаниядан заңды түрде оқшауланған, тікелей
қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру
мақсатында жұмыс істейтін тұлғаға (қорға) жатады; және
(b) қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге
асыру үшін пайдаланылуы мүмкін, компания кредиторларының талаптарын
қанағаттандыру үшін пайдаланылуы мүмкін емес (бұдан әрі банкроттық
жағдайында) және мынадай жағдайларды қоспағанда, есеп беруші
компанияға қайтарылуы мүмкін емес:
(і) қорда қалатын активтер қызметкерлерге сыйақы беру
бойынша барлық міндеттемелер жоспарымен немесе есеп беруші
компаниялар міндеттемелерімен байланысты қанағаттандыруы үшін
жеткілікті; не
(іі) активтер есеп беруші компанияларға қызметкерлерге
төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде қайтарылады.
Белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі – егер
полистен келіп түсетін табыс есеп беруші компания тарапына (24-Байланысты
тараптар туралы ақпаратты ашу IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға
сәйкес) байланысты болып табылмайтын сақтандырушы шығарған сақтандыру
полисі
(а) белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша
тек қызметкерлерге берілетін сыйақыны қаржыландыру және төлеу
үшін пайдалануы мүмкін; және
(b) компания кредиторларының (әрі қарай банкрот
жағдайында) талаптарын қанағаттандыру үшін қолданыла алмайды
және есеп беруші компанияға мынадай жағдайларды есептемегенде
қайтарылмайды:
(і) түсімдер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша
барлық тиісті міндеттемелерді қанағаттандыру үшін қажетті
болып табылатын қосымша активтерді білдіреді; не
(іі) есеп беруші компанияға қызметкерлерге төленіп
қойған сыйақыны өтеу ретінде түсімдер қайтарылады.
Әділ құн – жақсы хабардар, осындай мәмілені жасауға келіскен және бір-
бірінен тәуелсіз тараптардың арасындағы мәмілені жасау барысында активке
айырбастауға болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.
Жоспар активіне кіріс – іске асырылған және іске асырылмаған пайда
және залалдармен бірге зейнетақы жоспарының активтерінен алынатын пайыздар,
дивидендтер және өзге де түсім, минус осы активтерді басқаруға арналған кез
келген шығындар және осы жоспарға қатысты төленуге жататын салықтар.
Актуарлық пайдалар және залалдар – актуарлық пайдаға және залалға
мыналар кіреді:
(а) тәжірибе негізіндегі түзету (болашақ жағдайларға қатысты
алғашқы актуарлық жорамалдар және негізінде болған жағдайлар
арасындағы айырма нәтижелері); және
(b) актуарлық жорамалдағы өзгеріс нәтижесі.
Бұрынғы көрсетілген қызметтердің құны – төлемдер белгіленген зейнетақы
жоспарлары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын қызметкерлердің
өткен кезеңде көрсеткен қызметіне байланысты ағымдағы кезеңде пайда болған
жаңа төлемдер енгізу немесе еңбек қызметінің аяқталуына байланысты бұрынғы
төлемдерді өзгерту нәтижесінде немесе басқа да ұзақ мерзімді төлемдерге
байланысты ұлғайту.
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ ТӨЛЕНЕТІН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ СЫЙАҚЫЛАР
8. Қысқа мерзімді сыйақыларға мынадай баптар кіреді:
(а) жұмысшыларға және қызметкерлерге төленетін жалақы
және әлеуметтік қамтамасыз етуге салынатын жарналар;
(b) қызметкерлердің тиісті қызмет көрсеткен кезең
аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде болжанатын демалыс жағдайында
қысқа мерзімді төленетін демалыс (жыл сайынғы төленетін демалыс
және ауруына байланысты демалыс сияқты);
(с) қызметкерлердің тиісті қызмет көрсеткен кезең
аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде төленуі тиіс табыс және
сыйлықақыларға қатысу;
(d) осы уақытта жұмыспен қамтылған қызметкерлер үшін
төленетін ақшалай емес нысандағы сыйақы (медициналық қызмет
көрсету, үймен, автокөлікпен және ақысыз немесе күні белгіленген
тауарлармен немесе қызметтермен қамтамасыз ету сияқты).
9. Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақыларды есепке
алу әдетте оңай, себебі міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін
актуарлық жорамалдарға жол берілмейді, және компанияда актуарлық
пайданың немесе залалдың пайда болуы мүмкін емес.
Тану және бағалау
Қызметкерлерге төленетін барлық қысқа мерзімді сыйақылар
10. Есеп беру кезең ішінде қызметкер компанияға қызмет
көрсеткен кезде компания осы:
(а) кез келген төленіп қойған соманы ұстап қалғаннан
кейін міндеттемелер ретінде (есептелген шығыстың). Егер төленіп
қойған сома төлеулердің дисконтталмаған шамасынан асып кетсе,
компания осындай асып кету аванстық шығыстардың әкеліп
соқтыратын шамасына қарай актив ретінде (аванс шығыстарының)
тану керек; және
(b) активтің өзіндік құнына қосуға талап ететін немесе
рұқсат беретін басқа Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
сол сыйақылар сомаларын есептемегенде шығыс ретінде (қараңыз:
мысалы, 2-Босалқылар IAS және 16-Негізгі құралдар IAS)
қызметтердің орнына төленуі тиісті қызметкерлерге берілетін қысқа
мерзімді сыйақылардың дисконтталмаған шамасын тануға тиіс.
11, 14 және 17-параграфтарда компанияның бұл талаптардың төленетін
демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақыларға қалай қолданылуы тиіс екені
түсіндіріледі.
Қысқа мерзімді төленетін демалыстар
11. Компания 10-параграфқа сәйкес қызметкерлерге төленетін
демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақыларды төленуі күтілетін
шығындарды мынадай:
(а) жинақталатын ақы төленетін демалыс кезінде – болашақ
ақы төленетін демалысты пайдалануға қатысты олардың құқықтарын
күшейтетін қызметкерлердің қызмет көрсету кезінде;
(b) жинақталмайтын ақы төленетін демалыс кезінде –
тікелей демалыс басталған кезде тануы тиіс.
12. Қомпания қызметкерлердің әр түрлі себептермен, соның
ішінде жыл сайынғы демалыс жағдайын, ауруы және қысқа мерзімді жұмыс
жасауға жарамсыздығын, бала бағу кезінде, ант берген заседатель
ретінде қызметке немесе әскер қызметін өтеу кезінде болмауын төлей
алады. Ақы төленетін демалыс екі санатқа бөлінеді:
(а) жинақталатын; және
(b) жинақталмайтын.
13. Жинақталатын ақысы төленетін демалыстар, егер ағымдағы
кезең ішінде толықтай пайдаланбаған болса, олардың мерзімі кейінгіге
жылжытылып және келесі кезеңдерде пайдалануға болады. Жинақталмайтын
ақысы төленетін демалыстар не өтем жасалатын (басқаша айтқанда,
қызметкерлердің пайдаланбаған демалыстардың орнына ақшалай төлем
құқығына ие), не өтем жасалмайтын (қызметкердің пайдаланбаған
демалыстардың орнына ақшалай төлеулерді алуға құқығына ие болмаса)
болуы мүмкін. Міндеттеме қызметкерлердің қызметті қалай көрсеткені,
болашақта олардың пайдалана алатын ақы төленетін демалыстардың
ұзақтығы ненің нәтижесінен көбейетініне байланысты шығады.
Қызметкерлер өтем жасалмайтын жинақталған демалыс алу құқығын
пайдаланғанға дейін жұмыстан шығу мүмкіндігі осы міндеттемені
бағалауға ықпал еткен жағдайда да міндеттеме ақы төленетін демалыс
өтелетін болып табылатын жағдайдың өзінде де күшін жоймайды және
танылады.
14. Компания жинақталатын ақысы төленетін демалыстарды төлеуге
күтілетін шығындарды қызметкерге төлеу болжанатын қосымша сома және
есеп беру күнгі жағдайға байланысты жинақталған пайдаланбаған
демалыстар ретінде бағалауы тиіс.
15. Алдыңғы параграфта анықталған әдіске сәйкес міндеттеме тек
қана ерекшелік ретінде төлемдердің жинақталуына байланысты пайда
болатын қосымша төлем шамасы бойынша бағаланады. Көпшілік жағдайда
компанияда пайдаланбаған ақысы төленетін демалыстарға қатысты елеулі
міндеттемелердің жоқ екендігі туралы қорытындыға келу үшін толық
есептеу қажеттілігі жоқ. Мысалы, ауруына байланысты демалысқа қатысты
міндеттеме ауруына байланысты пайдаланбаған демалыс ақысы төленетін
демалыс ретінде алынуы мүмкін формальды немесе формальды емес болжауға
негіз болған жағдайда ғана маңызды болады.
14 және 15-параграфтарды көрнекілендіретін мысал
Компанияда 100 қызметкер жұмыс істейді. Әрқайсысы ұзақтығы
бес жұмыс күні болатын ауруына байланысты ақысы төленетін жыл сайынғы
демалысқа құқығы бар. Ауруына байланысты пайдаланбаған демалыс бір
жылға кейінгіге жылжытылуы мүмкін. Ауруына байланысты демалыс, ең
алдымен ағымдағы жылға қатысты күн есебінен алынып, одан кейін алдыңғы
жылдан жылжытылған пайдаланбай қалған демалыс есебінен алынады (ЛИФО
негізінде). 20Х1 жылдың 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша орташа
есеппен ауруына байланысты ақысы төленетін пайдаланбаған демалыс бір
қызметкерге екі күннен келді. Негізгі тенденциялары болашақта сақталуы
болжанатын өткен тәжірибе негізінде компания 20Х2 жылы ауруына
байланысты ақысы төленетін демалысты 92 қызметкердің бес күннен көп
алмайтынын, ал қалған сегізі орта есеппен әрқайсысы алты жарым күннен
алатынын күтеді.
20Х1 жылдың 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша жиналған
демалысты пайдаланбау нәтижесінде компания қосымша ауруына байланысты
12 күн демалысты төлейтінін болжайды (әрбір сегіз адамға шаққанда бір
жарым күннен). Осылайша компания ауруға байланысты демалысты 12 күн
көлемінде төлеу міндеттемесін таниды.
16. Жинақталмайтын ақысы төленетін демалыстар болашақ кезеңге
ауыстырылмайды: ағымдағы жылы пайдаланылмаған немесе толық
пайдаланылмаған жағдайда олар жойылады, және қызметкерлерге
пайдаланбаған демалыс үшін ақшалай төлемдерді алуға құқық бермейді.
Әдетте бұл ауруына байланысты демалысқа (өткен кезеңдердегі демалысты
қаншалықты пайдаланбаса, болашақ кезеңдерде демалыстардың ұлғаймауы
сондай дәрежеде болады), бала күтімі бойынша демалыс және ант берген
отырыс төрағасы ретінде қызметке немесе әскери қызметін өтеу кезінде
берілетін демалысқа қатысты. Компания қызметкер көрсеткен қызметіне
сыйақы сомасының көбеюіне әкеліп соқтырмайтындықтан, демалыс кезеңі
басталғанға дейін міндеттемелерді немесе шығыстарды танымайды.
Пайдаға және сыйлықаға қатысу жоспары
17. Компания 10-параграфқа сәйкес пайдаға қатысуға және
сыйлықақыларды төлеуге жұмсалуы күтілетін шығындарды:
(а) компанияның ағымдағы немесе шартқа немесе заңнамаға
сай туындайтын немесе өткен оқиғаларға байланысты осындай
төлемдерді жүзеге асыруға міндеттемесі бар; және
(b) міндеттеме сенімді бағалануы мүмкін болған жағдайда
ғана тануы тиіс.
Ағымдағы міндеттеме компанияның төлемдерді жасамауға нақты
мүмкіндігі болмаған жағдайда ғана болуы мүмкін.
18. Пайдаға қатысудың кейбір жоспарлары бойынша қызметкерлер
белгіленген кезең ішінде компанияда жұмыс істеуге қалған жағдайда ғана
пайда үлесін алады. Осындай жоспарлар, егер қызметкерлер белгіленген
кезең аяқталғанға дейін компанияда жұмысын жалғастырып, олар төлеуге
тиісті соманы ұлғайтатын қызметтерді көрсеткендіктен, жүктелген
міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты жүктелген
міндеттемені бағалау кейбір қызметкерлердің тиісті пайда үлесінсіз
жұмыстан кету мүмкіндігін ескереді.
18-параграфты көрнекілендіретін мысал
Пайдаға қатысу жоспарына сәйкес компания ағымдағы жыл
ішінде жұмыс істеген қызметкерлерге жыл ішіндегі оның таза пайдасының
белгілі бір бөлігін беруі тиіс. Жыл ішінде қызметкерлердің ешқайсысы
жұмыстан шықпаса, онда пайдаға қатысу жоспары бойынша төлемдердің
жалпы сомасы бір жылдың таза пайдасының 3% құрайды. Компания кадр
тұрақсыздығы таза төлем пайдасының 2,5% дейін қысқаратынына сенімді.
Компания таза пайданың 2,5% мөлшеріндегі міндеттемені және
шығысты таниды.
19. Компания сыйлықақыларды төлеуге заңды міндеттемелерінің
болмауы да мүмкін. Алайда, кей жағдайларда компанияда сыйлықақыларды
төлеу тәжірибесі болуы да мүмкін. Осындай жағдайларда компанияның
сыйлықақыларды төлемеуге нақты мүмкіндігі болмағандықтан, жүктелген
міндеттемесі болады. Жүктелген міндеттемені бағалау бұл жағдайда
кейбір қызметкерлердің компаниядан сыйлықақы алмай кету мүмкіндігін
есептейді.
20. Компания өзінің заңды түрдегі және жүктелген
міндеттемелерін мынадай жағдайларда ғана сенімді бағалауы мүмкін:
(а) жоспардың белгіленген талаптарының ішіне сыйақы
шамасының анықтама формулалары кіргенде;
(b) компания қаржы есептілігін шығаруға бекіткенге
дейінгі төленуі тиіс сыйақы көлемін анықтағанда; не
(с) өткен жылдар тәжірибесі компанияның жүктелген
міндеттемесінің шамасын нақты анықтауға мүмкіндік бергенде.
21. Пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша
міндеттемелер компания иеленушілермен мәміле нәтижесіне емес,
қызметкерлердің көрсеткен қызметіне байланысты шығады. Сондықтан да
компания пайдаға қатысу және сыйлықақыны төлеу жоспары бойынша
жұмсалған шығындарды таза пайданы бөлу ретінде емес, шығыс ретінде
таниды.
22. Егер пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша
төленуі тиісті сома қызметкерлердің қызметтерді көрсеткен кезеңі
аяқталғаннан кейінгі 12 ай ішінде толықтай төленбесе, олар
қызметкерлерге берілетін басқа ұзақ мерзімді сыйақыларға жатқызылады
(126-дан бастап 131-ге дейінгі параграфтарды қараңыз).
Ақпаратты ашу
23. Осы Стандарт қызметкерлерге қысқа мерзімді төленетін
сыйақыларға қатысты ақпаратты арнайы ашып көрсетуді талап етпейтініне
қарамастан, оны басқа Стандарттар талап етуі мүмкін. Мысалы, 24-
Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету IAS Халықаралық
стандарты негізгі басқарушыға төлемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді
талап етеді. 1-Қаржы есептілігін ұсыну IAS Халықаралық стандарты
қызметкерлерге сыйақы төлеуге жұмсалған шығыстарды ашып көрсетуді
талап етеді.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БЕРІЛЕТІН СЫЙАҚЫ: БЕЛГІЛЕНГЕН
ЖАРНАЛАРЫ БАР ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖОСПАРЛАРЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕНГЕН ТӨЛЕМДЕРІ БАР
ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАР АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚ
24. Еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақыларға, мысалы:
(а) зейнет демалысына шыққан кездегі зейнетақылар сияқты
сыйақылар; және
(b) еңбек қызметінің аяқталуы бойынша жұмыс істеу
кезеңінің аяқталуы бойынша өмірді сақтандыру және медициналық
қамтамасыз ету сияқты басқа да сыйақылар жатады.
Компания осыған сәйкес еңбек қызметінің аяқталуы бойынша
сыйақыны қамтамасыз ететін келісім еңбек қызметінің аяқталуы бойынша
сыйақы жоспары деп аталады. Компания осы Стандартты, олардың жарналар
алуы немесе зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруы үшін жеке заңды тұлға
құруды көздейтін-көздемейтіндігіне қарамастан, осы сияқты барлық
келісімдерге қолданылады.
25. Зейнетақы жоспарлары оның негізгі талаптарынан келіп
шығатын жоспардың экономикалық мазмұнына байланысты белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарларына және белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарларына бөлінеді. Белгіленген жарналары бар зейнетақы
жоспарлары бойынша:
(а) компанияның заңды немесе жүктелген міндеттемесі қорға
салуға оның келіскен сомасымен шектеледі. Осылайша, еңбек
қызметінің аяқталуы бойынша қызметкердің алған сомасы
компанияның (және қызметкер болуы мүмкін) жарна ретінде алынған
қаржы инвестицияларына табыс жиынтығында зейнетақы жоспары
немесе сақтандыру компаниясына төленген жарна сомасымен
анықталады; және
(b) осының салдарынан актуарлық тәуекел (сыйақылар
күтілгеннен аз болуын) және инвестициялық тәуекел (инвестициялық
активтердің болжанып отырған сыйақылардың қамсыздандыру үшін
жеткіліксіз болуын) қызметкерге жүктеледі.
26. Компанияның заңды түрдегі немесе жүктелген міндеттемесі
болған жағдайда қорға салуға келісімін берген компания міндеттемесі
сомасымен шектелмейтін жағдайға мысал:
(а) тек жарналармен ғана байланысты емес зейнетақы
жоспары бойынша төлеу формуласымен;
(b) зейнетақы жоспарлары арқылы не жанама, төлеуге
арналған табыстың нақты мөлшері арқылы не тура кепілдігімен; не
(с) жүктелген міндеттеменің пайда болуына әкеліп
соқтыратын сол қалыптасқан тәжірибе. Мысалы, тиісті заңды
түрдегі міндеттеме болмаса да, инфляцияның ықпалын жою
мақсатымен компанияда бұрынғы қызметкерлердің зейнетақысын
көтеру дәстүрі қалыптасқан жағдайда жүктелген міндеттеменің
пайда болуы мүмкін.
27. Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарларының
талаптары бойынша:
(а) компания міндеттемесі жұмыс істеп жүрген немесе
бұрынғы қызметкерлерге келісілген сыйақы мөлшерін қамтамасыз
етуден тұрады; және
(b) актуарлық тәуекел (сыйақы шығындары күтілгеннен көп
болғандықтан) және инвестициялық тәуекел мәні бойынша компанияға
жүктеледі. Егер актуарлық немесе нивестициялық тәжірибе
мәліметтері күтілгеннен нашар болса, компания міндеттемесі
ұлғаюы мүмкін.
28. Төменгі 29-дан 42-ге дейінгі параграфтар контекстегі жұмыс
берушілер тобының зейнетақы жоспарларының, мемлекеттік зейнетақы
жоспарларының және сақтандырылған зейнетақы төлеулерінің белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарлары және белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарларының арасындағы айырмашылықты түсіндіреді.
Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарлары
29. Компания жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарларын
жоспарға сәйкес (формальды жағдайлардың шегіне кіретін кез келген
жүктеме міндеттемені қосқанда) белгіленген жарналары бар зейнетақы
жоспары немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары ретінде
жіктеу тиіс. Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспары белгіленген
төлемдері бар зейнетақы жоспары болып табылған жағдайда компания:
(а) өзінің белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары
бойынша міндеттеменің пропорционалды үлесін, жоспар активтерін
және осы сияқты кез келген басқа белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспары бойынша жоспарға кіретін шығындарды есептеуі;
және
(b) 120А-параграфқа сәйкес ақпаратты ашуы тиіс.
30. Қолда бар ақпараттың жұмыс берушілер тобының ұқсас
жоспарына қатысты белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары үшін
қолданылатын есеп әдісін пайдалануына жеткіліксіз болған кезде,
компания:
(а) оның белгіленген жарналары бар жоспар болып
табылғандағыдай, 44-46-параграфтарға сәйкес жоспарды есептеуі
тиіс; және
(b) мыналарды ашуы тиіс:
(і) жоспар белгіленген төлемдері бар жоспар болып
табылатын ақпаратты; және
(іі) белгіленген төлемдері бар жоспар әдісі бойынша
есеп әдісін жүргізуге ақпараттың жетіспеу себептерін; және
(с) зейнетақы жоспарындағы өсуі немесе тапшылық болашақ
төлеу сомасына қаншалықты әсер ету мүмкін болса, соншалықты
деңгейде қосымша мыналарды:
(і) көрсетілген өсу немесе тапшылық жөніндегі кез
келген қолда бар ақпаратты;
(іі) өсуді немесе тапшылықты анықтау кезінде
пайдаланылған базаны; және
(ііі) мұндайлар болған жағдайда компанияға
келтірілген зардабын ашу.
31. Төменде жұмыс берушілер тобының белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарынан бір мысал келтірілген:
(а) жоспар бөлу әдісімен қаржыландырылады, ол мынаны
білдіреді: жарна осы кезеңде есептелген зейнетақыларды төлеу
үшін жеткілікті болып табылатын деңгейде белгіленеді; осы
кезеңде істелген жұмысқа есептелетін зейнетақы болашақ
жарналардан төленеді; және
(b) қызметкерлердің еңбекақысы олардың жұмыс стажының
ұзақтығымен айқындалады, ал жоспарға қатысатын компанияны,
компанияның жоспардан шыққан сәтіне дейін қызметкерлердің
істеген жұмысына есептелетін зейнетақыларды қамтамасыз ету үшін
жарналарды төлемейінше, жоспардан шығаратын нақты тәсіл жоқ.
Мұндай жоспар компания үшін актуарлық тәуекел жасайды: есепті
кезеңде істеген жұмысына есептелетін зейнетақының жиынтық
мөлшері күтілетіннен жоғары мөлшерде болса, компания оның
жарнасын көтеруге немесе төменгі зейнетақыға келісу үшін
қызметкерді көзін жеткізуге мәжбүр болады. Осылайша, бұл жоспар
төлемдер белгіленген зейнетақы жоспарын білдіреді.
32. Компанияда жұмыс берушілер тобының төлемдер белгіленген
жоспар болып табылатын жоспарына қатысты жеткілікті ақпарат болған
кезде, ол жоспар міндеттемелеріндегі, жоспар активтеріндегі және
жоспарға байланысты еңбек қызметін аяқтағанда төлем жасауға арналған
шығындарды өзінің теңбе-тең үлесіне төлемдер белгіленген кез келген
басқа зейнетақы жоспары бойынша жүргізілетін есеп сияқты есеп
жүргізеді. Алайда есеп жүргізу мақсаты үшін кейбір жағдайларда
компания қаржылық жағдайдағы және жоспардың қаржылық көрсеткішіндегі
өзінің үлесін бағалауға сенімділігі тиісті дәрежеде қабілетсіз болуы
мүмкін. Бұл мынадай жағдайларда болуы мүмкін, егер:
(а) Компания осы Келісімнің талаптарын қанағаттандыруы
ықтимал жоспар туралы ақпаратқа кіре алмайды; не
(b) жоспарға қатысушы компанияларды жоспарға қатысушы
жекелеген компаниялар арасында міндеттемелерді, активтерді және
шығындарды бөлуге арналған жүйесі және сенімді базаның болмауы
себепті қазіргі уақытта жұмыспен қамтылған және басқа
компаниялардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты актуарлық
тәуекелдерге ұшырайды.
Компания мұндай жағдайларда жоспар үшін есепті, егер осы жоспар
жарналары белгіленген зейнетақы жоспары болып табылған жағдайдағы сияқты
есеп жүргізеді және 30-параграфқа сәйкес талап етілетін қосымша ақпаратты
ашады.
32А. Жұмыс берушілер тобы мен оның қатысушыларының зейнетақы
жоспарының арасында жоспар активтерінің өсімін қатысушылар арасында
қандай тәсілмен бөлуді (немесе тапшылықты қаржыландыруды) айқындайтын
шарттық келісімдер жасалуы мүмкін. Жұмыс берушілер тобының зейнетақы
жоспарына осы жоспарды 30-параграфқа сәйкес белгіленген жарналары бар
жоспар ретінде ескеретін осындай келісімі бар қатысушы осы шарттық
келісімнен туындайтын активтер мен міндеттемелерді және одан
туындайтын кірістер мен шығыстарды пайдаға немесе залалға тануы тиіс.
32А-параграфты көрнекілендіретін мысал
Жұмыс берушілер тобының төлемдері белгіленген жоспарына қатысушы ұйым
өзінің оған қатысу үлесін 19-IАS негізінде бағаламайды. Тиісінше, ол
осы жоспарды белгіленген жарналары бар жоспар сияқты есепке алады.
19-IАS негізінде құрылмаған жоспардың белгіленгендігін бағалау оның 100
млн. мөлшерінде тапшылығы бар екендігін көрсетеді. Жоспар шеңберінде
оған қатысушы жұмыс берушілер тарапынан жарналар графигі туралы шарт
жасалған, бұл осы тапшылықты жуық арадағы бес жыл ішінде жоюға
мүмкіндік береді. Ұйым жарнасының жалпы сомасы осы шарт бойынша 8 млн.
құрайды.
Ұйым ақшаның уақытша құнын, сондай-ақ пайдадағы немесе залалдағы шығыс
сомасына тең сомаға өзгерту үшін түзету жасай отырып, осы жарналарға
қатысты міндеттемені таниды.
32В. 37-Бағалау міндеттемесі, шартты міндеттемелер және шартты
активтер IАS осы ұйымның белгілі бір шартты міндеттемелер туралы
ақпаратты тануын немесе ашуын талап етеді. Жұмыс берушілер тобы
жоспарының мазмұнында шартты міндеттемелер, мәселен, мыналардың
нәтижесінде пайда болуы мүмкін:
(а) басқа қатысушы ұйымдарға байланысты актуарлық залалдар,
өйткені жұмыс берушілер тобы жоспарына қатысушы кез келген ұйым
әрбір қатысушы ұйымның актуарлық жоспарын бөледі; немесе
(b) одан басқа ұйымдар шыққан жағдайда оның тапшылығын
қаржыландыру бойынша міндеттеме жоспарында көзделген.
33. Жұмыс берушілер тобының жоспарлары бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарларынан өзгеше болады. Бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарлары – бұл инвестициялау әкімшілік шығыстар мен
инвестицияларды басқаруға арналған шығыстарды азайту мақсаттары үшін
активтер пулын құру үшін біріктірілген, бірақ сонымен бірге әр
түрлі жұмыс берушілердің талап ету құқықтары өз қызметкерлерін
зейнетақымен қамсыздандыру мақсатында бөлінген әр түрлі жұмыс
берушілердің зейнетақы жоспарларының жиынтығы. Бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарлары есепке алу үшін қиындық келтірмейді, өйткені
кез келген жеке жұмыс берушіге қолданылатын есепке алу тәртібі
сияқты, оларға да осындай есепке алу тәртібін қолдану үшін әдетте
олар туралы ақпарат жеткілікті, сондай-ақ көрсетілген бірлесіп
басқарылатын жоспарлар қатысушы компанияларды жұмыс істеп жүрген
және басқа компаниялардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты
актуарлық тәуекелге ұшыратпайды. Осы Стандарттағы анықтамалар
компанияның бірлесіп басқарылатын зейнетақы жоспарларын жоспардың
талаптарына сәйкес (формальды талаптардың шегінен асатын кез келген
жүктелген міндеттемелерді қоса алғанда) жарналары белгіленген
жоспарлар және төлемдер белгіленген жоспарлар ретінде жіктеуін талап
етеді.
Бірлескен бақылаудың шеңберінде ұйымдар арасындағы тәуекелдерді
бөлетін белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары
34. Жалпы басқаруда тұрған түрлі ұйымдар арасында, мысалы,
негізгі және еншілес ұйымдар арасындағы тәуекелдерді бөлетін
төлемдер белгіленген жоспарлар жұмыс беруші топтардың жоспарлары
болып табылмайды.
34А. Мұндай жоспарға қатысушы ұйым, осы жоспарға тұтастай
алғанда қолданылатын жол берулер негізінде 19-IАS сәйкес осы жоспар
туралы тұтастай, бағаланған ақпарат алуға тиіс. Шарттық келісім
немесе төлемдер белгіленген жоспар бойынша тұтастай алғанда 19-IАS
сәйкес бағаланған есептелген таза шығын жөніндегі мәлімделген саясат
болған кезде, ұйым өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде топ
құрамындағы ұйымға есептелген осындай таза шығындарды төлемдер
белгіленген жоспар бойынша оған тануға тиісті. Мұндай тану немесе
саясат болмаған кезде төлемдер белгіленген жоспар бойынша таза
шығындар жоспарды қаржыландыру бойынша заңды міндет тиесілі топ
құрамындағы сол ұйымға танылуы тиіс. Топтың құрамындағы қалған
ұйымдар өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде есепті кезең
ішінде өздері төлеген жарналарға тең мәндегі шығындарды тануға
тиісті.
34В. Топтың құрамындағы әрбір ұйым үшін осындай жоспарға
қатысу байланысты тараппен операцияға теңестіріледі. Тиісінше, ұйым
өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде мынадай ақпарат ашуларды
жүргізуге міндетті:
(а) шарттық келісім немесе төлемдер белгіленген жоспар бойынша
таза шығынды есептеу саясаты не мұндай саясаттың болмау фактісін;
(b) ұйым төлеуге жататын жарнаның шамасын анықтау саясаты;
(с) егер ұйым төлемдер белгіленген жоспар бойынша таза шығынды
есептеудің есебін 34А-параграфына сәйкес жүргізсе, бұл 120-121-
параграфтарда көзделген сияқты жоспар туралы барлық ақпаратты тұтастай
ашу;
(d) егер ұйым есепті кезең үшін төленуге жататын жарнаның
есебін 34А-параграфына сәйкес жүргізсе, бұл 120А (b) – (e), (j), (n),
(o), (q) және 121-параграфтардағы талаптарға сәйкес жоспар туралы
ақпаратты тұтастай. 120А-параграфында талап етілетін басқа ақпарат
ашулар жүргізілмейді.
35. [жойылған].
Мемлекеттік зейнетақы жоспарлары
36. Компания мемлекеттік зейнетақы жоспарын жұмыс берушілер
тобының жоспары сияқты тануы тиіс (29 және 30-параграфтарды қараңыз).
37. Мемлекеттік жоспарлар барлық компанияларды (немесе белгілі
бір санаттағы, мысалы, нақты саладағы барлық компанияларды) қамту
мақсатында заңнамалық тәртіпте жасалады және ұлттық немесе жергілікті
үкімет немесе есеп беретін компания бақыламайтын және оның ықпалындағы
емес басқа да органдар (мысалы, осы мақсат үшін арнайы құрылған
дербес агенттік) жүзеге асырады. Компания жасаған кейбір жоспарлар
міндетті зейнетақы ретінде қамтамасыз етеді, олар керісінше жағдайда
мемлекеттік зейнетақы жоспарымен жабылады, сондай-ақ ерікті негізде
қосымша зейнетақымен қамсыздандырылады. Мұндай жоспарлар мемлекеттік
болып табылмайды.
38. Мемлекеттік жоспарлар компанияның жоспарға сәйкес
міндеттемелерінің сипаты бойынша төлемдер белгіленген жоспар және
жарналар белгіленген жоспар болып бөлінеді. Көптеген мемлекеттік
жоспарлар белгіленген болып табылмайды: жарналар осы кезеңге арнап
есептелген зейнетақыларды төлеу үшін жеткілікті болып болжанатын
деңгейде белгіленеді; ағымдағы кезеңде істеген жұмысына есептелген
болашақ зейнетақылар болашақтағы жарналардан төленеді. Алайда
мемлекеттік жоспарлардың көпшілігіне сәйкес компанияның болашақтағы
зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға заң жүзіндегі, сол сияқты
жүктелген міндеттемелері де жоқ; оның жалғыз міндеттемесі – төлем
мерзімінің басталуына орай жарна төлеу міндеттемесі болып табылады
және, егер де компания мемлекеттік зейнетақы жоспарына қатысушыларды
жалдауды тоқтатса, өз қызметкерлерінің өткен жылдардағы істеген
жұмысына зейнетақы төлеу міндеттемесі пайда болады. Осы себепті
мемлекеттік зейнетақы жоспарлары әдетте жарналары белгіленген жоспар
ретінде қаралады. Алайда, сирек жағдайларда, мемлекеттік зейнетақы
жоспары төлемдер белгіленген жоспар болып табылған кезде, компания 29
және 30 параграфтарда нұсқалған есебін жүргізу әдісін қолданады.
Зейнетақы төлемдерін сақтандыру
39. Компания еңбек қызметінің аяқталуы бойынша төлемдер
жоспарын қаржыландыру үшін сақтандыру жарналарын төлеуі мүмкін.
Компания өзінде мынадай заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелер
(тікелей немесе жоспар арқылы жанама) туындаған жағдайдан басқа
кездері жарналары белгіленген жоспар сияқты жоспарды қарауға тиіс:
(а) зейнетақыны төлеу мерзімдері басталған кезде
қызметкерлерге тікелей зейнетақы төлеу; не
(b) қызметкердің ағымдағы және алдыңғы кезеңдердегі
қызметіне қатысты қызметкерге есептелген болашақтағы зейнетақыны
сақтандырушы төлемеген жағдайда қосымша жарналар төлеуге.
Егер компания осы сияқты заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелерді
сақтайтын болса, төлемдер белгіленген жоспарға ұқсас жоспардың есебін
жүргізуге тиіс.
40. Сақтандыру шартын жасау арқылы сақтандырылған зейнетақы
компанияның зейнетақы міндеттемелерімен тікелей немесе автоматты түрде
байланысты. Сақтандыру шарттарын көздейтін еңбек қызметінің аяқталуына
байланысты төлемдер жоспарына қатысты өзге де белгіленген зейнетақы
жоспарларына қатысты сияқты белгілеу және есепке алу жүйелері
арасындағыдай айырма қолданылады.
41. Компания, сол арқылы заң жүзіндегі және жүктелген
міндеттемелерді сақтайтын сақтандыру полисі бойынша (не тікелей, не
жоспар немесе болашақтағы сақтандыру сыйлықақыларын белгілеу тетіктері
арқылы немесе сақтандырушымен байланыстырушы тарап ретінде) жарналарды
төлеу арқылы еңбек қызметі аяқталуы бойынша зейнетақы төлемдері
бойынша міндеттемелерді қаржыландырған кезде сақтандыру жарналарының
төлемдері жарналары белгіленген зейнетақы жоспары бойынша төлемдерге
бара-бар емес. Осыдан келіп, компания:
(а) жоспар активі ретінде белгілі бір талаптарды
қанағаттандыратын сақтандыру полисін таниды (7-параграфты
қараңыз); және
(b) өтемақы алу құқығы ретінде басқа да сақтандыру
полистерін таниды (егер олар 104А-параграфында жазылған
критерийлерді қанағаттандырған жағдайда).
42. Сақтандыру полисі белгілі бір жоспарға қатысушының атына
немесе жоспарға қатысушылар тобына жазылған кезде және компанияның
полис бойынша қандай да болмасын залалдың орнын жабуға қандай да
болмасын заңды немесе жүктелген міндеттемесі болмаса, ол
қызметкерлерге зейнетақы төлеу жөнінде міндеттеме атқармайды,
сақтандырушы зейнетақы төлеу бойынша жауапкершілікті жалғыз
атқарады. Мұндай шарттар бойынша белгіленген сақтандыру шарттарын
төлеу негізінде осы міндеттемені орындау мақсатында капитал салу
ретінде емес, қызметкерлерге зейнетақы төлеу бойынша міндеттемені
орындау ретінде қаралуға тиіс. Нәтижесінде компанияда бұдан былай
активтер де, міндеттеме де болмайды. Осылайша, компания мұндай
төлемдерді белгіленген жарналары бар жоспар ретінде есепке алады.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТӨЛЕНЕТІН СЫЙАҚЫ: БЕЛГІЛЕНГЕН
ЖАРНАЛАРЫ БАР ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАРЫ
43. Белгіленген жарналары бар жоспарды есепке алу өте
қарапайым, өйткені есеп беретін компанияның міндеттемесі әрбір кезең
үшін осы кезеңдегі жарналардың мөлшерінде айқындалады. Осыған орай
міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол
берулер талап етілмейді және компанияның ешқандай актуарлық пайда
немесе залалды алу мүмкіндігі болмайды. Оған қоса міндеттемелер,
қызметкерлер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12
айдың ішінде толық көлемде орындауға жатпайтын жағдайларды
қоспағанда, дисконтталмаған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
44. Егер қызметкер кезең ішінде компанияға қызмет көрсетсе,
компания осы қызметтердің орнына жарналары белгіленген зейнетақы
жоспарына төленуге тиісті жарналарды тануға тиіс:
(а) бұрын төленген барлық жарналарды шегере отырып,
міндеттеме ретінде (есептелген шығыс). Егер бұрын төленген
жарналардың сомасы есепті күнге дейін көрсетілген қызметтер
үшін есептелетін жарналардың шамасынан асып кетсе, компания
мұндай асып кетуді аванстық төлем, мысалы, болашақта жасалатын
төлемдерді қысқартуға немесе ақша қаражатын қайтаруға
соқтыратындай шамада актив (аванстық шығыс) ретінде тануға тиіс;
және
(b) басқа Халықаралық қаржылық есептілік стандарты талап
ететін немесе активтердің өзіндік құнына қосуға рұқсат ететін
сыйақы сомасын қоспағанда, шығыс ретінде (қараңыз: мысалы, 2-
Босалқылар IAS және 16-Негізгі құралдар IAS).
45. Жарналары белгіленген жоспарға қызметкер тиісті қызмет
көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 айдың ішінде толық көлемде жарна
төлеуге жатпаса, олар 78-параграфта көрсетілген дисконт ставкасын
қолдана отырып, дисконтталуға тиіс.
Ақпаратты ашу
46. Компания жарналары белгіленген зейнетақы жоспарларына
қатысты шығыстар ретінде танылған сомалар туралы ақпаратты ашуға тиіс.
47. Компания 24-Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашу IAS
талап еткен кезде негізгі басқару қызметкерінің пайдасына жарналары
белгіленген зейнетақы жоспарына жарналар туралы ақпаратты ашады.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БЕРІЛЕТІН СЫЙАҚЫ: ТӨЛЕМДЕР
БЕЛГІЛЕНГЕН ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАРЫ
48. Төлемдер белгіленген жоспарларды есепке алу барынша
күрделі, міндеттемелер мен шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол
берулер талап етіледі, және актуарлық пайдалар немесе залалдар алу
мүмкіндігі болады. Бұған қоса, қызметкер тиісті қызметті көрсеткен
кезең аяқталғаннан кейін көп жылдар өткен соң орындалуы мүмкін
болғандықтан, міндеттемелер дисконтталған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
49. Төлемдер белгіленген зейнетақы жоспары фундирленбеген
немесе жартылай не толық фундирленген болуы мүмкін, бұл ретте
жарналарды компания да, сонымен қатар қызметкерлер де компаниядан заңды
түрде тәуелсіз, қызметкерлерге зейнетақы төленетін ұйымға немесе қорға
толық көлемде немесе сол сияқты ішінара төлеуі мүмкін. Олардың мерзімі
басталған кезде фундирленген зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру қордың
инвестициялық қызметінің жағдай және нәтижелеріне ғана емес,
компанияның қор активтеріндегі кез келген тапшылықтың оның толтыру
қабілетіне (қалауына) да байланысты болады. Осылайша, компания іс
жүзінде жоспарға байланысты актуарлық немесе инвестициялық тәуекелдерді
өзіне қабылдайды. Соның салдарынан төлемдері белгіленген зейнетақы
жоспарына қатысты танылған шығыстардың көлемі осы кезеңдегі жарналардың
сомасына бара-бар болмауы мүмкін.
50. Компанияның төлемдері белгіленген зейнетақы жоспарының
есебін жүргізу мынадай кезектілікпен жүзеге асырылуы мүмкін:
(а) актуарлық есептеулер әдісін пайдалана отырып,
ағымдағы және өткен кезеңдерде қызметкерлер көрсеткен қызметтер
үшін қызметкерлерге есептелетін төлем сомасын сенімді бағалау
қажет. Бұл үшін компания ағымдағы және өткен кезеңдер үшін
есептелген төлемдердің мөлшерін айқындауы тиіс (67-71-қоса
алғандағы аралықтағы параграфтарды қараңыз) және зейнетақы
төлеуге арналған шығындар шамасына ықпал ететін демографиялық
тұрақсыздық (қызметкерлердің тұрақсыздығы және қайтыс болу сияқты)
және қаржы тұрақсыздығына (болашақтағы жалақының көтерілуі,
медициналық қызмет көрсету шығындары) қатысты бағалаулар жүргізу
(актуарлық жол берулер) (72-91-параграфтарды қоса алғандағы
аралықты қараңыз);
(b) осы төлемдерді болжанатын шартты бірліктер әдісінің
көмегімен дисконттай отырып, төлемдері белгіленген зейнетақы
жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын және ағымдағы
қызмет көрсетулер құнын айқындайды (64-66-параграфтарды қоса
алғандағы аралықты қараңыз).
(с) жоспар активтерінің әділ құнын айқындайды (102-104-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз);
(d) актуарлық пайдалар мен залалдардың жалпы сомасын және
танылуға тиісті актуарлық пайдалар мен залалдардың сомасын
айқындайды (92-95-параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз);
(е) жоспарды қолданысқа енгізу немесе өзгерту кезіндегі
өткен қызмет көрсетулердің жиынтық құнын айқындайды (96-101-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз); және
(f) секвестр немесе жоспар бойынша міндеттемелерді
орындау кезінде жиынтық пайданы немесе залалды айқындау (109-115-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз).
Компанияда төлемдері белгіленген бірнеше зейнетақы жоспары болған
кезде ол әрбір қолданылатын жоспар үшін осы рәсімді бөлек пайдаланады.
51. Кейбір жағдайларда бағалаулар, орташа көрсеткіштер және
қысқартылған есептеулер осы Стандартта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар
Бұл нұсқа 2004 жылғы 16 желтоқсанда шығарылған Қызметкерлерге қосымша
жеңілдіктер мен төлемдер – Актуралы пайда және залал, топтық сақтандыру
және ақпаратты ашу IAS 19 Түзетулерден туындайтын түзетулерді қамтиды.
19-IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар
МАҚСАТЫ
Осы Стандарттың мақсаты есеп тәртібін орнату және қызметкерлерге
берілетін сыйақы туралы ақпаратты ашу болып табылады. Стандарт компаниядан
мыналарды тануды талап етеді:
(а) міндеттемені – егер қызметкер болашақта төленуі тиіс
сыйақы орнына қызмет көрсеткен жағдайда; және
(b) шығысты – қызметкердің сыйақы орнына қызмет көрсету
нәтижесінен шығатын компанияның экономикалық пайданы пайдаланған
жағдайда.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
1. Осы Стандарт, оларға қатысты 2-Үлестік құралдар
негізіндегі төлемдер IFRS Халықаралық стандарты қолданылатындарды
қоспағанда, жұмыс беруші қызметкерлерге беретін барлық сыйақыларды
есепке алу үшін қолданылуы тиіс.
2. Осы Стандарт зейнетақы жоспарлары бойынша есептілікке қатысты
емес (19-Зейнетақымен қамсыздандыруға жұмсалған шығындар IAS қараңыз).
3. Оларға қатысты осы Стандарт қолданылатын қызметкерлерге
сыйақылар мынадарды қамтиды:
(а) жасалған жоспарларға немесе компания және оның
қызметкерлері немесе олардың өкілдерінің арасындағы басқа да
жасалған келісімдерге сәйкес;
(b) заңнаманың талаптарына сәйкес немесе компания ұлттық,
мемлекеттік, салалық немесе басқа да жұмыс берушілер тобына
жарналар төлеуді жүзеге асыруға тиісті сала ішіндегі шарттарға
байланысты; не
(с) жүктелген міндеттеменің шығуына әкеліп соқтыратын
компания тәжірибесінің қалыптасуына сәйкес. Егер компанияның
қызметкерлерге төлеулерді жүзеге асыруына нақты баламасы
болмаса, қалыптасқан тәжірибе жүктелген міндеттемеге әкеліп
соқтырады. Жүктелген міндеттеменің мысалы компанияның
қалыптасқан тәжірибесінің өзгеруі оның қызметкерлерімен қарым-
қатынасында тиімсіз зиянға әкеліп соқтыратын жағдайы болуы
мүмкін.
4. Қызметкерлерге берілетін сыйақыға:
(а) жұмысшыларға және қызметкерлерге берілетін жалақы
және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған жарналар, жыл сайынғы
ақы төленетін демалыс және ауруына байланысты ақылы демалыс,
пайда және сыйлықақыларға қатысу (егер олар кезең аяқталғаннан
кейін 12 ай ішінде төленетін болса), сонымен қоса осы уақытта
жұмыспен қамтылған қызметкерлер үшін ақшалай емес нысандағы
сыйақылар сияқты (медициналық қызмет, үймен және көлікпен
қамтамасыз ету, ақысыз немесе күні белгіленген тауарлар немесе
қызметтер сияқты) қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді
сыйақылар;
(b) зейнетақы, зейнетке шыққаннан кейін берілетін басқа
сыйақылар, еңбек қызметі аяқталған соң өмірді сақтандыру және
медициналық қызмет көрсету сияқты еңбек қызметінің аяқталуына
байланысты берілетін сыйақы;
(с) жұмыс стажы ұзақ қызметкерлер үшін ақы төленетін
демалыс немесе ақы төленетін шығармашылық демалыс, мерейтойларға
арналған, еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімді жәрдемақылар,
сондай-ақ пайдаға және сыйлықақыға қатысуға, егер көрсетілген
төлемдер кезең аяқталғаннан кейінгі 12 айдан астам кезеңде
жүзеге асырылса, қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді
сыйақылар; және
(d) шығу жәрдемақылары.
(а)-(d) көрсетілген әрбір санаттың әр түрлі сипаттамаға ие
болуына қарай осы Стандарт әрбір бөлек санат үшін жеке талаптар қояды.
5. Қызметкерлерге берілетін сыйақы қызметкерлерге берілетін,
сол сияқты асырауындағы адамдарға берілетін сыйақы сияқты, жәнене
қызметкерлердің, олардың жұбайларының, балаларының немесе басқа
асырауындағы адамдардың, не, мысалы, сақтандыру компаниялары сияқты
басқа тұлғалардың тікелей пайдасына іске асырылатын төлем жасау
(немесе тауарлар немесе қызмет көрсету үшін) арқылы жүзеге асырылуы
мүмкін.
6. Қызметкер компанияға толық жұмыс күні негізінде, тұрақты,
біржолғы немесе уақытша негізде ішінара жұмыспен қамту қызметін
көрсете алады. Осы Стандарттың мақсаты үшін қызметкерлер санына
директорлар және басқа да басқару саласының қызметкерлері кіреді.
АНЫҚТАМАЛАР
7. Мынадай терминдер осы Стандартта белгіленген мағынада
қолданылады:
Қызметкерлерге берілетін сыйақы – компанияның қызметкерлерге
олар көрсеткен қызметтің орнына ұсынылатын сыйақылардың және
төлемдердің барлық түрлері.
Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар –
қызметкердің тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде кезең аяқталғаннан
кейін толық көлемде 12 ай ішінде төленуге тиісті, қызметкерлерге
берілетін сыйақы (шығу жәрдемақылары және үлестік құралдарға өтемақы
төлемдерін қоспағанда).
Еңбек қызметі аяқталған кезде төленетін сыйақылар - еңбек
қызметі аяқталғанда төленетін қызметкерлерге берілетін сыйақылар (шығу
жәрдемақылары және үлестік құралдарға өтемақы төлемдерін қоспағанда).
Еңбек қызметі аяқталған кездегі сыйақылар жоспары – компанияның
қызметкерлерге олардың еңбек қызметі аяқталғаннан кейін тиісінше
төлейтін сыйақыларға жасалған немесе жасалмаған келісімдері.
Белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарлары – егер қор
қызметкерлерге ағымдағы және алдыңғы кезеңдерде олардың көрсеткен
қызметтері үшін есептелген барлық сыйлықақыларды төлеу үшін жеткілікті
қаражаты болмаса, компанияның белгіленген жарнаны бөлек қорға төлеуді
жүзеге асыруын және қосымша жарналар төлеу бойынша қандай да болмасын
заңды және жүктелген міндеттемелері болмаса, белгіленген жарнасы бар
зейнетақы жоспарларынан ерекшеленетін зейнетақы жоспарларын қамтамасыз
етуді болжайтын зейнетақымен қамсыздандыру жоспары.
Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарлары – белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарларынан айырмашылығы бар зейнетақымен
қамсыздандыру жоспары.
Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарлары – бұл:
(а) жалпы бақылауда тұрмайтын әр түрлі компаниялар
енгізген активтерді біріктіретін; және
(b) зейнетақы жарнасы және көлемі зейнетақыны алушы
қызметкердің қандай компанияда жұмыс істеуіне тәуелсіз анықталу
шартымен бірнеше компаниялардың қызметкерлерін зейнетақымен
қамсыздандыру үшін бұл активтер пайдаланылатын белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы
жоспарларынан басқа) немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы
жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа).
Қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар -
қызметкер тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде төлем жасау бойынша
берешек, кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде толық көлемде өтелу
мүмкін болмайтын қызметкерлерге берілетін сыйақы (еңбек қызметі
аяқталуы бойынша төленетін сыйақылар, шығу жәрдемақыларды және
үлестік құралдармен өтемақы төлемдерін қоспағанда).
Шығу жәрдемақылары –:
(а) қызметкерді зейнеткерлік жасқа толмағанға дейін
компанияның шешімімен жұмыстан шығарса; не
(b) қызметкердің өз еркімен осындай сыйақыға айырбастауға
жұмыстан шығу салдары болып табылатын қызметкерлерге берілетін
сыйақылар.
Кепілдік берілген зейнетақылар – оларды алу құқығы
қызметкерлердің әрі қарайғы жұмысына тәуелді емес зейнетақылар.
Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша
міндеттемелердің дисконтталған құны – ағымдағы немесе өткен кезеңдерде
көрсетілген қызметкерлердің қызметіне байланысты шығатын міндеттемені
орындау үшін қажетті күтіліп отырған болашақ төлемдердің дисконтталған
құны (жоспар активтерін есептеп шығарғанға дейін).
Ағымдағы қызмет көрсету құны – ағымдағы кезең ішінде
қызметкерлерге қызмет көрсету нәтижесінде белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнының
ұлғаюы.
Пайыздарға жұмсалған шығын – зейнетақыны төлеу сәтінің бір
кезеңге жақындауына байланысты шығатын кезең ішінде белгіленген
төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған
құнының ұлғаюы.
Активтер жүйесіне:
(а) қызметкерлердің ұзақ мерзімді сыйақылары қорларының
активтері; және
(b) белгілі бір талаптарды қамтамасыз ететін сақтандыру
полистері жатады.
Қызметкерлерге берілетін ұзақ мерзімді сыйақы қорының активтері (есеп
беруші компания шығарған жіберілуге тиісті емес қаржы құралдарынан басқа) –
бұл активтер мыналар:
(а) есеп беретін компаниядан заңды түрде оқшауланған, тікелей
қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру
мақсатында жұмыс істейтін тұлғаға (қорға) жатады; және
(b) қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге
асыру үшін пайдаланылуы мүмкін, компания кредиторларының талаптарын
қанағаттандыру үшін пайдаланылуы мүмкін емес (бұдан әрі банкроттық
жағдайында) және мынадай жағдайларды қоспағанда, есеп беруші
компанияға қайтарылуы мүмкін емес:
(і) қорда қалатын активтер қызметкерлерге сыйақы беру
бойынша барлық міндеттемелер жоспарымен немесе есеп беруші
компаниялар міндеттемелерімен байланысты қанағаттандыруы үшін
жеткілікті; не
(іі) активтер есеп беруші компанияларға қызметкерлерге
төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде қайтарылады.
Белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі – егер
полистен келіп түсетін табыс есеп беруші компания тарапына (24-Байланысты
тараптар туралы ақпаратты ашу IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға
сәйкес) байланысты болып табылмайтын сақтандырушы шығарған сақтандыру
полисі
(а) белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша
тек қызметкерлерге берілетін сыйақыны қаржыландыру және төлеу
үшін пайдалануы мүмкін; және
(b) компания кредиторларының (әрі қарай банкрот
жағдайында) талаптарын қанағаттандыру үшін қолданыла алмайды
және есеп беруші компанияға мынадай жағдайларды есептемегенде
қайтарылмайды:
(і) түсімдер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша
барлық тиісті міндеттемелерді қанағаттандыру үшін қажетті
болып табылатын қосымша активтерді білдіреді; не
(іі) есеп беруші компанияға қызметкерлерге төленіп
қойған сыйақыны өтеу ретінде түсімдер қайтарылады.
Әділ құн – жақсы хабардар, осындай мәмілені жасауға келіскен және бір-
бірінен тәуелсіз тараптардың арасындағы мәмілені жасау барысында активке
айырбастауға болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.
Жоспар активіне кіріс – іске асырылған және іске асырылмаған пайда
және залалдармен бірге зейнетақы жоспарының активтерінен алынатын пайыздар,
дивидендтер және өзге де түсім, минус осы активтерді басқаруға арналған кез
келген шығындар және осы жоспарға қатысты төленуге жататын салықтар.
Актуарлық пайдалар және залалдар – актуарлық пайдаға және залалға
мыналар кіреді:
(а) тәжірибе негізіндегі түзету (болашақ жағдайларға қатысты
алғашқы актуарлық жорамалдар және негізінде болған жағдайлар
арасындағы айырма нәтижелері); және
(b) актуарлық жорамалдағы өзгеріс нәтижесі.
Бұрынғы көрсетілген қызметтердің құны – төлемдер белгіленген зейнетақы
жоспарлары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын қызметкерлердің
өткен кезеңде көрсеткен қызметіне байланысты ағымдағы кезеңде пайда болған
жаңа төлемдер енгізу немесе еңбек қызметінің аяқталуына байланысты бұрынғы
төлемдерді өзгерту нәтижесінде немесе басқа да ұзақ мерзімді төлемдерге
байланысты ұлғайту.
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ ТӨЛЕНЕТІН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ СЫЙАҚЫЛАР
8. Қысқа мерзімді сыйақыларға мынадай баптар кіреді:
(а) жұмысшыларға және қызметкерлерге төленетін жалақы
және әлеуметтік қамтамасыз етуге салынатын жарналар;
(b) қызметкерлердің тиісті қызмет көрсеткен кезең
аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде болжанатын демалыс жағдайында
қысқа мерзімді төленетін демалыс (жыл сайынғы төленетін демалыс
және ауруына байланысты демалыс сияқты);
(с) қызметкерлердің тиісті қызмет көрсеткен кезең
аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде төленуі тиіс табыс және
сыйлықақыларға қатысу;
(d) осы уақытта жұмыспен қамтылған қызметкерлер үшін
төленетін ақшалай емес нысандағы сыйақы (медициналық қызмет
көрсету, үймен, автокөлікпен және ақысыз немесе күні белгіленген
тауарлармен немесе қызметтермен қамтамасыз ету сияқты).
9. Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақыларды есепке
алу әдетте оңай, себебі міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін
актуарлық жорамалдарға жол берілмейді, және компанияда актуарлық
пайданың немесе залалдың пайда болуы мүмкін емес.
Тану және бағалау
Қызметкерлерге төленетін барлық қысқа мерзімді сыйақылар
10. Есеп беру кезең ішінде қызметкер компанияға қызмет
көрсеткен кезде компания осы:
(а) кез келген төленіп қойған соманы ұстап қалғаннан
кейін міндеттемелер ретінде (есептелген шығыстың). Егер төленіп
қойған сома төлеулердің дисконтталмаған шамасынан асып кетсе,
компания осындай асып кету аванстық шығыстардың әкеліп
соқтыратын шамасына қарай актив ретінде (аванс шығыстарының)
тану керек; және
(b) активтің өзіндік құнына қосуға талап ететін немесе
рұқсат беретін басқа Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
сол сыйақылар сомаларын есептемегенде шығыс ретінде (қараңыз:
мысалы, 2-Босалқылар IAS және 16-Негізгі құралдар IAS)
қызметтердің орнына төленуі тиісті қызметкерлерге берілетін қысқа
мерзімді сыйақылардың дисконтталмаған шамасын тануға тиіс.
11, 14 және 17-параграфтарда компанияның бұл талаптардың төленетін
демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақыларға қалай қолданылуы тиіс екені
түсіндіріледі.
Қысқа мерзімді төленетін демалыстар
11. Компания 10-параграфқа сәйкес қызметкерлерге төленетін
демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақыларды төленуі күтілетін
шығындарды мынадай:
(а) жинақталатын ақы төленетін демалыс кезінде – болашақ
ақы төленетін демалысты пайдалануға қатысты олардың құқықтарын
күшейтетін қызметкерлердің қызмет көрсету кезінде;
(b) жинақталмайтын ақы төленетін демалыс кезінде –
тікелей демалыс басталған кезде тануы тиіс.
12. Қомпания қызметкерлердің әр түрлі себептермен, соның
ішінде жыл сайынғы демалыс жағдайын, ауруы және қысқа мерзімді жұмыс
жасауға жарамсыздығын, бала бағу кезінде, ант берген заседатель
ретінде қызметке немесе әскер қызметін өтеу кезінде болмауын төлей
алады. Ақы төленетін демалыс екі санатқа бөлінеді:
(а) жинақталатын; және
(b) жинақталмайтын.
13. Жинақталатын ақысы төленетін демалыстар, егер ағымдағы
кезең ішінде толықтай пайдаланбаған болса, олардың мерзімі кейінгіге
жылжытылып және келесі кезеңдерде пайдалануға болады. Жинақталмайтын
ақысы төленетін демалыстар не өтем жасалатын (басқаша айтқанда,
қызметкерлердің пайдаланбаған демалыстардың орнына ақшалай төлем
құқығына ие), не өтем жасалмайтын (қызметкердің пайдаланбаған
демалыстардың орнына ақшалай төлеулерді алуға құқығына ие болмаса)
болуы мүмкін. Міндеттеме қызметкерлердің қызметті қалай көрсеткені,
болашақта олардың пайдалана алатын ақы төленетін демалыстардың
ұзақтығы ненің нәтижесінен көбейетініне байланысты шығады.
Қызметкерлер өтем жасалмайтын жинақталған демалыс алу құқығын
пайдаланғанға дейін жұмыстан шығу мүмкіндігі осы міндеттемені
бағалауға ықпал еткен жағдайда да міндеттеме ақы төленетін демалыс
өтелетін болып табылатын жағдайдың өзінде де күшін жоймайды және
танылады.
14. Компания жинақталатын ақысы төленетін демалыстарды төлеуге
күтілетін шығындарды қызметкерге төлеу болжанатын қосымша сома және
есеп беру күнгі жағдайға байланысты жинақталған пайдаланбаған
демалыстар ретінде бағалауы тиіс.
15. Алдыңғы параграфта анықталған әдіске сәйкес міндеттеме тек
қана ерекшелік ретінде төлемдердің жинақталуына байланысты пайда
болатын қосымша төлем шамасы бойынша бағаланады. Көпшілік жағдайда
компанияда пайдаланбаған ақысы төленетін демалыстарға қатысты елеулі
міндеттемелердің жоқ екендігі туралы қорытындыға келу үшін толық
есептеу қажеттілігі жоқ. Мысалы, ауруына байланысты демалысқа қатысты
міндеттеме ауруына байланысты пайдаланбаған демалыс ақысы төленетін
демалыс ретінде алынуы мүмкін формальды немесе формальды емес болжауға
негіз болған жағдайда ғана маңызды болады.
14 және 15-параграфтарды көрнекілендіретін мысал
Компанияда 100 қызметкер жұмыс істейді. Әрқайсысы ұзақтығы
бес жұмыс күні болатын ауруына байланысты ақысы төленетін жыл сайынғы
демалысқа құқығы бар. Ауруына байланысты пайдаланбаған демалыс бір
жылға кейінгіге жылжытылуы мүмкін. Ауруына байланысты демалыс, ең
алдымен ағымдағы жылға қатысты күн есебінен алынып, одан кейін алдыңғы
жылдан жылжытылған пайдаланбай қалған демалыс есебінен алынады (ЛИФО
негізінде). 20Х1 жылдың 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша орташа
есеппен ауруына байланысты ақысы төленетін пайдаланбаған демалыс бір
қызметкерге екі күннен келді. Негізгі тенденциялары болашақта сақталуы
болжанатын өткен тәжірибе негізінде компания 20Х2 жылы ауруына
байланысты ақысы төленетін демалысты 92 қызметкердің бес күннен көп
алмайтынын, ал қалған сегізі орта есеппен әрқайсысы алты жарым күннен
алатынын күтеді.
20Х1 жылдың 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша жиналған
демалысты пайдаланбау нәтижесінде компания қосымша ауруына байланысты
12 күн демалысты төлейтінін болжайды (әрбір сегіз адамға шаққанда бір
жарым күннен). Осылайша компания ауруға байланысты демалысты 12 күн
көлемінде төлеу міндеттемесін таниды.
16. Жинақталмайтын ақысы төленетін демалыстар болашақ кезеңге
ауыстырылмайды: ағымдағы жылы пайдаланылмаған немесе толық
пайдаланылмаған жағдайда олар жойылады, және қызметкерлерге
пайдаланбаған демалыс үшін ақшалай төлемдерді алуға құқық бермейді.
Әдетте бұл ауруына байланысты демалысқа (өткен кезеңдердегі демалысты
қаншалықты пайдаланбаса, болашақ кезеңдерде демалыстардың ұлғаймауы
сондай дәрежеде болады), бала күтімі бойынша демалыс және ант берген
отырыс төрағасы ретінде қызметке немесе әскери қызметін өтеу кезінде
берілетін демалысқа қатысты. Компания қызметкер көрсеткен қызметіне
сыйақы сомасының көбеюіне әкеліп соқтырмайтындықтан, демалыс кезеңі
басталғанға дейін міндеттемелерді немесе шығыстарды танымайды.
Пайдаға және сыйлықаға қатысу жоспары
17. Компания 10-параграфқа сәйкес пайдаға қатысуға және
сыйлықақыларды төлеуге жұмсалуы күтілетін шығындарды:
(а) компанияның ағымдағы немесе шартқа немесе заңнамаға
сай туындайтын немесе өткен оқиғаларға байланысты осындай
төлемдерді жүзеге асыруға міндеттемесі бар; және
(b) міндеттеме сенімді бағалануы мүмкін болған жағдайда
ғана тануы тиіс.
Ағымдағы міндеттеме компанияның төлемдерді жасамауға нақты
мүмкіндігі болмаған жағдайда ғана болуы мүмкін.
18. Пайдаға қатысудың кейбір жоспарлары бойынша қызметкерлер
белгіленген кезең ішінде компанияда жұмыс істеуге қалған жағдайда ғана
пайда үлесін алады. Осындай жоспарлар, егер қызметкерлер белгіленген
кезең аяқталғанға дейін компанияда жұмысын жалғастырып, олар төлеуге
тиісті соманы ұлғайтатын қызметтерді көрсеткендіктен, жүктелген
міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты жүктелген
міндеттемені бағалау кейбір қызметкерлердің тиісті пайда үлесінсіз
жұмыстан кету мүмкіндігін ескереді.
18-параграфты көрнекілендіретін мысал
Пайдаға қатысу жоспарына сәйкес компания ағымдағы жыл
ішінде жұмыс істеген қызметкерлерге жыл ішіндегі оның таза пайдасының
белгілі бір бөлігін беруі тиіс. Жыл ішінде қызметкерлердің ешқайсысы
жұмыстан шықпаса, онда пайдаға қатысу жоспары бойынша төлемдердің
жалпы сомасы бір жылдың таза пайдасының 3% құрайды. Компания кадр
тұрақсыздығы таза төлем пайдасының 2,5% дейін қысқаратынына сенімді.
Компания таза пайданың 2,5% мөлшеріндегі міндеттемені және
шығысты таниды.
19. Компания сыйлықақыларды төлеуге заңды міндеттемелерінің
болмауы да мүмкін. Алайда, кей жағдайларда компанияда сыйлықақыларды
төлеу тәжірибесі болуы да мүмкін. Осындай жағдайларда компанияның
сыйлықақыларды төлемеуге нақты мүмкіндігі болмағандықтан, жүктелген
міндеттемесі болады. Жүктелген міндеттемені бағалау бұл жағдайда
кейбір қызметкерлердің компаниядан сыйлықақы алмай кету мүмкіндігін
есептейді.
20. Компания өзінің заңды түрдегі және жүктелген
міндеттемелерін мынадай жағдайларда ғана сенімді бағалауы мүмкін:
(а) жоспардың белгіленген талаптарының ішіне сыйақы
шамасының анықтама формулалары кіргенде;
(b) компания қаржы есептілігін шығаруға бекіткенге
дейінгі төленуі тиіс сыйақы көлемін анықтағанда; не
(с) өткен жылдар тәжірибесі компанияның жүктелген
міндеттемесінің шамасын нақты анықтауға мүмкіндік бергенде.
21. Пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша
міндеттемелер компания иеленушілермен мәміле нәтижесіне емес,
қызметкерлердің көрсеткен қызметіне байланысты шығады. Сондықтан да
компания пайдаға қатысу және сыйлықақыны төлеу жоспары бойынша
жұмсалған шығындарды таза пайданы бөлу ретінде емес, шығыс ретінде
таниды.
22. Егер пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша
төленуі тиісті сома қызметкерлердің қызметтерді көрсеткен кезеңі
аяқталғаннан кейінгі 12 ай ішінде толықтай төленбесе, олар
қызметкерлерге берілетін басқа ұзақ мерзімді сыйақыларға жатқызылады
(126-дан бастап 131-ге дейінгі параграфтарды қараңыз).
Ақпаратты ашу
23. Осы Стандарт қызметкерлерге қысқа мерзімді төленетін
сыйақыларға қатысты ақпаратты арнайы ашып көрсетуді талап етпейтініне
қарамастан, оны басқа Стандарттар талап етуі мүмкін. Мысалы, 24-
Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету IAS Халықаралық
стандарты негізгі басқарушыға төлемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді
талап етеді. 1-Қаржы есептілігін ұсыну IAS Халықаралық стандарты
қызметкерлерге сыйақы төлеуге жұмсалған шығыстарды ашып көрсетуді
талап етеді.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БЕРІЛЕТІН СЫЙАҚЫ: БЕЛГІЛЕНГЕН
ЖАРНАЛАРЫ БАР ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖОСПАРЛАРЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕНГЕН ТӨЛЕМДЕРІ БАР
ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАР АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚ
24. Еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақыларға, мысалы:
(а) зейнет демалысына шыққан кездегі зейнетақылар сияқты
сыйақылар; және
(b) еңбек қызметінің аяқталуы бойынша жұмыс істеу
кезеңінің аяқталуы бойынша өмірді сақтандыру және медициналық
қамтамасыз ету сияқты басқа да сыйақылар жатады.
Компания осыған сәйкес еңбек қызметінің аяқталуы бойынша
сыйақыны қамтамасыз ететін келісім еңбек қызметінің аяқталуы бойынша
сыйақы жоспары деп аталады. Компания осы Стандартты, олардың жарналар
алуы немесе зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруы үшін жеке заңды тұлға
құруды көздейтін-көздемейтіндігіне қарамастан, осы сияқты барлық
келісімдерге қолданылады.
25. Зейнетақы жоспарлары оның негізгі талаптарынан келіп
шығатын жоспардың экономикалық мазмұнына байланысты белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарларына және белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарларына бөлінеді. Белгіленген жарналары бар зейнетақы
жоспарлары бойынша:
(а) компанияның заңды немесе жүктелген міндеттемесі қорға
салуға оның келіскен сомасымен шектеледі. Осылайша, еңбек
қызметінің аяқталуы бойынша қызметкердің алған сомасы
компанияның (және қызметкер болуы мүмкін) жарна ретінде алынған
қаржы инвестицияларына табыс жиынтығында зейнетақы жоспары
немесе сақтандыру компаниясына төленген жарна сомасымен
анықталады; және
(b) осының салдарынан актуарлық тәуекел (сыйақылар
күтілгеннен аз болуын) және инвестициялық тәуекел (инвестициялық
активтердің болжанып отырған сыйақылардың қамсыздандыру үшін
жеткіліксіз болуын) қызметкерге жүктеледі.
26. Компанияның заңды түрдегі немесе жүктелген міндеттемесі
болған жағдайда қорға салуға келісімін берген компания міндеттемесі
сомасымен шектелмейтін жағдайға мысал:
(а) тек жарналармен ғана байланысты емес зейнетақы
жоспары бойынша төлеу формуласымен;
(b) зейнетақы жоспарлары арқылы не жанама, төлеуге
арналған табыстың нақты мөлшері арқылы не тура кепілдігімен; не
(с) жүктелген міндеттеменің пайда болуына әкеліп
соқтыратын сол қалыптасқан тәжірибе. Мысалы, тиісті заңды
түрдегі міндеттеме болмаса да, инфляцияның ықпалын жою
мақсатымен компанияда бұрынғы қызметкерлердің зейнетақысын
көтеру дәстүрі қалыптасқан жағдайда жүктелген міндеттеменің
пайда болуы мүмкін.
27. Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарларының
талаптары бойынша:
(а) компания міндеттемесі жұмыс істеп жүрген немесе
бұрынғы қызметкерлерге келісілген сыйақы мөлшерін қамтамасыз
етуден тұрады; және
(b) актуарлық тәуекел (сыйақы шығындары күтілгеннен көп
болғандықтан) және инвестициялық тәуекел мәні бойынша компанияға
жүктеледі. Егер актуарлық немесе нивестициялық тәжірибе
мәліметтері күтілгеннен нашар болса, компания міндеттемесі
ұлғаюы мүмкін.
28. Төменгі 29-дан 42-ге дейінгі параграфтар контекстегі жұмыс
берушілер тобының зейнетақы жоспарларының, мемлекеттік зейнетақы
жоспарларының және сақтандырылған зейнетақы төлеулерінің белгіленген
жарналары бар зейнетақы жоспарлары және белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарларының арасындағы айырмашылықты түсіндіреді.
Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарлары
29. Компания жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспарларын
жоспарға сәйкес (формальды жағдайлардың шегіне кіретін кез келген
жүктеме міндеттемені қосқанда) белгіленген жарналары бар зейнетақы
жоспары немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары ретінде
жіктеу тиіс. Жұмыс берушілер тобының зейнетақы жоспары белгіленген
төлемдері бар зейнетақы жоспары болып табылған жағдайда компания:
(а) өзінің белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары
бойынша міндеттеменің пропорционалды үлесін, жоспар активтерін
және осы сияқты кез келген басқа белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспары бойынша жоспарға кіретін шығындарды есептеуі;
және
(b) 120А-параграфқа сәйкес ақпаратты ашуы тиіс.
30. Қолда бар ақпараттың жұмыс берушілер тобының ұқсас
жоспарына қатысты белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары үшін
қолданылатын есеп әдісін пайдалануына жеткіліксіз болған кезде,
компания:
(а) оның белгіленген жарналары бар жоспар болып
табылғандағыдай, 44-46-параграфтарға сәйкес жоспарды есептеуі
тиіс; және
(b) мыналарды ашуы тиіс:
(і) жоспар белгіленген төлемдері бар жоспар болып
табылатын ақпаратты; және
(іі) белгіленген төлемдері бар жоспар әдісі бойынша
есеп әдісін жүргізуге ақпараттың жетіспеу себептерін; және
(с) зейнетақы жоспарындағы өсуі немесе тапшылық болашақ
төлеу сомасына қаншалықты әсер ету мүмкін болса, соншалықты
деңгейде қосымша мыналарды:
(і) көрсетілген өсу немесе тапшылық жөніндегі кез
келген қолда бар ақпаратты;
(іі) өсуді немесе тапшылықты анықтау кезінде
пайдаланылған базаны; және
(ііі) мұндайлар болған жағдайда компанияға
келтірілген зардабын ашу.
31. Төменде жұмыс берушілер тобының белгіленген төлемдері бар
зейнетақы жоспарынан бір мысал келтірілген:
(а) жоспар бөлу әдісімен қаржыландырылады, ол мынаны
білдіреді: жарна осы кезеңде есептелген зейнетақыларды төлеу
үшін жеткілікті болып табылатын деңгейде белгіленеді; осы
кезеңде істелген жұмысқа есептелетін зейнетақы болашақ
жарналардан төленеді; және
(b) қызметкерлердің еңбекақысы олардың жұмыс стажының
ұзақтығымен айқындалады, ал жоспарға қатысатын компанияны,
компанияның жоспардан шыққан сәтіне дейін қызметкерлердің
істеген жұмысына есептелетін зейнетақыларды қамтамасыз ету үшін
жарналарды төлемейінше, жоспардан шығаратын нақты тәсіл жоқ.
Мұндай жоспар компания үшін актуарлық тәуекел жасайды: есепті
кезеңде істеген жұмысына есептелетін зейнетақының жиынтық
мөлшері күтілетіннен жоғары мөлшерде болса, компания оның
жарнасын көтеруге немесе төменгі зейнетақыға келісу үшін
қызметкерді көзін жеткізуге мәжбүр болады. Осылайша, бұл жоспар
төлемдер белгіленген зейнетақы жоспарын білдіреді.
32. Компанияда жұмыс берушілер тобының төлемдер белгіленген
жоспар болып табылатын жоспарына қатысты жеткілікті ақпарат болған
кезде, ол жоспар міндеттемелеріндегі, жоспар активтеріндегі және
жоспарға байланысты еңбек қызметін аяқтағанда төлем жасауға арналған
шығындарды өзінің теңбе-тең үлесіне төлемдер белгіленген кез келген
басқа зейнетақы жоспары бойынша жүргізілетін есеп сияқты есеп
жүргізеді. Алайда есеп жүргізу мақсаты үшін кейбір жағдайларда
компания қаржылық жағдайдағы және жоспардың қаржылық көрсеткішіндегі
өзінің үлесін бағалауға сенімділігі тиісті дәрежеде қабілетсіз болуы
мүмкін. Бұл мынадай жағдайларда болуы мүмкін, егер:
(а) Компания осы Келісімнің талаптарын қанағаттандыруы
ықтимал жоспар туралы ақпаратқа кіре алмайды; не
(b) жоспарға қатысушы компанияларды жоспарға қатысушы
жекелеген компаниялар арасында міндеттемелерді, активтерді және
шығындарды бөлуге арналған жүйесі және сенімді базаның болмауы
себепті қазіргі уақытта жұмыспен қамтылған және басқа
компаниялардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты актуарлық
тәуекелдерге ұшырайды.
Компания мұндай жағдайларда жоспар үшін есепті, егер осы жоспар
жарналары белгіленген зейнетақы жоспары болып табылған жағдайдағы сияқты
есеп жүргізеді және 30-параграфқа сәйкес талап етілетін қосымша ақпаратты
ашады.
32А. Жұмыс берушілер тобы мен оның қатысушыларының зейнетақы
жоспарының арасында жоспар активтерінің өсімін қатысушылар арасында
қандай тәсілмен бөлуді (немесе тапшылықты қаржыландыруды) айқындайтын
шарттық келісімдер жасалуы мүмкін. Жұмыс берушілер тобының зейнетақы
жоспарына осы жоспарды 30-параграфқа сәйкес белгіленген жарналары бар
жоспар ретінде ескеретін осындай келісімі бар қатысушы осы шарттық
келісімнен туындайтын активтер мен міндеттемелерді және одан
туындайтын кірістер мен шығыстарды пайдаға немесе залалға тануы тиіс.
32А-параграфты көрнекілендіретін мысал
Жұмыс берушілер тобының төлемдері белгіленген жоспарына қатысушы ұйым
өзінің оған қатысу үлесін 19-IАS негізінде бағаламайды. Тиісінше, ол
осы жоспарды белгіленген жарналары бар жоспар сияқты есепке алады.
19-IАS негізінде құрылмаған жоспардың белгіленгендігін бағалау оның 100
млн. мөлшерінде тапшылығы бар екендігін көрсетеді. Жоспар шеңберінде
оған қатысушы жұмыс берушілер тарапынан жарналар графигі туралы шарт
жасалған, бұл осы тапшылықты жуық арадағы бес жыл ішінде жоюға
мүмкіндік береді. Ұйым жарнасының жалпы сомасы осы шарт бойынша 8 млн.
құрайды.
Ұйым ақшаның уақытша құнын, сондай-ақ пайдадағы немесе залалдағы шығыс
сомасына тең сомаға өзгерту үшін түзету жасай отырып, осы жарналарға
қатысты міндеттемені таниды.
32В. 37-Бағалау міндеттемесі, шартты міндеттемелер және шартты
активтер IАS осы ұйымның белгілі бір шартты міндеттемелер туралы
ақпаратты тануын немесе ашуын талап етеді. Жұмыс берушілер тобы
жоспарының мазмұнында шартты міндеттемелер, мәселен, мыналардың
нәтижесінде пайда болуы мүмкін:
(а) басқа қатысушы ұйымдарға байланысты актуарлық залалдар,
өйткені жұмыс берушілер тобы жоспарына қатысушы кез келген ұйым
әрбір қатысушы ұйымның актуарлық жоспарын бөледі; немесе
(b) одан басқа ұйымдар шыққан жағдайда оның тапшылығын
қаржыландыру бойынша міндеттеме жоспарында көзделген.
33. Жұмыс берушілер тобының жоспарлары бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарларынан өзгеше болады. Бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарлары – бұл инвестициялау әкімшілік шығыстар мен
инвестицияларды басқаруға арналған шығыстарды азайту мақсаттары үшін
активтер пулын құру үшін біріктірілген, бірақ сонымен бірге әр
түрлі жұмыс берушілердің талап ету құқықтары өз қызметкерлерін
зейнетақымен қамсыздандыру мақсатында бөлінген әр түрлі жұмыс
берушілердің зейнетақы жоспарларының жиынтығы. Бірлесіп басқарылатын
зейнетақы жоспарлары есепке алу үшін қиындық келтірмейді, өйткені
кез келген жеке жұмыс берушіге қолданылатын есепке алу тәртібі
сияқты, оларға да осындай есепке алу тәртібін қолдану үшін әдетте
олар туралы ақпарат жеткілікті, сондай-ақ көрсетілген бірлесіп
басқарылатын жоспарлар қатысушы компанияларды жұмыс істеп жүрген
және басқа компаниялардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты
актуарлық тәуекелге ұшыратпайды. Осы Стандарттағы анықтамалар
компанияның бірлесіп басқарылатын зейнетақы жоспарларын жоспардың
талаптарына сәйкес (формальды талаптардың шегінен асатын кез келген
жүктелген міндеттемелерді қоса алғанда) жарналары белгіленген
жоспарлар және төлемдер белгіленген жоспарлар ретінде жіктеуін талап
етеді.
Бірлескен бақылаудың шеңберінде ұйымдар арасындағы тәуекелдерді
бөлетін белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары
34. Жалпы басқаруда тұрған түрлі ұйымдар арасында, мысалы,
негізгі және еншілес ұйымдар арасындағы тәуекелдерді бөлетін
төлемдер белгіленген жоспарлар жұмыс беруші топтардың жоспарлары
болып табылмайды.
34А. Мұндай жоспарға қатысушы ұйым, осы жоспарға тұтастай
алғанда қолданылатын жол берулер негізінде 19-IАS сәйкес осы жоспар
туралы тұтастай, бағаланған ақпарат алуға тиіс. Шарттық келісім
немесе төлемдер белгіленген жоспар бойынша тұтастай алғанда 19-IАS
сәйкес бағаланған есептелген таза шығын жөніндегі мәлімделген саясат
болған кезде, ұйым өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде топ
құрамындағы ұйымға есептелген осындай таза шығындарды төлемдер
белгіленген жоспар бойынша оған тануға тиісті. Мұндай тану немесе
саясат болмаған кезде төлемдер белгіленген жоспар бойынша таза
шығындар жоспарды қаржыландыру бойынша заңды міндет тиесілі топ
құрамындағы сол ұйымға танылуы тиіс. Топтың құрамындағы қалған
ұйымдар өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде есепті кезең
ішінде өздері төлеген жарналарға тең мәндегі шығындарды тануға
тиісті.
34В. Топтың құрамындағы әрбір ұйым үшін осындай жоспарға
қатысу байланысты тараппен операцияға теңестіріледі. Тиісінше, ұйым
өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде мынадай ақпарат ашуларды
жүргізуге міндетті:
(а) шарттық келісім немесе төлемдер белгіленген жоспар бойынша
таза шығынды есептеу саясаты не мұндай саясаттың болмау фактісін;
(b) ұйым төлеуге жататын жарнаның шамасын анықтау саясаты;
(с) егер ұйым төлемдер белгіленген жоспар бойынша таза шығынды
есептеудің есебін 34А-параграфына сәйкес жүргізсе, бұл 120-121-
параграфтарда көзделген сияқты жоспар туралы барлық ақпаратты тұтастай
ашу;
(d) егер ұйым есепті кезең үшін төленуге жататын жарнаның
есебін 34А-параграфына сәйкес жүргізсе, бұл 120А (b) – (e), (j), (n),
(o), (q) және 121-параграфтардағы талаптарға сәйкес жоспар туралы
ақпаратты тұтастай. 120А-параграфында талап етілетін басқа ақпарат
ашулар жүргізілмейді.
35. [жойылған].
Мемлекеттік зейнетақы жоспарлары
36. Компания мемлекеттік зейнетақы жоспарын жұмыс берушілер
тобының жоспары сияқты тануы тиіс (29 және 30-параграфтарды қараңыз).
37. Мемлекеттік жоспарлар барлық компанияларды (немесе белгілі
бір санаттағы, мысалы, нақты саладағы барлық компанияларды) қамту
мақсатында заңнамалық тәртіпте жасалады және ұлттық немесе жергілікті
үкімет немесе есеп беретін компания бақыламайтын және оның ықпалындағы
емес басқа да органдар (мысалы, осы мақсат үшін арнайы құрылған
дербес агенттік) жүзеге асырады. Компания жасаған кейбір жоспарлар
міндетті зейнетақы ретінде қамтамасыз етеді, олар керісінше жағдайда
мемлекеттік зейнетақы жоспарымен жабылады, сондай-ақ ерікті негізде
қосымша зейнетақымен қамсыздандырылады. Мұндай жоспарлар мемлекеттік
болып табылмайды.
38. Мемлекеттік жоспарлар компанияның жоспарға сәйкес
міндеттемелерінің сипаты бойынша төлемдер белгіленген жоспар және
жарналар белгіленген жоспар болып бөлінеді. Көптеген мемлекеттік
жоспарлар белгіленген болып табылмайды: жарналар осы кезеңге арнап
есептелген зейнетақыларды төлеу үшін жеткілікті болып болжанатын
деңгейде белгіленеді; ағымдағы кезеңде істеген жұмысына есептелген
болашақ зейнетақылар болашақтағы жарналардан төленеді. Алайда
мемлекеттік жоспарлардың көпшілігіне сәйкес компанияның болашақтағы
зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға заң жүзіндегі, сол сияқты
жүктелген міндеттемелері де жоқ; оның жалғыз міндеттемесі – төлем
мерзімінің басталуына орай жарна төлеу міндеттемесі болып табылады
және, егер де компания мемлекеттік зейнетақы жоспарына қатысушыларды
жалдауды тоқтатса, өз қызметкерлерінің өткен жылдардағы істеген
жұмысына зейнетақы төлеу міндеттемесі пайда болады. Осы себепті
мемлекеттік зейнетақы жоспарлары әдетте жарналары белгіленген жоспар
ретінде қаралады. Алайда, сирек жағдайларда, мемлекеттік зейнетақы
жоспары төлемдер белгіленген жоспар болып табылған кезде, компания 29
және 30 параграфтарда нұсқалған есебін жүргізу әдісін қолданады.
Зейнетақы төлемдерін сақтандыру
39. Компания еңбек қызметінің аяқталуы бойынша төлемдер
жоспарын қаржыландыру үшін сақтандыру жарналарын төлеуі мүмкін.
Компания өзінде мынадай заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелер
(тікелей немесе жоспар арқылы жанама) туындаған жағдайдан басқа
кездері жарналары белгіленген жоспар сияқты жоспарды қарауға тиіс:
(а) зейнетақыны төлеу мерзімдері басталған кезде
қызметкерлерге тікелей зейнетақы төлеу; не
(b) қызметкердің ағымдағы және алдыңғы кезеңдердегі
қызметіне қатысты қызметкерге есептелген болашақтағы зейнетақыны
сақтандырушы төлемеген жағдайда қосымша жарналар төлеуге.
Егер компания осы сияқты заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелерді
сақтайтын болса, төлемдер белгіленген жоспарға ұқсас жоспардың есебін
жүргізуге тиіс.
40. Сақтандыру шартын жасау арқылы сақтандырылған зейнетақы
компанияның зейнетақы міндеттемелерімен тікелей немесе автоматты түрде
байланысты. Сақтандыру шарттарын көздейтін еңбек қызметінің аяқталуына
байланысты төлемдер жоспарына қатысты өзге де белгіленген зейнетақы
жоспарларына қатысты сияқты белгілеу және есепке алу жүйелері
арасындағыдай айырма қолданылады.
41. Компания, сол арқылы заң жүзіндегі және жүктелген
міндеттемелерді сақтайтын сақтандыру полисі бойынша (не тікелей, не
жоспар немесе болашақтағы сақтандыру сыйлықақыларын белгілеу тетіктері
арқылы немесе сақтандырушымен байланыстырушы тарап ретінде) жарналарды
төлеу арқылы еңбек қызметі аяқталуы бойынша зейнетақы төлемдері
бойынша міндеттемелерді қаржыландырған кезде сақтандыру жарналарының
төлемдері жарналары белгіленген зейнетақы жоспары бойынша төлемдерге
бара-бар емес. Осыдан келіп, компания:
(а) жоспар активі ретінде белгілі бір талаптарды
қанағаттандыратын сақтандыру полисін таниды (7-параграфты
қараңыз); және
(b) өтемақы алу құқығы ретінде басқа да сақтандыру
полистерін таниды (егер олар 104А-параграфында жазылған
критерийлерді қанағаттандырған жағдайда).
42. Сақтандыру полисі белгілі бір жоспарға қатысушының атына
немесе жоспарға қатысушылар тобына жазылған кезде және компанияның
полис бойынша қандай да болмасын залалдың орнын жабуға қандай да
болмасын заңды немесе жүктелген міндеттемесі болмаса, ол
қызметкерлерге зейнетақы төлеу жөнінде міндеттеме атқармайды,
сақтандырушы зейнетақы төлеу бойынша жауапкершілікті жалғыз
атқарады. Мұндай шарттар бойынша белгіленген сақтандыру шарттарын
төлеу негізінде осы міндеттемені орындау мақсатында капитал салу
ретінде емес, қызметкерлерге зейнетақы төлеу бойынша міндеттемені
орындау ретінде қаралуға тиіс. Нәтижесінде компанияда бұдан былай
активтер де, міндеттеме де болмайды. Осылайша, компания мұндай
төлемдерді белгіленген жарналары бар жоспар ретінде есепке алады.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТӨЛЕНЕТІН СЫЙАҚЫ: БЕЛГІЛЕНГЕН
ЖАРНАЛАРЫ БАР ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАРЫ
43. Белгіленген жарналары бар жоспарды есепке алу өте
қарапайым, өйткені есеп беретін компанияның міндеттемесі әрбір кезең
үшін осы кезеңдегі жарналардың мөлшерінде айқындалады. Осыған орай
міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол
берулер талап етілмейді және компанияның ешқандай актуарлық пайда
немесе залалды алу мүмкіндігі болмайды. Оған қоса міндеттемелер,
қызметкерлер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12
айдың ішінде толық көлемде орындауға жатпайтын жағдайларды
қоспағанда, дисконтталмаған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
44. Егер қызметкер кезең ішінде компанияға қызмет көрсетсе,
компания осы қызметтердің орнына жарналары белгіленген зейнетақы
жоспарына төленуге тиісті жарналарды тануға тиіс:
(а) бұрын төленген барлық жарналарды шегере отырып,
міндеттеме ретінде (есептелген шығыс). Егер бұрын төленген
жарналардың сомасы есепті күнге дейін көрсетілген қызметтер
үшін есептелетін жарналардың шамасынан асып кетсе, компания
мұндай асып кетуді аванстық төлем, мысалы, болашақта жасалатын
төлемдерді қысқартуға немесе ақша қаражатын қайтаруға
соқтыратындай шамада актив (аванстық шығыс) ретінде тануға тиіс;
және
(b) басқа Халықаралық қаржылық есептілік стандарты талап
ететін немесе активтердің өзіндік құнына қосуға рұқсат ететін
сыйақы сомасын қоспағанда, шығыс ретінде (қараңыз: мысалы, 2-
Босалқылар IAS және 16-Негізгі құралдар IAS).
45. Жарналары белгіленген жоспарға қызметкер тиісті қызмет
көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 айдың ішінде толық көлемде жарна
төлеуге жатпаса, олар 78-параграфта көрсетілген дисконт ставкасын
қолдана отырып, дисконтталуға тиіс.
Ақпаратты ашу
46. Компания жарналары белгіленген зейнетақы жоспарларына
қатысты шығыстар ретінде танылған сомалар туралы ақпаратты ашуға тиіс.
47. Компания 24-Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашу IAS
талап еткен кезде негізгі басқару қызметкерінің пайдасына жарналары
белгіленген зейнетақы жоспарына жарналар туралы ақпаратты ашады.
ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНІҢ АЯҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БЕРІЛЕТІН СЫЙАҚЫ: ТӨЛЕМДЕР
БЕЛГІЛЕНГЕН ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ЖОСПАРЛАРЫ
48. Төлемдер белгіленген жоспарларды есепке алу барынша
күрделі, міндеттемелер мен шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол
берулер талап етіледі, және актуарлық пайдалар немесе залалдар алу
мүмкіндігі болады. Бұған қоса, қызметкер тиісті қызметті көрсеткен
кезең аяқталғаннан кейін көп жылдар өткен соң орындалуы мүмкін
болғандықтан, міндеттемелер дисконтталған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
49. Төлемдер белгіленген зейнетақы жоспары фундирленбеген
немесе жартылай не толық фундирленген болуы мүмкін, бұл ретте
жарналарды компания да, сонымен қатар қызметкерлер де компаниядан заңды
түрде тәуелсіз, қызметкерлерге зейнетақы төленетін ұйымға немесе қорға
толық көлемде немесе сол сияқты ішінара төлеуі мүмкін. Олардың мерзімі
басталған кезде фундирленген зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру қордың
инвестициялық қызметінің жағдай және нәтижелеріне ғана емес,
компанияның қор активтеріндегі кез келген тапшылықтың оның толтыру
қабілетіне (қалауына) да байланысты болады. Осылайша, компания іс
жүзінде жоспарға байланысты актуарлық немесе инвестициялық тәуекелдерді
өзіне қабылдайды. Соның салдарынан төлемдері белгіленген зейнетақы
жоспарына қатысты танылған шығыстардың көлемі осы кезеңдегі жарналардың
сомасына бара-бар болмауы мүмкін.
50. Компанияның төлемдері белгіленген зейнетақы жоспарының
есебін жүргізу мынадай кезектілікпен жүзеге асырылуы мүмкін:
(а) актуарлық есептеулер әдісін пайдалана отырып,
ағымдағы және өткен кезеңдерде қызметкерлер көрсеткен қызметтер
үшін қызметкерлерге есептелетін төлем сомасын сенімді бағалау
қажет. Бұл үшін компания ағымдағы және өткен кезеңдер үшін
есептелген төлемдердің мөлшерін айқындауы тиіс (67-71-қоса
алғандағы аралықтағы параграфтарды қараңыз) және зейнетақы
төлеуге арналған шығындар шамасына ықпал ететін демографиялық
тұрақсыздық (қызметкерлердің тұрақсыздығы және қайтыс болу сияқты)
және қаржы тұрақсыздығына (болашақтағы жалақының көтерілуі,
медициналық қызмет көрсету шығындары) қатысты бағалаулар жүргізу
(актуарлық жол берулер) (72-91-параграфтарды қоса алғандағы
аралықты қараңыз);
(b) осы төлемдерді болжанатын шартты бірліктер әдісінің
көмегімен дисконттай отырып, төлемдері белгіленген зейнетақы
жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын және ағымдағы
қызмет көрсетулер құнын айқындайды (64-66-параграфтарды қоса
алғандағы аралықты қараңыз).
(с) жоспар активтерінің әділ құнын айқындайды (102-104-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз);
(d) актуарлық пайдалар мен залалдардың жалпы сомасын және
танылуға тиісті актуарлық пайдалар мен залалдардың сомасын
айқындайды (92-95-параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз);
(е) жоспарды қолданысқа енгізу немесе өзгерту кезіндегі
өткен қызмет көрсетулердің жиынтық құнын айқындайды (96-101-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз); және
(f) секвестр немесе жоспар бойынша міндеттемелерді
орындау кезінде жиынтық пайданы немесе залалды айқындау (109-115-
параграфтарды қоса алғандағы аралықты қараңыз).
Компанияда төлемдері белгіленген бірнеше зейнетақы жоспары болған
кезде ол әрбір қолданылатын жоспар үшін осы рәсімді бөлек пайдаланады.
51. Кейбір жағдайларда бағалаулар, орташа көрсеткіштер және
қысқартылған есептеулер осы Стандартта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz