Қытай өнері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қытай өнері
Уикипедиядан алынған мәлімет, ашық энциклопедия
Қытай өнері

Будда
Орта ғасырлардағы Қытай мәдениетінің орны өте ерекше. Олардың өнері өзіне
ғана тән қайталанбайтын қасиеттерімен дараланды. Үнді өнерімен
салыстырғанда, ортағасырлық Қытай өнерінде анағұрлым қатаң әрі ұстамды
стиль де және поэтикалық толғаныс та басымырақ.

Қытай Аты Тан Династиясы

Китай каллиграфиясы, Ми Фу поэтімен жасалған Сұң Династиясы

Чан Чунь храмы
Қытайдың ағаштан жасалған сәулеттік өнері өзінің пропорцияларының
жеңілдігімен, айқындылығымен, өрнекті оюларының әсемдігімен және иілген
қанаттарының ырғақтылығымен қызықтырады. Қытай кескіндемесіндегі анық
байқалатын құбылыс — лиризм, аса қатты көзге түспейтін тұнық бояу
түстеріндегі үйлесімділік. Ал Будда мүсіндері күшейтілген динамикаға мүлдем
жуықтамайтын сызықтардың жұмсақтығымен, дене қимылдары мен бет пішінінің
құндылығымен, дене құрылысының калыпты салмақтылығымен ерекшеленеді.
Елдегі феодалдық құрылым өте ертеде, II жән IV ғасырлар ширегінде
қалыптасты. Шығыс елдерінің бірқатары ортағасырлық өркениетке енді ғана ене
бастаған кездің өзінде, ондағы көркем өнер гүлденудің биік шыңына қол
жеткізіп үлгерді. Орта ғасырлар Қытай тарихындағы барынша ұзақ мерзім ғана
емес, бұл елдің рухани деңгейінің мүмкіндігінше көтерілген тұсы. Аса үлкен
калалар мен зәулім сарайлардың, бақтар мен храмдар, яғни көптеген
құрылыстардың гүлденген кезеңі болды.
Бұл уақытта новелла, роман секілді әдеби шығармалардың жаңа түрі пайда
болды. Поэзия мен проза, театр мен музыка, мүсін мен сәулетшілік,
кескіндеме мен көптеген қолөнер түрлері дамудың биік сатысына жетті. Шығыс
елдеріне қытай философтары мен ақындарын, өнер теоретиктерін кеңінен
таныстыруға мүмкіндік берген кітап басу өнері қалыптасты. Сонау алыс
дәуірлердегі білім мен ілімді таратушылар, басқа елдердің өмірін зерттеп,
сол елдерге өз білімін жеткізу үшін ұлан-ғайыр жерлерді аралап, түрлі
қиыншылықтарды бастан өткізген саяхатшы ғалымдар және дәруіш монахтар еді.
Солардың бірі Үндістандағы Ганга өзенінің жағасына дейін саяхат жасаған,
сол саяхаттан алған бақылауларын "Батыс елдері туралы жазбаларда"
керсеткен, VII ғасырдың тамаша философы Сюань Цзань еді. Сол кезеңдегі
Жапония астанасы Нарадағы ең керемет храмдардың бірі саналатын
Тоседайдзидің негізін қалаушы, будда уағызшысы Кан Син де тарихи ірі
тұлғалардың бірі болып саналады.
Орта ғасырлар — Шығыс елдерінің өзара үздіксіз тәжірибе алмасу кезеңі болып
табылады. Орта ғасырдың басында-ақ дамыған көркемдік дәстүрлерге қол
жеткізген Қытай өнері, жазу үлгілерін таныту жағынан көршілес Жапония,
Корея, Вьетнам елдеріне негіз болды. Өз кезегінде Қытай елі де Үндістан,
Иран, Ауғанстан секілді көне мемлекеттерден үйреніп отырды. Орта ғасырлар
ширегінде қытайлықтар Үндістаннан буддизм ілімін алып кірген буддалық
пластикалардың бейнесін қабылдады. Ал Ираннан ою-өрнектің алуан түрі келді.
Оларды Таң дәуірі кезеңіндегі мата өрнектері мен керамика формаларынан оңай
байқауға болады. Қытайдағы феодализм дәуірінің ауқымдылығын, сан алуандығын
көптеген ірі оқиғалар мен құбылыстар арқылы түсіндіруге болады. Елдің
феодалдық мәдениетінің дамуында өнердің қалыптасуының бірнеше маңызды
кезеңдері бар. Бұлар — алғашқы кезеңі (IV—VI ғғ.), гүлдену кезеңі (VII—XIII
ғғ.) және орт ағасырлық кезең, яғни Қытайдың ұзақ тарихын тамамдайтын соңғы
кезең (XIV—XIX ғғ.).

Инь-ян
Басқа феодалдық мемлекеттер секілді Қытай өнері де ондағы өpic алған діни
ұғымдармен тығыз байланысты болды. Негізгі ілім ретінде өте ертеде негізі
қаланған конфуцизм мен даосизм, сондай-ақ оларды б.з. алғашқы ғасырында
толықтырған буддизм діні өмір сүрді. Алайда Қытайдағы орта ғасырлық
идеология Еуропа елдерімен салыстырғанда мешіт догмаларына анағұрлым
тәуелсіз болды. Қытайдағы орта ғасырлық халықтық наным-сенімдерден тұратын,
өте ертеден келе жатқан көптеген секталар мен діни мектептер арқылы
айқындалды.
Қытай суретшілері мен сәулетшілері өздерінің дүниетаным заңдылықтары туралы
түсініктері мен көзқарастарын кеңейту мақсатымен, бірде Мүсін өнері
рельефке бет бұрса, бірде каллиграфия мен кескіндемеге жүгінді. Мәселен,
орта ғасырлардың алғашқы кезеңдерінде дүниенің құрылымы туралы түсінік,
көбінесе буддалық пластикамен және аспан әлемінің тұрғындары деп саналатын
музыканттармен, бишілермен, енқыршылармен байланыстырылды. Буддизм
табиғаттағы көне мәдениет дәрежесіне еніп, өзінің жетекші рөлін жоғалта
бастаған кезеңнен бастап, Будда образы дүниетаным мен санадан ығысып шықты.
Ал қытай өнеріндегі жаратылыстың сұлулығы мен заңдылықтарын поэтикалық
жағынан барынша көрнекті формада жеткізуге мүмкіндік берген кескіндеме
атқарушы рөлге ие болды. Ортағасырлық қытай өнерінің нағыз пісіп-жетілген
шағы да осы кескіндемемен тығыз байланысты болды.
Қытай кескіндемешілері VIII гасырдың өзінде мөлдір әрі дымқыл минералды
бояулармен қатар әр түрлі реңкке бай қара тушьты да пайдалана бастады.
Жазудың түрлі әдістері де осы кезеңде өріс алды:
Көрерменнің картинадағы әрбір ұсақ детальдарға дейін анық көрінуін талап
ететін, мұқияттылықты қажет қылатын "гун-би" ("тәртіпті қылқалам") әдісі
болды.
Бітпеген еркін жұмысты көрсететін "се-и" ("идея кескіндемесі") әдісі.
Соңғысы көрерменнің қиял деңгейіне қарай суретшінің одан жасырып қалған
сырларын өзі ашып алуға мүмкіндік береді. Ештеңемен толтырылмаған ашық
түсті фон мен өте икемді әрі анық сызықтардың, қанық бояулардың
үндестігінде қытай кескіндемесіндегі көркемдік әдістердің құпия сыры
жасырынып жатыр.
Бойына ылғалды тушьпен бояуды жеңіл сіңіріп алатын картинаның жібектен
жасалған бетін кескіндемешілер — бірде ауа кеңістігі деп, бірде өзеннің
тұнық түсі деп, кейде тұманды көкжиек деп қабылдады. Қытайдың пейзажды
картиналары еш уақытта тікелей натурадан салынған емес. Олар тек есте
сакталатын табиғаттың ең сенімді деген, нанымды деген құбылыстарын,
жаратылысқа тән қасиеттерін ғана көрсетуге тырысады. Осыдан келіп орта
ғасырдағы пейзаждарға берілген атаулар шығады — "шань-шуй" яғни "таулар-
сулар". Тау көне дәуірлердің өзінде жаратылыстағы алып күш — "яньмен"
байланыстырылса, су нәзік өрі жұмсақ, баяу әйел затының негізі — "иньмен"
шендестірілді. Осылайша пейзаж атауының өзіне көнедегі натурфилософиялық
ілімнің аса маңызды түсініктері мен ұғымдары негіз болды.
Табиғатты бейнелейтін қытай картиналарының бәрін пейзаж деп қарауға
болмайды. Таулар мен сулардың классикалық формадағы бейнесімен қатар, өзге
де формалар — табиғат фрагменттері немесе оның жекелеген құбылыстары да
беріледі. Оған Қытайдағы "гүлдер құстар","өсімдіктер-жәндіктер" деп
аталатын кескіндеме жанры секілді табиғаттың сұлулығын ашып көрсететін
белгілі бағыт жатқызылады. Бұл жанрдың шығармалары тек орама қағаздарда
ғана емес, сондай-ақ төртбұрышты альбом парақтарында, шымылдықтар мен
желдеткіш перделерінде жазылады. Бірде шымшық торғайды бейнелесе, бірде
лотос гүлінің жалпақ жапырағында отырған шырыл- дауық шегірткені көрсетеді.
Қытай суретшілері осылай ашылып келе жатқан гүлдің немесе аңның әрбір
қимылын үлкейткіш шыны арқылы қарағандай дәл, бейнелеп көрсетуге, сол
арқылы кішкентай сахнаға табиғаттың тұтас картинасын сыйғызуға тырысқан.
Ортағасырлық қытай кескіндемесі өзінің сан түрлілігімен, жаратылыс сырын
нәзік те терең түсіне білуімен ерекшеленеді. Дүниетаным мен ұстанымдарының
терендігі қытайдың ортағасырлық мәдениетінің белгілерін бүгінгі күнге
жеткізді, күр жеткізіп қана қоймай, оны бар сән-салтанатымен түсінікті, тым
жақын етіп көрсетті. Әрине, ұзақ, мерзімді қамтыған орта ғасырдың барлық
кезеңдері қытайдың өнері мен мөдениеті үшін жемісті болды десек,
қателесеміз.
Ең көне кезеңнен бізге жеткен суретші Гу Кайчжидің орамалары (шамамен
340—406 жылдары) қытай кескіндемесіне жаңа поэтикалық ноталардың енгенін
көрсетеді. Оның "Сарай бикештеріне арналған өсиеттер" картинасы көп жайдан
хабардар етеді. Ұзынша орама формасында орындалған бұл жұмыс әр түрлі тоғыз
сахналық көріністен тұрады. Чжан Хуаның поэмаға арналған иллюстрациялары
сарай аксүйектерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.