Жалпы мақсаттағы маталарды біржола безендіру

Кіріспе

Біржола безендіру – бұл тоқыма материалдарының түұтынушылық сапасын және маталардың сыртқы көрінісін жақсартататын, қызмет ету мерзімін ұзартатын және тұрмыста эксплуатациялануын жеңілдететін өңдеу процестерінің жиынтығын айтады.
Жалпы және арнайы мақсаттағы біржола безендіру болып бөлінеді (біржола безендірудің арнайы түрлері). Жалпы мақсаттағы біржола безендірудің негізгі мақсаты матадағы бар қасиеттерді жақсарту, арнайы мақсаттағы бір жола безендірудің мақсаты – маталарға жаңа қасиеттер беру болып табылады.
Жалпы мақсаттағы біржола безендіру операциясының негізгі міндеті болып: маталардың сыртқы түрлерін жақсарту, оған жылтырлық немесе махрлық бет беру; белгілі бір типтегі грифті матаға беру (қатаңдық, жұмсақтық, толықтылық, драпирленушілік және т.б.); маталардың тозуға төзімділігін арттыру; матаға аз шөгушілікті беру; маталарға ені және ұзындығы бойынша стандартты өлшемдерді беру (енді ету, шөктіру және декатирлеу).
Арнайы мақсаттағы біржола безендіру опе,рациясының негізгі міндеті болып гидро және олеофобты қасиеттер, микроорганизмдер және насекомдар әсеріне төзімділік беру, отқа төзімділік (жанбайтын қасиеттер), антисептикалық қасиеттер, ластықты итерушілік қасиеттер және т.б. беру болып табылады.
Қолданылатын безендіру түрі матаның берілген типінің арналуы және ассортиментімен анықталады. Маталардың көпшілігі үшін, әсіресе киімдік маталар үшін созылмаушылығын анықтайтын жоғары тозуға төзімділіктің өзі жеткілікті. Одан басқа жоғарғы

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ЖАЛПЫ МАҚСАТТАҒЫ МАТАЛАРДЫ БІРЖОЛА БЕЗЕНДІРУ
Маталарды біржола безендіру туралы жалпы мәліметтер
Біржола безендіру – бұл тоқыма материалдарының түұтынушылық сапасын
және маталардың сыртқы көрінісін жақсартататын, қызмет ету мерзімін
ұзартатын және тұрмыста эксплуатациялануын жеңілдететін өңдеу процестерінің
жиынтығын айтады.
Жалпы және арнайы мақсаттағы біржола безендіру болып бөлінеді (біржола
безендірудің арнайы түрлері). Жалпы мақсаттағы біржола безендірудің негізгі
мақсаты матадағы бар қасиеттерді жақсарту, арнайы мақсаттағы бір жола
безендірудің мақсаты – маталарға жаңа қасиеттер беру болып табылады.
Жалпы мақсаттағы біржола безендіру операциясының негізгі міндеті
болып: маталардың сыртқы түрлерін жақсарту, оған жылтырлық немесе махрлық
бет беру; белгілі бір типтегі грифті матаға беру (қатаңдық, жұмсақтық,
толықтылық, драпирленушілік және т.б.); маталардың тозуға төзімділігін
арттыру; матаға аз шөгушілікті беру; маталарға ені және ұзындығы бойынша
стандартты өлшемдерді беру (енді ету, шөктіру және декатирлеу).
Арнайы мақсаттағы біржола безендіру опе,рациясының негізгі міндеті
болып гидро және олеофобты қасиеттер, микроорганизмдер және насекомдар
әсеріне төзімділік беру, отқа төзімділік (жанбайтын қасиеттер),
антисептикалық қасиеттер, ластықты итерушілік қасиеттер және т.б. беру
болып табылады.
Қолданылатын безендіру түрі матаның берілген типінің арналуы және
ассортиментімен анықталады. Маталардың көпшілігі үшін, әсіресе киімдік
маталар үшін созылмаушылығын анықтайтын жоғары тозуға төзімділіктің өзі
жеткілікті. Одан басқа жоғарғы киімдер үшін арналған маталар аз
шөгушілікке, салбырамау қасиетіне, толықтылығына және гидрофобтылыққа, ал
іш киім үшін арналған маталар керісінше жоғары гидрофильділікке ие болуы
қажет. Төсек жаймаларын жасау үшін арналған маталар жоғары тозуңға
төзімділікке және гигроскопиялылыққа ие, сонымен қатар жанбау қасиеттеріне
ие болуы қажет. Тұрмыстық мақсаттағы интерьерлік маталар жанбайтын
қасиеттерімен қатар бірқатар спецификалық қасиеттерге, мысалы, гардинді -
тюльдік маталар жарыққа төзімділікке және ластықты кері итеру қасиеттеріне
ие болуы қажет. Техникалық маталар (палаткалы, брезентті және т.б.), қағида
бойынша жарыққа төзімділікке, түсі бойынша төзімділікке, суға беріктікке,
және бірқатар жағдайларда басқа да қасиеттерге, мысалы микроорганизмдер
әсерлеріне төзімділікке ие болуы қажет.
Біржола безендіру сипаты едәуір дәрежеде мата дайындалған талшық
табиғатымен анықталады. Жібектен жасалынған, ленді талшық және шерсттен
жасалған маталарды безендіру күрделі емес және әдетте өңделуші материалға
химиялық әрекет етумен байланысты емес. Алып қарайтын болсақ, жүннен
жасалған маталарды безендіру бумен, ылғалмен, температура және бірқатар
механикалық әсерлермен әрекет (қысқарту, өсік талшықты ету және т.б.) ету
сияқты өте қарапайым операциялардан тұрады. Мақтақағазды маталарды
безендіру әдетте күрделі болып келеді және көп жағдайда талшықтар және
безендіруші препараттар арасында химиялық әсерлесулер орын алуымен
байланысты болады. Бірақ мақта талшығының құрылымы және құрылысы талшықпен
химиялық әрекуеттесулерге түсетін және жеткілікті қатаң шарттарда
талшықтардың қасиеттерін өзгертпейтін жаңа препараттарды кеңінен қолдануға
мүмкіндік береді. Мақтақағазды маталарды көпшілік жағдайларда ленді және
жібекті маталарға ұқсас қасиеттер ие етіп өңдеуге тырысады
(мерсеризациялау, күмісті безендіру және т.б.).
Біржола безендірудің барлық процестерін механикалық және химиялық деп
бөлуге болады. Механикалық процестерге келесілер: әртүрлі типтердегі
кептіргіштерде кептіру, жеке алып қарайтын болсақ, маталарды бірмезгілде
ширату және мойыншалар мен негіз жіптерінің қиылысу бұрыштарын бірқалыпты
ету арқылы кептіргіш – ширатушы машиналарда кептіру процестері; маталарды
ширату; маталарды әртүрлі типтегі каландрлерде тегістеу; қысқарту,
декатировкалау, түту және бірқатар операцияларын жатқызуға болады. Біржола
безендірудің химиялық процестеріне маталарды әртүрлі безендіргіш химиялық
препараттарды қоса отырып безендіру процестері жатады. Химиялық біржола
безендіру процестері үшін ең кең таралған құрамдар болып аппреттер
есептеледі, ал оларды маталарға жағу процесі аппретирлеу деп аталады.
Аппреттерді жуылатын және жуылмайтын деп бөлу қабылданған. Жуылмайтын
аппреттерге, маталардан 5 рет жуудан кейінгі аластатылуы 15 – 20 пайыз
құрайтын препараттарды жатқызады. Ал жуылатын аппреттерге бірінші жуудан
соң толық аластатылатын препаттарды жатқызады.
Жуылатын аппреттер қазіргу уақытқа дейін жеткілікті кеңінен
қолданылады. Мұнда негізгі желімдеуші және қабыршақ түзуші материалдар
болып табиғи гидрофильді полимерлер: крахмал, декстрин, желатин және т.б.
есептеледі. Іш киімдер жасау үшін арналған мақтақағазды маталар үшін
картофельді, бидай және маисты крахмалдарды пайдаланады. Безендірудің қатаң
түрлеріне қол жеткізу үшін күрішті, ал жұмсақ безендірулер үшін –
акртофельді крахмалдар пайдаланылады.
Аппретті қабыршақ және аппретирленген маталардың қасиеттерін жақсарту
үшін әртүрлі үстемелер қосылады. Жұмсартқыштар ретінде аппрет қабыршағының
қатаңдығын төмендету үшін стеарокс 6, стеаринді май, мақта майлары
пайдаланылады. Аппрет қабыршақтар гигроскопиялылығын арттыру үшін глицерин,
ал антисептиктер ретінде – салицил қышқылы, фенол пайдаланылады. Ақтығын
жоғарылату үшін оптикалық ағартушылар аппреттерін немесе ултрамариндерді
(көгерту үшін) пайдаланылады.
Қазіргі уақыттарда маталардың кең ассортиментін безендіру үшін
синтетикалық шайырлар және термопластикалық полимерлер негізіндегі
жуылмайтын аппреттер кеңінен қолданылуда. Термопластикалық полимерлер және
эластомерлер (каучуктер) эмульсиялар және латекстер түрінде пайдаланылады.
Одан басқа, жуылмайтын аппреттер ретінде термореактивті шайырлардың
гидрофильді табиғи және жасанды полимерлермен предконденсаттарының
қоспалары, мысалы крахмалмен қоспалары пайдаланылады.
Талшықтарда тұрақты қорғағыш қабыршақты түзу, талшықтарды үйкелістен
сақтап және маталардың беріктігін жоғарылатады.
Соңғы жылдары мақтақағазды маталарды және вискозды көйлектік және сырт
киімдік маталар үшін шөккігіштігі аз және босаңсымайтын етіп безендіру
кеңінен қолданысқа ие болып жүр, олар маталарға формасын сақтау қабілетін
береді. Осы мақсатта қазіргі уақыттарда әртүрлі безендіру препараттарының
кең ассортименті пайдаланылып жүр, олардың ішіндегі ең кең
таралғанымочевина және меламиннің құрамында формальдегиді бар туындылары
болып табылады, олар талшықтармен химиялық әрекеттесу арқылы олардың
бетінде термореактивті шайырлар түзеді немесе құрылымын көлденең
байланыстармен тігеді. Мұндай өңдеу эксплуатациялау жеңілдігі және оларды
күту бойынша синтетикалық талшықтарға жақын болып келе жатқан мақтақағазды
маталар үшін маңызды.
Қазіргі уақытта отандық өнеркәсіптермен әртүрлі шайыртүзушілер және
көптеген көмекші безендіргіш препараттар өндірістері игерілді, ол
маталардың сапасын жоғарылату және тұтынушылық эксплуатациялық қасиеттерін
жоғарылату үшін біржола безендірудің әртүрлі жоғары сапалы және арнайы
түрлерін пайдалануды кеңейту мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Маталардың қассиеттерін жалпы мақсаттағы безендіру түрлерімен жақсарту
Жуылмайтын аппреттер көмегімен маталардың тозуға төзімділігін
жоғарылату және сыртқы көрінісін жақсарту
Маталардың ұзақ мерзімділігі және сусымау қасиеті оның эксплуатациялау
процесі кезіндегі сыртқы әрекет етуші әсерлерге төзімділігімен анықталады.
Маталардың көпшілігі үшін олардың тозуға төзімділігін анықтайтын маңызды
факторлары болып, мүжілуге төзімділігі және жарық әсеріне төзімділігі,
сонымен қатар атмосфералық шарттарға төзімділігі есептеледі. Қолода барп
мәліметтерге сүйенетін болсақ, мүжілуге төзімділіктің матаның жалпы ұзақ
мерзімділігін анықтаудағы қосатын үлесі 35 пайыз құрайды.
Матаға жағылған аппрет қабыршағы матаның сыртқы көрінісін жақсартумен
қатар оның сыртқы әсерлерге төзімділігін арттырады, жеке алып қарайтын
болсақ, мүжілуге, жарықтардың және атмосфералық шарттар әсерлеріне
төзімділігін арттырады. Бірақ жеткілікті ұзақ уақытқа жететін қорғағыштық
эффектін сақтау үшін қабаршық матаға берік байланысқан және үйкеліске,
жууға және химиялық тазалауға тұрақты болуы құажет. Сондықтан жалпы
мақсаттағы маталарды біржола безендіру үшін жуылатын әртүрлі крахмалдар
негізіндегі аппреттерді жасанды және синтетикалық өнімдердің әртүрлері
негізіндегі жуылмайтын аппреттермен алмастырудың кең ассортиментін
пайдалану қажет. Жуылмайтын аппреттерді бірінші кезекте меланжды,
пестрматалы, тегіс боялатын киімдік, көйлектік және аздап мөлшерде іш
киімді маталарды өңдеу үшін пайдалану қажет.
Жуылмайтын аппрнеттер негізінде келесі заттарды: модификацияланған
табиғи полимерлер – көбінесе әртүрлі эфирлер негізіндегі сілтілерде еритін
целлюлозалар; термопластикалық полимерлер және эластомерлер, яғни химиялық
өнеркәсіппен дайын полимерлер сулы дисперсиялары түрінде шығарылатын
полимерлер (эмульсиялар және латекстер); термореактивті шайырлардың
гидроксильді гидрофильді полимерлермен комбинациясындағы предконденсаттары;
талшықтар кеуектерін полимерленіп және оның бетінде қорғағыш қабыршақ түзе
алатын реакцияға түзуге қабілетті төменмолекулалы қосылыстарды пайдалануға
болады.
Сілтілерде еритін целлюлоза эфирлері – метилцеллюлоза,
карбоксилметилцеллюлоза, этилцеллюлоза, оксиэтил- және оксипропилцеллюлоза
жуылмайтын аппреттер түрінде шет елдерде кеңінен қолданылады, олар сонымен
қатар маталардың сыртқы көріністерін жақсартады. Бірақ ИвНИТИ жұмыстарында,
целлюлоза эфирлерімен безендіру маталардың тозуға төзімділігін
жоғарылатпайды және сондықтан оларды қолдану мақсатты емес.
Латекстер түрінде шығарылатын термопластикалық полимерлер арзан,
қолданылуы қарапайым, маталарда жақсы ұсталады және материалдың тозуға
төзімділігінің едәуір жоғарылауын қамтамасыз етеді. Сондықтан олар
жуылмайтын аппреттер ретінде кеңінен қолданысқа ие.
Отандық өнеркәсіптерде бір жола безендіру процестері үшін латекстер:
полиметиметакрилатты латекс ПММА, латекстер СВХ, СКС-30 және СКС-65,
сонымен қатар акрилонитрильді латекс СКН-40-ГП кеңінен таралған. Олар
тұрақты сулы 20-30 пайыздық полимердің бөлшектерінің орташа өлшемдері
шамамен 0,1 мкм болатын дисперсиялары болып келеді.
Төсемдік және көйлектіәк вискозды маталар тозуға төзімділігін арттыру
үшін 20-80 пайызғаполиэтиленді эмульсиялар немесе акрильді қосылыстардың
негізіндегі эмульсиялар – эмукрилдар С және М пайдаланылады. Мата құрамында
20 – 30 гл препараттар бар ерітінділермен плюстелініп және 100-1100С
температурада кептіргіш – ширатушы машиналарда кептіріледі.
Вискозды және мақтақағазды маталардың тозуға төзімділігін арттыруды
акрилонитрильді латекспен СКН-40-ГП өңдек арқылы жүзеге асыруға болады.
Мұндай өңдеу мақтақағазды маталардың үзілу кезіндегі беріктігін 16 пайызға
өсіруді, көпретті иіюге төзімділікті – 50 пайызға арттыруды қамтамасыз
етеді, сонымен бірге мүжілу кезіндегі беріктіктің жоғалу шамасын – 10
пайызға төмендетеді.
Жуылмайтын аппреттер ретінде инертті гидроксильді полимерлер қоспадағы
шайыр түзетін препараттар – крахмал және поливинил спиртінің қоспасы
пайдаланылады. Аппретирлерудің бұл әдісі латекстерді пайдаланумен қарағанда
қымбатқа түседі, бірақ түзілетін шайырлардың матамен берік химиялық
байланыстарға түсуі салдарынан жуу процесі үшін төзімділігін арттырады.
Қоспалардың құрамы шайыр түзуші препараттардың активтілігіне байланысты
болады.
Мысалы, гликазин, толықтай этерификацияланған этиленгликольды
эфирлердің пента- және гексаметилолмеламиндермен қоспасы бола отырып,
активті фукнционалдлы топтардың аз мөлшеріне ие және талшықтармен химиялық
байланыстар түзудің әлсіз қабілетіне ие. Ол талшықтардың беткі қабаттарында
беріктіктің елеулі төмендетпестен берік тығыз қабыршақтар түзе алады.
Сондықтан гликазин инертті толықтырғыштарды қолданбай енгізілетін
жуылмайтын аппреттерге жатады.
Мұндай полифункционалды шайыртүзуші препараттар, алып қарайтын болсақ,
карбамол және метазин, жоғары активтілікке және талшықтармен химиялық
әрекеттесудің жоғары қабілетіне ие. Бірақ кіші концентрацияларда олар
маталарға қажетті толығушылықты қамтамасыз ете алмайды, ал олардың талшық
құрамындағы мөлшерінің артуы оның беріктігінің күрт төмендеуімен, соның
салдарынан тозуға төзімділігінің кемуімен күзетіледі. Сондықтан оларды
талшықтардың беттерінде тығыз қабыршақтар түзуге бейім болып келетін,
гидроксильді суда еритін полимерлермен құоспасында пайдаланған мақсатты
болып табылады. Карбамол және метазиннің молекулалары талшықтардың және
қабыршақ түзуші полимерлердің гидроксиль топтарымен әрекеттесе отырып
қабыршақтың талшықпен байланысу беріктігін күрт жоғарылатады.
Гликазин жеңіл және ауыр маталарды аппретирлеу үшін қолданыла алады.
Жеңіл маталарға (сатин) толығушылықты және үлкен емес қатаңдықты беру
қажет, сондықтан оларды гликазиннің (60 – 90 гл) полиэтиленді эмульсиямен
аздаған мөлшері қоспасында (5-20 гл) немесе препараттар АМ қоспасында
пайдаланған жөн.
Ауыр киімдік маталарға (диагональ, молескин) жеткілікті қатаңдықты
беру және оларды гликазиннің мөлшері жоғары болып келетін (120 – 90 гл)
аппреттермен жұмсартқыш үстемелерді қоспай өңдейді.
Гликазиннен ерекшелігі карбамол тек крахмалмен, поливинил спиртімен
және целлюлозаға қатысты алғанда инертті толықтырғыштармен ғана жуылмайтын
аппреттер алу үшін пайдаланылады. Жеке компоненттердің мөлшерін өзгерте
отырып әртүрлі қаттылықтағы аппреттерді алуға болады. Маталардың
беріктігінің шектен тыс жоғалуын болдырмау үшін карбамол аммиакпен
метилолды топтың біреуін блоктау және активтілігін төмендету үшін өңделеді.
Ол келесі схема бойынша күзетіледі:
НОСН2 NНСОNНСН2ОН - NН2 → НОСН2NНСОNНСН2 NН2 + Н2О
Қатаң безендіруге қол жеткізу үшін крахмал (7 гл) және карбамол (25
гл) аммиакпен модификацияланған қоспасын пайдалануға болады, ал жұмсақ
безендіруге қол жеткізу үшін крахмалды поливинил спиртімен (10 гл)
алмастыру қажет. Екі жағдайда да катализатор ретінде хлорлы аммоний қызмет
етеді (3 гл).
Жуылмайтын карбамолдың гидроксильді полимерлермен қоспасы негізіндегі
- крахмал және поливинил спиртьі аппреттері көп ретті жуудан соң 18-20
пайыз көлемінде аластатылады, ал маталардың мүжілуге төзімділігі 2-3 есе
артады, және үзілу кезіндегі беріктігі сақталады.
Карбамолды метазинмен алмастыруға болады, бірақ соңғысы карбамолға
қарағанда едәуір қымбат және тапшы болып келеді. Матаға жуылмайтын
термореактивті шайырлар негізіндегі аппреттерді енгізген кездбе
термоөңдеуді жүргізбей және матаны аппретирлеуші – безендіру тізбегінде ЛАО-
120-2 өңдеумен шектеуге болады.
Жуу үшін жоғары төзімділікке ие жуылмайтын аппреттерді алу үшін
аппретті талшыққа реакцияға түсуге қабілетті төмен молекулалы қосылыстарды
енгізе отырып жағуға болады. Осы қатынаста перспективті өнім болып
акриламид есептеледі. Жуылмайтын аппретті алу үшін мата акриламид
ерітіндісімен плюсовкаланады, оның құрамында катализатор болады, және
кептіріліп, одан ары 110-1400С температурада 3-5 минут көлемінде
термоөңдеуден өткізіледі.
Талшықты түту және жұмсарту
Мақтаны түту және жұмсартудың міндеттері
Мақтаны түтуші – жұмсартушы машиналарда өңдеудің міндеттері болып
келесілер есептеледі:
1) тығыз сығымдалған талшық массасын киптен кіші талшық
түйірлеріне ажырату;
2) тізбектік емес лас қоспаларды және иіру үшін жарамсыз болып
келетін талшық бөліктерін алып тастау;
3) мақтаны жақсылап араластыру;
4) біртегіс талшықтарды жасау.
Осы барлық міндеттерді шешу бір – бірімен тығыз байланысты. Мақтадан
лас заттарды сөліп алу үшін бірінші олардың талшықпен байланысу беріктігін
нашарлату қажет, ал ол үшін талшықты материалдарды кіші бөлшектерге бөлу
қажет. Бұл бөлшектер неғұрлым кіші болатын болса, солғұрлым талшықты
материалдарды жақсы араластыруға қол жеткізуге болады. Сондықтан мақтаны
жұмсартушы – түтуші бөлімде өңдеу кездеріәнде басынан бастап талшықты
жақсылап түтуге тырысады.
Талшықты материалдың массасын ажырату басында тістер көмегімен
ажыратумен (ірі инлермен), ал одан соң жұмсартушы – түтуші машинаның
жұмысшы органдарының соққылауымен жүзеге асырылады. Осы соққылар әсерінен
анағұрлым ірі бөлшекті ластықтарды ажырату жүзеге асырылады. Кіші қоспалар
(шаңдар, өте қысқа т алшықтар) ауаның әсерімен сорылып алынады.
Талшықты материалдарды араластыру машинаға бірқалыпты түрде әртүрлі
киптердлі берумен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.