М.Балақаевтың лингвистикалық ой-пікірлері

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Тақырып:

М. Балақаевтың лингвистикалық ой-пікірлері

Орындаған: Шегебаева Айгерім

Ғылыми жетекші: ф. ғ. к., доцент Г. Қ. Жылқыбай

Түркістан 2012 ж.

М а з м ұ н ы

Кіріспе . . . 3-5

І тарау. М. Балақаев- қазақ тіл білімі негізін салушылардың бірі

1. 1 М. Балақаев және қазақ әдеби тілі тарихы мәселелері . . . 6-16

1. 2 М. Балақаев және тіл мәдениеті мәселелері . . . 16-18

1. 3 М. Балақаев және қазақ орфографиясының принциптері . . . 18-22

1. 4 М. Балақаевтың қазақ тіліндегі фразеологизмдердің

стильдік мәні туралы ғылыми көзқарастары . . . 22-30

ІІ тарау. М. Балақаев еңбектеріндегі қазақ тілі сөз тіркесі

синтаксисінің өзекті мәселелері

М. Балақаевтың қазақ тіліндегі сөз тіркесінің табиғаты туралы танымы . . . 31-45

М. Балақаев еңбектеріндегі норма мәселесі және

сөз тіркесі жүйесіндегі нормалар . . . 45-59

Қорытынды . . . 60-61

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 62-64

К і р і с п е

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақ тіл білімінің туып, қалыптасуы, бүгінгі кемел шағына жетіп, биіктерге көтерілуі оның іргетасын қалап, қазақ тілін ғылым ретінде қалыптастырған ардақты есімдермен тығыз байланысты екені даусыз. Қазақ тіл білімінің тарихында оның ғылыми-теориялық негізін салған ғалымдардың әрқайсысының орны ерекше.

Артына қалдырған мол мұрасы арнайы зерттеуге лайық сондай біртуар, бірегей ғалымдардың бірі-Қазақстан республикасы Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, республиканың еңбек сіңірген ғылым қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор Балақаев Мәулен Балақайұлы. «М. Балақаевтың қазақтың тіл ғылымында қалдырған мол мұрасын сараптап, саралап айтуда М. Балақаев тағылымы деген атпен таразылап таратып айту сол мұраның артында қалдырған сәулесі іспеттес», -деген пікір соған дәлел [1, 40] .

Проф. М. Балақаев қалам тартпаған қазақ тіл білімінің саласы кемде-кем. Қазақ тіл білімінің жекелеген мәселелеріне қатысты ғылыми еңбектерде, монографияларда, мақалаларда проф. М. Балақаевтың пікірлері ескеріліп, әр алуан аспектілерде талданғанымен, оның ғылыми мұрасы, атап айтқанда синтаксиске қатысты концепциялары қазіргі ғылыми таным тұрғысынан жүйелі түрде қарастырылып, арнайы зерттеу нысаны болған емес. М. Балақаевтың аса күрделі де терең ғылыми-теориялық танымын зерделеу, жеке ғалымның мұрасын зерттеу- ғылымның тарихын зерделеу, зерттеу болып табылады.

«Кез-келген ғылымның тарихы оны жасаған адамдардың жетістіктері мен кемшіліктерін, олардың өткен жолын ғана еске түсіріп қоймайды, сонымен бірге бағыт сілтейді, тіпті көп жағдайда әрі қарайғы ізденістердің жолдары мен тәсілдерін көрсетеді, сол сияқты зерттеулерде алдыңғылардың жіберген қателіктерін қайталаудан сақтандырады», - дейді белгілі түркітанушы ғалым А. Н. Кононов [2, 8] .

Тегінде мұндай зерттеулер тіл дамуының деңгейін белгілеу үшін аса қажет. Бұл тәріздес зерттеулердің нәтижесінде қазақ тіл білімінің ірі, проблемалы мәселелерімен қатар жекелеген, нақты мәселелері де шешімін табады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жұмыста қарастырылатын коптеген түйінді мәселелерде, атап айтқанда, сөз тіркесінің өзіне ұқсас категориялардан айырмашылығы, әсіресе сөз, сөйлем мүшелерімен ұқсастықтары мен айырмашылықтары, сөз тіркесі жүйесіндегі норма және тағы басқа мәселелерде ғалым пікірлерінің қаншалықты дәрежеде шешімін тапқанын анықтаудың мәні зор. Қазақ тіл білімінің теориялық мәселелерін жоғары ғылыми-теориялық деңгейде шешу үшін мұндай зерттеу жұмыстары қажет-ақ. Сол сияқты ғалымның лингвистикалық көзқарасының қалыптасуының ғылыми және теориялық негіздерін көрсету, оның лингвистикалық мұрасына бүгінгі күннің емес, өз кезеңінің деңгейімен қарай отырып, жан-жақты талдау жұмыстың көкейтестілігін танытады.

Зерттеудің нысаны. Жұмысымыздың негізгі нысаны М. Балақаевтың қазақ тілі синтаксисіне қатысты пікір, пайымдаулары мен ізденістері, ғалымның синтаксистің іргелі мәселелеріне қатысты тұжырымдары.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің негізгі мақсаты профессор Мәулен Балақаевтың ғылыми танымын басшылыққа ала отырып, еңбектерінде көтерілген проблемалы, актуальды мәселелерге қатысты лингвистикада қалыптасқан ғалымға дейінгі және қазіргі таңдағы ғылыми ой-пікірлермен салыстыра отырып, қазақ тіл біліміндегі ғалымның алатын орнының ерекше екенін түсіну, оның қазақ тілі синтаксисіне сіңірген еңбегінің мәнін, маңызын ұғыну, ғылыми мұрасына лайықты бағасын беру.

Алға қойған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер белгіленді:

қазақ тіл біліміндегі сөз тіркесі синтаксисіне байланысты еңбектерді жинақтау, зерделеу, салыстыру, талдау, қорыту;
М. Балақаевтың сөз тіркесі синтаксисінің жекелеген мәселелеріне қатысты ізденістеріндегі көпке танылып, орныққан пікірлерінің мәнін саралау;
ғалымның қазақ әдеби тілі тарихы, тіл мәдениеті, қазақ орфографиясының принциптері, қазақ тіліндегі фразеологизмдердің стильдік мәні туралы ғылыми қөзқарастарын саралау, зерделеу.

Зерттеу жұмысының әдістері. Ғалым еңбектеріндегі теориялық принциптермен бірге өзіндік ой-пікірлерді қазіргі тіл білімінің жаңалықтарымен салыстыра зерттеу тәсілі- негізгі бағытымыз, сондай-ақ тарихи, лингвистикалық, сипаттамалы әдістерге басымдық беріледі.

Зерттеу жұмысының дереккөздері. Зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негіздері ретінде М. Балақаевтың тіл біліміндегі сөз тіркесі синтаксисіне байланысты, ғалымның қазақ әдеби тілі тарихы, тіл мәдениеті, қазақ орфографиясының принциптері, қазақ тіліндегі фразеологизмдердің стильдік мәні туралы ғылыми қөзқарастары мен қазақ тіл білімі саласындағы ғалымдардың зерттеу қағидалары теориялық-әдіснамалық тұрғыдан басшылыққа алынып, жұмыстың орындалып шығуына ғылыми негіз болды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Профессор М. Балақаевтың қазақ тілі синтаксисіне қатысты танымы дипломдық жұмыста алғаш рет арнайы қарастырылып отыр.

зерттеу барысында ғалым ізденістерінің мәні жан-жақты ашылып, оның тілтанудағы ілімі негізінде қазақ тіл білімінің туу, қалыптасу, даму кезеңдеріне қатысты танымы түсіндірілді;
сондай-ақ ғалымның салиқалы пікірлері тілтанушылардың ілімдерімен байланыста қарастырылып, оның көрнекті түркітанушы ретіндегі қырына айрықша мән берілді;
ғалым мұрасының құндылығы дәлелденді., тұтастай алғанда, бұл жұмыс профессор М. Балақаевтың қазақ тілі синтаксисіне қатысты танымын толық, жан-жақты зерделеуге ұмтылыс жасалды.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Қазақ тіл білімінің теориялық мәселелерінің ғылыми негізін қалыптастыруға өзіндік үлес қосқан М. Балақаевтың қазақ тілі синтаксисінің өзекті проблемаларын қозғаған ой-пікірлері күрмеуі мол күрделі мәселелердің шешімін табуға септігін тигізіп қана қоймай, кейбір қалыптасқан пікірлерге өзгеше қырынан үңіліп, тереңдей зерттеуге көмегін тигізеді.

Талдауға негіз болған материалдар ғылыми мұраны оқып-үйренудің қажеттілігін анық көрсетті. Әрбір ғылыми мұра үлкен ғылымның бір-бір парағы екенін ескерсек, аталған жұмыс қазақ тіл білімі тарихын оқып-үйренудегі елеулі орынды толтыруымен маңызды.

Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І тарау. М. Балақаев- қазақ тіл білімі негізін салушылардың бірі

1. 1 М. Балақаев және қазақ әдеби тілі тарихы мәселелері

Қай халықтың да өсіп өркендеген ғылымы мен ілім-білімінің көш басында сол халықтың ғылымына, әдеби-мәдени, қоғамдық-саяси өміріне еңбек сіңірген, оның іргелі теориялық тұжырымдарына елеулі үлес қосқан ардақты есімдердің тұрары сөзсіз. Көз көрген замандас тұрғыластары, тәлім-тәрбиесін, үлгі-өнегесін алған ізбасар шәкірттері сол белгілі тұлғаның халық үшін істеген ізгі істеріне, атқарған қызметіне, артында қалған мұрасының салмағына қарап, оның қоғамдағы, тарихтағы немесе ғылымдағы алар орнын тарихи тұрғыдан таразылап, баға береді. Ғылымға, өнер-білімге таласы бар келер ұрпақ сол ғалым қалдырған баға жетпес өлшеусіз еңбектерден іздеген жоғын тауып, өз керегіне жаратады, оны әрі қарай дамытады.

Қазақ тіл білімінің шаңырағын көтеріп, іргетасын қалаған, өлшеулі ғұмырында артына мол мұра қалдырып үлгерген сондай тума талант, дарынды ғалымдардың бірі-Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, республиканың еңбек сіңірген ғылым қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор Мәулен Балақайұлы Балақаевтың лингвистикалық мұрасының тереңдігі, құндылығы, ауқымдылығы оның еңбектеріне арналған көрсеткіш мазмұнынан-ақ айқын аңғарылады [3] .

Шын мәнінде, өз кезеңінде қазақ тіл білімінде ғалым араласпаған, оның сындарлы, салиқалы ойлары мен толғақты, түйінді тұжырымдары айтылмаған, өзіндік дара қолтаңбасын қалдырмаған саласы жоқ десек артық айтқандық емес. Ендеше осынша ұшан-теңіз ғылыми мұраны зерттеудің ғылым тарихы үшін маңызы өте зор. Ғалым мұрасын зерттеу тек жеке ғалымдардың еңбектерін оқып-үйрену үшін ғана емес ғылымның даму деңгейін, эволюциясын айқындау үшін де қажет.

Ғылыми мұраны зерттеудің маңыздылығына кейбір зерттеушілер күмәнмен қарайды. Алайда лингвистикалық мұраны зерттеу өзге түркі тілдерінде әбден орныққан, қалыптасқан дәстүр болып табылады. Қазақ тіл білімінде де бұл мәселе 1970 жылдары басталып, жалғасын таппай қалған. Тек кейінгі кезеңде ғана жеке ғалымдардың мұраларына көңіл бөлініп, жүйелі, тереңірек зерттеле бастады.

Ғалым М. Балақаевтың шығармашылық қарымы жан-жақты, сан салалы. Ол грамматика, орфография, тіл мәдениеті, стилистика, көркем әдебиет тілі, әдеби тіл проблемалары жөнінде жиырмаға жуық кітап, ұзын саны жүзден асатын ғылыми еңбек жариялады. Ғалым шығармышылығында баса айтылуға тиісті ең шоқтығы биік тұсы- жай сөйлем синтаксисі. Сондай-ақ ол сөз тіркесі проблемаларын бүкіл түркология көлемінде алғаш зерттеген ғалымдардың бірі. Әсіресе оның грамматикалық зерттеулерінің орны бөлек. М. Балақаев бұл салада «Жай сөйлем типтері», «Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис» тәрізді бірнеше іргелі монографиялық жұмыстар жариялады. Бұл зерттеулерде тек қазақ тіл біліміне емес, бүкіл түркология үшін маңызы бар, бірқатар тың шешімді тұжырымдар жасайды. Жалпы қазақ тіл біліміндегі дербес сөз тіркесі синтаксисі мен тіл мәдениеті бағыттары тікелей М. Балақаев есімімен тікелей байланысты. Ол қазақ лингвистикасының осы екі саласында өзінің ғылыми мектебін қалыптастырды. «Қазақ тіліндегі сөз тіркестерінің негізгі типтері» атты монография- ғалымның осы мәселеге байланысты көп жылғы ғылыми ізденулерінің нәтижесі еді. Бұл тақырыпта оның көптеген шәкірттері де зерттеулер жүргізді. Сөз тіркесінің түрлі теориялық мәселелеріне арналған оннан астам монография жазылды. М. Балақаев қазақ тіл білімінің осы аталған саласында лайықты бас тұлға болып саналады.

Ғалым еңбектерінің басым бөлігі қазақ әдеби тілінің даму мәселелеріне арналған. Бұл орайда оның «Қазақ әдеби тілі және оның нормалары» деп аталатын Ш. Уәлиханов атындағы сыйлық берілген еңбегінің орны ерекше.

Қазақ тілі диалектологиясы мен тарихи грамматикасы бойынша қол жеткен табыстардың негізінде тілдік материалдарды басқаша тануды, өзгеше саралауды мақсат тұтқандықтан, қазақ әдеби тілі теориясының іргетасы қаланды. Әдеби тілді ғылыми негізде танып-білудің өзі тіл мен сөйлеу фактілеріне мән бере қарауды, теориялық тұрғыдан терең меңгеруді қажет ететіндігін ескерсек, бұл аса оңай шаруа емес, өйткені Ф. де Соссюрдің айтуынша осы екеуінің жиынтығы лингвистиканы құрайды. Әдеби тілді зерттеудің күрделілігіне академик В. В. Виноградовтың мына бір сөзі арқылы көз жеткіземіз: «Изучите литературного языка, как бы его ни понимать, влечет с одной стороны, разговорный язык, письменный язык, с другой, языковой, речевой и литературный стиль с третьей» [4, 288] .

Яғни, әдеби тілді зерттеуші маман ғана емес, нағыз адам болуы, тек адам ғана емес, ұлт тілінің табиғатын терең түсінетін, өзгелерге таныта алатын жан болуы тиіс. Ал тілдегі кез-келген ұсақ детальдарға дейін көңіл бөліп, оларды мейлінше аялап, нәзік сезімталдықпен зерттеуді әдетке айналдырған М. Балақаевтың бойынан бұл қасиеттердің бәрі де табылады.

Профессор М. Балақаев - тілдегі адам факторын барынша бағалай білген зерттеуші. Біздің бұлай деуімізге оның мәтінтанушы ретіндегі танымал еңбектерінің жекелеген жазушылардың шығармашылықтарын талдауға арналғандығы себеп болып отыр. Ғалым жеке тұлғалар шығармаларының тілін зерттеу барысында ауызекі тіл мен диалектілердің көркем шығармалар арқылы әдебилене алатындығын, әдебиленуге әлеуеттігі бар сөздердің мол екенін батыл айтқан алғашқы ғалымдарымыздың санатында.

Қазақ тіл білімінің көрнекті өкілдерінің қай-қайсысы болмасын қазақ әдеби тілінің теориясы төңірегінде өз ойларын, пікір-тұжырымдарын ортаға салып отырған. М. Балақаев қазақ әдеби тіліне қатысты қандай байламдар жасады, өзгелерден ерек қалай тұлғаланды? Бірден басын ашып айтар болсақ, ол - қазақ әдеби тілі тарихының көкжиегін сан ғасырға кеңіткен, тарих төріне сүйреген ғалым. Ол қазақ әдеби тілі тарихы мәселелерімен және әдеби тіл теориясы жөнінде зерттеу жүргізген бірқатар қазақ ғалымдарымыздың еңбектеріне талдау жасай отырып, ғалымдардың зерттеу обьектісі етпеген әдеби тілге тән белгілер - оның нормалық сипаты, стильдік тармақтарының салалануы, жұмсау аясының кеңдігі жөнінде өз тұжырымдарын ортаға салды.

Қазақ әдеби тілінің белгілі бір нысаны бар, қарастыратын мәселелері көп аспектілі зерттеу обьектісіне, әрқайсысы дербестенген әрі бір-бірімен сабақтасып жатқан бағыт-бағдарлары бар ғылым саласына, сондай-ақ әр қырын функционалдық тұрғыдан тану, танытумен өрістеткен іргелі ғылымға айналуына, сөйтіп барып жеке пән болып қалыптасуы жолында М, Балақаевтың сіңірген еңбегі шексіз. Жан-жақты ізденістің нәтижесі екендігі айқын байқалатын әдеби тілідің статусын орнықтыру мақсатында жазған ғылыми мақалалары, сондай-ақ әріптестері, бүгінгі таңдағы белгілі ғалымдар Е. Жанпейісов. Р. Сыздықтармен бірге отырып дүниеге келтірген «Қазақ әдеби тілінің тарихы»(1968), «Қазақ әдеби тілі»(1987), «Қазақ әдеби тілі және оның нормалары»(1984) атты зерттеулері бар.

М. Балақаев: «Тіл мәдениеті жоғары адамдардың әрдайым көз тігетін жарық жұлдызы - әдеби тіл, -дей келе, -әдебиеттің не екенін, оның халық тілінен айырмашылығын, қарым-қатынасы қалай болатынын білмей тұрып тіл мәдениетінің биік шыңына қол созуға болмайды», - дейді [5, 10] .

Бірақ қазақ тіл білімінде де «әдеби тіл» деген ұғымға тиянақты бір анықтама берілмей келді. Күні бүгінге дейін «қазақ әдеби тілі», «қазақ жазба әдеби тілі», «қазақ ауыз әдебиеті тілі», «қазақтың жалпыхалықтық тілі» деген категориялар бір-бірінен ажыратылып әрқайсысы нақты анықтамаға ие болған жоқ. Мұның себебін қазақ әдеби тіл мәселесімен арнайы зерттеу жүргізген ғалым Р. Сыздық: «Қазақ тілінің бізге мәлім тарихының өн бойындағы сыры, ерекшеліктері, жұмсау өрісі толық зерттеліп біткен жоқ. Соңғы жылдарда қазақтың жалпыхалықтық тілі мен әдеби тілі тарихына қатысты жеке мәселелерді қарастыру едәуір қолға алынғанымен, әрине ізденістер проблеманы түбегейлі шешіп тастауға әлі де жеткіліксіз», - деп түсіндіреді [6, 6] .

М. Балақаев: «Әдеби тіл - жазба тіл. Жазба әдебиет арқылы тіл байлықтары, оның құрылысы сымбатты қалыпқа түсіп, екшеледі. Жазуы болмаған халықтың тілі әдеби тіл дәрежесіне көтеріле алмайды», - деп жазады. Дәл осындай пікірді Ғ. Мұсабаев та айтады: «Әдеби тіл ең әуелі-ақ жазуға сүйенеді. Жазу стилінсіз әдеби тіл болмақ емес», - дейді. Бірқатар зрттеушілер қазақтың әдеби тілін ХІХ ғасырдың екінші жартысынан басталады деп, мұны ұлы ағартушы-демократтар Абай мен Ыбырайдың есімдерімен байланыстырады. Қазақ әдеби тілі мәселесімен айналысып көлемді еңбек жазған С. Исаев М. Балақаевтың қазақ әдеби тіліне берген анықтамасына былайша талдау жасайды: «Қазақ тіл білімінде әдеби тілдің басты белгісін тек жазумен, жазба әдебиетпен байланысты қарап, жазба әдебиет тілі ғана әдеби тіл бола алады деген принципті соңғы кезге дейін бұлжытпай ұстанып жүрген ғалым - М. Балақаев. «Әдеби тіл - жазба тіл. Жазба әдебиет арқылы тіл байлықтары, оның құрылысы сымбатты қалыпқа түсіп екшеледі. Жазуы болмаған халықтың тілі әдеби тіл дә»режесіне көтеріле алмайды. «Әдеби тіл» деген ұғым халықтың жазу мәдениетімен тығыз байланысты екен. Әдеби тіл жазу арқылы әдеби мұраларды баспаға басып, жұртқа тарату арқылы ауызекі тілдің байлықтарын екшеп саралау арқылы қалыптасады», - деп жазады [7, 68] .

М. Балақаев негізгі еңбегінде: «Әдеби тіл- ең алдымен, жазба тіл. Менің түсінігімде жазусыз әдеби тіл жасалмайды», - деп әдеби тілді тек жазба тіл деп танитындығын ашық айтады. Сөйте тұрып: «сөйлеу тілінің әдеби тілі де болады», -дейді [ 8, 7] .

М. Балақаевтың әдеби тілге берген анықтамасы мен Р. Сыздықованың анықтамасы кереғар жарысқа түсіп отыр. Оның бірі - әдеби тіл тек жазуды тірек етсе, екіншісі жазусыз да әдеби тіл болады дейтін концепцияны жақтайды. Жазуды негіз етіп, табандылық танытып жүрген ғалым М. Балақаевтың тіл мәдениетіне, стилистикаға және әдеби тіл тарихына байланысты бұрынғы-соңды зерттеулерінің бәрінде де осы принципті басшылыққа алып келеді. М. Балақаев «Қазақ әдеби тілі және оның нормалары» деп аталатын монографиялық еңбегінде ол әдеби тілді халықтың өсуі, дамуы кезеңдерінің биік сатысында цивилизация құшағына енген кезде, халық тілінің мәдениеттенген, жан-жақты дамыған, өскелең сана-сезіміне үйлесе пайда болатын «құбылыс» деп таниды да, «оқу- білім азығы» болса, «жазу - әдеби тіл азығы» деген қағида ұсынады.

Ал Ө. Айтбаев «Қазақ әдеби тілі тарихының проблемалары» атты ғылыми-теориялық конференцияда екі ғалымның қазақ әдеби тіліне берген анықтамаларынан бұл проблеманың әлі де болса түбегейлі зерттелмегенін, оның анықталмаған, тиянақты талданбаған арналары, көздері бар екенін байқатады деген жіне әдеби тілді құрайтын арналарды терең зерттеп үлгермей жатып, асығыстау жасалған түйін деген пікір айта келе: «Жазуды тірек ететін М. Балақаев пен жазусыз да әдеби тіл болады деген Р. Сыздық еңбектері де өзінің көптеген ұтымды жақтарымен бірге бұлтартпай дәлелдейтін ақиқатты алға тартып, дәлелді дәйектеме бере алған жоқ. Бірақ мұндай қарама-қарсы екі пікірдің қатар өрбуі ғылым үшін зиян емес, қайта дамуға итермелеуші стимул болып табылады», - деген тұжырым жасайды [9, 118 ] .

М. Балақаевтың әдеби тіл мәселелеріне қатысты еңбектерін арнайы сөз етіп, ғалым еңбектеріне өз пікірлерін білдірген ғалымдар баршылық. Атап айтсақ, Ө. Айтбаев, Ш. Сарыбаев, Ә. Құрышжанов, Т. Сайрамбаев секілді ғалымдар М. Балақаевтың әдеби тіл мәселесіне арналған тұжырымдарына оң көзбен қарайды. Мысалы, М. Балақаевтың Е. Жанпейісов, М. Томановтармен бірігіп жазған «Қазақ әдеби тілінің мәселелері» атты еңбегіне көрнекті ғалымдар Ш. Сарыбаев, Ә. Құрышжановтар «Әдеби тіл туралы елеулі еңбек» атты мақала жариялаған. Мақалада әдеби тілдің негізгі нормалары, оның ауызекі сөйлеу тілімен өзара қарым-қатынасы, әдеби тілдің құрамы мен стилі туралы жазылған тақырыптары авторлардың бір-бірімен өзектес қарайтындығын, әдеби тілдің құрамы мен стилі туралы кейбір мәселелердің басы ашылып, онда көркем әдебиет тілі, ғылыми әдебиет тілі, күнделікті баспасөз тілі және ресми іс қағаздарының тілі деген әрбір рубриканың өзіндік сыры мен ішкі-сыртқы сипаттары жан-жақты қамтылғандығын айтады [10] .

Әдеби тіл сөз болса, бірдей талас тудыратын мәселе оның өсіп жетілу тарихы болатын. Жоғарыда аталған еңбекте әдеби тілдің жасалу дәуірі мен жетілу кезеңдерін баяндайтын әрқилы пікірлерді айта келіп, авторлар өз тараптарынан әдеби тілдің тарихын төмендегіше дәуірлеуді ұсынады:

1) Абайға дейінгі әдеби тіл;

2) Абай кезіндегі әдеби тіл;

3) Октябрь революциясына дейінгі әдеби тіл;

4) Октябрь революциясынан кейінгі әдеби тіл.

Абай кезіндегі әдеби тіл мен Октябрь революциясына дейінгі әдеби тілдің арасында ауыз толтырып айтарлық айырмашылық жоқтығын зерттеушілердің өздері де сезсе керек, олар әдеби тіл тарихын осындай төрт кезеңге бөліп қарау «барынша шартты түрде алынды» деп жазыпты [ 11, 40] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.