СӨЖ (СӨЖО) бойынша әдістемелік нұсқаулар
СӨЖ (СӨЖО) бойынша әдістемелік нұсқаулар
СӨЖ тапсырмалары оқытушының қатысуынсыз және аудиториядан тыс
орындалады. СӨЖ-дің негізгі міндеті семинарлық сабақтар мен дәрістерге
дайындау. Семинарлық сабақтарда тақырыптың негізгі сұрақтары қарастырылады.
Семинарлық сабақтың тақырыптық жоспары, негізгі және қосымша әдебиеттер
тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестер не және
қалай істеу керек деген сұрақтарға жауап береді. Семинарлық сабақ
тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестерді мұқият талдап, семинарлық
сабақтың тақырыптық жоспарының сұрақтарына жауаптардық өздерің дайындаңдар.
Әрбір сұрақты дайындау барысында қысқаша әрі сызба жүзінде негізгі ережелер
мен жауап тезистерін дайындап, формулалар мен символдарды СӨЖ дәптеріне
жазыңдар. Дайындалып болғаннан кейін өзін-өзі тексеріге арналған сұрақтар
көмегімен өз білімдеріңді тексеріңдер. Өздерің талдай алмаған сұрақтарды
жазып алып, дәрісте немесе СӨЖО процесінде оқытушыға қойыңдар.
СӨЖ тапсырмалары дәріске дейін орындалу керек. Ал дәрісте дербес
алынған білімдер тереңдетіліп, кеңейтілуі керек.
Алайда семинарлық сабақта қарастырылатын сұрақтар көлемі тақырыптың
толық мазмұнын қамтымайды. Сондықтан студент өз білімін одан әрі тереңдету
мен кеңейту бойынша жұмыс жасауы қажет. Бұл СӨЖО процесінде жүзеге
асырылады. Сондықтан СӨЖО-да тақырып мазмұнын толық ашатын қосымша сұрақтар
мен есептер, жаттығулар қарастырылып, талдау жасалады.
СӨЖ формалары мен мазмұнын өңдеу.
Макроэкономика курсының ерекшеліктері СӨЖ формаларының кең жиынымен
байланысты. Бұл мынадай формалар:
- оқытушы берген дәріс конспектілерін талдау;
- семинарлық сабаққа негізгі оқулық бойынша дәріс конспектісін дайындау;
- белгілі тақырып бойынша реферат дайындау;
- реферат, эссе, баяндамаларды өзара рецензиялау;
- курс терминдері бойынша сөздіктер мен сөзжұмбақтар құру;
- аса жоғары есептерді шығару;
- статистика мәліметтерін талдау;
- кәсіпоын іс - әрекетін модельдеу;
- топтық жобаға қатысу;
- таңдалған тақырып бойынша презентация жасау;
- глоссарий жасау;
- тақырып бойынша шолу жасау.
Жоғарыдағылардың кейбіреулерінің мазмұны мынаған байланысты:
Тақырып бойынша шолу жасау – бұл дегеніміз басылым мен Интернеттің
ақпарат ресурстарын тартумен ұсынылатын тақырып бойынша жазбаша 1-2 бет
қысқаша шолу жазу дегенді білдіреді.
Глоссарий – қазақ және орыс тілдерінде, мүмкін болса шет тілдеріне
аудару арқылы терминдер мен түсініктердің қысқаша түсіндірмесі; ол берілген
тақырып бойынша орындалады. Глоссарийді құру макроэкономиканың түсініктілік
аппараты білімінің қалыптасуына және оны пайдалану дағдыларының өңделуіне
ықпал етеді.
Реферат, СӨЖ-дің неғұрлым кеңейтілген формасы бола отырып, әдебиетке
міндетті түрде шолу жасау арқылы белгілі тақырыпқа баяндама жасауды немесе
ғылыми жұмыс, кітап мазмұнын баяндауды білдіреді. Рефератты оппонирлеу
неғұрлым қызықты да ғылыми жұмыс болып табылады. Осының нәтижесінде жұмысқа
талдау жасау, пікір – талас жүргізу дағдысына ие болады.
Коллоквиум білімді, әңгімелесу формасында нақты оқытылатын пәннің түрлі
тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар, тәртіп бойынша, ерекше
құрылымға ие, сондықтан жауаптар жиналған материалды талдау негізінде ғана
берілуі керек.
Эссе – бұл сын мен публицистиканың түрлі жанрларында өзекті әлеуметтік
– экономикалық мәселелерге деген өз ойларын білдіру, баяндау.
Дәріс конспектілеріне талдау жасау, өткен материалды қайталау
бағдарламалық материалды игеруге, теориялық білімдерді нығайтуға мүмкіндік
береді.
Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Оларды орындаудың мақсаты
тәжірибелік сұрақтарды шешуде теориялық білімдерді пайдалану дағдысы мен
ептілігіне ие болу болып табылады.
Мақсаттар бұтағын құру – ол үшін тыңдаушыларға тақырыпты таңдап,
деңгейлер бойынша мақсаттарды белгілеу, барлық деңгейлердегі тапсырмалар
мен жоспарларды анықтау, осы мақсаттарға қол жеткізуде кәсіпорындардың
ұйымдастырушылық құрылымдарын анықтау, жұмыс сапасының өлшеуіштері мен
тапсырманы бақылау формаларын таңдау ұсынылады.
Презентация – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез – келген тақырыпты
таңдап, презентацияда қарастырылатын кез – келген аспектіні түсінуін не
түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың неғұрлым ашылғаны және
сырт көздерден қаншалықтықызығушылық тудырғаны, сондай – ақ тыңдаушының
қарастырылып отырған мәселені қаншалықты кәсіби деңгейде қарастыруы
тұрғысынан бағаланады.
Оқытушылық нақты жағдайлар (кейстер) – тыңдаушыларға сұрақтарға жауап
беру немесе мәселеге қатысты өз көзқарасын білдіру бойынша көптеген
қарапайым да күрделі жағдайлар ұсынылады; неғұрлым дайындалған
тыңдаушыларға өз кейсін жазуға болады.
Іскерлік ойындар тыңдаушыда болашақ кәсіби іс - әрекеті үшін қажетті
дағдыны өңдеуге көмектеседі; кейбір ойындар бойынша үйде дайындалып немесе
кітапхана мен өндірісте аяқтау қажет.
Топтық жоба (мысалы, кейстік жағдайды құру немесе шешу бойынша)– топта
3-5 адамнан артық болмауы керек, әрбір топ өз жобасын өңдеуі керек.
Жеке жоба – неғұрлым дайындалған тыңдаушылар өз қалауы бойынша
орындайды; жұмыс тақырыптың әмбебаптылығымен, зерттеушілік сипатымен
ерекшеленуі керек; жоба нәтижелері ғылыми конференцияда ұсынылуы мүмкін.
СӨЖ (СӨЖО) тиімді ұйымдастыруға қатысты тыңдаушыға ұсыныстар
Өткен материалды қайталау. Өткен дәріс материалын қайталау өзіндік
жұмыстың неғұрлым маңызды түрі болып табылады. Материал неғұрлым терең де
толығырақ өңделсе, соғұрлым өзіндік жұмыстың басқа түрлерін орындауда
оңайырақ болады. Бірінші сабақтан бастап, өткен дәріс материалымен жүйелі
де үнемі жұмыс жасау кейінгі дәріс материалын түсіну мен тәжірибелік және
лабораториялық сабақтар материалдарын игеру үшін қажетті жағдай болып
табылады.
Материалды өңдеуге кірісе отырып, мыналарды жүзеге асыру керек:
- жұмыс орнын анықтау;
- егер үйде жұмыс жасау үшін қажетті жағдайлар болмаса, университет пен
қалалық кітапхана қызметтеріне жүгіну;
- дәріс конспектісіне ие болу;
- курс бағдарламасына ие болу;
- ұсынылатын әдебиетке ие болу (оқулық, есеп кітапшалары), қажет болған
жағдайда материалдар мен құрал – жабдықтарға ие болу.
Жұмыс әдісі:
- дәріс материалын дереу қайталау (кейінге қалдыруға болмайды, себебі
дәріс мазмұнын ұмытып кетуге болады);
- конспектімен жұмыс жасай отырып, әдебиетке сілтеме жасап (бұл емтиханға
дайындалу барысында қажет), қажетті толықтырулар мен түзетулерді енгізу;
- тақырыппен жұмыс жасау материалды толық түсіну мен есте сақтауға дейін
жалғасуы керек;
- тақырыппен жұмыс жасау оқулықтар мен пособияларда келтірілген есептер
мен мысалдарды талдаумен аяқталады;
- егер тақырыппен жұмыс жасаудан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда
оларды оқытушыға кезекті дәріс барысында қою керек.
Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Тапсырманы орындау әдістемесі:
- аталмыш тапсырмаларды орындауды аталмыш тақырып бойынша дәріс материалын
қайталаудан кейін ғана бастауға болады;
- есептерді шығаруға кірісе отырып, оның шартын мұқият оқу;
- шығару жоспарын ойластыру;
- есепті шығару барысында қолданылатын формулаларды анықтау;
- формулаға кіретін шамалардың мағынасына тағы бір рет үңілу;
- шығаруды алдымен жалпы түрде жүзеге асырып, содан кейін әріптік
шамалардың сандық мәндерін қою керек;
- аралық және соңғы шешім нәтижелерінің өлшем бірліктерін көрсету;
- дұрыс шешімге талдау жасау.
Коллоквиумдарға дайындық. Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық
бөлімін меңгеру дәрежесін бағалау үшін колоквиум өткізіледі.
Осыдан шығатыны:
- коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір
рет қайталануы керек;
Бақылау жұмыстарына дайындық. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты:
- бакалавриаттың ағымдық үлгерімін тексеру;
- топ бакалавриаттарының дайындығын анықтау;
- үлгерімділігі нашар тыңдаушылармен жұмыс әдістемесін ұйымдастыру;
Тыңдаушылар бақылау жұмысына дайындала отырып, мыналарды жүзеге асыруы
қажет:
- бақылау жұмысының тақырыбын білу;
- теориялық материалды, аталмыш тақырыптағы негізгі формулалар мен есепті
шығару әдістерін ойға түсіру;
- оқулықта талданған есептер мен мысалдарды, және тәжірибелік сабақтарда
қарастырылған есептерді қайта қарастыру,
Егер студент бірінші дәрістен бастап, өткен материалмен жүйелі түрде
жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық тудырмайды және
ол көп уақытты алмайды.
Жобаны орындау. Жобалар мен жұмыстарды орындау барысында кафедраларда
тапсырмалармен бірге берілетін әдістемелік нұсқамаларды басшылыққа алу
керек.
Тапсырманы орындау тәртібі:
- тапсырманы орындауға өзіндік жұмыс графигімен бекітілген мерзімнен кеш
кіріспеу керек;
- егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туындаса, онда курстың
сәйкес тақырыбына оралып, толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу
керек;
- осыдан кейін де қиындықтар болса, онда оқытушыға қосымша сабақтарға келу
керек;
- алынған шешімге талдау жасау,
- тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережелерін
тексеріп, кейбір мәліметтердің өзгеруі жағдайындағы шешімді ойластыру;
- тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу;
- тапсырма графикпен бекітілген мерзімнен кеш қорғалмауы керек, өйткені ол
академиялық берешек болып саналады.
Өзіндік жұмысқа берілетін уақыт айтарлықтай шектелген
болғандықтан, өзіндік жұмысты тиімді жоспарлауға үйреніп, өзіндік жұмыс
дағдыларын меңгеруге ұмтылып, тәжірибе алып, тиімді түрде жұмыс істеп және
жұмысқабілеттілігін сақтау үшін саналы түрде демалу керек. Сондықтан әрбір
оқытушы мен кафедраның тыңдаушылардың өзіндік жұмыс әдістемесіне үйрету
жауапкершілігі артуда.
Макроэкономика курсы бойынша СӨЖО өткізу формалары
Тақырып СӨЖО өткізу формалары
атауы
Тақырып 1. Дәріс конспектілері мен қосымша
Макроэкономиәдебиет конспектілерін талдау,
ка пәні. есептерді шығару, тест сұрақтары мен
Ұлттық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
шоттар жауап беру, реферат, эссе жазып,
жүйесі презентация өткізу.*
Тақырып 2. Дәріс конспектілері мен қосымша
Игіліктер әдебиет конспектілерін талдау,
нарығы есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, мақсаттар бұтағын
құру.*
Тақырып 3. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ақша нарығы әдебиет конспектілерін талдау,
есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру. *
Тақырып 4. Дәріс конспектілері мен қосымша
IS-LM әдебиет конспектілерін талдау,
моделі және есептерді шығару, тест сұрақтары мен
жиынтық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
сұраныс жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру,
рефераттарды рецензиялау. *
Тақырып 5. Дәріс конспектілері мен қосымша
Жиынтық әдебиет конспектілерін талдау,
ұсыныс. есептерді шығару, тест сұрақтары мен
AD-AS моделіөзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, презентация өткізу,
топтық жобаны өңдеу, қосымша
глоссарий құру. *
Тақырып 6. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ашық әдебиет конспектілерін талдау,
экономика есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру, жеке
шолу жасап, статистикаға талдау
жасап, оны рецензиялау және
оппонирлеу.*
Тақырып 7. Дәріс конспектілері мен қосымша
Айырбас әдебиет конспектілерін талдау,
курсының есептерді шығару, тест сұрақтары мен
тәртібі жәнеөзін бақылауға арналған сұрақтарға
жиынтық жауап беру, реферат, эссе жазып,
сұраныс презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру,
мақсаттар бұтағын құру. *
Тақырып 8. Дәріс конспектілері мен қосымша
Инфляция әдебиет конспектілерін талдау,
және есептерді шығару, тест сұрақтары мен
жұмыссыздық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат жазу, жек шолу
жасап, топтық жобаларды өңдеу.*
Тақырып 9. Дәріс конспектілері мен қосымша
Бюджет әдебиет конспектілерін талдау,
тапшылығы есептерді шығару, тест сұрақтары мен
және өзін бақылауға арналған сұрақтарға
инфляция жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру. *
Тақырып 10. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ұзақ әдебиет конспектілерін талдау,
мерзімді есептерді шығару, тест сұрақтары мен
экономикалықөзін бақылауға арналған сұрақтарға
өсім жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, қосымша глоссарий
құру. *
* - СӨЖ (СӨЖО) қосымша немесе баламалы формадағы тақырыптар бойынша
тыңдаушылардың инициативалық ұсыныстарын пайдалану мүмкіндігі қарастырылған
Тақырып 1. Макроэкономика пәні мен әдісі. Ұлттық шоттар жүйесі
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға рефераттар дайындау:
Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер, Кірістер мен шығыстар
айналымы, Мемлекеттік бюджет және мемлекеттік қарыз
6. Негізгі макроэкономикалық мектептер және макроэкономикадағы бағыттар
тақырыбына ауызша баяндама дайындау
7. Тақырыптың 1 сабағының сұрақтары дәстүрлі формада талқыланатын болады.
2 сабақтың сұрақтары презентация формасында талқыланады.
8. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Макроэкономика және микроэкономика арасындағы айырмашылық қандай?
2. Макроэкономикамен зерттелетін кілтті мәселелерді атаңдар?
3. Макроэкономикада қолданылатын экономикалық модельдерді атаңдар.
4. ЖІӨ қандай тәсілдермен өлшенеді?
5. Нақты ЖІӨ мен номиналды ЖІӨ-нің айырмашылықтары қандай?
6. Қандай айналым модельдері Сізге белгілі?
Есептер:
1. 2 жыл үшін келесі мәліметтер берілген:
Номиналды ЖІӨ ЖІӨ дефляторы
1929жыл 96 млрд. доллар 100%
1933 жыл 48 млрд. доллар 75%
1933 жылы нақты ЖІӨ қанша болды? Егер базистік кезең ретінде 1929 жыл
алынса?
2. Жабық экономика келесі көрсеткіштермен сипатталады:
• тұтынушылық шығындар (С)=1200;
• жалпы инвестициялар (I)=500;
• мемлекеттік шығындар (G)=300;
• мемлекеттік трансферттер (TR)=200;
• мемлекеттік қарыз бойынша пайыздар (N)=100;
• салықтар (T)=400;
• таза экспорт (Xn)=-100.
Мыналар неге тең:
а) жеке жинақтаулар;
б)мемлекеттік жинақтаулар;
в) сыртқы әлем жинақтаулары?
3. 2 өнім өндіріліп, тұтынылады деп болжайық: алма және апельсиндер.
Апельсиндер 1982ж. 1 долл., ал 1990ж. - 0,5 долл. тұрды. Алмалар 1982 ж.
0,5 долл., ал 1990 ж. - 1 долл. тұрды. 1982 ж. 10 алма мен 5 апельсин
өндірілген болатын ал 1990 ж. 5 алма мен 10 апельсин өндірілді. базистік
жылға 1982 жылды ала отырып, 1990 жыл үшін ЖІӨ дефляторын есептеңдер.
4. 1929 жыл үшін АҚШ экономикасы бойынша келесі мәліметтер келтірілген (
млрд. доллар):
Трансферттік төлемдер 4,0
жалпы ішкі инвестициялар 16,2
бизнеске жанама салықтар 7,0
жеке табыс салықтар 2,6
таза экспорт 1,1
корпорацияның бөлінбеген пайдасы 2,8
Амортизация 7,9
жеке тұтынушылық шығындар
77,2
корпорация пайдасына салықтар 1,4
әлеуметтік сақтандыруға жарналар 0,2
тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік 8,5
сатып алу
а) ЖІӨ көрсеткіштері мен қолда бар жеке табысты есептеңдер.
б) Жеке жинақтаржың көлемі қандай?
в) Экономикадағы капитал қоры қаншаға өсті? (ЖІӨ=ЖҰӨ)
5. Экономика келесі көрсеткіштермен сипатталған:
• тұтыну шығындары (С)=2300;
• инвестициялар (I)=700;
• мемлекеттік шығындар (G)=800;
• мемлекеттік трансферттер (TR)=100;
• мемлекеттік қарыз бойынша пайыз төлеу (N)=100;
• салықтар (T)=800;
ЖІӨ=ЖҰӨ деп болжанады.
Есептеңдер:
А) жеке жинақтарды;
Б) мемлекеттік жинақтарды;
В) мемлекеттік облигациялар мен мембюджет тапшылығын жабу үшін арналған
ақшаның қосымша көлемін, егер тапшылық 80% облигация шығарумен
қаржыландырылатыны белгілі болса?
Тесттер:
1. Мөлшерлік макроэкономикалық талдау кезінде жүзеге асырылады:
A) экономикалық субьектінің теориялық әрекет моделінің негізі;
B) макроэкономикалық көрсеткіштерінің өзгеруіне экономикалық субъектілер
әсер етеді;
C) макроэкономикалық саясатының құралдарын пайдалануы туралы ұсынысы;
D) ғылыми теориялық болжаудың дұрыстығын сезім арқылы және табиғи жағайда
да дұрыстығын тексереді;
E) ғылыми абстракциямен.
2. Қай жауаптар макроэкономиканың құралдарына жатпайды:
A) бюджет-салық саясаты;
B) ақша саясаты;
C) сыртқы сауда саясаты;
D) кадр саясаты;
E) несие саясаты.
3. Макроэкономика қандай сұрақтарды зерттейді:
A) үй шаруашылықты, фирма, жеке тұтынушылар мен өндірушілердің сияқты
мінез - құлқын зерттейді:
B) жалпы экономикалық жүйеде инфляцияны, жұмыссыздықты, ақша айналысын
және экономикалық тепе-теңдіктің себептерін талдайды;
C) өндірістің өнімін сату және өндірістің тиімділігін арттыру мәселелерін
зерттеу сұрақтарын;
D) қант қызылшасының өндірісін ұлғайту процессін мәселесін зерттейді;
E) шағын бизнес секторын мен қызметін талдайды.
4. Макроэкономикалық процестерді оқып үйренудің негізгі әдістері мен
құбылыстарына не жатпайды:
A) ауызша моделдеу;
B) математикалық моделдеу;
C) қыйсық сызықпен (кестемен) моделдеу;
D) ғылыми тәжірибе;
E) микроэкономикалықталдау.
5. Макроэкономикалық модельдер нені білдіреді:
A) әр-түрлі экономикалық көрсеткіш және процесстерінің құрылуы арасындағы
функционалдың қарым-қатынастарының мақсаты орындалуымен байланысты;
B) ең белсенді әдістері экономикалық саясатты аймақтарда жүргізу үшін
арналады,
C) психологиялық және сала-аралық қозғалыстар;
D) нақты қызметтің ғылыми абстрактісі;
E) экономикалық саясат пен заңдылықтардың жетілмегендігін.
6. Позитивті макроэкономика нені зерттейді:
А) нақты экономикалық құбылыстар мен олардың өзара байланысын;
В) не болуы тиіс;
С) бағалау пікірін;
D) кәсіпорынның рентабельділігін;
Е) абстрактілі категорияларды.
7.Макроэкономиканың модельдерінің құрылуында қандай ғылыми –
абстракциясының әдісі қолданылады:
A) модельді нақты өмірге келіспелі қылады;
B) экономикалық процестің ішкі логикасын өзгертеді;
C) мәселенің шешілуін жеңілдетеді;
D) математикалық заңдылықтардың қолдануын жеңілдетеді;
E) моделдердің экономикалық мәнің өзгертеді.
8. Макроэкономиканың негізгі субъектісі не болып саналады:
A) орталық банк;
B) үй шаруашылығы;
C) фирмалар;
D) тауарлар нарығы және қызметтер;
E) мемлекет.
9. Макроэкономиканың ерекше белгілеріне не жатады:
A) тұтастай экономиканың қызмет етуінің жалпы заңдылықтарын зерттеу;
B) аса актуалды мәсеселелер бойынша бір текті фирмалар арасындағы
шаруашылық қатынастарының жағдайын зерттеу;
C) нарықтың экономикадағы агенттерінің экономикалық әрекеттерін зерттеу;
D) теориялық гипотезаның дұрыстығын эмпирикалық тексеру;
Е) нақты кәсіпорын қызметінің рентабельділігін талдау.
10. Мысалы, Орталық банк хабарлауы бойынша есеп ставка ақшаға деген
сұранысты төмендетеді инфляцияның баяулауына әкеледі. Бұл хабарламада
макроэкономиканың анализдің қорытындылары сипатталады:
A) нормативтік;
B) позитивтік;
C) жүйелі функционалдық;
D) формалдық логика;
E) математикалық моделі.
Әдістемелік ұсыныстар. Семинарлық сабақтарға дайындықты ұсынылатын
әдебиетті талдаудан бастау керек. 1 семинарлық сабаққа дайындалу барысында
макроэкономика пәнінің нені оқытатынына назар аударып, макроэкономиканың
микроэкономикадан айырмашылығын түсініп, макроэкономикалық талдау
ерекшеліктерін сипаттап (экономикалық категориялармен агрегирлеу),
макроэкономика құралдары мен модельдерін қарастырған жөн. 2 сабақта ақшалай
және материалдық ағындар айналымының моделін ашып, үш айналым моделі нені
бөліп қарастыратынын көрсету: жабық экономикадағы айналым моделі
(экономикалық субъектілердің екі тобы қатысады- үй шаруашылықтары мен
фирмалар), мемлекеттің қатысуымен айналым моделі, мұнда үй шаруашылықтары
мен фирмалардан басқа мемлекет қатысады, және шетелдің қатысуымен айналым
моделі, яғни ашық экономика моделі. БҰҰ, ХВҚ, ББ, ЭДЫБ және Еуропалық
одақтың статистика бөлімінің бірлескен күш салуымен өңделген ұлттық шоттар
жүйесі түсінігін қарастыру. 3 семинарлық сабаққа дайындалу барысында ҰШЖ-
нің маңызды макроэкономикалық көрсеткіштердің өзара байланысын
сипаттайтынын көрсетіп, теңдеудің көмегімен негізгі макроэкономикалық
теңдік формуласын шығарып, экономикалық өсімнің нақты ЖІӨ өсімінен
байқалатынын көрсету.
Тақырып 2. Игіліктер нарығы
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға рефераттарды дайындау:
Жиынтық сұраныс және оны анықтаушы факторлар, Тұтыну және жинақтау:
мәні, олардың деңгейін анықтайтын факторлар, Мемлекеттік шығындар және
Кейнс мультипликаторы.
6. Мультипликатор - акселератор моделі : мәні және әрекет ету
механизмі тақырыбына баяндама дайындау.
7. Кейнс мультипликаторының мемлекеттік шығындарға ықпалы, Экспортқа
сұраныс жиынтық сұраныс құраушысы ретінде, Бюджет-салық саясаты және оның
мемлекеттік шығындардың қалыптасуындағы ролі тақырыптарына жеке жобаларды
дайындау.
8. ҚР-ғы инвестициялық саясат тақырыбына бұтақтар мақсатын құру
9. Тақырыптың барлық сабақтырының сұрақтары дәстүрлі формада
талқыланатын болады.
10. Тақырып бойынша қысқаша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Жиынтық сұраныс құрамына не кіреді?
2. Макроэкономикалық тепе – теңдік мәселесін құраңдар?
3. Тұтыну функциясын түсіндіріңдер?
4. Тұтынуға шекті бейімділік нені білдіреді?
5. Макроэкономикалық тепе – теңдіктің классикалық және кейнстік
модельдерінің айырмашылықтары қандай?
6. Инвестиция деген не және олардың түрлері қандай?
7. Инвестициялық сұраныс үй шаруашылықтарының тұтынушылық сұранысынан
немен айрықшаланады?
8. Пайыздық ставка және инвестициялар арасындағы байланыс неден
байқалады?
9. IS моделін түсіндіріңдер.
10. Бюджеттік – салық саясаты мемлекеттік шығындар деңгейіне қалайша
ықпал етеді?
11. Мультипликативтік әсердің әрекет ету механизмі қандай?
Есептер:
1. Өнім шығару көлемі жоспарланған шығыннан асқан кезде, онда төмендегі
тұжырымдарды айтуға болады:
а) Өткізілмеген өнім қоры өседі, ал өнім шығару деңгейі төмендейді;
ә) Өткізілмеген өнім қоры өседі жөне өнім шығару деңгейі де өседі;
б) Өткізілмеген өнім қоры төмендейді және өнім шығару деңгейі де
төмендейді;
в) Өткізілмеген өнім қоры төмендейді, ал өнім шығару деңгейі өседі.
2. Жаңа технологиялық құрал енгізгеннен кейін банк жүйесіңде ақша айналу
жылдамдығы көбейді. Орталық банк экономикада өнім көлемі және баға
деңгейін қалыптастыру үшін ақша ұсынысын өзгертті. Орталық банктің
қалыптастыру саясаты қалай болатынын графикте көрсетіндер.
3. Алғашында экономика өзінің әлуетті (Ү*) деңгейіңде жұмыс істейді дейік.
Кейіннен шок әсерінен әрбір баға деңгейі белгісінде жиынтық сұраныс
төмендейді. Бұл қатаң баға жағдайында тудырады:
а) Жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауын;
ә) Экономикадағы капитал қорының азаюын;
б) Әлеуетті ЖҰӨ төмендеуін;
в) Жұмыс айлығының және бағаның жоғарылауын.
4. Экономика келесі көрсеткіштермен сипатгалады:
Ү=С + І + G+ Хn
С = 300 + 0,8Үd
I = 200 + 0,2Ү
Хn = 100 - 0,04Ү
G = 200
t= 0,2
Анықтау керек:
а) Табыстың тепе-тендік деңгейін;
ә) Автономды шығындар мультипликаторының көлемін.
Тесттер:
1.Тұтыну мен табыс арасындағы байланысты ашатын теорияға жатпайды:
A) Дж. М. Кейнстің тұтыну функциялары;
B) М. Фридменнің перманенттік табыс теориясы;
C) Ф. Модильянидің өмірлік циклнің концепциясы;
D) М. Фишердің монетаризм теориясы;
E) А. Смиттің көрінбейтің қолы.
2.Ұлттық табыс шамасын анықтау үшін:
А) ЖҰӨ шамасынан жанама салық сомасын алып тастау керек;
В) ЖІӨ шамасын қолданылатын негізгі қорларды қолданудың тозу сомасына
азайту;
С) ЖҰӨ шамасынан амортизациялық аударым сомасын алып тастау керек;
D) ЖІӨ-ге мемлекеттік әлеуметтік трансферттік төлемдер сомасын қосу керек;
Е) ЖҰӨ-ге жанама салық сомасын қосу керек.
3.Мемлекеттік бюджет – бұл:
А) мемлекет шығындары мен табыстарының шоты;
В) мемлекет табыстарының барлық көздері;
С) мемлекет шығындардың барлық баптары;
D) жалдамалы жұмысшылардың еңбек ақысы;
Е) проценттік ставканың ұлғаюы.
4.Төменде берілгендердің қайсысы мемлекеттік бюджет тапшылығын
қаржыландырудың негізігі тәсілдіріне жатпайды:
А) несиелік эмиссия;
В) Заемдар шығару;
С) мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің ұлғаюы;
D) мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің азаюы;
Е) ақша эмиссиясы.
5.Егер де ұлттық табыстан корпорация табысына салынатын салықты алып
тастаса, бөлінбеген табысты және әлеуметтік сақтандыруға салымдарды алып
тастаса, содан кейін таза трансферттік төлемдерді қосса, онда шығатын сома-
бұл:
А) жеке табыс;
В)амортизация;
С) ЖҰӨ;
D) ТҰӨ;
Е) қолда бар табыс.
6.Мемлекеттік табыс-бұл:
А) берілген елдің үкімет алдындағы фирмалардың, банктердің және шетел
мемлекеттердің қарызы;
В) үкіметтің халықтың алдындағы қарызы;
С) үкіметтің шетел мемлекеттің алдындағы қарызы;
D) үкіметтің барлық шаруашылық субьектілер алдындағы қарызы;
Е) халықтың үкімет алдындағы қарызы.
7.Мемлекеттік шығындар мультипликатордың эффектісі және салықтық
мультипликатор саласындағы айырмашылық неге әкеледі:
А) салықтарды төмендетуге қарағанда мемлекеттік сатып алудың өсуі жеке
инвестицияларды төмендетеді;
В) мемлекеттік сатып алудың өсуіне қарағанда салықтарыд төмендету бюджеттік
тапшылықтың ұлғаюына әкеледі;
С) салықтарды төмендетуге қарағанда мемлекеттік сатып алудың өсуі жиынтық
шығындарға тура әсер етеді;
D) валюталық резерв көбейеді;
Е) пайдаға салынатын салық ставка жоғарлайды.
8.Циклдік мемлекеттік бюджет төмендегілер арасындағы айырмашылықты
білдіреді:
А) ағымдағы мемлекеттік шығындар және кірістер;
В) нақты және құрылымдық тапшылық;
С) нақты тапшылық және толық жұмыс бастылық жағдайындағы бюджет тапшылығы;
D) ағымдағы тапшылық және мемлекеттік қарыз бойынша проценттерді төлеу
сомасы;
Е) толық жұмыс бастылық жағдайында бюджетке түсетін ағымдағы мемлекеттік
шығындар және кірістер.
9.Басты макроэкономикаға тепе-теңдікке не жатпайды:
А) табыс тепе-теңдігі;
В) қор жинау тепе-теңдігі;
С) мемлекеттік бюджет тепе-теңдігі;
D) еңбек ақы тепе-теңдігі;
Е) инвестициялар тепе-теңдігі.
10.Ұлттық табыстың көлемін анықтағанда көрсетілген агрегаттық мөлшердің
қайсысы пайдаланылмайды:
A) корпорация кірісі;
B) мемлекеттік трансферттік төлемдер;
C) несиеге алған қаржыларынан кәсіпкерлердің төлейтін пайыздары;
D) ренталық кіріс;
Е) еңбек ақы және жалақы.
Әдістемелік ұсыныстар. Семинарға дайындалуды ұсынылатын әдебиетті
талдаудан астау керек. 1 сабаққа дайындалу барысында ең алдымен тұтыну мен
жинақтаудың неоклассикалық тұжырымдамасында пайыздық ставкаға ерекше назар
аударылған, яғни тұтыну мен жинақтауға ықпал ететін негізгі фактор пайыздық
ставка болып табылады. Егер жинақтаулар пайыздық ставка деңгейінен тікелей
тәуелді болса, онда тұтыну пайыздық ставка деңгейінен кері тәуелділікте
болады. Тұтынуға шекті бейімділік, жинақтауға шекті бейімділік,
тұтынуға орташа бейімділік, жинақтауға орташа бейімділік түсініктері
мен оладың арасындағы өзара байланысқа назар аударыңдар. 2 сабаққа
дайындалу барысында тұтыну мен жинақтаудың кейнстік функциясын графикалық
түрде қарастырып, графиктен бастапқы тұтыну нүктесін тауып, оның
экономикалық мағынасын орнатуға тырысыңдар. Мультипликативтік әсер,
автономды шығындар мультипликатор есебі мен оның экономикалық мағынасы
түсініктерін қарастырыңдар. Сондай – ақ Ұқыптылық парадоксына және ел
экономикасы үшін оның әкелетін зардаптарына назар аударыңдар. 3 сабаққа
дайындалу барысында, ең алдымен, автономды инвестициялардың базалық
кейнстік моделінде инвестициялық жобаны жүзеге асырудан түскен таза ақшалай
түсімдерді дисконтталған бағалау қажеттілігі туындайтынына назар
аударыңдар. Шекті капитал тиімділігін (дисконт нормасы) инвестициялық
сұраныстың негізгі факторы ретінде қарастырып, дисконттау формуламына
талдау жасаңдар. Сондай – ақ инвестициялауға шекті бейімділіктің капиталдың
шекті тиімділігі мен номиналды нарықтық пайыздық ставка арасындағы
айырмашылық шамасынан тікелей тәуелділігіне назар аударыңдар. Сонымен
қатар, қандай жағдайларда кәсіпкерлер таза автономды инвестицияларды жүзеге
асыру шешімдерін қабылдайды, ал қандай жағдайларда қабылдамайтынын
қарастыру керек. Автономды инвестициялардың неоклассикалық моделінде
оптималды капитал көлемі капиталдың шекті өнімділігі арқылы анықталатынын
түсініп, түсіндіруге тырысыңдар. Микроэкономика курсынан оптималды капитал
көлемі анықтамасының шартын еске түсіндіріңдер (капиталдың шекті шығындары
мен капиталдың шекті табыстылығының теңдігі). Әрі қарай инвестициялық
сұранысты шекті капитал өнімділігінен өспелі функция ретінде және пайыз
ставкасынан кемімелі функция ретінде қарастырыңдар (неоклассиктер сияқты).
Екінші сабақтың үшінші сұрағында инвестициялық процестің акселератор
моделін қарастырыңдар.
Тақырып 3. Ақша нарығы
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Төмендегі тезистердің ақшаның қандай теориясына жататындығын
анықтаңдар:
№Тезистер Ақша
теория
сы
1Аталмыш теорияның өкілдері ақшаның құндық
табиғатын жоққа шығарып, ақшаның мәнін
техникалық айырбас құралы ретінде
қарастырған.
2Аталмыш теорияның өкілдері мен негізін
қалаушылар: Беркли и Стюарт
3Аталмыш теорияға сәйкес ақшаның құны оның
номиналымен анықталады
4. Кестені толтырыңдар:
№ Ақша қызметтерінің мазмұны Ақша
қызметтер
інің
атауы
1 Тауарлар мен қызметтер тұтынушыларын
болашақта қоғамға жақындастыру
қабілеттігі мен мүмкіндіктерін
қамтамасыз ету
2 Тауарлар мен қызметтер құндарын өлшеу
қабілеттіліктері
3 Тауарлар мен қызметтердің сатып алыну
және салықтардың төленуін қамтамасыз
ету
5. Ақшаның қандай қызметтері төменде келтірілген жағдайларды неғұрлым
анық бейнелейді:
№ Жағдайлар Ақша
қызмет
тері
1 Автокөлік сатып алу үшін Сізге ақша
қажет және Сіз өзіңіздің қала
шетіндегі үйіңізді сатқыңыз келіп
отыр
2 Ұқыпты адам ретінде, Сіз үнемделген
ақшаларыңызды салып отыратын шот
аштыңыз
3 Қажетті ақша көлемінің жоқтығынан
сіз тоңазытқышты несиеге аласыз
6.Тест сұрақтарына жауап беру
7. Тақырыптағы есептерді шығару
8. Төмендегі тақырыптарға рефераттар дайындау:
Ақша нарығы: макроэкономикадағы ақшаға сұраныс пен ұсыныс
функциялары, Ақшаға сұраныстың классикалық және кейнстік теориясы,
Ақша – несие саясаты: мазмұны, мақсаттары және құралдары.
9. 1960ж. дейін ақша ұсынысын Филипс қисығымен механикалық анықтау,
Перманенттік табыс гипотезасы шегіндегі ақшаға деген сұраныс
тақырыптарына қысқаша эссе дайындау.
10. ҚР-ғы монетарлық саясаттың ерекшеліктері және оның тиімділігін
арттыру ерекшеліктері тақырыбына топтық жобаны дайындау
11. Рефераттарды рецензиялауға дайындалу
12. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1) Ақша, ақша массасы, ақша ұсынысы, квазиақшалар деген не?
2) Ақша агрегаты деген не және оларды қандай критериялар бойынша бөліп
қарастырады?
3) Ақшаға сұраныс деген не және оның мотивтері қандай?
4) Ақшаға сұраныстың классикалық және кейнстік теориясы арасында қандай
айырмашылықтар бар? Неоклассикалық дихотомия және ақшалардың
нейтралдығы деген не?
5) Қарапайым ақша мультипликаторымен қатар шынайы ақша мультипликаторын
оқытудың қажеттілігі қандай? Қарапайым ақша мультипликаторы қандай
жағдайларды қарастырмайды?
6) Ақша базасы мен ақша массасы арасындағы айырмашылық қандай?
7) Ақша мультипликаторының мәні неде?
8) Ақша нарығы қалайша тепе – теңдік жағдайға келтіріледі?
9) Экономикадағы банктік резервтердің, әсіресе – міндетті резервтердің
рөлі қандай?
10) Ақша – несие саясатының мазмұны мен мақсатын түсіндіріңдер. Оның
негізгі құралдарын атаңдар.
11) Арзан ақша және қымбат ақша саясатының мәні неде? Оларды тағы да
басқаша қалай атайды?
12) Пайыздық ставка мен ақша массасына бақылау қалайша жүзеге асырылады?
Есептер:
1. Кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша М1, М2, М3ақша агрегаттарының
көлемін анықтаңдар.
Млрд.
тг
Аз көлемді қысқа мерзімді салымдар 1630
Көп көлемді қысқа мерзімді салымдар 645
Чектік салымдар 448
Чексіз жинақтық салымдар 300
Қолда бар ақша 170
2. а) Айталық, шарт жасасуға арналған әр теңге орта есеппен жылына 6 рет
айналады жөне соңғы тауар немесе қызмет көрсетуді сатып алуға ба-ғытталады.
ЖҰӨ атаулы көлемі 2400 млрд. тг. Шарт жасасуға арналған ақшаға деген
сұраныс көлемін табыңдар.
ә) Кестеде активтерден әр түрлі пайыз мөлшері бойынша ақшаға деген сұраныс
көлемі көрсетілген. Мәліметтерді қолданып, ақшаға деген жалпы сұранысты
көрсетіңдер.
Пайыздық қойылым Ақшаға сұраныс көлемі
(%)
Активтер бойынша жалпы
16 20 420
14 40 440
12 60 460
10 80 480
8 100 500
6 120 520
4 140 540
б) Ақша ұсынысы 480 млрд тг. болды. Тепе-теңдік пайыздық қойылымды
анықтаңдар.
3. Айталық, Сіз қолда ұстағыңыз келген ақша сомасы 150 мың тг. тең. Сіз оны
50 мыңға дейін қысқартып, қалған 100 мың тг. банктегі ағымдағы шотыңызға
салдыңыз.
Ақша базасы қалай өзгереді? Банк резервінің жалпы сомасы қалай өзгереді?
Сіздің ісіңіз алғашқыда және соңында М ақша агрегаты көлемінің өзгеруіне
қалай әсер етеді?
Тесттер:
1.Монетаризм - ол:
A) ақша реформасының түрі;
B) ақша міндеті алтын мен күміске негізделген ақша жүйесі;
C) ақша айнамылының негізі және жалпы эквиваленты болып табылатын белгілі
ережелерге бағындырылмайтын ақша жүйесі;
D) металдын өлшем салмағының маңызы белгілі ережелерге бағындырылмайтын
ақша жүйесі.
Е) көп металл косылысынан жасалған ақша.
2. Ақшаға сұраныс түсінігі нені білдіреді:
A) бағалы қағаздарды ұстау, қажетті жағдайда фиксировалған бағамен ақшаға
жеңіл;
B) ақша сомасың кәсіпкер несие берудегі және пайдалану мүмкіншілігі
белгіленген ставка бойынша;
C) табыстын бөлінетің кризистік күндерге алып қалу;
D) сол сұраныста ақшаға активтер жағынан белгіленген
Е) сол да ақша сомасына активтер жағынан және сұраныстын ақшаға жасаған
шарты.
3.Банктер немен шұғылданбайды:
А) бағалы қағаздарды сатады және сатып алады;
В) өздерінің клиенттерінің операциялары бойынша шоттарды жүргізеді;
С)тауарлардысатпайды;
D) ақшаны сатады және сатып алады;
Е) несие береді.
4. М1 өзіне кірістіреді:
A) металлдың және нақты қағаз ақша және чек жинағы;
B) металлдың және нақты қағаз ақша және тез жинағы;
C) металлдың және нақты қағаз ақша және бүкіл банктін депозиті;
D) бүкіл ақша және "ақша дерлік";
Е) барлық ақша жүйесі.
5.Ақша және ақша дерлік арасындағы айырмашылық неде:
А) ақша дерлік өзіне банктік шоттағы депозиттарды жатқызады;
В) ақшаны ақша дерлікке қарағанда көп жұмсауға болады;
С) ақша ақша дерлікке қарағанда тезірек айналымға түседі;
D) ақша дерлік- бұл ұсатылмайтын қағаз ақшалар;
Е) ақша дерлік өзіне ақшаға сатылатын барлық тауарларды қосады.
6. Қолма-қол ақша және депозиттер қатынасының ұлғаюы неге әкеледі:
А)ақша ұсынысының төмендеуіне;
В) ақша ұсынысының жоғарлауына;
С)ақша сұранысының төмендеуі;
D) ақша сұранысының жоғарлауына;
Е) ақша нарығындағы тепе-теңдікке.
7. Төменде берілгендердің қайсысы М2 агрегатына жатпайды:
А) банктік жүйенің барлық қолма-қол ақшасы;
В) кішігірім жинақ салымдары;
С) чектік депозиттар;
D) қысқа мерзімді мемлекеттік облигациялар;
Е) еңбек ақы.
8.Фишердің тендік және сандық ақша теориясын көрсет:
A) пайздың номиналдық ставкасына ақша масса өсімінің әсер етуі;
B) пайздың номиналды ставкасына ақша масса өсімінің әсер етпеуі;
C) жалпы баға денгейінің өсімі;
D)кіріс денгеінің нақты ауысуы;
Е) халықтың нақты табысының құлдырауы.
9.Негізделген макроэкономика мыналарды зерттейді:
A) нақты экономикалық құбылысты және олардың өзара байланысын;
B) Не болу керек?;
C) жорамал айту;
D) кәсіпорынның тиімділігі;
E) абстракты категория.
10.Негізгі шаруашылықтан тура рынокқа көшкен кезде азық-түлік пен
айырбастау, ақша арқылы айырбастарға орын беріп, қайссы бірін ақша ретінде
белгілі тауарлар орын алған және шыққан себебі - ол:
A) Қолайлы болатын;
B) үнемсіз болды шығынның көптігінен, заттын тұрағына байланысты, сатушының
керекті тауарың өзгеде бар тауарға айырбастауға дайын болғандықтан;
C) қоғамның бөлу еңбегінің дамыуна кедергі жасамады;
D) натуралды өндірісті пайда болғызбады;
Е) үнемділік болған.
Әдістемелік ұсыныстар. Тақырып 3 семинарлық сабақты өткізуді
қарастырады. Оларға дайындалуды ұсынылатын әдебиетті талдаудан бастау
керек. 1 семинарлық сабақта ақшаның мәні мен функцияларын ашыңдар. Ақша
массасы түсінігіне анықтама беріп, оның құрылымын талдауға кірісіңдер, яғни
М1, М2, М3, L ақша агрегаттарын қарастырыңдар. 2 семинарлық сабаққа
дайындалу барысында ақшаға сұраныс көлемінің өндірілген өнім саны мен ақша
айналысының жылдамдығынан тәуелді болатынын көрсету (неоклассикалық
анықтама). Осыған сәйкес ақшаға сұраныс бағалар деңгейінің өзгеруі есебінен
олардың ұсынысмен теңестіріледі. Содан кейін ақшаға сұраныстың классикалық
және неоклассикалық тұжарымдамаларын қарастырыңдар: неоклассиктердің
номиналды ұлттық табыстан өспелі функция ретіндегі ақшаға қатысты
трансакциялық сұранысты ғана қарастырғанына назар аударыңдар, Фишер
айырбасының классикалық сандың теңдеуін және оның кембридждық нұсқасын
талдаңдар; ақша нейтралдығының және неоклассикалық дихотомияның
неоклассикалық қағидасының мәнін ашыңдар. Содан кейін ақшаға сұраныстың
кейнсиандық теориясын талдаңдар. 3 семинарлық сабақта кассалық қалдықтар
шамасын оптимизациялау процесін сипаттайтын Баумоль – Тобин моделін
ашыңдар. Ақша ұсынысына анықтама беріңдер. Несиелік мультипликация
түсінігінің мәнін ашып, банк жүйесінің ақшаны құру процесін толық
қарастыру. Мұнда сондай – ақ коммерциялық бантердің міндетті, шығындық және
нақты резервтерінің мәнін ашу қажет. Содан кейін қарапайым ақша
мудьтипликаторы (депозиттік немесе банктік мультипликатор) мен
депозиттердің бөлігін қол ақшаға ауысуын ескеретін (берілген несие) шынайы
ақшалай мультипликаторды талдауға кірісу. Сондай – ақ депонирлеу мен
қолма – қол ақша - депозиттер ара-қатынасының мағынасын қарастырыңдар.
Қозғалмалы пайыз ставкасының ақша нарығындағы ақшаға сұраныс пен ұсыныс
теңдігін қамтамасыз ететіндігін ашу.
Тақырып 4. IS-LM моделі және жиынтық сұраныс
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға реферат дайындау:
Ақша және игіліктер нарығындағы бірлескен тепе – теңдік және оны IS-
LM моделінің көмегімен талдау, IS-LM моделі және Кейнс
мультипликаторы.
6. Төмендегі сұрақтарға жазбаша жауап беріп, жауаптарды негіздеңдер:
A).Графикте жиынтық сұраныс қисығы (AD) бейнеленген:
Мұндағы абсцисс осі мен ордината осі нені білдіреді?
B) Мыналар арасындағы функционалдық тәелділік қандай:
1) жалпы бағалар деңгейімен өзгеруімен; 2) пайыз ставкасының өзгеруімен
және 3) ұлттық экономика масштабында жиынтық шығындардың өзгеруімен? Осы үш
параметр жиынтық сұраныс қисығының теріс көлбеулілігін қалайша түсіндіре
алады?
C). Жиынтық сұраныс қисығының оң жаққа орын ауыстыруына қандай себептер
ықпал етуі мүмкін? Ал сол жаққа орын ауыстыруы ше?
D). Өндірістің нақты көлемі мен жалпы бағалар деңгейіне АS қисығы
өзгермегенде АD қисығының өзгеруі қалай ықпал етеді?
7. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Тауарлы және ақшалай нарыққа анықтама беріп, олардың экономикадағы
ролін анықтаңдар.
2. IS-LM бірлескен тепе- теңдік моделінің алғышарттары қандай?
3. Құрудың үш тәсілдерінен шыға отырып, IS қисығына анықтама беріңдер
(үш тәсіл: жинақтау мен инвестиция графигі арқылы, кейнсиандық
крест арқылы, жиынтық сұранысқа құйылу және ағылу моделі арқылы).
4. IS сызығының орын ауыстыруы және оның көлбеулілігіне қандай
факторлар ықпал етеді?
5. IS қисығының неоклассикалық және кейнсиандық интерпретациясы
арасындағы айырмашылықтар қандай?
6. LM қисығына анықтама беріңдер. Оның көлбеулілігі мен жылжулары неден
тәуелді болады?
7. Экономика үшін ақша – несие және фискалдық саясаттардың зардаптары
қандай?
8. Жеке инвестициялардың ығыстыру эффектісі неден байқалады?
9. Өтімді және инвестициялық қақпан деген не?
10. Игіліктер және ақша нарығындағы бірлескен тепе – теңдікке қалай қол
жеткізуге боады?
Есептер:
1. Мемлекет бюджетінің тапшылығын қысқарту және инфляция деңгейін төмендету
үшін үкімет салықты өсіреді. ІS-LМ үлгісін қолдана отырып графигін
көрсетіңдер және пайыз мөлшерін өзгертпес үшін Ұлттық банк қандай шаралар
қолданады?
2. Мемлекеттік сатып алу 500, салық функциясы Т = 0,4Ү, трансферт функциясы
F = 0,2Ү, баға деңгейі: Р = 1. Пайыз мөлшерлемесі R = 0,1 болғандағы қарыз
D = 1000. Нақты өндіріс көлемі 2000, ал әлуетті өндіріс көлемі 2500-ге тең.
а) Мемлекеттік бюджет сальдосы оң мән бе, әлде теріс мән бе?
ә) Мемлекеттік бюджеттің циклдік тапшылығы қанша?
3. Экономика келесідей мәліметтермен берілген.
С = 20 + 0,8 (Ү-Т+F) (тұтыну).
I = 60 (инвестиция).
Т = 40 (салықтар).
Ғ = 10 (трансферттер).
G = 30 (мемлекеттік шығын).
а) Тепе-теңдік кіріс деңгейін есептеңдер.
ә) Мемлекет салық деңгейін 40-тан 50-ге дейін жоғарылатты (мемлекеттік
шығындар G =30)
Тесттер:
1. "IS-LM" екі еселенген тепе-теңдік модельді кім ойлап тапты:
A) ағылшын экономисті Дж. М. Кейнс;
B) американдық экономист П. Самуэльсон;
C) американдық экономист В. Леонтьев;
D) ағылшын экономисті Д. Хикс.
Е) К. Маркс.
2. Қисық "IM" бейнесі:
A) барлық ҰТ-тың комбинациясы және ставканың пайыздың тенелуі, яғни ақша
нарығында тепе-теңдікті қамтамасыз етеді;
B) белгіленген уақыт периодында жеке салмағының келіп түсуі;
C) құнның максималды айырымы, яғни тұтынушы тауардың берілгені төлеуге
даяр, және оның нарықтағы құны;
D) ақшаның соммасы, яғни сатылған тауар ішін өндірушінің алған ақша;
E) сатып алудың ұсынысының көлемі өндіріс технологиясына тәуелді.
3.Қандай жағдайда қисық ""LM" шеңберлігі қатысты:
A) шекті көңіл аудару жоғары;
B) салық салуға шегі ставка онша жоғары емес;
C) импорттарға шегі ауқым онша жоғары емес;
D) ақшада сұраныс сезімділігі жоғары, яғни нарықтағы динамикалық
ставкаларының пайызы және жоғары емес ЖҰӨ динамикаға.
Е) жинақтауға шекті икемділіктің аса көп болуы.
4. Қандай жағдайда қисық "IS" шеңберлі болады:
A) шегті көңіл аудару тұтынуға жоғары;
B) инвестицияның сезімділігі және таза экспортта динамикалық пайызының
ставкасы жоғары;
C) салық салуға шекті ставка онша жоғары емес;
D) импорттауға шегті ауқым онша жоғары емес;
Е) сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігінде.
5.Түрі бірігудің мәселесінде IS-LM:
A) өсу ұсынысы LM қисығында көрінеді;
B) бағаның төмендеуі - қисық қозғалысымен LM оңға;
C) мемлекеттік шығынның өсуі - қисық қозғалысымен IS солға;
D) салықтық өсуі - қисық қозғалусымен IS оңға.
E) бағаның жоғарлауы IS қисығы солға қарай жылжуы.
6. IS-LM" моделінің құрлысы мыналарға:
A) ақшаға сұраныс функциясы табыс пен пайызды ставкадан шығады;
B) жинақтауының көлемі жинақталған заттардың пайызды ставкасымен
анықталады;
C) инвестицияның көлемін функциясы ол пайызды ставка;
D) табыстың орналасу аумағы тұтынудың көлеміне тәуелді емес;
E) ҰТ-тың көлеміне тұтынудың көлеміне тәуелді.
7.Төменде берілген факторлардың қайсысы жиынтық сұраныс қысығының
траекториясының қамтамасыз етпейді:
А) прценттік ставка эффектісі;
В) байлық эффектісі;
С) импорттық сатып алулар эффектісі;
D) кассалық қалдықтар эффектісі;
Е) кедейлік эффектісі.
8. Қандай фактор жиынтық сұранысқа әсер етпейді:
А) тұтыну шығындарындағы өзгерістер;
В) инвестиция шығындарындағы өзгерістер;
С) мемлекеттік шығындарындағы өзгерістер;
D) экспорттың таза көлеміне кеткен шығындарындағы өзгерістер;
Е) бірлік өнім сұранысындағы өзгерістер.
9.Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс қисығы нені көрсетеді:
А) ҰШЖ көрсеткіштерінің өзара байланысқан жүйесін;
В) баға деңгейін анықтайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ тапсырмалары оқытушының қатысуынсыз және аудиториядан тыс
орындалады. СӨЖ-дің негізгі міндеті семинарлық сабақтар мен дәрістерге
дайындау. Семинарлық сабақтарда тақырыптың негізгі сұрақтары қарастырылады.
Семинарлық сабақтың тақырыптық жоспары, негізгі және қосымша әдебиеттер
тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестер не және
қалай істеу керек деген сұрақтарға жауап береді. Семинарлық сабақ
тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестерді мұқият талдап, семинарлық
сабақтың тақырыптық жоспарының сұрақтарына жауаптардық өздерің дайындаңдар.
Әрбір сұрақты дайындау барысында қысқаша әрі сызба жүзінде негізгі ережелер
мен жауап тезистерін дайындап, формулалар мен символдарды СӨЖ дәптеріне
жазыңдар. Дайындалып болғаннан кейін өзін-өзі тексеріге арналған сұрақтар
көмегімен өз білімдеріңді тексеріңдер. Өздерің талдай алмаған сұрақтарды
жазып алып, дәрісте немесе СӨЖО процесінде оқытушыға қойыңдар.
СӨЖ тапсырмалары дәріске дейін орындалу керек. Ал дәрісте дербес
алынған білімдер тереңдетіліп, кеңейтілуі керек.
Алайда семинарлық сабақта қарастырылатын сұрақтар көлемі тақырыптың
толық мазмұнын қамтымайды. Сондықтан студент өз білімін одан әрі тереңдету
мен кеңейту бойынша жұмыс жасауы қажет. Бұл СӨЖО процесінде жүзеге
асырылады. Сондықтан СӨЖО-да тақырып мазмұнын толық ашатын қосымша сұрақтар
мен есептер, жаттығулар қарастырылып, талдау жасалады.
СӨЖ формалары мен мазмұнын өңдеу.
Макроэкономика курсының ерекшеліктері СӨЖ формаларының кең жиынымен
байланысты. Бұл мынадай формалар:
- оқытушы берген дәріс конспектілерін талдау;
- семинарлық сабаққа негізгі оқулық бойынша дәріс конспектісін дайындау;
- белгілі тақырып бойынша реферат дайындау;
- реферат, эссе, баяндамаларды өзара рецензиялау;
- курс терминдері бойынша сөздіктер мен сөзжұмбақтар құру;
- аса жоғары есептерді шығару;
- статистика мәліметтерін талдау;
- кәсіпоын іс - әрекетін модельдеу;
- топтық жобаға қатысу;
- таңдалған тақырып бойынша презентация жасау;
- глоссарий жасау;
- тақырып бойынша шолу жасау.
Жоғарыдағылардың кейбіреулерінің мазмұны мынаған байланысты:
Тақырып бойынша шолу жасау – бұл дегеніміз басылым мен Интернеттің
ақпарат ресурстарын тартумен ұсынылатын тақырып бойынша жазбаша 1-2 бет
қысқаша шолу жазу дегенді білдіреді.
Глоссарий – қазақ және орыс тілдерінде, мүмкін болса шет тілдеріне
аудару арқылы терминдер мен түсініктердің қысқаша түсіндірмесі; ол берілген
тақырып бойынша орындалады. Глоссарийді құру макроэкономиканың түсініктілік
аппараты білімінің қалыптасуына және оны пайдалану дағдыларының өңделуіне
ықпал етеді.
Реферат, СӨЖ-дің неғұрлым кеңейтілген формасы бола отырып, әдебиетке
міндетті түрде шолу жасау арқылы белгілі тақырыпқа баяндама жасауды немесе
ғылыми жұмыс, кітап мазмұнын баяндауды білдіреді. Рефератты оппонирлеу
неғұрлым қызықты да ғылыми жұмыс болып табылады. Осының нәтижесінде жұмысқа
талдау жасау, пікір – талас жүргізу дағдысына ие болады.
Коллоквиум білімді, әңгімелесу формасында нақты оқытылатын пәннің түрлі
тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар, тәртіп бойынша, ерекше
құрылымға ие, сондықтан жауаптар жиналған материалды талдау негізінде ғана
берілуі керек.
Эссе – бұл сын мен публицистиканың түрлі жанрларында өзекті әлеуметтік
– экономикалық мәселелерге деген өз ойларын білдіру, баяндау.
Дәріс конспектілеріне талдау жасау, өткен материалды қайталау
бағдарламалық материалды игеруге, теориялық білімдерді нығайтуға мүмкіндік
береді.
Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Оларды орындаудың мақсаты
тәжірибелік сұрақтарды шешуде теориялық білімдерді пайдалану дағдысы мен
ептілігіне ие болу болып табылады.
Мақсаттар бұтағын құру – ол үшін тыңдаушыларға тақырыпты таңдап,
деңгейлер бойынша мақсаттарды белгілеу, барлық деңгейлердегі тапсырмалар
мен жоспарларды анықтау, осы мақсаттарға қол жеткізуде кәсіпорындардың
ұйымдастырушылық құрылымдарын анықтау, жұмыс сапасының өлшеуіштері мен
тапсырманы бақылау формаларын таңдау ұсынылады.
Презентация – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез – келген тақырыпты
таңдап, презентацияда қарастырылатын кез – келген аспектіні түсінуін не
түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың неғұрлым ашылғаны және
сырт көздерден қаншалықтықызығушылық тудырғаны, сондай – ақ тыңдаушының
қарастырылып отырған мәселені қаншалықты кәсіби деңгейде қарастыруы
тұрғысынан бағаланады.
Оқытушылық нақты жағдайлар (кейстер) – тыңдаушыларға сұрақтарға жауап
беру немесе мәселеге қатысты өз көзқарасын білдіру бойынша көптеген
қарапайым да күрделі жағдайлар ұсынылады; неғұрлым дайындалған
тыңдаушыларға өз кейсін жазуға болады.
Іскерлік ойындар тыңдаушыда болашақ кәсіби іс - әрекеті үшін қажетті
дағдыны өңдеуге көмектеседі; кейбір ойындар бойынша үйде дайындалып немесе
кітапхана мен өндірісте аяқтау қажет.
Топтық жоба (мысалы, кейстік жағдайды құру немесе шешу бойынша)– топта
3-5 адамнан артық болмауы керек, әрбір топ өз жобасын өңдеуі керек.
Жеке жоба – неғұрлым дайындалған тыңдаушылар өз қалауы бойынша
орындайды; жұмыс тақырыптың әмбебаптылығымен, зерттеушілік сипатымен
ерекшеленуі керек; жоба нәтижелері ғылыми конференцияда ұсынылуы мүмкін.
СӨЖ (СӨЖО) тиімді ұйымдастыруға қатысты тыңдаушыға ұсыныстар
Өткен материалды қайталау. Өткен дәріс материалын қайталау өзіндік
жұмыстың неғұрлым маңызды түрі болып табылады. Материал неғұрлым терең де
толығырақ өңделсе, соғұрлым өзіндік жұмыстың басқа түрлерін орындауда
оңайырақ болады. Бірінші сабақтан бастап, өткен дәріс материалымен жүйелі
де үнемі жұмыс жасау кейінгі дәріс материалын түсіну мен тәжірибелік және
лабораториялық сабақтар материалдарын игеру үшін қажетті жағдай болып
табылады.
Материалды өңдеуге кірісе отырып, мыналарды жүзеге асыру керек:
- жұмыс орнын анықтау;
- егер үйде жұмыс жасау үшін қажетті жағдайлар болмаса, университет пен
қалалық кітапхана қызметтеріне жүгіну;
- дәріс конспектісіне ие болу;
- курс бағдарламасына ие болу;
- ұсынылатын әдебиетке ие болу (оқулық, есеп кітапшалары), қажет болған
жағдайда материалдар мен құрал – жабдықтарға ие болу.
Жұмыс әдісі:
- дәріс материалын дереу қайталау (кейінге қалдыруға болмайды, себебі
дәріс мазмұнын ұмытып кетуге болады);
- конспектімен жұмыс жасай отырып, әдебиетке сілтеме жасап (бұл емтиханға
дайындалу барысында қажет), қажетті толықтырулар мен түзетулерді енгізу;
- тақырыппен жұмыс жасау материалды толық түсіну мен есте сақтауға дейін
жалғасуы керек;
- тақырыппен жұмыс жасау оқулықтар мен пособияларда келтірілген есептер
мен мысалдарды талдаумен аяқталады;
- егер тақырыппен жұмыс жасаудан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда
оларды оқытушыға кезекті дәріс барысында қою керек.
Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Тапсырманы орындау әдістемесі:
- аталмыш тапсырмаларды орындауды аталмыш тақырып бойынша дәріс материалын
қайталаудан кейін ғана бастауға болады;
- есептерді шығаруға кірісе отырып, оның шартын мұқият оқу;
- шығару жоспарын ойластыру;
- есепті шығару барысында қолданылатын формулаларды анықтау;
- формулаға кіретін шамалардың мағынасына тағы бір рет үңілу;
- шығаруды алдымен жалпы түрде жүзеге асырып, содан кейін әріптік
шамалардың сандық мәндерін қою керек;
- аралық және соңғы шешім нәтижелерінің өлшем бірліктерін көрсету;
- дұрыс шешімге талдау жасау.
Коллоквиумдарға дайындық. Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық
бөлімін меңгеру дәрежесін бағалау үшін колоквиум өткізіледі.
Осыдан шығатыны:
- коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір
рет қайталануы керек;
Бақылау жұмыстарына дайындық. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты:
- бакалавриаттың ағымдық үлгерімін тексеру;
- топ бакалавриаттарының дайындығын анықтау;
- үлгерімділігі нашар тыңдаушылармен жұмыс әдістемесін ұйымдастыру;
Тыңдаушылар бақылау жұмысына дайындала отырып, мыналарды жүзеге асыруы
қажет:
- бақылау жұмысының тақырыбын білу;
- теориялық материалды, аталмыш тақырыптағы негізгі формулалар мен есепті
шығару әдістерін ойға түсіру;
- оқулықта талданған есептер мен мысалдарды, және тәжірибелік сабақтарда
қарастырылған есептерді қайта қарастыру,
Егер студент бірінші дәрістен бастап, өткен материалмен жүйелі түрде
жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық тудырмайды және
ол көп уақытты алмайды.
Жобаны орындау. Жобалар мен жұмыстарды орындау барысында кафедраларда
тапсырмалармен бірге берілетін әдістемелік нұсқамаларды басшылыққа алу
керек.
Тапсырманы орындау тәртібі:
- тапсырманы орындауға өзіндік жұмыс графигімен бекітілген мерзімнен кеш
кіріспеу керек;
- егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туындаса, онда курстың
сәйкес тақырыбына оралып, толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу
керек;
- осыдан кейін де қиындықтар болса, онда оқытушыға қосымша сабақтарға келу
керек;
- алынған шешімге талдау жасау,
- тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережелерін
тексеріп, кейбір мәліметтердің өзгеруі жағдайындағы шешімді ойластыру;
- тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу;
- тапсырма графикпен бекітілген мерзімнен кеш қорғалмауы керек, өйткені ол
академиялық берешек болып саналады.
Өзіндік жұмысқа берілетін уақыт айтарлықтай шектелген
болғандықтан, өзіндік жұмысты тиімді жоспарлауға үйреніп, өзіндік жұмыс
дағдыларын меңгеруге ұмтылып, тәжірибе алып, тиімді түрде жұмыс істеп және
жұмысқабілеттілігін сақтау үшін саналы түрде демалу керек. Сондықтан әрбір
оқытушы мен кафедраның тыңдаушылардың өзіндік жұмыс әдістемесіне үйрету
жауапкершілігі артуда.
Макроэкономика курсы бойынша СӨЖО өткізу формалары
Тақырып СӨЖО өткізу формалары
атауы
Тақырып 1. Дәріс конспектілері мен қосымша
Макроэкономиәдебиет конспектілерін талдау,
ка пәні. есептерді шығару, тест сұрақтары мен
Ұлттық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
шоттар жауап беру, реферат, эссе жазып,
жүйесі презентация өткізу.*
Тақырып 2. Дәріс конспектілері мен қосымша
Игіліктер әдебиет конспектілерін талдау,
нарығы есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, мақсаттар бұтағын
құру.*
Тақырып 3. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ақша нарығы әдебиет конспектілерін талдау,
есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру. *
Тақырып 4. Дәріс конспектілері мен қосымша
IS-LM әдебиет конспектілерін талдау,
моделі және есептерді шығару, тест сұрақтары мен
жиынтық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
сұраныс жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру,
рефераттарды рецензиялау. *
Тақырып 5. Дәріс конспектілері мен қосымша
Жиынтық әдебиет конспектілерін талдау,
ұсыныс. есептерді шығару, тест сұрақтары мен
AD-AS моделіөзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, презентация өткізу,
топтық жобаны өңдеу, қосымша
глоссарий құру. *
Тақырып 6. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ашық әдебиет конспектілерін талдау,
экономика есептерді шығару, тест сұрақтары мен
өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру, жеке
шолу жасап, статистикаға талдау
жасап, оны рецензиялау және
оппонирлеу.*
Тақырып 7. Дәріс конспектілері мен қосымша
Айырбас әдебиет конспектілерін талдау,
курсының есептерді шығару, тест сұрақтары мен
тәртібі жәнеөзін бақылауға арналған сұрақтарға
жиынтық жауап беру, реферат, эссе жазып,
сұраныс презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру,
мақсаттар бұтағын құру. *
Тақырып 8. Дәріс конспектілері мен қосымша
Инфляция әдебиет конспектілерін талдау,
және есептерді шығару, тест сұрақтары мен
жұмыссыздық өзін бақылауға арналған сұрақтарға
жауап беру, реферат жазу, жек шолу
жасап, топтық жобаларды өңдеу.*
Тақырып 9. Дәріс конспектілері мен қосымша
Бюджет әдебиет конспектілерін талдау,
тапшылығы есептерді шығару, тест сұрақтары мен
және өзін бақылауға арналған сұрақтарға
инфляция жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, топтық жобаны
өңдеу, қосымша глоссарий құру. *
Тақырып 10. Дәріс конспектілері мен қосымша
Ұзақ әдебиет конспектілерін талдау,
мерзімді есептерді шығару, тест сұрақтары мен
экономикалықөзін бақылауға арналған сұрақтарға
өсім жауап беру, реферат, эссе жазып,
презентация өткізу, қосымша глоссарий
құру. *
* - СӨЖ (СӨЖО) қосымша немесе баламалы формадағы тақырыптар бойынша
тыңдаушылардың инициативалық ұсыныстарын пайдалану мүмкіндігі қарастырылған
Тақырып 1. Макроэкономика пәні мен әдісі. Ұлттық шоттар жүйесі
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға рефераттар дайындау:
Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер, Кірістер мен шығыстар
айналымы, Мемлекеттік бюджет және мемлекеттік қарыз
6. Негізгі макроэкономикалық мектептер және макроэкономикадағы бағыттар
тақырыбына ауызша баяндама дайындау
7. Тақырыптың 1 сабағының сұрақтары дәстүрлі формада талқыланатын болады.
2 сабақтың сұрақтары презентация формасында талқыланады.
8. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Макроэкономика және микроэкономика арасындағы айырмашылық қандай?
2. Макроэкономикамен зерттелетін кілтті мәселелерді атаңдар?
3. Макроэкономикада қолданылатын экономикалық модельдерді атаңдар.
4. ЖІӨ қандай тәсілдермен өлшенеді?
5. Нақты ЖІӨ мен номиналды ЖІӨ-нің айырмашылықтары қандай?
6. Қандай айналым модельдері Сізге белгілі?
Есептер:
1. 2 жыл үшін келесі мәліметтер берілген:
Номиналды ЖІӨ ЖІӨ дефляторы
1929жыл 96 млрд. доллар 100%
1933 жыл 48 млрд. доллар 75%
1933 жылы нақты ЖІӨ қанша болды? Егер базистік кезең ретінде 1929 жыл
алынса?
2. Жабық экономика келесі көрсеткіштермен сипатталады:
• тұтынушылық шығындар (С)=1200;
• жалпы инвестициялар (I)=500;
• мемлекеттік шығындар (G)=300;
• мемлекеттік трансферттер (TR)=200;
• мемлекеттік қарыз бойынша пайыздар (N)=100;
• салықтар (T)=400;
• таза экспорт (Xn)=-100.
Мыналар неге тең:
а) жеке жинақтаулар;
б)мемлекеттік жинақтаулар;
в) сыртқы әлем жинақтаулары?
3. 2 өнім өндіріліп, тұтынылады деп болжайық: алма және апельсиндер.
Апельсиндер 1982ж. 1 долл., ал 1990ж. - 0,5 долл. тұрды. Алмалар 1982 ж.
0,5 долл., ал 1990 ж. - 1 долл. тұрды. 1982 ж. 10 алма мен 5 апельсин
өндірілген болатын ал 1990 ж. 5 алма мен 10 апельсин өндірілді. базистік
жылға 1982 жылды ала отырып, 1990 жыл үшін ЖІӨ дефляторын есептеңдер.
4. 1929 жыл үшін АҚШ экономикасы бойынша келесі мәліметтер келтірілген (
млрд. доллар):
Трансферттік төлемдер 4,0
жалпы ішкі инвестициялар 16,2
бизнеске жанама салықтар 7,0
жеке табыс салықтар 2,6
таза экспорт 1,1
корпорацияның бөлінбеген пайдасы 2,8
Амортизация 7,9
жеке тұтынушылық шығындар
77,2
корпорация пайдасына салықтар 1,4
әлеуметтік сақтандыруға жарналар 0,2
тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік 8,5
сатып алу
а) ЖІӨ көрсеткіштері мен қолда бар жеке табысты есептеңдер.
б) Жеке жинақтаржың көлемі қандай?
в) Экономикадағы капитал қоры қаншаға өсті? (ЖІӨ=ЖҰӨ)
5. Экономика келесі көрсеткіштермен сипатталған:
• тұтыну шығындары (С)=2300;
• инвестициялар (I)=700;
• мемлекеттік шығындар (G)=800;
• мемлекеттік трансферттер (TR)=100;
• мемлекеттік қарыз бойынша пайыз төлеу (N)=100;
• салықтар (T)=800;
ЖІӨ=ЖҰӨ деп болжанады.
Есептеңдер:
А) жеке жинақтарды;
Б) мемлекеттік жинақтарды;
В) мемлекеттік облигациялар мен мембюджет тапшылығын жабу үшін арналған
ақшаның қосымша көлемін, егер тапшылық 80% облигация шығарумен
қаржыландырылатыны белгілі болса?
Тесттер:
1. Мөлшерлік макроэкономикалық талдау кезінде жүзеге асырылады:
A) экономикалық субьектінің теориялық әрекет моделінің негізі;
B) макроэкономикалық көрсеткіштерінің өзгеруіне экономикалық субъектілер
әсер етеді;
C) макроэкономикалық саясатының құралдарын пайдалануы туралы ұсынысы;
D) ғылыми теориялық болжаудың дұрыстығын сезім арқылы және табиғи жағайда
да дұрыстығын тексереді;
E) ғылыми абстракциямен.
2. Қай жауаптар макроэкономиканың құралдарына жатпайды:
A) бюджет-салық саясаты;
B) ақша саясаты;
C) сыртқы сауда саясаты;
D) кадр саясаты;
E) несие саясаты.
3. Макроэкономика қандай сұрақтарды зерттейді:
A) үй шаруашылықты, фирма, жеке тұтынушылар мен өндірушілердің сияқты
мінез - құлқын зерттейді:
B) жалпы экономикалық жүйеде инфляцияны, жұмыссыздықты, ақша айналысын
және экономикалық тепе-теңдіктің себептерін талдайды;
C) өндірістің өнімін сату және өндірістің тиімділігін арттыру мәселелерін
зерттеу сұрақтарын;
D) қант қызылшасының өндірісін ұлғайту процессін мәселесін зерттейді;
E) шағын бизнес секторын мен қызметін талдайды.
4. Макроэкономикалық процестерді оқып үйренудің негізгі әдістері мен
құбылыстарына не жатпайды:
A) ауызша моделдеу;
B) математикалық моделдеу;
C) қыйсық сызықпен (кестемен) моделдеу;
D) ғылыми тәжірибе;
E) микроэкономикалықталдау.
5. Макроэкономикалық модельдер нені білдіреді:
A) әр-түрлі экономикалық көрсеткіш және процесстерінің құрылуы арасындағы
функционалдың қарым-қатынастарының мақсаты орындалуымен байланысты;
B) ең белсенді әдістері экономикалық саясатты аймақтарда жүргізу үшін
арналады,
C) психологиялық және сала-аралық қозғалыстар;
D) нақты қызметтің ғылыми абстрактісі;
E) экономикалық саясат пен заңдылықтардың жетілмегендігін.
6. Позитивті макроэкономика нені зерттейді:
А) нақты экономикалық құбылыстар мен олардың өзара байланысын;
В) не болуы тиіс;
С) бағалау пікірін;
D) кәсіпорынның рентабельділігін;
Е) абстрактілі категорияларды.
7.Макроэкономиканың модельдерінің құрылуында қандай ғылыми –
абстракциясының әдісі қолданылады:
A) модельді нақты өмірге келіспелі қылады;
B) экономикалық процестің ішкі логикасын өзгертеді;
C) мәселенің шешілуін жеңілдетеді;
D) математикалық заңдылықтардың қолдануын жеңілдетеді;
E) моделдердің экономикалық мәнің өзгертеді.
8. Макроэкономиканың негізгі субъектісі не болып саналады:
A) орталық банк;
B) үй шаруашылығы;
C) фирмалар;
D) тауарлар нарығы және қызметтер;
E) мемлекет.
9. Макроэкономиканың ерекше белгілеріне не жатады:
A) тұтастай экономиканың қызмет етуінің жалпы заңдылықтарын зерттеу;
B) аса актуалды мәсеселелер бойынша бір текті фирмалар арасындағы
шаруашылық қатынастарының жағдайын зерттеу;
C) нарықтың экономикадағы агенттерінің экономикалық әрекеттерін зерттеу;
D) теориялық гипотезаның дұрыстығын эмпирикалық тексеру;
Е) нақты кәсіпорын қызметінің рентабельділігін талдау.
10. Мысалы, Орталық банк хабарлауы бойынша есеп ставка ақшаға деген
сұранысты төмендетеді инфляцияның баяулауына әкеледі. Бұл хабарламада
макроэкономиканың анализдің қорытындылары сипатталады:
A) нормативтік;
B) позитивтік;
C) жүйелі функционалдық;
D) формалдық логика;
E) математикалық моделі.
Әдістемелік ұсыныстар. Семинарлық сабақтарға дайындықты ұсынылатын
әдебиетті талдаудан бастау керек. 1 семинарлық сабаққа дайындалу барысында
макроэкономика пәнінің нені оқытатынына назар аударып, макроэкономиканың
микроэкономикадан айырмашылығын түсініп, макроэкономикалық талдау
ерекшеліктерін сипаттап (экономикалық категориялармен агрегирлеу),
макроэкономика құралдары мен модельдерін қарастырған жөн. 2 сабақта ақшалай
және материалдық ағындар айналымының моделін ашып, үш айналым моделі нені
бөліп қарастыратынын көрсету: жабық экономикадағы айналым моделі
(экономикалық субъектілердің екі тобы қатысады- үй шаруашылықтары мен
фирмалар), мемлекеттің қатысуымен айналым моделі, мұнда үй шаруашылықтары
мен фирмалардан басқа мемлекет қатысады, және шетелдің қатысуымен айналым
моделі, яғни ашық экономика моделі. БҰҰ, ХВҚ, ББ, ЭДЫБ және Еуропалық
одақтың статистика бөлімінің бірлескен күш салуымен өңделген ұлттық шоттар
жүйесі түсінігін қарастыру. 3 семинарлық сабаққа дайындалу барысында ҰШЖ-
нің маңызды макроэкономикалық көрсеткіштердің өзара байланысын
сипаттайтынын көрсетіп, теңдеудің көмегімен негізгі макроэкономикалық
теңдік формуласын шығарып, экономикалық өсімнің нақты ЖІӨ өсімінен
байқалатынын көрсету.
Тақырып 2. Игіліктер нарығы
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға рефераттарды дайындау:
Жиынтық сұраныс және оны анықтаушы факторлар, Тұтыну және жинақтау:
мәні, олардың деңгейін анықтайтын факторлар, Мемлекеттік шығындар және
Кейнс мультипликаторы.
6. Мультипликатор - акселератор моделі : мәні және әрекет ету
механизмі тақырыбына баяндама дайындау.
7. Кейнс мультипликаторының мемлекеттік шығындарға ықпалы, Экспортқа
сұраныс жиынтық сұраныс құраушысы ретінде, Бюджет-салық саясаты және оның
мемлекеттік шығындардың қалыптасуындағы ролі тақырыптарына жеке жобаларды
дайындау.
8. ҚР-ғы инвестициялық саясат тақырыбына бұтақтар мақсатын құру
9. Тақырыптың барлық сабақтырының сұрақтары дәстүрлі формада
талқыланатын болады.
10. Тақырып бойынша қысқаша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Жиынтық сұраныс құрамына не кіреді?
2. Макроэкономикалық тепе – теңдік мәселесін құраңдар?
3. Тұтыну функциясын түсіндіріңдер?
4. Тұтынуға шекті бейімділік нені білдіреді?
5. Макроэкономикалық тепе – теңдіктің классикалық және кейнстік
модельдерінің айырмашылықтары қандай?
6. Инвестиция деген не және олардың түрлері қандай?
7. Инвестициялық сұраныс үй шаруашылықтарының тұтынушылық сұранысынан
немен айрықшаланады?
8. Пайыздық ставка және инвестициялар арасындағы байланыс неден
байқалады?
9. IS моделін түсіндіріңдер.
10. Бюджеттік – салық саясаты мемлекеттік шығындар деңгейіне қалайша
ықпал етеді?
11. Мультипликативтік әсердің әрекет ету механизмі қандай?
Есептер:
1. Өнім шығару көлемі жоспарланған шығыннан асқан кезде, онда төмендегі
тұжырымдарды айтуға болады:
а) Өткізілмеген өнім қоры өседі, ал өнім шығару деңгейі төмендейді;
ә) Өткізілмеген өнім қоры өседі жөне өнім шығару деңгейі де өседі;
б) Өткізілмеген өнім қоры төмендейді және өнім шығару деңгейі де
төмендейді;
в) Өткізілмеген өнім қоры төмендейді, ал өнім шығару деңгейі өседі.
2. Жаңа технологиялық құрал енгізгеннен кейін банк жүйесіңде ақша айналу
жылдамдығы көбейді. Орталық банк экономикада өнім көлемі және баға
деңгейін қалыптастыру үшін ақша ұсынысын өзгертті. Орталық банктің
қалыптастыру саясаты қалай болатынын графикте көрсетіндер.
3. Алғашында экономика өзінің әлуетті (Ү*) деңгейіңде жұмыс істейді дейік.
Кейіннен шок әсерінен әрбір баға деңгейі белгісінде жиынтық сұраныс
төмендейді. Бұл қатаң баға жағдайында тудырады:
а) Жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауын;
ә) Экономикадағы капитал қорының азаюын;
б) Әлеуетті ЖҰӨ төмендеуін;
в) Жұмыс айлығының және бағаның жоғарылауын.
4. Экономика келесі көрсеткіштермен сипатгалады:
Ү=С + І + G+ Хn
С = 300 + 0,8Үd
I = 200 + 0,2Ү
Хn = 100 - 0,04Ү
G = 200
t= 0,2
Анықтау керек:
а) Табыстың тепе-тендік деңгейін;
ә) Автономды шығындар мультипликаторының көлемін.
Тесттер:
1.Тұтыну мен табыс арасындағы байланысты ашатын теорияға жатпайды:
A) Дж. М. Кейнстің тұтыну функциялары;
B) М. Фридменнің перманенттік табыс теориясы;
C) Ф. Модильянидің өмірлік циклнің концепциясы;
D) М. Фишердің монетаризм теориясы;
E) А. Смиттің көрінбейтің қолы.
2.Ұлттық табыс шамасын анықтау үшін:
А) ЖҰӨ шамасынан жанама салық сомасын алып тастау керек;
В) ЖІӨ шамасын қолданылатын негізгі қорларды қолданудың тозу сомасына
азайту;
С) ЖҰӨ шамасынан амортизациялық аударым сомасын алып тастау керек;
D) ЖІӨ-ге мемлекеттік әлеуметтік трансферттік төлемдер сомасын қосу керек;
Е) ЖҰӨ-ге жанама салық сомасын қосу керек.
3.Мемлекеттік бюджет – бұл:
А) мемлекет шығындары мен табыстарының шоты;
В) мемлекет табыстарының барлық көздері;
С) мемлекет шығындардың барлық баптары;
D) жалдамалы жұмысшылардың еңбек ақысы;
Е) проценттік ставканың ұлғаюы.
4.Төменде берілгендердің қайсысы мемлекеттік бюджет тапшылығын
қаржыландырудың негізігі тәсілдіріне жатпайды:
А) несиелік эмиссия;
В) Заемдар шығару;
С) мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің ұлғаюы;
D) мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің азаюы;
Е) ақша эмиссиясы.
5.Егер де ұлттық табыстан корпорация табысына салынатын салықты алып
тастаса, бөлінбеген табысты және әлеуметтік сақтандыруға салымдарды алып
тастаса, содан кейін таза трансферттік төлемдерді қосса, онда шығатын сома-
бұл:
А) жеке табыс;
В)амортизация;
С) ЖҰӨ;
D) ТҰӨ;
Е) қолда бар табыс.
6.Мемлекеттік табыс-бұл:
А) берілген елдің үкімет алдындағы фирмалардың, банктердің және шетел
мемлекеттердің қарызы;
В) үкіметтің халықтың алдындағы қарызы;
С) үкіметтің шетел мемлекеттің алдындағы қарызы;
D) үкіметтің барлық шаруашылық субьектілер алдындағы қарызы;
Е) халықтың үкімет алдындағы қарызы.
7.Мемлекеттік шығындар мультипликатордың эффектісі және салықтық
мультипликатор саласындағы айырмашылық неге әкеледі:
А) салықтарды төмендетуге қарағанда мемлекеттік сатып алудың өсуі жеке
инвестицияларды төмендетеді;
В) мемлекеттік сатып алудың өсуіне қарағанда салықтарыд төмендету бюджеттік
тапшылықтың ұлғаюына әкеледі;
С) салықтарды төмендетуге қарағанда мемлекеттік сатып алудың өсуі жиынтық
шығындарға тура әсер етеді;
D) валюталық резерв көбейеді;
Е) пайдаға салынатын салық ставка жоғарлайды.
8.Циклдік мемлекеттік бюджет төмендегілер арасындағы айырмашылықты
білдіреді:
А) ағымдағы мемлекеттік шығындар және кірістер;
В) нақты және құрылымдық тапшылық;
С) нақты тапшылық және толық жұмыс бастылық жағдайындағы бюджет тапшылығы;
D) ағымдағы тапшылық және мемлекеттік қарыз бойынша проценттерді төлеу
сомасы;
Е) толық жұмыс бастылық жағдайында бюджетке түсетін ағымдағы мемлекеттік
шығындар және кірістер.
9.Басты макроэкономикаға тепе-теңдікке не жатпайды:
А) табыс тепе-теңдігі;
В) қор жинау тепе-теңдігі;
С) мемлекеттік бюджет тепе-теңдігі;
D) еңбек ақы тепе-теңдігі;
Е) инвестициялар тепе-теңдігі.
10.Ұлттық табыстың көлемін анықтағанда көрсетілген агрегаттық мөлшердің
қайсысы пайдаланылмайды:
A) корпорация кірісі;
B) мемлекеттік трансферттік төлемдер;
C) несиеге алған қаржыларынан кәсіпкерлердің төлейтін пайыздары;
D) ренталық кіріс;
Е) еңбек ақы және жалақы.
Әдістемелік ұсыныстар. Семинарға дайындалуды ұсынылатын әдебиетті
талдаудан астау керек. 1 сабаққа дайындалу барысында ең алдымен тұтыну мен
жинақтаудың неоклассикалық тұжырымдамасында пайыздық ставкаға ерекше назар
аударылған, яғни тұтыну мен жинақтауға ықпал ететін негізгі фактор пайыздық
ставка болып табылады. Егер жинақтаулар пайыздық ставка деңгейінен тікелей
тәуелді болса, онда тұтыну пайыздық ставка деңгейінен кері тәуелділікте
болады. Тұтынуға шекті бейімділік, жинақтауға шекті бейімділік,
тұтынуға орташа бейімділік, жинақтауға орташа бейімділік түсініктері
мен оладың арасындағы өзара байланысқа назар аударыңдар. 2 сабаққа
дайындалу барысында тұтыну мен жинақтаудың кейнстік функциясын графикалық
түрде қарастырып, графиктен бастапқы тұтыну нүктесін тауып, оның
экономикалық мағынасын орнатуға тырысыңдар. Мультипликативтік әсер,
автономды шығындар мультипликатор есебі мен оның экономикалық мағынасы
түсініктерін қарастырыңдар. Сондай – ақ Ұқыптылық парадоксына және ел
экономикасы үшін оның әкелетін зардаптарына назар аударыңдар. 3 сабаққа
дайындалу барысында, ең алдымен, автономды инвестициялардың базалық
кейнстік моделінде инвестициялық жобаны жүзеге асырудан түскен таза ақшалай
түсімдерді дисконтталған бағалау қажеттілігі туындайтынына назар
аударыңдар. Шекті капитал тиімділігін (дисконт нормасы) инвестициялық
сұраныстың негізгі факторы ретінде қарастырып, дисконттау формуламына
талдау жасаңдар. Сондай – ақ инвестициялауға шекті бейімділіктің капиталдың
шекті тиімділігі мен номиналды нарықтық пайыздық ставка арасындағы
айырмашылық шамасынан тікелей тәуелділігіне назар аударыңдар. Сонымен
қатар, қандай жағдайларда кәсіпкерлер таза автономды инвестицияларды жүзеге
асыру шешімдерін қабылдайды, ал қандай жағдайларда қабылдамайтынын
қарастыру керек. Автономды инвестициялардың неоклассикалық моделінде
оптималды капитал көлемі капиталдың шекті өнімділігі арқылы анықталатынын
түсініп, түсіндіруге тырысыңдар. Микроэкономика курсынан оптималды капитал
көлемі анықтамасының шартын еске түсіндіріңдер (капиталдың шекті шығындары
мен капиталдың шекті табыстылығының теңдігі). Әрі қарай инвестициялық
сұранысты шекті капитал өнімділігінен өспелі функция ретінде және пайыз
ставкасынан кемімелі функция ретінде қарастырыңдар (неоклассиктер сияқты).
Екінші сабақтың үшінші сұрағында инвестициялық процестің акселератор
моделін қарастырыңдар.
Тақырып 3. Ақша нарығы
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Төмендегі тезистердің ақшаның қандай теориясына жататындығын
анықтаңдар:
№Тезистер Ақша
теория
сы
1Аталмыш теорияның өкілдері ақшаның құндық
табиғатын жоққа шығарып, ақшаның мәнін
техникалық айырбас құралы ретінде
қарастырған.
2Аталмыш теорияның өкілдері мен негізін
қалаушылар: Беркли и Стюарт
3Аталмыш теорияға сәйкес ақшаның құны оның
номиналымен анықталады
4. Кестені толтырыңдар:
№ Ақша қызметтерінің мазмұны Ақша
қызметтер
інің
атауы
1 Тауарлар мен қызметтер тұтынушыларын
болашақта қоғамға жақындастыру
қабілеттігі мен мүмкіндіктерін
қамтамасыз ету
2 Тауарлар мен қызметтер құндарын өлшеу
қабілеттіліктері
3 Тауарлар мен қызметтердің сатып алыну
және салықтардың төленуін қамтамасыз
ету
5. Ақшаның қандай қызметтері төменде келтірілген жағдайларды неғұрлым
анық бейнелейді:
№ Жағдайлар Ақша
қызмет
тері
1 Автокөлік сатып алу үшін Сізге ақша
қажет және Сіз өзіңіздің қала
шетіндегі үйіңізді сатқыңыз келіп
отыр
2 Ұқыпты адам ретінде, Сіз үнемделген
ақшаларыңызды салып отыратын шот
аштыңыз
3 Қажетті ақша көлемінің жоқтығынан
сіз тоңазытқышты несиеге аласыз
6.Тест сұрақтарына жауап беру
7. Тақырыптағы есептерді шығару
8. Төмендегі тақырыптарға рефераттар дайындау:
Ақша нарығы: макроэкономикадағы ақшаға сұраныс пен ұсыныс
функциялары, Ақшаға сұраныстың классикалық және кейнстік теориясы,
Ақша – несие саясаты: мазмұны, мақсаттары және құралдары.
9. 1960ж. дейін ақша ұсынысын Филипс қисығымен механикалық анықтау,
Перманенттік табыс гипотезасы шегіндегі ақшаға деген сұраныс
тақырыптарына қысқаша эссе дайындау.
10. ҚР-ғы монетарлық саясаттың ерекшеліктері және оның тиімділігін
арттыру ерекшеліктері тақырыбына топтық жобаны дайындау
11. Рефераттарды рецензиялауға дайындалу
12. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1) Ақша, ақша массасы, ақша ұсынысы, квазиақшалар деген не?
2) Ақша агрегаты деген не және оларды қандай критериялар бойынша бөліп
қарастырады?
3) Ақшаға сұраныс деген не және оның мотивтері қандай?
4) Ақшаға сұраныстың классикалық және кейнстік теориясы арасында қандай
айырмашылықтар бар? Неоклассикалық дихотомия және ақшалардың
нейтралдығы деген не?
5) Қарапайым ақша мультипликаторымен қатар шынайы ақша мультипликаторын
оқытудың қажеттілігі қандай? Қарапайым ақша мультипликаторы қандай
жағдайларды қарастырмайды?
6) Ақша базасы мен ақша массасы арасындағы айырмашылық қандай?
7) Ақша мультипликаторының мәні неде?
8) Ақша нарығы қалайша тепе – теңдік жағдайға келтіріледі?
9) Экономикадағы банктік резервтердің, әсіресе – міндетті резервтердің
рөлі қандай?
10) Ақша – несие саясатының мазмұны мен мақсатын түсіндіріңдер. Оның
негізгі құралдарын атаңдар.
11) Арзан ақша және қымбат ақша саясатының мәні неде? Оларды тағы да
басқаша қалай атайды?
12) Пайыздық ставка мен ақша массасына бақылау қалайша жүзеге асырылады?
Есептер:
1. Кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша М1, М2, М3ақша агрегаттарының
көлемін анықтаңдар.
Млрд.
тг
Аз көлемді қысқа мерзімді салымдар 1630
Көп көлемді қысқа мерзімді салымдар 645
Чектік салымдар 448
Чексіз жинақтық салымдар 300
Қолда бар ақша 170
2. а) Айталық, шарт жасасуға арналған әр теңге орта есеппен жылына 6 рет
айналады жөне соңғы тауар немесе қызмет көрсетуді сатып алуға ба-ғытталады.
ЖҰӨ атаулы көлемі 2400 млрд. тг. Шарт жасасуға арналған ақшаға деген
сұраныс көлемін табыңдар.
ә) Кестеде активтерден әр түрлі пайыз мөлшері бойынша ақшаға деген сұраныс
көлемі көрсетілген. Мәліметтерді қолданып, ақшаға деген жалпы сұранысты
көрсетіңдер.
Пайыздық қойылым Ақшаға сұраныс көлемі
(%)
Активтер бойынша жалпы
16 20 420
14 40 440
12 60 460
10 80 480
8 100 500
6 120 520
4 140 540
б) Ақша ұсынысы 480 млрд тг. болды. Тепе-теңдік пайыздық қойылымды
анықтаңдар.
3. Айталық, Сіз қолда ұстағыңыз келген ақша сомасы 150 мың тг. тең. Сіз оны
50 мыңға дейін қысқартып, қалған 100 мың тг. банктегі ағымдағы шотыңызға
салдыңыз.
Ақша базасы қалай өзгереді? Банк резервінің жалпы сомасы қалай өзгереді?
Сіздің ісіңіз алғашқыда және соңында М ақша агрегаты көлемінің өзгеруіне
қалай әсер етеді?
Тесттер:
1.Монетаризм - ол:
A) ақша реформасының түрі;
B) ақша міндеті алтын мен күміске негізделген ақша жүйесі;
C) ақша айнамылының негізі және жалпы эквиваленты болып табылатын белгілі
ережелерге бағындырылмайтын ақша жүйесі;
D) металдын өлшем салмағының маңызы белгілі ережелерге бағындырылмайтын
ақша жүйесі.
Е) көп металл косылысынан жасалған ақша.
2. Ақшаға сұраныс түсінігі нені білдіреді:
A) бағалы қағаздарды ұстау, қажетті жағдайда фиксировалған бағамен ақшаға
жеңіл;
B) ақша сомасың кәсіпкер несие берудегі және пайдалану мүмкіншілігі
белгіленген ставка бойынша;
C) табыстын бөлінетің кризистік күндерге алып қалу;
D) сол сұраныста ақшаға активтер жағынан белгіленген
Е) сол да ақша сомасына активтер жағынан және сұраныстын ақшаға жасаған
шарты.
3.Банктер немен шұғылданбайды:
А) бағалы қағаздарды сатады және сатып алады;
В) өздерінің клиенттерінің операциялары бойынша шоттарды жүргізеді;
С)тауарлардысатпайды;
D) ақшаны сатады және сатып алады;
Е) несие береді.
4. М1 өзіне кірістіреді:
A) металлдың және нақты қағаз ақша және чек жинағы;
B) металлдың және нақты қағаз ақша және тез жинағы;
C) металлдың және нақты қағаз ақша және бүкіл банктін депозиті;
D) бүкіл ақша және "ақша дерлік";
Е) барлық ақша жүйесі.
5.Ақша және ақша дерлік арасындағы айырмашылық неде:
А) ақша дерлік өзіне банктік шоттағы депозиттарды жатқызады;
В) ақшаны ақша дерлікке қарағанда көп жұмсауға болады;
С) ақша ақша дерлікке қарағанда тезірек айналымға түседі;
D) ақша дерлік- бұл ұсатылмайтын қағаз ақшалар;
Е) ақша дерлік өзіне ақшаға сатылатын барлық тауарларды қосады.
6. Қолма-қол ақша және депозиттер қатынасының ұлғаюы неге әкеледі:
А)ақша ұсынысының төмендеуіне;
В) ақша ұсынысының жоғарлауына;
С)ақша сұранысының төмендеуі;
D) ақша сұранысының жоғарлауына;
Е) ақша нарығындағы тепе-теңдікке.
7. Төменде берілгендердің қайсысы М2 агрегатына жатпайды:
А) банктік жүйенің барлық қолма-қол ақшасы;
В) кішігірім жинақ салымдары;
С) чектік депозиттар;
D) қысқа мерзімді мемлекеттік облигациялар;
Е) еңбек ақы.
8.Фишердің тендік және сандық ақша теориясын көрсет:
A) пайздың номиналдық ставкасына ақша масса өсімінің әсер етуі;
B) пайздың номиналды ставкасына ақша масса өсімінің әсер етпеуі;
C) жалпы баға денгейінің өсімі;
D)кіріс денгеінің нақты ауысуы;
Е) халықтың нақты табысының құлдырауы.
9.Негізделген макроэкономика мыналарды зерттейді:
A) нақты экономикалық құбылысты және олардың өзара байланысын;
B) Не болу керек?;
C) жорамал айту;
D) кәсіпорынның тиімділігі;
E) абстракты категория.
10.Негізгі шаруашылықтан тура рынокқа көшкен кезде азық-түлік пен
айырбастау, ақша арқылы айырбастарға орын беріп, қайссы бірін ақша ретінде
белгілі тауарлар орын алған және шыққан себебі - ол:
A) Қолайлы болатын;
B) үнемсіз болды шығынның көптігінен, заттын тұрағына байланысты, сатушының
керекті тауарың өзгеде бар тауарға айырбастауға дайын болғандықтан;
C) қоғамның бөлу еңбегінің дамыуна кедергі жасамады;
D) натуралды өндірісті пайда болғызбады;
Е) үнемділік болған.
Әдістемелік ұсыныстар. Тақырып 3 семинарлық сабақты өткізуді
қарастырады. Оларға дайындалуды ұсынылатын әдебиетті талдаудан бастау
керек. 1 семинарлық сабақта ақшаның мәні мен функцияларын ашыңдар. Ақша
массасы түсінігіне анықтама беріп, оның құрылымын талдауға кірісіңдер, яғни
М1, М2, М3, L ақша агрегаттарын қарастырыңдар. 2 семинарлық сабаққа
дайындалу барысында ақшаға сұраныс көлемінің өндірілген өнім саны мен ақша
айналысының жылдамдығынан тәуелді болатынын көрсету (неоклассикалық
анықтама). Осыған сәйкес ақшаға сұраныс бағалар деңгейінің өзгеруі есебінен
олардың ұсынысмен теңестіріледі. Содан кейін ақшаға сұраныстың классикалық
және неоклассикалық тұжарымдамаларын қарастырыңдар: неоклассиктердің
номиналды ұлттық табыстан өспелі функция ретіндегі ақшаға қатысты
трансакциялық сұранысты ғана қарастырғанына назар аударыңдар, Фишер
айырбасының классикалық сандың теңдеуін және оның кембридждық нұсқасын
талдаңдар; ақша нейтралдығының және неоклассикалық дихотомияның
неоклассикалық қағидасының мәнін ашыңдар. Содан кейін ақшаға сұраныстың
кейнсиандық теориясын талдаңдар. 3 семинарлық сабақта кассалық қалдықтар
шамасын оптимизациялау процесін сипаттайтын Баумоль – Тобин моделін
ашыңдар. Ақша ұсынысына анықтама беріңдер. Несиелік мультипликация
түсінігінің мәнін ашып, банк жүйесінің ақшаны құру процесін толық
қарастыру. Мұнда сондай – ақ коммерциялық бантердің міндетті, шығындық және
нақты резервтерінің мәнін ашу қажет. Содан кейін қарапайым ақша
мудьтипликаторы (депозиттік немесе банктік мультипликатор) мен
депозиттердің бөлігін қол ақшаға ауысуын ескеретін (берілген несие) шынайы
ақшалай мультипликаторды талдауға кірісу. Сондай – ақ депонирлеу мен
қолма – қол ақша - депозиттер ара-қатынасының мағынасын қарастырыңдар.
Қозғалмалы пайыз ставкасының ақша нарығындағы ақшаға сұраныс пен ұсыныс
теңдігін қамтамасыз ететіндігін ашу.
Тақырып 4. IS-LM моделі және жиынтық сұраныс
СӨЖ тапсырмалары:
1. Тақырып сұрақтарын ауызша талқылауға дайындалу
2. Өзін - өзі бақылау сұрақтарына жауап беру
3. Тест сұрақтарына жауап беру
4. Тақырыпқа қатысты есептерді шығару
5. Төмендегі тақырыптарға реферат дайындау:
Ақша және игіліктер нарығындағы бірлескен тепе – теңдік және оны IS-
LM моделінің көмегімен талдау, IS-LM моделі және Кейнс
мультипликаторы.
6. Төмендегі сұрақтарға жазбаша жауап беріп, жауаптарды негіздеңдер:
A).Графикте жиынтық сұраныс қисығы (AD) бейнеленген:
Мұндағы абсцисс осі мен ордината осі нені білдіреді?
B) Мыналар арасындағы функционалдық тәелділік қандай:
1) жалпы бағалар деңгейімен өзгеруімен; 2) пайыз ставкасының өзгеруімен
және 3) ұлттық экономика масштабында жиынтық шығындардың өзгеруімен? Осы үш
параметр жиынтық сұраныс қисығының теріс көлбеулілігін қалайша түсіндіре
алады?
C). Жиынтық сұраныс қисығының оң жаққа орын ауыстыруына қандай себептер
ықпал етуі мүмкін? Ал сол жаққа орын ауыстыруы ше?
D). Өндірістің нақты көлемі мен жалпы бағалар деңгейіне АS қисығы
өзгермегенде АD қисығының өзгеруі қалай ықпал етеді?
7. Тақырып бойынша қосымша глоссарий құру.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Тауарлы және ақшалай нарыққа анықтама беріп, олардың экономикадағы
ролін анықтаңдар.
2. IS-LM бірлескен тепе- теңдік моделінің алғышарттары қандай?
3. Құрудың үш тәсілдерінен шыға отырып, IS қисығына анықтама беріңдер
(үш тәсіл: жинақтау мен инвестиция графигі арқылы, кейнсиандық
крест арқылы, жиынтық сұранысқа құйылу және ағылу моделі арқылы).
4. IS сызығының орын ауыстыруы және оның көлбеулілігіне қандай
факторлар ықпал етеді?
5. IS қисығының неоклассикалық және кейнсиандық интерпретациясы
арасындағы айырмашылықтар қандай?
6. LM қисығына анықтама беріңдер. Оның көлбеулілігі мен жылжулары неден
тәуелді болады?
7. Экономика үшін ақша – несие және фискалдық саясаттардың зардаптары
қандай?
8. Жеке инвестициялардың ығыстыру эффектісі неден байқалады?
9. Өтімді және инвестициялық қақпан деген не?
10. Игіліктер және ақша нарығындағы бірлескен тепе – теңдікке қалай қол
жеткізуге боады?
Есептер:
1. Мемлекет бюджетінің тапшылығын қысқарту және инфляция деңгейін төмендету
үшін үкімет салықты өсіреді. ІS-LМ үлгісін қолдана отырып графигін
көрсетіңдер және пайыз мөлшерін өзгертпес үшін Ұлттық банк қандай шаралар
қолданады?
2. Мемлекеттік сатып алу 500, салық функциясы Т = 0,4Ү, трансферт функциясы
F = 0,2Ү, баға деңгейі: Р = 1. Пайыз мөлшерлемесі R = 0,1 болғандағы қарыз
D = 1000. Нақты өндіріс көлемі 2000, ал әлуетті өндіріс көлемі 2500-ге тең.
а) Мемлекеттік бюджет сальдосы оң мән бе, әлде теріс мән бе?
ә) Мемлекеттік бюджеттің циклдік тапшылығы қанша?
3. Экономика келесідей мәліметтермен берілген.
С = 20 + 0,8 (Ү-Т+F) (тұтыну).
I = 60 (инвестиция).
Т = 40 (салықтар).
Ғ = 10 (трансферттер).
G = 30 (мемлекеттік шығын).
а) Тепе-теңдік кіріс деңгейін есептеңдер.
ә) Мемлекет салық деңгейін 40-тан 50-ге дейін жоғарылатты (мемлекеттік
шығындар G =30)
Тесттер:
1. "IS-LM" екі еселенген тепе-теңдік модельді кім ойлап тапты:
A) ағылшын экономисті Дж. М. Кейнс;
B) американдық экономист П. Самуэльсон;
C) американдық экономист В. Леонтьев;
D) ағылшын экономисті Д. Хикс.
Е) К. Маркс.
2. Қисық "IM" бейнесі:
A) барлық ҰТ-тың комбинациясы және ставканың пайыздың тенелуі, яғни ақша
нарығында тепе-теңдікті қамтамасыз етеді;
B) белгіленген уақыт периодында жеке салмағының келіп түсуі;
C) құнның максималды айырымы, яғни тұтынушы тауардың берілгені төлеуге
даяр, және оның нарықтағы құны;
D) ақшаның соммасы, яғни сатылған тауар ішін өндірушінің алған ақша;
E) сатып алудың ұсынысының көлемі өндіріс технологиясына тәуелді.
3.Қандай жағдайда қисық ""LM" шеңберлігі қатысты:
A) шекті көңіл аудару жоғары;
B) салық салуға шегі ставка онша жоғары емес;
C) импорттарға шегі ауқым онша жоғары емес;
D) ақшада сұраныс сезімділігі жоғары, яғни нарықтағы динамикалық
ставкаларының пайызы және жоғары емес ЖҰӨ динамикаға.
Е) жинақтауға шекті икемділіктің аса көп болуы.
4. Қандай жағдайда қисық "IS" шеңберлі болады:
A) шегті көңіл аудару тұтынуға жоғары;
B) инвестицияның сезімділігі және таза экспортта динамикалық пайызының
ставкасы жоғары;
C) салық салуға шекті ставка онша жоғары емес;
D) импорттауға шегті ауқым онша жоғары емес;
Е) сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігінде.
5.Түрі бірігудің мәселесінде IS-LM:
A) өсу ұсынысы LM қисығында көрінеді;
B) бағаның төмендеуі - қисық қозғалысымен LM оңға;
C) мемлекеттік шығынның өсуі - қисық қозғалысымен IS солға;
D) салықтық өсуі - қисық қозғалусымен IS оңға.
E) бағаның жоғарлауы IS қисығы солға қарай жылжуы.
6. IS-LM" моделінің құрлысы мыналарға:
A) ақшаға сұраныс функциясы табыс пен пайызды ставкадан шығады;
B) жинақтауының көлемі жинақталған заттардың пайызды ставкасымен
анықталады;
C) инвестицияның көлемін функциясы ол пайызды ставка;
D) табыстың орналасу аумағы тұтынудың көлеміне тәуелді емес;
E) ҰТ-тың көлеміне тұтынудың көлеміне тәуелді.
7.Төменде берілген факторлардың қайсысы жиынтық сұраныс қысығының
траекториясының қамтамасыз етпейді:
А) прценттік ставка эффектісі;
В) байлық эффектісі;
С) импорттық сатып алулар эффектісі;
D) кассалық қалдықтар эффектісі;
Е) кедейлік эффектісі.
8. Қандай фактор жиынтық сұранысқа әсер етпейді:
А) тұтыну шығындарындағы өзгерістер;
В) инвестиция шығындарындағы өзгерістер;
С) мемлекеттік шығындарындағы өзгерістер;
D) экспорттың таза көлеміне кеткен шығындарындағы өзгерістер;
Е) бірлік өнім сұранысындағы өзгерістер.
9.Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс қисығы нені көрсетеді:
А) ҰШЖ көрсеткіштерінің өзара байланысқан жүйесін;
В) баға деңгейін анықтайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz