Маркстік философияның шығу тегі

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Маркстік философияның шығу тегі.
Маркстік философия, болса да кенеттен пайда болған жоқ. Оның негізгі
салушылар күрделі де қиын жолдан өтті. Олардың философиялық – саяси
көзқарастары идеализмнен материализмге ойысты. Маркс философиялық
дүниетанымы теорея мен практикалық айнымас дуалектикалық бірлігінің
негізде қалыптасты. Оның негізгі салушысы Карл Маркс.
Карл маркс (1818-1883). Трир қаласында дүниеге келді. Оның әкесі заң
қызметкері болған, ол XVIII ғасырдағы француз ағареушылығын жақтаушы,
демократиялық тәртіпті қалайтын адам болатын. 1835 жылы К. Маркс Бонн
университетіне оқуға түсіп, бір жылдан кейін Берлин университетіне
ауыстырылған еді. Маркс тарих пен философияны меңгеруге күш салды.. Маркс
1837 жылы әкесіне жазған хатында Кант пен Фихтенің философиясындағы
келеңсіздіктерді байқағандығын айтады.
1839ж жылдан бастап Маркс ежелгі Греция философиясымен мықтап
шұғылдана бастады. Оның 1841 жылы қорғаған докторлық диссертациялық
тақырыбы Демокриттің табиғат философиясы мен Эпикур табиғат философиясының
арасындағы айырмашылық. деп аталады.
Берлин унаверситетін бітірген соң, Маркс Бонн университетіне дәріс
беруге дайындалады. Маркс философия мен саясаттың арасындағы байлынысты
алдыңғы қатарлы төңкерісшіл күштердің күрес жолын теориялық тұркидан
негіздеп беретін ғылымның екндігін көңіліне нықтап түйгенді.
Маркстін философиягың қалыптала бастаған кезеңі ХІХ ғасырдың
ортасынна сәйкес келеді. Бұл кезде Батыс Еуропа елдерінде капиталистік
құрылыстың қайшылықтары ишеленісе бастаған еді. Марксизмнің пайда болуына
бірден бір себеп – тарихи аренаға жұмысшы тобының дербес саяси күш
ретінде шығуы болды. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында жұмысшылардың
стихиялық қозғалыс кең өріс алды.
1831 жылы Лион қаласының тоқымашылары көтерілді. Аталмыш қозғалыстың
стихиялық сипатта болу себебеі, жұмысшылар саяси , Экономикалық
теңсіздіктің мынайы себебі білмеді, өздерінің жұмыссыз қалу себебін
өндіріске ендірілген техникалық құралдар мен жабдықтарда көріп, оларды
қиратты, не үшін, қандай жолдармен күресу керектігін йқын топшылай алмады,
сондықтан да олар рухани қару – идеолгияға мұхтаж болды. Ондай қарудың
міндетін атқару марксизмдің үлесіне тиді.
Марксизмнің теориялық негіздері мен қайнар көздеріне классикалық
неміс философиясы, франзуз социализмі және ағылшын саяси экономиясы
жатады.
Карл Маркс Франциядағы тап күресі (1850ж), Луи Бонопарттың он
сегізінші брюмері (1852) аты еңбектерінде Франция мен Геманияда болып
өткен революциялардың әжірибесін жинақтап, қорытты. Бұл еңбектерде тарихи
матеиализмнің өзекті мәселелері сөз болды. Маркстің Математикалық
қолжазбалар атты еңбегінде жаратылыстану ғылымдарында ашылған жаңалықтар
диалектика +++++сарапқа салынып, жаңа философиялық тұжырым жасалды.
Диалектиканың мазмұны жаратылыстану ғылымдарының қол жеткен табыстарын
қорыту арқылы өлшеуіңіз болады.
Диалектикалық материализм.
Маркстік философияның негізгі белгісі – диалектика мен материализмнің
айнымас бірлігі. Оның жаулары материализм мен диалектаканы еш уақытта бір
– біріне жанаспайтын ілімдер санатынан көргісі келеді. әрі салай
екендігін дәлелдеуге тырысады. Әрине, диалектика мен метафизикалық
материализмді бір – бірімен қосақтауға болмайды. Материализмнің негізін
қалаушылар бұрынғы диалектиканы түбірінен қайта өңдеп, ескі материализмді
жаңа мазмұнға не қешқаннан кейін ғана диалектиалық материализм біртұтас
ілім ретінде дүниеге келді. Маркске дейінгі кейбір материалистік ілімдерде
диалектикалық ойлар айтылғанымен, диалектика ғылым ретінде, табиғаттың да,
қоғамның да, танымның да ең жалпы заңдылықтарын зерттейтін ілім ретінде еш
уақытта қарастырылған емес.
Материяның өмір сүру тәсілі – қозғалыс. Дүниеде қозғалыссыз
материяның болмайтыны сияқты, материясыз қозғалыс болмайды. Марксизм
қозғалыстың бес түрін атайды. Механикалық, физикалық, химиялық,
биологиялық, әлеуметтік. Қозғалыстың бұл түрлері бір – бірімен тығыз
байланысты. Қозғалысқа - өзгеру, оын ауыстыру, даму жатады. Марксизм
құбылыстардың ішкі байланысы мен өзара шарттастығын, заңдылық деп
түсінеді. Сойтіп, сайып келген, диалектака дегеніміз жайғана теория емес,
материяның, ішкі дүниесіне тән өзіндік даму, өзіндік қозғалу, ішкі
қайшылықтардың бірлігі мен күресі және олардың нәтижесі Маркс қозғалыс
туралы ойларын дамыта отырып, қозғалыс дегеніміз жалпы алғанда, өзгеріс
деген тұжырымға келеді. Маркс дамудың жалпы заңдарын үш заңмен шектемейді.
Олар басқа да көптеген заңдылықтардың негізі ғана, мысалы. Форманың
мазмұнға қатырасы, себептің салдарға, мәннің құбылысқа, қажеттіліктен,
кездейсоқтыққа, мүмкіндіктің шындыққа қатынастары жалпы заңдылықтардың
көріністарі болып табылады, бейленеді. Мысала, Маркс Капиталда тауарлық
құнның тарихи өндірістерін зерттей отырып, форма ме мазмұнның арасындағы
байланысты керемет дәл көрсеткен. Капитал Маркс ақшаның мәнін
диалектикалық тұрғыдан ашып көрсеткен.
Маркс ақиқаттың өлшемін қоғамдық – тарихи практикадан тапты. Маркс
еңбектерінде диалектикалық логиканың түбегейлі мәселелері, атап айтқанда,
оның мәні, ескі логикадан ерекшелігі, зерттеу тәсілдері күн тәртібіне
қойылды.
Диалектикалық логика – даму үстіндегі шындықты бейнелеуге қабілетті
ілім. Диалектикалық логика сайып келгенде Маркстік диалектканы зерттеу
тәсілі ретінде жүйелі түрде дамыту болып табылады. Әрине, ол формальды
логиканы теріске шығармайды, себебі оның да өзіндік керек болатын сәттері
бар.( мысалы, ол танымның қарапайым түрлерін дамудан тыс зерттейді) бірақ
та ескі, қасақ материалистердің оны әсірелеп жібергендігіне қарсы шығады.
Маркске дейінгі философияда табиғат туралы ілім, таным теориясы және
логика бір – бірінен бөлек дербес философиялық пәндер ретінде
қарастырылып, тіпті бір – біріне қарама – қарсы қалыпта келгенжолыбар.
Маркстік диалектика даму теориясы ретінде де, өзіндік табиғаты жағынан да
терең тарихи сипатта болды. Табиғат пен қоғамды диалектикалық
материалистік тұрғыдан түсіну олардың шынайы дамуын зерделеп,
қорытындылаудың әтижесі болды. Ал логикалық тәсіл – қорытындылаудың
нәтижесі болды. Сонымен қатар таным теориясы да таным тарихын зерделеп
қорытындылаудың нәтижесі, диалектикалық логиканың міндеті де мұнымен
умталып жатыр. Осы теориямен революциялық практиканың арқасында марксизмнің
төңкерісін рухы – диалектикалық материлизм – дүниені өзгертудің, жұмысшы
тобын азат қылу жолдарын айқындап берген идеологияның философиялық
негіздері және рухани қаруы ретінде қалыптасты.
Маркс 1844 жылғы экономикалық – философиялық қолжазбалар атты
еңбегінде – марксизмнің өзекті ілімінің бірі болған – адамның жеке меншік
үстемдік еткен қоғамдарда өз еңбегінен анастатылуы (шеттетілуі), ал оны
коммунистік болашақта жоюға болатындығы туралы идеясын ұсынды.
Тарихи материализм
Егер Маркске дейінгі материализм қоғамдық өмірді идеалистік тұрғыдан
түсіндіруге мәжбүр болған болса, және соның арқасында жартыкеш жағдайда
қалса, Маркс диалектиканы қоғамдық өмірді талдауға, зерттеуге қолданып,
жоғарыда айтылған кемшіліктің орнын толтырып қана қойған жоқ, сонымен қатар
материалистік дуниетанымның дәйектілкпен дамытылған біртұтас жуйесін
дүниеге келтірді.
Әрине қоғамдық өмірді кептеген нақтылы ғылымдар зерттейді. Мысалы, тарих
ғылымы әр түрлі елдердің даму барысын уақыт аясында зерттейді, саяси
экономия қоғамдық дамудың әртурлі сатыларына тән экономикалық
қатынастардың, өндіргіш күштердің диалектикасын зерттейді. Ал,
юриспруденция (хұқасия), әдебиеттану, өнертану ғылымдары қондырманың
әртүрлі жақтарын сарапқа салады, Тарихты материалистік тұрғыдал тусіндіру —
қоғамдық өмірдегі материалдык, руханн құбылыстарды, олардың жалпы даму
заңдылықтарын зерттеудің тәсілі, философиялық негізі болып табылады. Егер
де Маркске дейінгі материалистер мен әлеуметтанушылар табиғаттың
даму заңдылықтарын қоғамға атүсті тели салған болса, Маркс бұл әрекеттің
дұрыс еместігін, қоғамдық дамудың өзіне ғана тән даму ерекшеліктері, даму
заңдылықтары бар екендігін дәлелдеді. Өйткені қоғам мен табиғат бірлікте
болғанымен, олардың сапалық айырмашылықтары жоқ емес. Егер табиғаттың даму
заңдылықтары соқыр қажеттілік арқылы өзіне жол ашатын болса, қоғамдық даму
адамдардың саналы іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Социологиялық ілімді
жаңа жоғары дәрежеге көтеру ісі қоғамдық сананың қоғамдық болмысқа қатынасы
туралы негізгі мәселені материалистік диалектиканың тұрғысынан шешумен
тығыз байланысты болды. Адамдардың қоғамдық болмысы олардың санасын
билейді, деген-ді К.Маркс.
Маркске дейінгі материалистер өздерінің теориялық және таптық ар
ерістілігінің арқасында материализмді қоғамдық өмірге қолдана алмады.
Теориялық тар ерістілік жаратылыстану ғылымдарының даму дәрежесінің төмен
болғандығын және материалистердің олардың тек бір түрін ғана - механиканы
тым әсірелеп. оңды-солды, тіпті қоғамдық өмірге де қолдана бергендігіне
байланысты қалыптасқанды. Материя нақтылы, атомдар мен молекулалардан
тұратын зат ретінде түсіндірілді. Оның белгілі бір массасы, салмағы, көлемі
болатындықтан механика заңдарына бағынады. Ал адам биология, анатомия,
физиология, антропология ғылымдарының даму дәрежесіне сәйкес ерекше жан
иесі ретінде ғана қарастырылды. Бұндай түсінік идеализм мен мистикаға
қарағанда әжептеір озық үлгідегі пайымдау болғанымен, адамның басқа жан -
жануарлардан айырмашылығын тап басып көрсете алмаған еді.
Ал К.Маркс болса материяны оның белгілі бір түріне телімеді.
Материализмді қоғамдық өмірге дәйектілікпен қолдана отырып, қоғамдық
болмыстың негізінде материалдық өндірістің жатқандығын тұжырымдаған еді. Ал
оның бейнесі -қоғамдық сана болып табылады. Сөйтіп, қоғам туралы ғылыми-
философиялық негізігі мәселесін шешу материализмнің ұғымдарын дайын күйінде
қоғамдық дамуға атүсті тели салу болмай шықты. Шын мәнісінде жаңа
әлеуметтік философияны шығармашылықпен дүннеге келтіру үшін қоғамдық
құбылыстардың ерекшеліктерін, даму заңдылықтарын зерттей отырып,
материалистік ұғымдардын жаңа мазмұнға ие болған түрлерін, жаңа ұғымдар
аппараттарын қалыптастыру қажет болғанды. Бұл міндетті Маркс абыроймен
атқарып шықты. Диалектика қоғам мен табиғатты қарама-қарсы да қоймайды,
сонымен қатар олардың өзіндік ерекшеліктерін де ескереді.
Қоғамдық өмірдің әр саласын, жақтарын, заңдылықтарын бейнелейтін жаңа
мазмұндағы ұғымдар аппаратын қалыптастыру ісінде Маркс материалистік
диалектикаға танып-білудің, зерттеудің әмбебап тәсіліне арқа сүйегенді.
Соның нәтижесінде еңбек материалдық өндіріс, өндіргіш күштер, өндірістік
қатынастар, экономикалық негіз (базис), қондырма, таптар, мемлекет,
әлеуметтік революция және т.б. жалпы ұғымдар (категориялар) жүйесі пайда
болды. Маркс сонымен қатар, қоғамдық дамудын ең жалпы заңдылықтарын
тұжырымдады. Олар - өндірістік тәсілдің айқындаушы шешуші рөлі туралы
заңдылық, (қоғамдық сананы қоғамдық бомыс билейді) өндірістік қатынастардын
өндіргіш күштердің сипатына және даму дәрежесіне сәйкес келіп отыру
заңдылығы қондырма үшін экономикалық базистің шешуі рөлі, халық бүқарасының
тарихтағы шешуші рөлі туралы заңдылықтар. Олардан гөрі жалаылық дәрежесі
төмендеу заңдар да тұжырымдалды. Олар-тап күресі, әлеуметтік революцияның
заңдылықтары. Өндіріс тәсілі адамдардың өмір сүруінің материалдық
жағдайларын туғызып қана қоймайды, сонымен қатар, ол барлық қоғамдық
қатынастардың негізі болып табылады. Оның ішінде экономикалық қатынастар
адамдардың санасы – дін, көркемөнер, ғылым үшін шешуші рөл атқарады. Қандай
да болмасын өндіріс тәсілінің екі жағы мазмұны мен формасы болады. Яғни
өндіргіш күштер - мазмүны, ал өндірістік қатынастар өндіргіш күштердің
даму формасы болып табылады. Өндіргіш күштердің даму дәрежесі қандай
өндіріс құралдары мен қанша адамның өндіріске қатысқанына, қоғамдық
өндірістің келеміне, еңбек құралдарының жетілдірілген түрлеріне, еңбек
өнімділігінің қандай екендігіне тәуелді болады. Сайып келгенде, өндіріс
қүралдарын жетілдіру, өндірушілердің, еңбекші бүқарасының қабілеттік
дамуымен тығыз байлаңысты. Қоғамның байлығы өндірілген заттардың көлемімен
яки сапасымен емес, сайып келгенде, қоғамдық өндірушілердің, жеке
адамдардың қабілетінің есуімен өлшенеді.
Материалдық игіліктерді өндірудің табиғаты о бастан қоғамдық сипатта
болады. Сондықтан да тарихи матерализм болсын, саяси экономия болсын
олардың зерттеу пәндері, қоғамдық өндірістің формалары болып табылады.
Маркс сан алуан қоғамдық қатынастардын ішінен шешуші рөл атқаратын
өндірістік қатынастарды бөліп алды. Өндірістік қатынастар өндіргіш
күштердің даму формасы деп жоғарыда айтылып кеткенді. Енді оны нақтылы
талдау қажет. Маркс адамдардың өндірістік қатынастарын, олардың санасынан
тыс. әрі оған тәуелсіз қатынастар ретінде қарастырады. Өндірістік
қатынастарға меншіктік қатынас, айырбас, енбек бөлісі, өндірістің өндірген
бұйымдарын белісу, түтыну тағы басқалар жатады. Бүлардың ішіндегі шешуші
рөл атқаратыны - меншіктік қатынастар, яки адамдардың өндіріс құралдарына
байланысты өзара қатынастары. Айталық. жекеменшік, антагонистік
қоғамдардағы өндірістік қатынастардын негізгі түрі. Осының негізінде таптар
қалыптасады. өндірістік құралдардың иелері үстем тапқа, ал олардан мақрұм
қалғандар қанаушы тапқа жатады. Маркс
таптардың шығу тегі мен мәнін ғылыми негізде айқындап берді. Олар
жекеменшікке негізделген қоғамдарға тап күресінің тән екендігін заң түрінде
түжырымдады. Тап күресі таптардың қоғамда қандай орын алатындығына
байланысты өрістейді. Қоғамның таптық құрылымы, тап күресі - қоғамдық-
тарихи процестің ішкі мазмүнына тән құбылыстар. Тап күресі - антогонистік
қоғамдардың қозғаушы күші. Маркстің, ең негізгі тұжырымдарынын бірі - тап
күресінің сайып келгенде пролегариат диктатурасына алып келетіндігі туралы
тұжырым. Ал пролетариат диктатурасы өз кезегінде, тапсыз коғамға өту
жолындағы өтпелі көпір іспеттес. Бұл туралы Маркс өзінің " 1852 жылғы
наурыздың 5 жұлдызында жазған хатында атап көрсеткен. Алайда, таптар барлық
кезде өмір сүрген жоқ. Қоғамдық дамудың төменгі сатысында, яғни алғашқы
қауымдық құрылыста таптар деген атымен болмаған. Өйткені бөтен еңбекті
қанауға қосымша азық-түлік өндіргіш күштердің төмен дәрежеде болғандығынан
жоққа тән еді.
Кейіннен, өндіргіш күштердің жетілуіне байланысты, еңбек өнімділігі
артады да қосымша өнім пайда болады, ал қосымша өнімнің негізінде жеке
меншік пайда болады, ал жеке меншік негізінде қанаушы және езілуші таптар
пайда болады. Таптардың әсіресе, үстем таптың мақсат-мүддесін қорғау
қажеттілігі мемлекетті дүниеге келтіреді. Ол өзінің қарулы әскері, заң
орындары, жазалау мекемелері арқылы үстем таптың билігін қамтамасыз етеді.
Маркс пен Энгельс жалпы таптар үстемдігі туралы оның бар уақытта
әділетсіздік болатынын жариялаған үсақ буржуазиялық даңғазаға нақтылы
қоғамдық тарихи сараптауға негізделген көзқарасты қарсы қояды. Мәселен,
белгілі бір өндірістік қатынастар өндіргіш күштердің сипаты мсн даму
дәрежесіне сәйкес келіп түрған кезеңде үстем таптар алдыңғы катарлы
прогрессивтік сипатта болады да, кер.. ар жағдайда әділетсіз, күні өткен,
билікті қолдан шығармау үшін неден болса да тайынбайтын, іріп-шіріген тапқа
айналады. Ерте ме, кеш пе өндіргіш күштер өзінің даму барысында қалыптаскдн
дәстүрлі өндірістік қатынастардың шеңберінен шығып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.