Математика ғылым атасы

Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Математика ғылым атасы
Математика (грекше: μάθημα — ғылым, білім, оқу; μαθηματικός — білуге
құштарлық) — әлдебір әлемнің сандық қатынастары мен кеңістіктік формалары,
оның ішінде — структуралар, өзгерістер, белгісіздік жөніндегі ғылым. Ол
абстрактілендіру және логикалық қорыту, есептеу, санау, өлшеу және
физикалық нәрселерді жүйелі түрде орнықтыру, бейнелеу мен өзгерістерді
оқыту арқылы көрініс табады.
Математиктер жаңа тұжырымдамаларды сипаттайтын осы түсніктерді ретімен
таңдалып алынған аксиомалар мен анықтамаларды пайдалана қорыта отырып
зерттейді.
Көне Мысыр математикасы
Көне Мысыр әлемдегі ең байырғы мәдениет ошақтарының бірі. Ніл өзенінің
екі жағалауына орналасқан бұл ел б.з.б. 3200-ші жж біртұтас мемлекет болып
бірікті. Ніл өзені әр жылда тасып, жағалаудағы егістік жерлерді шайып кетіп
отырған, тасу мезгілі аяқталған соң тұрғындардың жерін қайта өлшеп бөлу
керек болады, ұзақ жылғы жер өлшеу тәжірибесінің арқасында геометрия ғылымы
пайда болған (геометрия – грекше сөз, гео — жер, метро — өлшеу деген мағына
береді).
Көне Мысырдың Ахмосе немесе Райнд папирусы
Б.з.б. 2900-шы жж кейін патшаларының мазары ретінде көне мысырлықтар
көптеген алып пирамидаларды тұрғыза бастаған. Пирамидалардың құрылысына
қарай отырып, сол кездегі көне мысырлықтардың геометрия мен астрономияны аз
білмегенін аңғаруға болады. Мысалға, пирамида табаны мен бүйір бет ауданы
арасындағы қатынас пен табанындағы бұрыштарды атауға болады.
Қазіргі кездегі Көне Мысыр математикасы туралы зерттеулер негізінен,
сол кездегі монахтар жазуы және руни жазуымен жазып қалдырған екі кітапқа
сүйенеді: бірі Лондонда (1858 жылы ағылшын жинаушысы Райнд тауып, өз
меншігіне алған, сондықтан көбінесе Райнд папирусы (жоғарғы суреттегідей)
деп аталады, ол папирус б.з.б. 1700 жылға жатады, бұл Мәскеу папирусына
қарағанда үлкенірек). Енді бірі Москвада сақтаулы. Мәскеу папирусы деп
аталады. (суреттегідей)
Оны 1893 жылы ескі заттарды жинақтап сақтаушы орыс әуесқойы Голенищев
сатып алған, ал 1912 жылы ол Мәскеудегі әсемдік өнерлер мұражайына
берілген. Папирус — қамыс текті өсімдік. Мысырда, Ніл өзенінің жағалауында
өседі. Оның өзегін тілімдеп алып, тілімдерді қатарластра орналастырады.
Олардың үстіне көлденең осындай тілімдердің екінші қабатын салады.
Қысқышпен екі қабатты біріктіріп жаныштағанда тілімдерден шығатын желім
сияқты шырын қабаттарды тұтастырып қағаз түріне келтіреді.
Папирустар 9 ғ.-дан бастап мүлде қолданылмайтын болған, оның орнына
қағаз пайдаланылады.
Қағаз ең алғаш бұдан 2000 жыл бұрын, Қытайда шыққан, оны Чай Лунь деген
адам ойлап шығарған деп жазылады Қытай тарихнамаларында.
Қағаз жасауды қытайлардан Орталық Азия халықтары үйренген. 7 ғ.
Самарқандта қағаз өндірісі болған. Осыдан арабтар үйренген, олар арқылы
Еуропаға тараған.
Көне Мысырдың ертедегі әріптері сурет пішіндес әріптер болған, соңынан
ретке келтіріліп демотикалық жазу пайда болған. Осы екі кітаптан басқа да
кітаптар теріге, тастарға ойылып жазылған, олар қазір дүнйенің түкпір-
түкпірінде сақтаулы. Екі кітаптың жазылған уақыттары шамамен б.з.б. 1850-
1650 жж. сәйкес келеді.
Көне мысырлықтар ертеден ондық санау жүйесін қолдануды білген, бірақ
оның әрбір орындағы сандардың жазылу ережесін білмеген, мысалға 111-ді жазу
үшін, 1-ді үш рет қайталап жазбаған, керісінше әр орындағы 1-лерді әр түрлі
белгілермен бейнелеген. Көне мысырлықтардың негізгі амалы қосу болған, ал
көбейту қосудың қайталанып келуі ретінде есептелген. Олар бір айнымалысы
бар бірінші дәрежелі теңдеулерді шеше алған, әрі арифметикалық,
геометриялық прогрессиялардың қарапайым есептерін шеше алатын болған. деген
теңдеудің иероглифтермен жазылып берілуі.
Сол кітапта (Мәскеу папирусы) және де шеңбердің ауданын есептеуді де
көрсеткен: диаметрінің -ін алып тастағаннан кейін квадраттаған. Есептеу
нәтижесінде π=3. 1605 болып шыққан. Мәскеу папирусында жазылғаны бойынша
олар дұрыс төрт жақтың көлемін есептеуді білген. Қорыта келгенде көне
мысырлықтар көптеген нақтылы тәжірибелер топтаған, бірақ оны бір тұтас
теорияға айналдырмаған.
Ежелгі Бабыл математикасы
Көне Мысырда математиканың туумен қатар ертедегі Бабыл тұрғындары және
шумерлер мен аккадтықтар өз алдына өздерінің дербес математикасын жасап
шығарды. Бұл халықтар сына сияқты сызықшалардан құралатын таңбалар арқылы
(19 ғ-да археологиялық қазбалар кезінде табылған) күн көзіне қойғанда
тастай қатайып қалатын, балшықтан жасалған саз балшықты тақталарға
(плиткаларға) білімдерін жазып қалдырған. Мұндай балшық тақталар Бабыл
жерінен мыңдап табылады.
Бабыл сандары
Бабылдықтардың барлық математикалық жетістіктері жинақталып жазылған
(шамамен айтқанда б.з.б. 200-шы ж., яғни Бабыл мәдениеті өркендеп өзінің ең
жоғарғы сатысына көтерілген кезге жатады) қырық төрт кестеден құралған
бабылдықтардың математикалық энциклопедиясы табылған. Бұл энциклопедиядан
бабылдықтардың сол ертедегі заманда күнделікті мұқтаждықтары алға қойған
практикалық есептерді: егіншілік, жер суаруды реттеу, сауда жасаудағы
есептерді шешудің бірсыдырғы тиімді тәсілдерін білгендігі көрінеді.
Бабылдықтар астрономия ғылымының негізін салған. Бір аптаны жеті күнге
бөлу, шеңберді 360 градусқа, сағатты 60 минутқа, минутты 60 секундқа,
секундты 60 терцияға бөлу солардан бізге мирас болып қалған. Жұлдыздарға
қарап болашақты болжау, яғни астрология да солардың арасында туған.
Бабылдықтар санаудың негізіне қазіргідей 10-дық жүйе емес, көп жағдайда
арифметиканың аса қиын амалы — бөлу амалын жеңілдететін 60-тық санау
жүйесін қолданған. Мысалы: 1 574 640 санын алпыстық жүйеде өрнектесек: 1
603 + 57 602 + 46 60 + 40, яғни қосындысы 424000 етіп жазылады.
Әрбір өлшеуіш алдыңғысынан 60 есе артық болып келіп отыратын өлшеуіштер
мен таразылар жүйесін де солар жасаған. Біздің қазіргі уақыт өлшемдеріміз —
сағатты, минутты және секундты 60 бөлікке бөлуміз содан басталады.
Бабылдықтар екінші дәрежелі теңдеулерді, ал арнаулы кестелер арқылы
үшінші дәрежелі теңдеулерді шеше білген.
Орта ғасырлар математикасы
Математика ғылымының кіндігі де, тұсауыда кесілген жері ертедегі
шығыс(Қытай, Үнді, Бабилон, Мысыр). Онан кейін, ол Бабилон мен Египет,
Грецияға ауысады. Греция математиктері математиканы өзінің нәтижелері мен
түпкі қағидаларын логикалық қортынды арқылы келтіріп шығаратын дедукциялық
ғылымға айналдырды. Гректер әсіресе бастапқы геометрияға жататын
мәселелерді түгел зерттеді деуге болады.
Жаңа заманнан ілгері 47 ж. Рим әскерлері Грекияны басып алып
Александрия портындағы Мысыр кемелерін өртегенде, өрт кітапхананы да
шарпып, натижеде екі жарым ғасыр бойы жинап сақтаған кітаптар мен 500 мың
парша қолжазба күйіп түгейді. 4 ғ. Христандар Грекия пұтханаларын өртеген
кезде Серапис пұтханасындағы 300 қолжазба күйіп түгейді.
Міне осындай тарихи себептерден, әрі Грек математикасының өзіндегі
олқылықтар себебінен, ежелгі Грекия математикасы тоқырайды. Осыған
байланысты бүкіл Еуропада ғылым дамымақ түгіл, уақытысында болған
ғылымдардың өздері жоғалып, Еуропаны қара түнек басады. Ақыл берген
ғасырлардың орынына мың жарым жыл бойы үздіксіз созылған оянбайтын ұйқыға
батқан Ақыл-ой ғасырлары келді. Адамзат тарихында мұнан үлкен, бұдан
ғаламат ауыртпалық болған жоқ.
Шығыс математикасы 5 ғ-дан 15 ғ-ға дейінгі мың жылдан астам уақыт
аралығында есептеудің әсіресе астрономияның қажетінен шұғыл дамыды, бұрынғы
Грекия математиктерінің көпшілігі философ болса, кейінгі шығыс мәдениетінің
көбінің астроном болуы міне осы себептен болса керек.
Матемактика тарихында, Гректердің мұрагерлері Индиялықтар делінеді. 200-
жылдан 1200 жылға дейін Индия математикасы жоғары толқынға көтерілген дәуір
есептеледі. Бұл дәуірдің бастапқы мезгілінде, олар Гректерден геометрияны
Вавилоннан алгебраны ұйренді. Әрі Қытайдан үлгі алып арифметика мен
алгебраны одан ары дамытты.
Индия астрономиясы мен астрономиясын дәуір биігіне көтерген ғалымдар:
Ариабхатия атты астрономиялық шығарманы авторы Ариабхатия (476-550) оның
тригонометрияға қосқан үлесі төтенше зор.
Брахмагупта (598-?), ол отыз жасында Арифметикадан лекциялар және
Анықталмаған теңдеулерден лекциялар қатарлы арнаулы тарауларды өзі ішіне
алған, Брахма-сыбхута-ситханда (брахманың түзетілген жүйесі) атты әйгілі
шығарма жазған. Ең алғаш теріс сандарға төрт амалды қолданған міне осы
Брахма гупта.
Махавира (850-жылдар) Есептеу жауһары атты шығарнма жазған, кейбір
тарихи деректерден қарағанда Қытайдың математикаылық кітаптаырынан
пайдаланғандығы мәлім.
Үндіс математика тарихындағы ең биік тұлға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.