Ауыл шаруашылығын несиелеудің экономикалық мәні және оның теориялары

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Ауыл шаруашылығын несиелеудің экономикалық мәні және оның теориялары

Ауыл шаруашылығы кез-келегн мемлекеттің экономикалық өркендеуіне себеп болатын буындарының бірі. Ауыл шаруашылығына жалпы сипаттама төңірегінде туындаған негізгі сауалдар мен міндеттер қазіргі кезде республикалық кеңесте тереңірек талқылануда. Ауылдық нарықтық құрылымдардың аяғынан тұруы, мол шаруашылығы мен егіншілікті дамыту, бюджет қаражатын тиімді пайдалану, несиелендіру, техника және технологиямен қамтамасыз ету жөніндегі міндеттер ауыл шаруашылығында бірден-бір мақсаттары болып отыр.

Ауыл шаруашылық кәсіпорындары халық үшін азық-түлік өнімдерін, өнеркәсіптің бір қатар салалары үшін шикізат өндіреді. Ауыл шаруашылығының өнеркәсіптен, құрылыстан және халық шаруашылығының басқа салаларынан оны ажыратын өзіне тән ерекшеліктері бар.

Ауыл шаруашылғы ең басты және ешнәрсемен ауыстыруға болмайтын, табиғаттың өзі берген өндіріс құралы жер болып табылады.
Аграрлық сектордағы реформаларды жедел аяқтау және ауыл тұрғындарының әлеуметтік қорғалуын аңықтау.
Үкіметтің іс-қимылы, үкіметтің үш жылға арналған іс-қимылының негізгі бағыттары нақты және тиімді меншік иесін қалыптастыру, аграрлық, аграрлық секторды қамтамасыз етудің инфрақұрылымын дамыту тиімді фермерлік және жеке шаруашылықтарды мемлекеттік қолдау, шағын несиелендіру және кедейлікке қарсы күрес жүргізу болмақ.

Үкімет ауылда ең алдымен жаңа жұмыс орындарын ұйымдастыруды, жұмысынан айырылған азаматтарды жұмыспен қамтуды, жеке кәсіпкерліктің дамуына жәрдемдесуді, үкіметтік емес негізді шағын несиелеу жүйесін жасауды және халықтың тұрмысы төмен жіктерін қолдайтын қор құруды қалыптастыруға арналған азаматтарды жұмыспен қамтуды, жеке кәсіпкерліктің дамуына жәрдемдесуді, үкіметтік емес негізінде шағын несиелеу жүйесін жасауды және халықтың тұрмысы төмен жіктерін қолдайтын қор құруды қалыптастыруға арналаған әлеуметтік саясатты жандандырады. Бұл Қазақстан Рсепубликасы үкіметінің 1998-2000 жылдарға арналған іс қимыл бағдарламасында қарастырылған.

Республика агроөнеркәсіп кешенін реформалаудың концептуальдық бағдарламасы кешенді сипатта болып, оның барлық салаларын және республика аймақтарын түгел қамтуы керек. Қазақстан экономикасында негізгі көніл бөлініп отырған саланың бірі - ауыл шаруашылығы. Қазақстан агроөнеркәсіптік кешені және оның реформалау мен нарықтық қатынастарға көшу кезеңіндегі дамуының негізгі бағыттары.

Қазақстан - 16, 5 млн адам тұратын Орталық Азиядағы ірі ел, ол өзінің көлемі жағынан дүние жүзінде сегізінші орын (жер аумағы 2 млн 717, 3 мың шаршы км) алады.

Көмір, қара және түсті металл, мұнай, газ өндіру жөніндегі дамыған өнеркәсібі, металлургия және металл өңдеу, машина жасау, химия және жеңіл өнеркәсібімен қатар республиканың мықты агроөнеркәсіптік потенциалы да бар.

Ауыл шаруашылқ жерінің көлемі 222, 3 млн гектар, оның ішінде егістік жер 36 млн гектар, жайылымдық жер 5 млн-ға жуық гектар құрайды. Әрбір жан басына шаққанда шамамен 2, 2 гектар жерден келеді. Бұл дүние жүзіндегі ауыл шаруашылығы жағынан дамыған көптеген елдердегіден әлдақайда көп. Соңғы жиырма жылдың ішінде жыл сайын орташа есеппен 24 млн тоннаға жуық астық, 1, 5 млн тоннаға жетеғабыл ет, 3, 5 млн тоннадан астам сүт және 100 мың тоннаға жуық жүн өндірілді.

Қазақстанда ауыл шаруашылық дақылдарының 60-қа жуық түрі өсіріледі, сүтті және етті ірі қара, жүнді, етті-майлы және қаракөл қойлар, жылқы, түйе, шошқа, құстың бірнеше түрлері, марал, сондай-ақ ара мен балық, мамық жүнді аң шаруашылығы бар. Республиканың агроөнеркәсіп кешенінің бірінші сферасы (I - қор шығаратын) машина жасау, микробиологиялық және химиялық өнеркәсіппен айналысуда.

Агроөнеркәсіп үшін машина жасаумен Павлодар трактор зауыты, Ақмола эрозияға қарсы техника шығару өндірістік бірлестігі және “Манкентживмаш”, “Актюбсельмаш” пен Мамлют машина жасау зауыттары мал шаруашылығы үшін машина жасаумен айналысады.

Республика ароөнеркәсіп кешенінің екінші сферасында (II-ауыл шаруашылығы) экономикалық реформалардың басында 2 200 кеңшар және басқа мемлекеттік ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен 406 ұжымшар жұмыс істеді.

Қазақстан өнеркәсіп кешенінің үшінші сферасы (III - дайындау, сақтау және т. б. ) тамақ, ет-сүт және ұн - жарма өнеркәсібі кәсіпорындарынан, дайындау, сақтау, сондай - ақ ауыл шаруашылғын өндірістік техникалық, транспорттық, агрохимиялық, мал дәрігерлік-санитарлық және суландыру жөнінен қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдардың жүйесінен және агроөнеркәсіп кешенінің басқа да саларынан тұрады.

Қазақстан агроөнеркәсіп өндірісі дамуының маңызды ерекшелігі алабөтен - топырақтық-климаттық жағдайы мен өсімдік өсіретін топырақ бетінің әр түрлілігі, олардың көлденеңнен және тігінен аймақтануын анықтайтын кең байтақ жер аумағы алып жатқандығы болып табылады. Температураның (100 град) тиімді жиынтығы солтүстіктегі 25 000-нан оңтүстік-шығыста 45 000-ға дейін аралықта құбылып отырады. Соның өзінде ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі қысқарып отыруда. Атап айтсақ, астық егіндіктері 25 млн гектардан 12-14 млн тоннаға түсті. Бұрын бір гектардан 10-12 центнер алынатын болса, соңғы жылдары 6, 0-6, 5 центнер жиналатын болған. Дәл осы қарқынмен төмендей берсек, Қазақстан бұрынғы сыртқа астық шығарушы елден, сырттан астық сатып алушы елге айналады.

Сондай-ақ мал шаруашылығы да құлдырау сипатына тән болып отыр. Әртүрлі дақылдар мен жем шөптік өсімдіктерді егіп, жинаудың төмендеуіне орай мал азығының жетіспеушілігі туындады. Айталық, мал басы 1991-ші жылмен салыстырғанда 2-есеге азайса, сүт өндіру 40%- ке түсіп кеткен. Ауыл шаруашылық экономикасының басқа салалардан айырмашылығы, ерекшелігі осында - яғни ауыл шаруашылық тауарларын өндіретін шаруа қожалықтарының өзара бір-бірімен тығыз байланысты, тәуелді болуы. Біз ауыл шаруашылығын көтеруде осындай ерекшеліктерді ескеруіміз қажет. Яғни ауыл шаруашылығын көтеруде тұтастай қамтуымыз керек.

Ауыл шаруашылығы салаларын реформолау процестері кезінде, төлем қаражаттарының жетіспеуіне байланысты ауыл шаруашылығында натуралды айырбас қалыптасты. Айырбастың негізгі құралдарының бірі тек - мал болды. Осының нәтижесінде 1993, 1998 - ші жылдар аралығында ауыл шаруашылығында мал басы күрт қысқарды.

Жалпы, қазіргі ауыл шаруашылығы экономикасы жағдайына әсер етуші факторлар бар, оның ішінде негізгілері мыналар:

Табиғи факторлар (ауа-райы, жер құнарлығы, су эрозиялары, стихиялық апаттар және тағы басқа) ;
Өндіріске қажетті негізгі қорлар және айналыс құралдары факторлары. (трактор, машина, тұқымды дәндер, минеральды және органикалық тыңайтқыштар) ;
Мемлекеттік органдар, жергілікті әкімшіліктер және шаруашылық субъектілері арасында құқықтық қатынастар факторлары. (мемлекеттік органдар, әкімшіліктер, салық ұйымдары және т. б. ) ;

Бұл аталған факторлардың әр қайсысы өз дәрежесінде ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға оң немесе теріс ықпалын тигізіп отырады.

Мәселен, 1997-жылдың ауыл шаруашылығы өндірісінің қорытындысы бойынша, әр гектардан орта есеппен 15, 8 центнерден өнім алынды, бұл 1996 жылмен салыстырғанда 7, 8 центнерден артық. Барлығы 300 мың тонна.

Ал, 1998 жылы егін шаруашылығында егістік көлемі 669, 9 мың гектар. Бұл 1997 -жылдағыдан 23 мың гектар көп. Мұның ішінде, 219, 5 мың гектар астық, 197, 8 мың гектар дәнді дақыл, 117, 2 мың гектар техникалық дақыл, 117, 4 мың гектар мақта, 44 мың гектар картоп және бау-бақша, 215, 1 мың гектар жемді дақыл егілді. Бар болғаны 6, 4 млн тонна астық өндірілді.

Ал, мал шаруашылығына келсек, бұл сала тоқтаусыз кему үстінде, 1997 жылдың 1-желтоқсанға дейін облыстың барлық шаруашылық түрі бойынша 358391 ірі қара ғана болды. Бұл 1996 жылмен салыстырғанда 2252 ірі қараға кемігенін көретеді. 1998 жылдың өткен он бір айында барлығы 221612 сиыр болды.

Ал, 1997 жылы 222984 сиыр бар еді. Қой шаруашылығы 1997 жылы 1653, 8 мың ғана болатын. Соңғы жылда ғана түліктің бұл түрі 347, 6 мыңға шегерілді.

Ауыл шаруашылығының негізгі бағыттары астық шаруашылығы мен мал шаруашылығы болса, қазір екеуіде өз бағытынан адасып отыр. Астық шаруашылғының құлдырауы 1995 жылдада-ақ басталған. Егер сол уақытта 9, 5 млн тонна астық алатын болсақ, жоғарыда айтып өткендей, 1998 жылы бар болғаны 6, 4 млн тонна астық өндірілді. Ал, астыққа ішкі сұраныстың өзі жылына 6млн тоннадан артық. Шамамен 1, 7 млн тонна астық келесі жылдың тұқымы үшін қажет, жем үшін 2 млн тонна, таза тұтыну астығы 1, 7 млн тонна, басқа қажеттіліктер үшін 0, 6 млн тонна қажет. Қорытындылай келе, ауыл шаруашылығының қазіргі жағдайы толық қанағаттаннарлық деуге болмайды. Себебі, ауыл шаруашылығында машина, құрал жабдықтардың тозып, құрып кетуі, табиғаттың әр түрлі әсері және тағы басқа да жағдайлар. Сондықтан да, ауыл шаруашылығын жаңа техникамен және технологиямен қамтамасыз ету үшін қаржы қажет.

Ауыл шаруашылығын несиелеудің түрлері.

Несиенің түрі --- бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі қызметтерінің, яғни әр алуан сыртқы және ішкі өзгерітер барысында толық сақталатын көрінісі.

Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгерменіменде, несиенің түрі сол күйінде сақталады. Бірақ реформалауға дейінгі кезеңдегі отандық банктік тәжірибеде несиелеудің екі әдісі қолданылған:

қалдық бойынша:
айналым бойынша.

Қалдық бойынша несиелеу барысында несие қозғалысы (яғни, несиені беру және қайтару) несиеленетін құндылықтар қалдықтарымен тығыз байланысты болды. Ондай құндылықтарға: әр түрлі тауарлы-материальды құндылықтар (шикізат, негізгі және қосымша материалдар, қосалқы бөлшектер, тауарлар және т. б. ), аяқталмаған өндіріс, алдағы кезеңдегі шығыстар, дайын өнімдер және жөнелтілген тауарлар жатады. Қорлардың нормативтен жоғары өсуі несиеге сол мөлшерде қайтарылуын талап етті. Мұндай несиелеу әдісінде несие компенсациялық сипатта болды, өйткені, несие шаруашылық органдардың құндылықтары мен шығындар қорларының нормативтен жоғары бөлігіне жұмсалған меншікті қаражаттарының орнын жабуға бағытталды. Компенсациялық несиелер жай несиелік шоттар бойынша берілді. Сондай-ақ бұл несиенің қайтарылуы есеп айырысу шотынан шегеру жолымен жүзеге асырылды.

Айналым бойынша несиелеу (тауар айналымы) әдісінің ерекшелігі ондағы несие қозғалысы материальдық құндылықтар айналымымен, яғни олардың түсу және жұмсалуына байланысты анықталады. Бұл несиелеу әдісінде жаңа несиенің берілуі мен бұрын берілген несие бойынша қарыздың қайтарылуы уақыт бойынша ұштасып қалып отырды. Мұнда несие төлемдік сипатқа ие болды, себебі несиенің берілуі тікелей төлемге қатысты және ең бастысы, заемдық қаражаттарға деген қажеттілік туындаған кезде жүзеге асырылды. Сөйтіп, айналым бойынша несиелеу әдісі төлемдік сипаттағы несиелердің көмегімен жүргізіліп, арнайы несиелік шоттар бойынша беріліп отырылған. Бұл жерде несиенің қайтарылуы өнімді сатудан түскен ақшалай түсімдер есебінен банктік несиелік шотқа түсу арқылы жүзеге асқан.

Демек, бірінші әдіс бір-ақ рет пайдалануға жараса, ал екінші әдіс, банктік несиелерді үнемі беріп отыру үшін қызмет теумен қатар, банктік несиелерді үнемі беріп отыру үшін қызмет етумен қатар, халық шаруашылығының қорларының айналым шеңберін және төлем айналымын ұйымдастыруда оның рөлі арта түсті.

Қалдық бойынша несиелеу әдісі нарықтық жағдайға өтуімен байланысты өзінің тәжірибелік маңызын жоғалтты, өйткені 80-ші жылдардағы банкті реформалаудың бірінші кезеңінің жүрісінде саны көп ауқымды объектілерді

Несиелеуден (қалдық бойынша, сол сияқты айналым бойынша да) біртұтас несиелеу механизмі бойынша ірі объектілерді тек айналым бойынша несиелеуге өтудің объективті процесі аяқталды. Мұнда айналым бойынша неиелеу жиынтық қорлар мен өндіріс шығындары бойынша несиелеу формасын қабылдады, сондай-ақ мұндай формаға іс жүзінде шаруашылықтың барлық салалары өткізілді. Қазіргі жағдайда мұндай тәртіпте өнеркәсіптік, көлік, құрылыс, ауыл шаруашылық, сауда және жабдықтау сату ұйымдары несиеленеді.

Сонымен, қазіргі банктік тәжірибеде несиелеу әдісінің үш түрі қарастырылады:

айналым бойынша несиелеу әдістері;
қалдық бойынша несиееу әдістері;
айналым-қалдықтық.

Айналым бойынша несиелеу барысында несие несиелеу объектісінің айналымындағы қозғалысын жалғастырып отырады. Несие қарыз алушының шығындарын оның ресурсы босағанға дейін аванстайды. Несиеге деген объективті қажеттілікті ұлғайту шараларына байланысты несие мөлшері өсіп, бұл қажеттілікті ұлғайту шараларына байланысты несие мөлшері өсіп, бұл қажеттіліктің азаюына байланысты несие қайтарылады. Бұл әдіс негізінен несиенің қозғалысымен қажетілікті төмендету немесе ұлғайту шараларына байланысты үздіксіз қамтамасыз ететін, яғни үздіксіз жаңартып отыратын процесс болып табылады.

Қалдық бойынша несиелеу барысында несие несиеге деген қажеттілік тауарлы-материальды құндылықтар және шығындар қалдықтарымен өзара байланысты. Мысалы, кәсіпорын өзіне қажетті құндылықтарды өзінің қаржылай көздері есебінен сатып алуы мүмкін және содан соң оларды қамтамасыз ете отырып, банктен несие алуға өтініш жасайды, сондай-ақ шығарылған шығындарын өтейді. Несие бұл жағдайда тауарлы-материалды құндылықтардың қалдықтарын есепке ала отырып, компенсациялау тәжірибесінде беріледі, ал қажетті материалдарды сатып алу шығындары аванслау үшін берілмейді. Қалдық бойынша несиелеуде несиелеу объектісінің кішкене бөлігі қамтылса, ал айналым бойынша несиелеуде объектісі толығымен қамтылады.

Айналым және қалдық бойынша несиелеудің іс жүзінде ұштасуының нәтижесінде айналым-қалдықтық әдісі түзіледі. Мұндағы бірінші кезеңде, несиеге деген қажеттіліктің туындауына байланысты несие берілсе, ал екінші кезеңде, берілген несие қатаң түрде өтеледі. Бірінші кезеңде несие тауарлы-материальды құндылықтарды кепілге алып, шығындар айналымының бастапқы кезеңінде берілсе, ал екінші кезеңде, несие клиенттің банк алдындағы негізінде өтеледі.

Шетелдік банктік тәжірибеде несиелеудің мынадай екі әдісі белгілі: бірінші әдіс бойынша несиені беру туралы мәселе әр алған сайын қарапайым тәртіппен шешіледі. Несие қаражатқа деген белгілі бір мақсатты қажеттілікті қанағаттандыруға беріледі. Бұл әдіс несиелерді нақты бір мерзімге, яғни мерзімді несиелерді беру барысында қолданылады.

Екінші әдіс барысында несиелер қарыз алушы үшін банктің алдын ала белгіленген несиелеу шегі көлемінде беріледі. Бұл несиелеу шегі оларға белгілі бір мерзім аралығында төлем құжаттарын банкке төлеуге көрсету жолымен қажеттілік шараларына байланысты пайдаланылады.

Несие берудің мұндай формасын несиелік желіні ашу деп атайды.

Несиелік желі --- келісілген лимит негізінде белгілі бір мерзім ішінде қарыз алушыға несие беріп отыратындығы заңдастырылған, яғни банктің қарыз алушы алдындағы міндеттемесі.

Ашылған несиелік желі арқылы несиенің есебінен банк пен қарыз алушының арасында жасалынған несиелік келісімшартқа сәйкес, кез-келген есеп айырысу құжатарын төлеуге болады.

Несиелік желі көбіне бір жылға ғана ашылады, бірақ кейде одан да қысқа мерзімге ашылуы мүмкін. Клиент банктен несиелік желі көбіне бір жылға ашылады, бірақ кейде одан да қысқа мерзімге ашылуы мүмкін. Клиент банктен несиелік желі мерзімінің кез келген уақытында қосымша келіссөздер жүргізбей-ақ және ешқандай бланк толтырусыз несие ала алады. Бірақ банк қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлағанын байқап қойса, бекітілген шек көлемінде несие беруге келіспеу құқығы сақталады. Белгіленген тәртіп бойынша, несиелік желі тұрақты қаржылық жағдайы және жақсы ресурстары бар клиентерге ашылады. Клиенттің өтініші бойынша несиелеу шегі қайта қаралуы да мүмкін.

Несиелеу процесі мынадай кезеңдерді қамтиды:

несиеге деген өтінішті қарау;
несиелік қабілетін талдау;
несиелік келісімшарт жасасу;
несие беру;
несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау.

I кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау. Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз алушы мен сұралатын несие туралы негізгі мәліметтер: мақсаты, мөлшері, түрлері, мерзімі, мүмкін болар қамтамасыз ету мүлкі көрсетіледі. Банктің қоятын талаптарына байланысты өтінішке қосымша, яғни несиелік операциялар сипатына байланысты құжаттар беріледі. Клиенттердің әр түрлі топтары үшін әр түрлі құжаттар пакеті әзірленуі мүмкін. Құжаттар пакетінің құрамына жататындар:

құрылтайшылық құжаттардың, жарғының, жалға алу шарттарының, тіркелген куәліктерінің немесе патенттерінің; нотариальдық түрде куәландырған жерді пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар; азаматтардың төл құжаттары және клиенттің несие алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың көшірмелері;
соңғы екі жылдық қарыз алушының балансы және оған қосымша беттер;
несиеленетін шаралардың рентабельділік деңгейін және оның қайтарылу мерзімін сипаттайтын техникалық-экономикалық есебі;
несиеленетін мәмілелерді растайтын келісімшарттар көшірмелері (материальдық құндылықтарды жабдықтауғажәне сатуға арналған шарттар; тауарлы-матьериальдық құндылықтар шолтының көшірмелері және т. с. с. )
басқа банктерден алған несиелер туралы мәліметтер (шоттар бойынша көшірме) ;
қамтамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік құқығын растайтын құжаттар;
несиені қайтаруға байланысты міндеттемені куәландыратын құжаттар;
қызметін жанадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да құжаттары жоқ кәсіпорынның бизнес жоспары.

Қажет жағдайларда несие беруші қарыз алушыдан несиені қайтаруын қамтамасыз ететін басқа да құжаттар мен мәліметтерді талап ете алады. Сонымен қатар, банкпен тұрақты несиелік қатынаста болатын қарыз алушылар үшін кейбір құжаттар тізімі қысқаруы мүмкін. Қарыз алушы банкке несие алуға өтініш жасаған уақытта, банк несиелеудегі оның мүмкіндігін алдын ала бағалау үшін есеп карточкасін толтыруы мүмкін. Онда: фирманың жетекшісі мен қарыз алушының аты-жөні; қызметі және меншік түрі; клиеннттің заңды мекен-жайы; ағымдық және валюталық шот ашқан банктің аты және реквизиттері; негізгі құрылтайшылары; ол сұрайтын несиенің мақсаты, сомасы және мерзімі; соңғы есептік күнге берілген баланс құрылымы және басқа да көрсеткіштер.

Тапсырылған құжаттарды оқып үйрену барысында банк қарыз алушының алған несиесін қайтару қабілетін бағалаудың шешім қабылдау үшін аса маңызы бар. Бағ, алау техникалық-экономикалық есеп негізінде жасалады.

II-кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі.

Қарыз алушының несиелік қабілеті --- қарыз алушының алған несиесі бойынша қарызды уақытылы және толық көлемде қайтару қабілетін бағалаумен сипатталады. Несиені қайтара алмау тәуекелі көптеген факторлардың әсерінен болуы мүмкін, сондықтан да банк клиентке несие беруге шешім қабылдаудан бұрын оның несиелік қабілетін талдайды. Бұл көрсеткіш банктің өтімділігіне ықпал етеді.

III-кезең. Несиелік және кепіл туралы келісімшарт жасасу. Қазіргі несиелеудің басты ерекшілігі бойынша банк қарыз алушының несиелік қабілетін тексеріп болғаннан кейін, несиелік шарт жасасу үшін несиелеу субъектісімен қатынасқа түседі. Несиелеуге байланысты барлық сұрақтарда банк пен қарыз алушы келісімшарт негізінде шешеді.

Несиелік келісімшарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершілігін анықтайды. Онда мыналар көрсетіледі:

несиелеу мақсаты және объектісі;
несиенің мөлшері;
несиені беру мерзімі және қайтару шарттары;
несиені қамтамасыз ету формасы;
несие үшін төленетін сыйақы мөлшерлемесі;
несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын бақылау үшін қарыз алушының беретін құжатарының тізімі;
несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі. Несиелік келісімшартынтың мазмұнын жақтардың өздері анықтайды.

Несиелік қатынастарды ұйымдастыру тәжірибесінде кепіл туралы келісімшарттың орны ерекше.

IV-кезең. Несие беру кезеңі. Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені беруді құжаттау тәртібін (қосымша құжаттар толтырылуы мүмкін), несиені беру тәсілін анықтайтын несиелеуді ұйымдастыру және техникалық шарттарын қамтиды.

Несиенің көлеміне байланысты әр түрлі берілу тәсілдері болады. Біріншісі --- несие клиенттің шотына толығымен аударылып, қажет болған жағдайларда жұмсалынады. Екіншісі --- несие алу құқығы қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктің туындауына байланысты біртіндеп іске қосады. Үшінші --- белгілі бір соманы алуға клиенттің құқығы бола отырып, ол оны алудан бас тартады (мысалға, артық сыйақы төлегісі келмейді) .

V-кезең. Несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау жасау --- несиелік операцияның маңызды кезеңі. Несиелер бойынша қарызды қайтару тәсілі банк қаражаттарының пайдалану ұзақтығына және олардың төлем айналымын құрудағы рөліне байланысты.

Несиенің берілу сияқты несиені қайтарудың бірегей жасалған үлгісі жоқ.