Қазіргі ғылым мен техниканың, өндіріс технологиясын қарқынды дамуы

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Қазіргі ғылым мен техниканың, өндіріс технологиясын қарқынды дамуы,
экономиканы көтерудің қүрделі мәселелерін шешу кезеңінде мектептегі оқыту
оқушыларды белгілі бір білім қорымен қаруландырумен шектелмеуі тиіс. Олар
алған білімдерін өз беттерімен әрі қарай кеңейтіп, тереңдетіп әртүрлі және
жаңа жағдайларға қолдана алатындай жоғарғы деңгейдегі ойлау қызметін
дамытуға қол жеткізу керек. Ал шындық дүниесінің заттары мен құбылыстарының
арасындағы байланыстар мен қатыстарды танып білу және жалпылау ойлаудың
басты функцияларының бірі болып саналады.
Анализ, синтез, абстракциялау, нақтылау және т.б. ғылыми оқыту
әдістері жәрдемімен жүргізілетін ойлау қызметінің нәтижесінде материалды
дүниенің объектілерінің жалпы және жеке елеулі қасиеттері танылады, адам
жалпыланған білімді қабылдайды.
Басқа ғылымдар саласы сияқты математикалық жалпы білім ұғымдардан,
ережелерден, заңдардан және басқалардан тұрады. Ал мұның барлығы мектепте
оқу үрдісінде дамытылады, жетілдіріледі және меңгеріледі.
Ой-әріс дамуы заттар мен құбылыстар арасында нақты бар болатын
байланыстар мен қатыстарды бейнелейтін түсініктер мен ұғымдарды
тереңдететін және кеңейтетін, осы түсініктер мен ұғымдарды жүйеге
келтіретін үздіксіз үрдіс болып табылады. Оқытудың сапасын көтеру оның
заман талабына сай болуы білім жүйесінің маңызды құраушыларының бірі
болатын ғылыми ұғымдарды оқушылардың меңгеруін жетілдіруді талап етеді.
Ұғым аппаратын оқушылардың игеруін қамтамасыз ету - оқытудың басты
міндеттерінің бірі. Оқушылардың ұғымдарды ұғынуы бағдарламалық
материалдарды тиянақты игеруге, әртүрлі есептер шығаруға, теоремалар
делелдеуге және қолдана білуге негіз болады.
Ағартушылық іс-тәжірибесінде әрбір 4-5 жылда ғылыми мағлұматтар екі
есе көбейеді, ал әр 10-15 жылда мектеп өмірінде қайта құрулар, өзгерістер
болып отырады, психология және педагогика ғылымдары жаңа мазмұндармен
толығады. Мектеп бағдарламаларында болып жатқан өзгерістер, соңғы жылдары
республикамызда жарыққа шығып жатқан оқулықтар математиканы оқыту
әдістемесін қайта қарауды, атап айтқанда оқушылардың математикалық
ұғымдарды меңгеруінің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Пән
мұғалімдерінің іс-тәжірибесінде оқушылардың математиканы саналы меңгеруіне
ықпал жасайтын ғылыми ұғымдар жүйесінің міңдетгеріне, олардың ойлау
қабілеттерін дамытуға жете көңіл бөлінбейді, сондай-ақ абстрактілі
математикалық ұғымдардың мән-мағынасын және олардың мүмкін болатын
байланыстарын ашуда кемшіліктер байқалады. Соның салдарынан оқушылар
ұғымдарды біртұтас жүйе ретінде кәре алмайды, ұғым аппаратын шебер қолдана
алмайды.
Оқу құралының бірінші тарауында психологиялық педагогикалық,
логикалық, философиялық және әдістемелік зерттеулерге талдау жасылынып,
оқушылардың математикалық ұғымдарды меңгеруі - оларды қалыптастырудан
бастап, әрі қарай дамытуды қажет ететін құрделі де, ұзақ құрдіс екендігі
сарапталды; негізгі мектеп оқушыларының математикалық ұғымдарды меңгеруінің
негізгі кезеңдерінің үлгісі құрылды; оқушылардың ұғымдарды меңгеру
белгілері мен деңгейлері анықталды.
Екінші тарауда оқушылардың ұғымдарды меңгеруіне ықпал жасайтын
дидактикалық шарттар айқындалады. Оқушылардың математикалық ұғымдарды
меңгеруін қамтамасыз ететін есептер жүйесі сараланды (жаңа ұғымды енгізуге
ықпал жасайтын, ұғым анықтамасын игеруге, ұғымның елеулі белгілерін және
қасиеттерін меңгеруге, өз жүйесіндегі, басқа жүйедегі және понаралық
ұғымдармен байланыстарын ашатын есептер); VII-IX сынып геометриясындағы
ұғымдарды меңгеруге ықпал жасайтын есептер жүйесі ұсынылған.
Кітапты дайыңдауда қолжазбамен мұқият танысып, құнды пікірлер айтқан
педагогика ғылымдарының докторы, профессор А.К.Кебесовке, педагогика
ғылымдарының докторы, С.Е.Шәкіліковаға автор шексіз ықыласын білдіреді.

1.2. Мектеп оқушыларының математикалық ұғымдарды меңгеруінің өзекті
мәселелері
Математикалық ұғымдарды дамыту мен оларды оқушылардың меңгеруін
қамтамасыз ету мектеп математикасын окытудың басты міндеттерінің бірі болып
саналады. Ал бұл міндет мектеп математика курсының басты ұғымдарын саналы
және баянды түрде таразылауды, соның негізінде көптеген дидактикалық
міндеттерді шешуге болатын математикалық ұғымдарды меңгеруді қамтамасыз
етуді, оларды оқушыларға оқытып - үйретудің тиімді жолдарын анықтауды қажет
етеді.
Мектеп оқушыларының математикалық ұғымдарды меңгеру біліктіліктерін
арттыру пен мұғалімдерінен философия, логика, психология және педагогика
ғылымдарының ұғымдарды дамыту жөнінде жинақтаған ғылыми деректерін жақсы
білуді талап етеді.
Оқыту үрдісінде математикалық ұғымдарды дамытудың тікелей және жанама
шарттары болатын келесі факторларды атауға болады:
- дүние таным теориясының зақцылықтары; ,
- ұғымдарды дамытудың психологиялық және педагогикалық ториясы;
-бір-біріне қарама-қарсы интеграциялау мен дифференциялау үрдістеріне
сүйенген математиканың ішкі даму логикасы;
-барлық ғылымдарды математикаландыру; табиғаттану ғылымдары мен
математиканың арасындағы тығыз байланыс-тарлың болуы;
-барлық пәндердің оқыту, тәрбиелеу және дамыту міндеттерінің
жалпылығы, ортақтылығы, бірлігі.
Ғылыми білімді математикаландыру - қарқынды түрде дамыған ғылыми-
техникалық үрдіске тән белгі, ол математиканы оқып үйренуде жаңа міндеттер
жүктейтіндігін атап айтқан жөн.
Ғылымдардың интеграциялануының жаңа бағыттарының негізін салушылардың
бірі В.И. Вернадский ғылымдарды математикаландыру ерекшелігі туралы айта
келіп, былай дейді: "Жаратылыстанудың логикалық заңдылықтары - заттар
ұғымдар логикасы жердің әртүрлә геологиялық беттерінде әрқилы. Оларда нақты
түрде қандай құбылыстар болып жатқандығы жөнінде біздер біле бермейміз. Біз
оған тек математикалық жолмен, шындықтың логикалық жаңғырықтары болып
табылатын оның символдарының көмегі арқылы ғана бара аламыз.
Жаратылыстануды математикаландырудың ерекше мәні, міне осында".
Қазіргі кезеңде математика әдістерін, оның зерттеулерінің нәтижелерін
өзіне басты құрал етіп пайдаланбайтын ғылым кемде-кем, жоқтың қасы. Басқа
ғылымдардың сөйлейтін "ортақ тілі" бола отырып, математика барлық білім
салаларына кеңінен енуде. Сондықтан осы заманғы барлық ғылыми жетістіктерде
математиканың алатын орны, оның мені мен практикалық рөлі мектеп
оқушыларына түсінікті тілмен жеткізілуі керек. Осы сияқты және басқа
сұрақтарға жауап беруде мектептерде математикалық ұғымдарды дамыту
мен оларды оқушылардың толық меңгеруінің мәні өте зор. Орта мектепте
математика курсын оқытудың мазмұны бағдарламаларда, оқулықтарда және
әдістемелік құралдарда қамтылған, оның ең басты міндеті -оқушылардың ғылыми
ұғымдарды меңгеруін қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылардың таным
қызметін, олардың математикалық ұғымдарды толық меңгеруін мақсатты
түрде ұйымадастырғанда ғана ойлаудың мазмұндылық, уәждік,
операциялық құраушылары дұрыс қалыптасады. Ойлау үрдісінің бұл үш
құраушылары бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Оқушылардың білімді толық игеруі, біліктіліктері мен дағдыларының
қалыптасуы, кеңістікті елестетулері, ойлау , қабілеттерінің
артуы математикалық ұғымдарды меңгеру проблемаларымен өзектес,
сабақтас мәселелер.
Білімді меңгеру - ұғымдарды бүтін, тұтас күйінде меңгеру, ал ойлау
ұғымдармен, пікірлермен жасалатын әрекет болып табылады. Орта мектеп
математикасы бағдарламасының түсініктеме сөздігінде: "...түсінікті де,
мазмұнды мысалдар арқылы оқушыларға математикалық ұғымдардың дамуын көрсету
керек, оларды ғылыми зерттеулердің кезеңдері және әдістерімен таныстыру
керек" екеңдігіне баса назар аударылған .
"Оқушыларға жалпылау мен ұғымдарды қалыптастыру
мектептегі оқытудың ең басты мақсаттарының бірі", - деп атап
көрсеткен В.В. Давыдов. Осыған орай математикалық ұғымдарды
дамытудың тиімді жолдарын іздестіру - оқыту мен тәрбиелеудің
сапасын көтеруге бірден-бір құрал болып табылады.
Педагогикалық, психологиялық және әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасау мен мектептегі оқыту практикасында жинақталған іс-тәжірибеге сүйене
отырып, оқытуды қайта құрудың мақсаттарынан өрбитін, математикалық
ұғымдарды дамытудың бірнеше проблемаларын атап көрсетуге болады :
- математикалық ұғымдарды дамытудың басты козғаушыларын анықтау;
- Математикалық ұғымдарды дамытудың және оларды оқушылардың
меңгеруінің негізгі шарттарын айқындау;
-ұғымдар арасындагы негізгі орғаникалық байланыстарды
саралау; .
-оқушылардың математикалық ұғымдарды меңгеруінің тиімді жолдарын
іздестіру және т.б.
Ұғымдарды оқыту психология мен педагогикадағы аса маңызды мәселелердің
бірі екендігін айта келіп, Л.С.Выготский баланы ғылым жүйесіне үйретуде
ғылыми ұғымдарды дамыту прақтикалық жағынан алғанда мектеп алдында тұрған
міндеттердің тұлғалысы, тіпті біріншісі де болуы мүмкін екендігін атап
көрсетеді.
Белгілі педагогтар мен дидактардың зерттеулерінде (М.К.Скаткин,
Ю.М.Колягин, И.Ф.Тесленко, А.А.Столяр, Ж.Икрамов және т.б.) жас
ерекшеліктеріне қарай оқушыларға математикалық ұғымдарды қалыптастыру
жоядары қарастырылған.
М.К.Скаткиннің былай деп жазды; "...білімге қатысты айтатын болсақ,
бағдарламада меңгерілуге тиісті деректер, ұғымдар, заңдар, принциптер,
гипотезалар, теориялар оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп, әр сыныпта
қандай деңгейде берілуі керектігі айқындалуы тиіс".
Орта мектепте математиканы оқып үйренуде оқушылар әртүрлі ұғымдар
тобымен танысады. Елеулі белгілеріне карап: жеке және жалпы ұғымдар болып
екіге бөлінеді. Ойлау ерекшеліктеріне қарай нақтылы және абстрактілі болып
сараланады. Біріншісінде материалды дүниенің нақты заттары мен
құбылыстардың белгілі бір қасиеттері жалпыланады, екіншісінде заттар мен
құбылыстардың ерекшеленген қасиеттері қамтылады. Математикалық білім жүйесі
көпсатылы абстракциялау негізінде құралатын болғандықтан, оның ұғымдары
нақтылықтан, шындықтан алшақтау болатын абстракциялық ұғымдар жүйесін
құрайды. Сондықтан мұндай абстракциялы ұғымдар кейбір кезде практиканың
сұранысынсыз - ақ дами береді. Бұдан математикалық ұғымдар сыртқы дүние
және практикадан мүлдем алыстап кетеді деген қорытынды тумайды, мұндай
теуелсіздік уақытша ғана құбылыс.
Е.К. Войшвилло 12 геометриялық ұғымдарды: қатынас ұғымдар,
объектілер ұғымы, оперативтік ұғымдар және көмекші ұғымдар деп бөледі.
Көлеміне қарай математикалқ ұғымдар: тектік және түрлік ұғымдар болып
дараланады.
Салыстыру амалы тұрғысынан математикалық ұғымдарды салыстырылатын және
салыстырылмайтын ұғымдарға, ал салыстырылатын ұғымдарды қатынастарына қарай
тіркес және тіркеспейтін ұғымдарға, өз кезегінде тіркес ұғымдарды -
шамалас, айқасқан, бағынышты; тіркеспейтін ұғымдарды - матасқан, қарама-
қайшы , қарсы ұғымдар деп бөлуге болады.
Біз негізінен математикалық ойлау келесі ұғымдар тобының:
а) математикалық объектілер ұғымы. Мысалы, сан, цилиндр, медиана және
т.б.;
ә) қатынас-ұғымдар, яғни математикалық объектілердің арасындағы
негізгі байланыстарды анықтайтын ұғымдар. Мысалы, бинарлық және тернарлық
қатыстар, екі санның бөлінгіштігі, ұқсастық қатысы және т.б.;
б) амал-ұғымдар (қосу, көбейту, дәрежелеу, логарифмдеу,
дифференциялдау және т.б.);
в) заң-ұғымдар (ережелер, заңдар, теоремалар);
г) шама-ұғымдар (ұзындық, бұрыш өлшемі, аудан, көлем)
арасындағы байланыстар мектеп математика курсының теориялық
мазмұнын құрайды деп есептейміз.
Математикалық ұғымдарды дамыту ор ұғамның ғылымда алатын өз орнын
тұтастай баяндай отырып, өзара тығыз байланыстыра оқытқанда ғана жүзеге
асырылады және нәтижелі болады.
Әдіскер-ғалымдардың пікірінше, мектеп математика курсын оқып үйрену
нәтижесінде оқушылар санасында математика толық аяқталып біткен ғылым
ретінде емес, оның ұғымдары қоғам өзгеруімен және оның сұраныстарының
өзгеруімен, әсіресе адамзат баласын көп ойлаңдыратын міндеттердің
өзгеруімен бірге бір орында қатып қалмай, үнемі даму үстінде болатын, мәңгі
қозғалыста, жылжуда болатын ғылым ретінде әсер қалдыруы керек.
Математикалық ұғымдар қоршаған ортада нақты бар заттар мен
объектілердің қасиеттерін абстракциялау нәтижесінде пайда болады, немесе
құралуы қүрделі абстракцияны абстракциялаудан пайда болатын үрдіс. Мысалы,
адамдар біркелкі ағаштардың, жапырақтардың, өсімдіктердің, теңіз
жануарларының және т.б. тармоникалық прапорцияларын байқаудың нәтижесіңде
математикаға фигураларды абстракциялау симметриясы дүниеге келді. Яғни,
математикалық ұғымдар шындық дүниесінің кейбір жақтарын ашып көрсетеді де,
оны терең білуге, үйренуге көмек жасайды.
Кез келген ғылым саласының ұғымдары ғалымдардың ұзақ және қажымас
ізденістерінің арқасыңда дамиды және ол реалды дүниенің терең танымы болып
табылады. Ал мектеп оқушыларына дайын математикалық ұғымдар оқытылады.
Бірақ оқушы санасында ұғымның даму жолының бейнелері қайта жүреді десс де
болады және ол мұғалімнің басқаруымен ұйымдастырылады.
Математикалық ұғымдар оқушылар санасында танып білудің басқа да
әрекеттері сияқты нақтыдан абстракцияға қарай және абстракциядан нақтыға
қарай жүру арқылы қалыптасады "Нақты пайымдаудан абстракциялы ойлауға, одан
практикаға көшу" қағидасының тек біріншірі ғана емес, екінші бөлігі де өте
маңызды. Педагогикалық және психологиялық зерттеулер абстракциялық
ұғымдарды нақты практикалық жағдайларға қолдана білу оқушыларға көптеген
қиындықтар туғызатындығын анықтап отыр. Бұл жөнінде Л.С. Выготский
"Абстракциядан нақтылауга өту жолы нақтыдан абстракцияға өту жолынан
анағұрлым қиынырақ" дейді. Міне, сондықтан оқушыларға табиғаты күрделі
абстракциялық математикалық ұғымдарды оқып-үйретудің қиындығы осында болса
керек.
Көптеген ғалымдардың ғылыми зерттеулері оқушыларға мектеп курсындағы
математикалық ұғымдарды қалыптастыру проблемаларына арналған.
С.С.Салықовтың еңбегінде IV-V сынып оқушыларына математикалық
ұғымдарды қалыптастырудың жолдары қарастырылып, оқушылардың ұғымдарды
игеруіне жәрдемдесетін жаттығулар жүйесі ұсынылған. Зерттеуші оқушыларға
математикалық ұғымдарды қалыптастыру үшін төмендегі біліктіліктер қажет деп
есептейді: ұғымның елеулі емес қасиеттерін ерекше қасиеттерінен айыра білу,
ұғымға анықтама бере білу біліктілігі; ұғым белгілерін жүйелеу, нақтылау,
классификациялау біліктілігі; ұғымдар арасындагы қатыстарды анықтай білу,
оны практикада қолдана білу біліктілігі. Ол осы біліктіліктердің шыңдалу
жолдарын іздестіреді де, IV-V сынып оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере
отырып диагностикалық, пропедевтикалық, кіріспелік, машықтылық,
творчестволық, бақылауға арналған жаттығулар жүйесін ұсынады.
И.Ахмеджанов IV-V сынып математикасындағы түсіндірме материалдарды
оқытудың әдістемелік тәсілдерін қарастырған. Онымен қоса математикалық
ұғымдарды қалыптастыруға арналған жаттығулар жүйесін жасаған. Автор келесі
жаттығу түрлерін ерекше боліп қарайды: дайындық үшін жаттығулар жүйесі,
қабылданған білімді тереддетуге арналған жаттығулар жүйесі, өздік және
бақылау жұмыстарына арналған жаттығулар жүйесі.
В.Д.Хомутский "шама" және "функционалдық байланыс" ұғымдарын
қалыптастыруға жәрдемдесетін шараларды және сол шаралардың IV-V сынып
оқушыларының есептеу және графиктік біліктіліктері мен дағдыларын шыңдауға
тигізетін пайдалы жақтарын анықтау мәселелерін зерттеген.
В.Н.Ретюнскийдің еңбегінде (ІХ-Х сыныптарда математика және физиканы
оқыту материалдарына сүйене отырып) ұғымдарды пәнаралық байланыс
негізінде оқушыларға қалыптастырушаралары зерттелген.
IV-V сыныптарда математиканы оқып-үйренуде оқушылардың іс-қимылы
сезімдік-нақтылықтан абстракцияға қарай; жургізіледі және ол математикалық
объектілер жөнінде жалпы түсінік қалыптасуына бағытталады, оқушылар осы
кезден бастап-ақ логикалық ойлауға бейімделе бастайды. Ал VІІ -ІХ
сыныптарда ойлаудың абстракциядан нақтыға көшуі басым болады да, негізінен
ғылыми математикалық ұғымдар қалыптасады. Оқушылар қызметінің осы екі жолын
белгілі әдіскер-ғалым И.Ф.Тесленко былай деп атап көрсетеді: "Бірінші жолы
математиканың шындық дүниесін бейнелеуі, екіншісі - жалпы мен жекенің,
абстракция мен практиканың байланысы".
Ж.Икрамов 23 оқушылардың математикалық білімді игерулерін сабақтаса
байланысқан үш сатыдан: а) қабылдау, түсінік, түсіну, ұғыну, еске сақтау;
ө) жалпылау. жүйелеу; б) қолдану сатыларынан құралады деп есептейді және
бұл сатылар дидактиканың дамыту қағидасына сәйкес жүргізілуі керек дейді.
Дегенмен ғылыми ұғымдарды, атап айтқанда, математикалық ұғымдарды
қалыптастыру жөніндегі зерттеулер баршылық болғанымен, оларды меңгерудің
психологиялық және педагогикалық заңдылықтары әлі де болса толық зерттелген
жоқ, оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып жасалынған
әдістемелік нұсқаулар жеткіліксіз, оқушылардың ұғымдарды меңгеру
деңгейлерін анықтайтын және бағалайтын критерийлер жасалынған жоқ.
Бағдарламадағы және оқулықтардағы енгізілген кейінгі жылдардағы
өзгерістер математика әдістемесін, оның ішінде математикалық ұғымдарды
окыту әдістемесін қайта қарауды және жетілдіруді қажет етеді. Математикалық
ұғымдарды мектеп оқушыларына қалыптастыру жолдарын іздестірген зерттеулерге
шолу жасай отырып, оның төңірегіндегі басты ойларды түйіндеуге болады.
Басқа ғылымдар сияқты математикалық ұғымдар да үш негізгі мінездемелерден
тұрады: 1) ұғым мазмұны-ұғымға тән барлық елеулі белгілері мен
қасиеттерінін жиынтыш; 2) ұғым көлемі-осы ұғым таралатын обьектілердің
жиынтығы; 3) ұғымның басқа ұғымдармен байланыстары. Мектеп математика
курсында ұғымды оқыту көп жағдайда анықтамадан басталатыны белгілі, ал оның
қалыптасуы:

МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ, ҰҒЫМДАРДЫ МЕҢГЕРУІНІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Оқушылардың математикалық ұғымдарды меңгеруінің дидактикалық
шарттары.
Математикалық ұғымдарды оқушылардың меңгеруі, оны практикада, өмірде
қолдана білуі олар мақсатты түрде оқыылғанда ғана мүмкін болатындығын атап
кеттік. Психологар оқушыларға бір-бірінен алыстатылған ұғымдарды емес,
олардың жүйесін қалыптастырудың маңыздылығына баса назар аударға:. Ұғымдар
жүйесі білімнің белдеу қазығы, барлық деректер солардың маңайына
шоғырланады. "Жүйеде қамтылған ұғымдар ғана саналылық пен еркіндікке ие
болады" деп атап көрсеіксн Л.С. Выготский 13.
Педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып,
төмендегідей тұжырымдар жасауға болады: оқушылар ұғым белгілерін бірден
меңгермейді, оның белгілері мен қасиеттерін толық меңгеруге бірте-бірте
жақындайды. Бір жағдайда оқушы ұғымның мәнін түсінеді, бірақ оны практикада
қолдана алмайды, яғни ұғымды тек еске сақтайды. Бір жағдайда ұғымды қолдана
біледі, бірақ оның анықтамасын толық бере алмайды. Әдетте, оқушы ұғымды
сипаттайтын барлық белгілерд; білсе және қолдана алса ұғымды қолдану
деңгейі жоғары деп есептелінеді. А.А. Смирнов ұғым мазмұнын өзіне
тән белгілері арасындағы байланыстары және басқа ұғымдармен байланыстары
арқылы ашып көрсету, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.