География сабақтарында инновациялық технологияларды пайдаланудың ғылыми негіздері
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың ғылыми негіздері
География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
1.2 Модульдік оқыту технологиясын пайдалану
жолдары ... ... ... ... ...
Материктер мен мұхиттар географиясын оқытуда модульдік
технологиясын пайдалану әдістемесі
Материктер мен мұхиттар географиясы курсындағы сабақты
өткізудің әдіс-тәсілдері мен сабақ
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Материктер мен мұхиттар географиясы курсын оқытуда модульдік
технологияны пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда еліміздің жоғары білім
жүйесіне енгізіліп жатқан инновациялық технологиялар мен оқыту болашақ
маман даярлаудың халықаралық стандарттары талабының бірі болып табылады.
География сабағында білім берудегі инновациялық технологиялардың басты
ерекшелігі білім алушылардың білім деңгейі мен сабаққа ынта-жігерін және ой-
өрісін арттыру.
Оқу жүйесін қайта құру кезеңінде оқыту әдістемелеріне де
көңіл бөліп, заман талабына сайларына ғана қолдау көрсетіп,
іріктеген жөн болар еді. Етек жайған нарық жағдайында шығармашылық
қабілеттері бар оқушыларды анықтай отырып, оларды әрі қарай оқытудың
ғылыми тұрғыдан негізделген біртұтас әдіснамасын құрастырудың маңызы
үлкен. Оқыту жұмысының табысты болуы, оқытудың озық әдістерін
қолдануға ғана байланысты болып қоймай, оқушылардың шығармашылық
қабілеттерінің әр түрлілігін ескеруге де байланысты болатындығы
ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Шығармашылық қабілеттің балада
қалыптасуы кең диапазонды: ақыл – ой қалыптығынан бастап жоғары
дәрежедегі таланттылық, жалпы дарындылыққа дейінгіні қамтиды.
Сондықтан да барлық оқушыларды бір нұсқалы бағдарламамен оқытар
болсақ, дарынды балалардың қабілетті дамуына зиян келтірген болар
едік.
Егеменді Қазақстан Республикасының ағарту саласындағы бағдары
білім беру мекемелеріндегі прогрессивті үрдістерге, реформаға нақты
алғы шарт болуда. Осыған орай ағарту саласында да жаңа сипаттағы
білім беру мекемелерінің ашылуы, білім беру мазмұнының жаңартылып
жасалынуы, жаңа педагогикалық технологиялардың қарқынды дамуы мен
қолданылуы, дүниежүзілік білім беру тәжірибелері мен тенденцияларының
ескерілуі сияқты инновациялық іс - әрекеттер өзекті болып табылады.
Сондықтан да дәстүрлі оқу үрдісін ізгілендіру, инновациялық іс -
әрекеттер, жаңарту бүгінгі күннің талабы.
Қазақстан республикасының Білім туралы заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға
және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар
жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу –
деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін мұғалімнің ізденісіне байланысты. Осы
Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл
процесс білім парагдимасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі
екі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі
объект – субъектілі педагогикасының орнын басқасы басты, ол балаға
оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектелендіруге, өзін
танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде
бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құрамы
оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған
өзара әрекеті болып табылады.
Бүгінгі таңда П.Э.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті–тұлғалық технологиясы, В.Ф.
Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельдік оқыту
технологиясы, П.И. Третьяковтың, К. Вазинаның модельді оқыту техноло
гиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспольконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараев, Ә.Жүнісбек, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ. Қабдықайыров,
С.Н.Лактионова, М.М.Жанпейсова және Қ.М. Нағымжановалардың және т.б.
ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолданылуда
[2].
Әлемнің әртүрлі елдерінде (АҚШ-та, Ұлыбританияда, Бельгияда,
Ресейде және т.б.) жүргізілген зерттеулерде оқытудың технологиялық
тәсілінің тиімділігі дәлелденген. М.Поташниктің пікірінше, бұл бір
жағдайларда – технолог ғалымдар жасаған “индустриалдық” нұсқасы, оның
мәні бекітілген ережелер мен тәсілдерді қатаң сақтау болып табылады, ал
басқа жағдайларда құрылымның “жұмсақ” нұсқасы, ол өзгерістер мен
түзетулерді қажеттілікке қарай енгізуді ұғынады.
Географияға байланысты арнайы зерттеу жүргізген ғалымдар:
Ә.С.Бейсенова, Ә.Б.Бірмағамбетов, М.Белгібаев, М.Ж.Жандаев, М.Ж.Жапбасбаев,
Г.М.Жаналиева, М.И. Иманкулов, Қ.Карпеков, А.Медеуов [4,5,6,7,8]. Солардың
еңбектерінің негізінде мектеп географиясының талабына сай әр түрлі
ғылыми еңбектер, әдістемелік құралдар мен нұсқаулар, бағдарламалар
жазылды.
Зерттеудің нысанасы: Жалпы орта білім беретін мектептегі
Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы сабақтарында модульдік
оқыту технологиясынан пайдаланудың оқу үрдісі.
Зерттеудің болжамы: Модульдік оқытудағы мақсат оқушының өз бетінше
жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген
тәсілдері арқылы жұмыс істей білуге үйрету. Осы теориялық білімдерді
практикамен ұштастырса, онда оқушылардың өз беттерінше ойлауға, болжай
білуге, тұжырым жасауға қабілеттері дамиды.
Зерттеудің мақсаты: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың маңызды
түрлеріне талдау жасап, оларды қолдану арқылы негізгі бағыттарын
көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың теориялық педагогикалық
негіздерін айқындау.
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың жолдарына талдау жасап
анықтау.
3. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың тиімді әдіс – тәсілдерін
анықтау.
Зерттеу әдістері:
- тақырыпқа байланысты бұрын – соңды шыққан жаратылыстану,
педагогикалық, әдістемелік және ғылыми – теориялық еңбектермен
танысып, талдау жасау;
- библиография түзу;
- озат мектептердің іс – тәжірибелерін жинақтап, талдау жасау;
- тәжірибе жүргізу;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясы пайдалану жолдары
негізделген.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Материктер мен мұхиттардың
физикалық географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясын
пайдаланудың әдіс – тәсілдері, үлгі – жоспарлары анықталады және ол
үлгі – жоспарларды география пәні мұғалімдері көмекші құрал ретінде
пайдалануларына болады.
.
1 География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың ғылыми негіздері
1. География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың тиімділігі
Қазақстанда қазір білім берудің ұлттық модулін орнату жүріп жатыр.
Бұл процесс білім беру парадигмасының өзгеруімен қатар жүріп
жатыр(парадигма грек тілінен мысал, үлгі). Теориялар мен әдістемелердің
негізгі жетістіктерінің жүйесі үлгіге алына отырып білім және пән бойынша
зерттеу практикасы ұйымдастырылуда. Барлық педагогикалық жүйе құрамы
бөліктерінде “инновациялық”, “жаңалық тану” үрдісін іске асыру үшін
жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Ұлттық деңгейде қойылған мақсатты жүзеге асыруда географиялық білімнің
алатын ролі зор. Қазіргі мектептердегі географияны оқыту әдістемесіне
талдау жасайтын болсақ, дәстүрлі оқу жүйесінің басымдылығы байқалады. Бұл
дәстүрлі оқыту жүйесінің жеткіліксіз жағы мұғалімнің авторитарлық
ролінің басымдылығы, яғни мұғалім жаңа сабақты түсіндіреді , келесі сабақта
оны оқушы қаншалықты меңгергенін тексерумен ғана шектеледі. Бұл жерде
оқушы объект ретінде қалып қояды, оқушының өз мүмкіндіктерін іске асыруға,
өзін-өзі дамытуға, өздігінен дамуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан
мектепте географиядан білім беруді жетілдіру, яғни оқыту мақсатына
сәйкес күтілетін нәтижені жоспарлау қажетті туындап отыр. Осыған орай
болашақта географиядан білім саласын қамтамасыз ету үшін оқу нәтижелерін
анықтау, оқу процесін ұйымдастыру, оқушының компоненттілігібіліктілігі
алдыңғы орынға шығу керек. Географиядан білім берудің мазмұндық және
процессуалдық негізін анықтаудың бұл жолы баланы оқу материалдарын
дайын күйінде алуға емес, өз бетімен ізденуге, өзіне қажетті білімді
іздестіруге керекті қасиеттермен қаруландырады. Соның ішінде географияда
кеңінен қолданылатын салыстырмалы тәсіл оқушылардың өзіндік жұмысын
орындауға, әрі танымдылығын арттыруға, критикалық талдау жасауға мүмкіндік
жасайды.
Барлық педагогикалық жүйе құрамы бөліктерінде инновациялық,
жаңалық тану үрдісі іске асуы үшін төмендегідей жұмыстар істелуі тиіс.
Біріншіден, өсіп келе жатқан ұрпақтың білім алуын жаңа бағытқа салу үшін
оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа әдіс-тәсілдерден қолдану.
Екіншіден, жалпы білім беретін мектептегі оқу жүйесінің мазмұнына
өзгерістер енгізу. Үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілеті жаңалықтарды тез
қабылдауды қалыптастыру және ол жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Бірақ оқыту технологиясын енгізу оқытудың дәстүрлі әдістерін алмастыру
емес, қатарластырып қолдану, себебі ол да пәннің әдістемелік құрамдас
бөлігі болып табылады 1 .
Технология термині шетел әдістемесінен алынған. Технология – оқушы
мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру және
жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты
ойластырылған үлгісі . Оқыту технологиясы-оқытудың тиімді жолдарын
зерттейді, ғылымда оқыту процесіне қолданылатын әдістер, тәсілдер мен
қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе қызметін атқарады.
Технологияның екі түсінігі бар:
а) тиімді оқыту әдістемесін жасауды білдіретін оқыту технологиясы; б)
оқыту барысында технологияны пайдалану. Соңғы оқыту технологиясы
технологиялық құралдарды оқыту үрдісінде пайдалану деп түсіну керек. (ЭВМ,
компьютер бағдарламалары, оның ішінде географиялық жаңа мультимедиялық
оқулықтары және т.б). Бірақ екі жағдайда технологияны қолдану дидактикалық
есептерді шығару кезінде оқушыларға әсер ету тәсіледерін жетілдіруге
бағытталған. 2 .
Оқу процесінде қолданылатын ең тиімді технологиялардың бірі –оқу
жүйесі арқылы іске асатын педагогикалық технологиялар болып табылады.
Педагогикалық технология –практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің
жобасы. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз-белгілі бір қабілеті бар дара
тұлға қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі.
Бұл жағдайда оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы-сабақ
өзгереді. Оның өзгеруі мектептің білім беру тұжырымдамасының өзгеруімен
байланысты. Сабақтың басты мақсаты- ұстаз оқушыларға білім беру керек
болатын, ал мұнда оқушыларды өздігінен шығармашылық жұмыс істеуге жүйелі
түрде баулу болады. Қазіргі сабақтардың ерекшеліктері бірлесе жұмыс істеу
атмосферасы, оқушылармен қарым –қатынастағы өзгеріс оларды оқуға, ұстаз
еңбегіне араластыру. Сондықтан да ұстаз сабақ барысында күшін оқушылардың
танымдық әрекетін өздігінен ұйымдастыруды үйретуге жұмсайды. Егер де
сабақты шығармашылық бағытта өткізсе, сабақ бікелкі, күнделікті
жалықтыратындай болмайды. Ол әрекеттің әртүрлі формаларын қамту керек,
сондықтан сабақты саяхат –сабақ, диспут-сабақ, конференция –сабақ
түрлерінде өткізуге болады 3.
Көптеген география оқулықтарына енгізілген, журнал беттерінде жарық
көрген оқытушылардың жұмыс тәжірибесінен және мақалаларда жарияланған
технологияларының бірі оқушылардың оқу әрекетін қалыптастыру технологиясы.
Бұл технологияда оқу әрекеті оқушылардың дәрістегі белсенділігінің ерекше
бір түрі ретінде қаарстырылады. Олар оқу тапсырмаларын шешу көмегімен
білім алуға бағытталған. Егер қалыптасқан әдістеме мұғалімге не істеу керек
екенін жазса, оқу әрекетін қалыптастыру технологиясы оқушы оқу
тапсырмаларын қалай шешу керек екендігі түсіндіреді. Сабақ алдында сыныпқа
оқу тапсырмалары таратылады, ол сабақ барысында шешіледі де сабақ соңында
нәтижесіне тесттің көмегімен диагностикалық тексеру жүргізіледі. Оқу
әрекетін қалыптастыру технологиясы, оқу тапсырмаларының жүйесін мұғалім
қандайда бір курс, тарау немесе тақырып бойынша құрастырады. Өз қызметінің
және соған байланысты оқушылар әрекетінің өзара байланысын ұйымдастыру
жобаларын жасайды және тест тапсырмаларын дайындайды. Оқу тапсырмалары мен
тесттер жүйесін әдістемелік құралдардан (практикум,мектеп түлектерін
дайындау сапасын бағалау жинақтары және т.б.) алуға болады. Бұл
технологияны қолдану В.П. Сухов, В.Я.Ромм және В.П.Дроновтың оқулықтарында
және журналдардың бірқатар мақалаларында жақсы ашылып көрсетілген.
Дифференциалдық оқыту технологиясы да география әдістемесінде жақсы
белігілі. Оны қолдану кезінде сынып оқушыларының типологиялық
ерекшеліктері ескеріліп, шартты топтарға бөлінеді. Топтарды жинақтау
кезінде, оқушылардың оқуға жеке көзқарасы, білімділік деңгейі, пәнді оқуға
қызығушылық деңгейі ескеріледі. Тапсырманы орындау мазмұны, көлемі,
күрделілігі, әдісі мен тәсілдері бойынша және оқыту нәтижелерін
диагностикалау үшін әртүрлі деңгейлестірген бағдарламалар жасалған.
Географияны оқыту әдістемесінде оқыту технологиясын қолданудың едәуір
тәжірибесі жинақталған. Оның ішінде ең танымалы оқыту технологияларының
бірі- оқу жұмысы әрекеттерін қалыптастыру технологиясы. Оқу жұмысы
әрекеттерін қалыптастыру технологиясында ережелер, үлгілер, алгоритмдер
және географиялық объектілердің жазбалары мен сипаттамаларының жоспары
келтіріледі. Бұл технология бірқатар география оқулықтарында, әдістемелік
нұсқауларда жеткілікті түрде орын алған және көптеген география
мұғалімдері жұмысында жақсы игерілген.
Георафияны оқыту процесінде бұрыннан бері Шаталовтың – тірек
сигналдары технологиясы ( логикалық тірек конспектілері-ЛОК) жеткілікті
түрде қолданылып келе жатыр. Географияны оқытудағы логикалық байланыстар
схемасының ролі туралы Н.Н. Баранский былай деп жазған ! Схемалар басты
және негізгіні айыруға үйретеді, логикалық байланыстарды іздеуге, анықтауға
және сабақты игеруге оқушыларға әдеуір көмек береді 4. Жасалынған тірек
конспектілер, оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілетін дамытады, және
оқу жұмысы нәтижелерін өз бетімен бақылауды іске асыруда тіреу болады5.
Байланыс схемаларын мұғалімдер үнемі пайдалануда.Практикада мұғалімдер бұл
технологияны жақсы меңгерген. Бұл технологияға байланысты бірқатар
мақалалар мен кітаптар жарық көрді.
Көптеген география мәселелері теория сабақтарда деңгейлеп, саралап
оқу әдістемесін пайдаланады. Теория сабақтарында деңгейлік, саралау әдісін
қолдану әр оқушының жеке қабілеті бойынша жұмыс істеп, ойлау өрістерін
дербес таныта алады. Мұнда оқушының өздігінен жаңа тақырыпты игеруіне
қолайлы және қызықты тапсырмалар беріледі. Деңгейлік тапсырмаларды таңдау
әр оқушының өз еркіне қалдырылады. Өйткені әр оқушы өз мүмкіндігіне қарай
тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға ерікті. Деңгейлік тапсырманың
ерекшелігі сонда, қиын деңгейді таңдағандарға уақыт аз бөлініп, сұраққа
тікелей жауап беру талап етіледі. Оқушыға жауап тыңдауға ерік беру оның
жігерін көтеруге, өзіне деген сенімінің молаюына алып келеді.
География мұғалімдері жұмысы практикасында ойын сабақ әрекеті
технологиясы кеңінен тараған. Географиялық ойындар еркін шығармашылық іс-
әрекет ретінде оқушының ойын, қиялын дамытып, сөздік қорын молайтып өз
бетімен ізденуге, еңбектенуге дағдыландырады. Сонымен қатар оқушылардың
сабаққа қызығуын, белсенділігін арттыратын, ойлау қабілетін дамытуға,
ұйымшылдыққа тәрбиелейді және тапқырлыққа, жылдамдыққа баулиды. Ойын
үстінде оқушы іскерлік пен түрлі дағдыны меңгеріп, бекітуге қорытынды
жасауға үйренеді.
Модульдік технология географияны оқытуда да кеңінен қолданылуда.
Модуль деп-оқыту материалының мазмұны мен оны оқушылардың игеру
технологиясын біріктіретін ерекше функциялық түйінді атайды. Кеңінен қолдау
тапқан озық технологиялардың бірі М.М. Жанпейісованың Оқытудың модульдік
технологиясы6.
Модульдік оқыту технологиясын мынандай сапалық белгілер ерекшелейді:
Икемділік Оқушының жеке ерекшеліктеріне бейімделуі;
Оқытудың түрі мен іс-әрекетінің тәсілдері;
Жекелеген тақырыптардың ішіндегі модульдердің өзара байланыстылығы;
Модульдік сабақтарда оқу процесінің әртүрлі кезеңінде өткізу
мүмкіндігі;
Мүғалім мен оқушының қарым-қатынасының формасының өзгеруі
Ақпараттық жарылыс көптеген пролемаларды тудырады, оның ең маңыздысы
білім беру мәселесі. Білім беруді автоматизациялау ерекше қызығушылық
туғызады, өйткені қолды әдістер техникалық құралдарды қолданбай өз
мүмкіндіктерін аша алмайды. Білім беруді автоматизациялаудың аса тиімді
жолы (ЭВМ) ЭЕМ –н қолдану, яғни оқушыларды оқыту мен олардың білімін
бақылап тексерудің нәтижелерін өңдеуде машина уақытын қолдану болып
табылады. Компьютерді барынша қолдану әдістемелік құралдарды жасауда
жеңілдіктер туғызады. Сонымен қатар электронды оқулықтар мен әдістемелік
құралдарды компьютерде көрсетудің көптеген маңызды артықшылықтары бар.
Геоақпаратты жүйе географияда тұтас саланы – географияда ақпаратты
жүйелерді қолдану туралы ғылыми- геоинформатиканы бөліп қарастырады.
Геоақпараттық технологияның негізгі өнімі әртүрлі объектідегі сандық атлас
карталарын өңдеу жолымен қажетті ақпараттарды генерализациялау болып
табылады.
Жаңа инновациялық әдіс – тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың
бірден – бір жолы.Оқыту үрдісінде оқушытің білім қорын молайтуға,
белсенділігін арттыруға шығармашылық қабілетін жетілдіруге көмегі зор.
Қазіргі кездегі жаңа технологиялың тиімділігі 1- суретте көрсетілген.
1 – сурет. Қазіргі кездегі жаңа технологиялың тиімділігі
Мектеп мұғалімдерінің инновациялық білім беру технологияларын дұрыс
таңдап алуы және оны тиімді пайдалануы оқытудың сапасын арттыруға септігін
тигізеді.
Жалпы география пәндеріндегі инновациялық, іс – әрекеттер
педогогикалық білім берудегі инноватикалық білімнің дамуына байланысты.
Соңғы он жылдықта инновация ұғымы кеңінен таралды. Инновациялық
қозғалыстар білім беру жүйесінің жаңаруының айғағына айналды. Инновациялар
бірнеше мәселелер тоғысында пайда болады және одан ауытқымай жаңа
мәселелерді шешеді,білім беру үрдісінің үздіксіз жаңарып тұруына мүмкіндік
береді.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс-жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Практикаға барған уақытта мұғалімдердің инновациялық
технологияларды қолдануға ұмтылғаны байқалды. Инновациялық
технологиялардың түрлері өте көп. Мысалы:
1.Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік
негізінде құру педагогикалық технологиясы:
● ынтымақтастық педагогикасы;
● ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
● адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин.).
2.Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту
технологиясы:
● ойын-сабақ технологиясы;
● проблемалық оқыту;
● модульдік оқыту технологиясы;
● Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
● Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3.Оқушы процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне
негізделген оқыту технологиясы:
● бағдарламалап (программалап оқыту);
● дифференциалдап оқыту;
● даралап оқыту;
● ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
● компьютерлік технология.
4.Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне
қарай құрылған оқыту технологиясы:
● ірілендірілген дидактикалық бірліктер;
● мәдениет диалогы;
● экология және дидактика жүйесі;
● ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру
технологиясы.
5.Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
● Сауаттылыққа тәрбиелеу Кушнир технологиясы;
● М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
●Вальдорф педагогикасы;
● Еркін еңбек технологиясы;
● Кешенді политехнологиялар;
● Школа самоопределения;
● Школа для всех;
● Школа парк.
География мамандарын даярлауда инновациялық білім беру – оқу
және әлеуметтік тәрбиелік іс – әрекеттің үрдісі мен нәтижесі, ол жеке
маманның және жалпы қоғам іс – әрекетінің жаңа түрін жоспарлайды және
ынталандырады. Географияны оқытуда инновацияны енгізу мен таратудың
көпшілігі оны дамытушы болып табылатын маманға байланысты.
География пәндері біркелкі бағдарлама мен біртектес әдістемемен ,
біркелкі оқу жоспарымен жұмыс істейді. Сондықтан кейінгі жылдары география
ғылымында жиі пайдалана бастаған жаңа ұғымдардың бірі инновация болып
табылады. Инновацияны жете түсініп, инновациялық әдіс – тәсілдерді оқу
орындары өміріне кеңінен енгізу оқушылардың саналы да, сапалы білім алуының
бірден – бір шарты болып табылады.
География сабақтарындағы инновациялық технологиялар қазіргі
заманға сай сабақ құрылымын жаңаша құрудың жолдарын іздестіреді. Ол үшін
сабақты жаңаша құрудың қажеттілігіне көз жеткізе отырып, оның жаңаша әдіс –
тәсілдерін үйрену және қайта құрудың негізгі жолдарын талдап зерттеу керек.
Ең тиімдісі сабақты жаңаша қайта құрудың жолын анықтау қажет.
Оқытудың стратегиясы дегеніміз – сол пәннің мақсатын ашу,
оны оқушыларға жеткізу үшін ең жоғарғы ғылыми жетістіктермен жасалған іс
жоспар.
Оқытудың тактикасы дегеніміз – стратегиялық ғылыми жоспарды
өте жоғары әдіс – тәсіл арқылы оқушыларға түсіндіре білу. Жаңа
педогогикалық технология бұл әрбір сабақта пайдаланылатын өте қажетті және
сол тараумен тақырыпты оқушыларға жеткізудің, түсіндірудің мұғалім
тарапынан ең тиімді тәсілі.
Қазіргі кезде білім беру үдерісінде бірнеше жаңа педогогикалық
технологиялар қолданылады. Ғылымға мықтап енген “педагогикалық
технология” ұғымына әртүрлі түсініктемелер берілген.
“Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басылуы мақсаттарымен
біріктірілген – пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие процесін
ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің
мазмұнының формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері,
мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының
дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды”[2].
Педагогикалық технологияға - В.Л.Бесполько – практикада іске
асатын нақты педагогикалық жүйе – деген анықтама береді. Ал
педагогикалық жүйені тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы
ұйымдастырылған, мақсаты бір-бірімен өзара байланыстағы әдіс – тәсілдер
деп қарастырады. Оқытудың технологиялары – дидактикалық жүйенің
құрамдас, процессуалдық бөлігі. Педагогикалық технологиялар - оқыту
процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі –
деген анықтамалар бар. Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны арнайы
лайықтаған әдістер, амалдар тәрбие құралдары түріндегі психологиялық –
педагогикалық қондырғы деп түсіндіреді [3].
Педагогикалық технологиялардың философиясы ізгілік жеке бастық
даму теориясына негізделген.
П.К.Cелевко педагогикалық, мәнділігіне, қолдануына ұйымдастырылуына қарай
төмендегідей топтарға бөледі:
- Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке
әдістемелік, модульдік);
- Философиялық негізіне қарай (материалистік, идеалистік,
диалектикалық, метафизикалық ізгілікті, ғылыми прагматикалық т.б.);
- Психологиялық дамудың жетекші факторына қарай (биогендік,
социогендік, психогендік);
- Ғылыми тұжырымдамасына қарай (ассоциативті, рефлекторлық,
биховиристік, дамытушылық);
- Тұлғалық құрылымдары бағыттылығына қарай (ақпарттық, әрекеттік,
сезімдік, эвристикалық, қолданбалы, өзін-өзі дамытушы);
- Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай (білімділік және
тәрбиелік, жалпы және кәсіби бағыты, гумандық).
Жаңа технология деген не?
Ең алдымен “техника, технология”, “оқыту технологиясы”, “білім
беру технологиясы”, “педагогикалық технология”, “жаңа педагогикалық
технология” терминін білуіміз керек.
“Техника” терминінің екі мағынасы бар.
біріншісі - өндіріс құралдардың жиынтығы;
екіншісі – бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
“Технология” сол тәсілдер жүйесі (ілім) деген мағына білдіреді.
Бүгінгі таңда П.Э.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті–тұлғалық технологиясы, В.Ф.
Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельдік оқыту
технологиясы, П.И. Третьяковтың, К. Вазинаның модельді оқыту техноло
гиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспольконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараев, Ә.Жүнісбек, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ. Қабдықайыров,
С.Н.Лактионова, М.М.Жанпейсова және Қ.М. Нағымжановалардың және т.б.
ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолданылуда
[2]. Білім беру үрдісіндегі жаңа педагогикалық технологиялар 2-суретте
көрсетілген.
2– сурет.Білім беру үрдісіндегі жаңа педагогикалық технологиялар
Проблемалық оқыту: Проблемалық оқыту технологиясын пайдалану барысында
оқушыларға өздігінен іздену әрекеттену әдістерін меңгерту қажет. Сонымен
қатар, оқушылардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамыту.
Оқушылардың шығармашылық ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету.
Проблемалық оқыту оқушының бұрыннан меңгерген біліміне сүйеніп, мәселені
толық шешу үшін аздаған өзіндік ойын, шығармашылық шешімді,дербес әрекетті
қажет ететін проблемалық жағдайға алып келуі қажет. Мысалы, мен география
сабағында зертханалық жұмыстар кезінде картадан қажетті номенклатуралық
атауларды және мемлекет шекараларын таба білу белгілі бір аумақтың
физикалық географиялық жағдайларын анықтау – оқушылардың ой – өрісін
дамытады, дүниежүзі бойынша елдің, жердің т.б. аталуына саяхатқа шығу, ой
арқылы дамытылып қалыптастырылады, әрі сөздік қорын молайтып тілін
қалыптастыруға ерекше мүмкіндік туғызады.
География сабақтарында қызықты ойындар белгілі бір орын алады.
Мысалы, ұқсас номенклатуралар, география саяхатшылары атымен қандай құрлық
аталды т.б. ойыны арқылы оқушылардың көру, есте сақтау, олардың бір –
бірімен байланысы арқылы ой – өрісі дамиды. Мысалы, географиялық оқу құрал
жабдықтарының түрлерімен таныстыру мақсатында сөйлем немесе красворд
құрастыру. 1) Талшын таңертен тұрып түрлі тақырыптық карталарды, теллуриді,
тау жыныстарын, тыңайтқыштарды, термометрді т.т. топтастырып тауға тартты.
2)Кенжегүл кеше кешке картаны, компасты, кодоскопты, картонды кабинетіне
кіргізді. Бұл ойынның мақсаты оқушылардың тану, көру қабілетін дамытып,
білім біліктерін қалыптастыру.
География сабағында Дьяченконың топтап оқыту технологиясын
қолдануға болады. Ондағы мақсат – ұйымшыл, бір – біріне көмектесіп
отыратын, іздене білетін білімді оқушы тұлғасын қалыптастыру. Бұл
технология оқушытің ой – өрісі, белсенділігін арттырып, білім сапасының
дамуына көмектеседі. Топта 22 оқушы бар, оларды үш топқа бөліп, оларға
келесідей атаулар берілді :
мықтылар
сенімділер
әлсіздер болып белгіленеді.
1 – 2 топтағы мықтылар мен сенімділер берілген тапсырманы өз
беттерімен орындай алады және бір – біріне көмектесе отырып, ой пікірлерін
толықтырып білімдерін қорытындылап ұштастыруға мүмкіндік жасайды.
Ал, 3 топтағы оқушытер қосымша жұмыс істеуді қажет етеді.
Сондықтан 1 – топ оқушытері көмектесуге тура келеді, (оқушылардың қалауы
бойынша). Мықты да, сенімділер үлгерімі нашар оқушыларға қаншалықты
дәрежеде көмек бере алатыны үнемі қадағаланды. Аз уақыттың ішінде
оқушылардың ілгерілеуі байқалады. Сенімді оқушылардың саны арқылы жақсы
оқитын, үлгерімі жоғары оқушылардың саны артады т.б.
Қорыта келгенде, еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақтың білім
деңгейімен өлшенеді. Сондықтан инновациялық технологиялардың түрлі
тәсілдерін, оқытудың жаңа технологияларын қолдана отырып, оны дер кезінде
қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу, әрбір оқытушының міндеті болуға
тиісті.
Бүгінде география сабақтарына байланысты арнайы оқу бағдарламалары
мен электронды оқулықтар жасалып, заман талабына сай білім беру техникалары
арқылы білім алушылардың өз бетінше ізденісін қалыптастырып, олардың
шығармашылық әлеуетін барынша жүзеге асырып, дамуына мүмкіндік беретін
білім алу бағыттары кеңеюде.
Жоғары педогогикалық оқу орындарында жүргізіліп жатқан реформа
жастарды география сабағына бейімділікке оқыту, еңбекке тәрбиелеуді
жетілдіру, оқу әдістемелік жұмыстарын жаңаша түрлендіре білуді ойластырады.
География сабағын оқыту үрдісі оқушыларға экономикалық білім беру мен
тәрбиелеу жұмысы басты екі бағытқа бөлінеді. 1)Әрбір оқушыке қажетті
экономикалық білім мен тәрбие. 2)Оқытудағы кәсіби бағытты күшейту мен білім
беру түрлерін бөлуге мақсатты дайындалуға байланысты. География пәндерінде
аудиториядан тыс сабақтардың басты мақсаты – оқушылардың географиялық
сауалдарға деген қызығушылығын қалыптастыру және олардың географиялық
сауаттылығын арттыру, еліміздегі шаруашылық мәселелерін ғылыми негізде
шешудегі географияның рөлі туралы білімдерін кеңейту. Сонымен бірге,
оқушылардың географиялық білімдегі үлгілерді құрастыру бейімділігімен ой –
өрісін дамытуда маңызы зор. Демек, оқушылардың білім – біліктілігін
арттыруда алға қойған мақсаттары мен география сабақтарын аудиториядан тыс
оқытудың өзгешелігін ескере отырып, оқу материалдары мазмұнын іріктеудің
төмендегі белгілері анықталды :
аудиториядан тыс сабақтарда оқушытерді нақты географияның (мәселен,
географияны оқытуда қолданылатын құралдармен, географиялық есептермен және
т.т.)жекелеген элементтері мен таныстырғаннан гөрі, жалпы білімдік маңызы
бар өзекті географиялық сауалдарды қарастырған жөн;
курстың мазмұны оқушылардың білімді игеру ерекшеліктеріне сәйкес
радио, теледидар, интернет баспасөзден алған ақпараттарына және басқада
ақпараттары мен біліміне ыңғайласып, оларға қолайлы болуы тиіс;
геогрфиялық мәселелерді суреттеуге пайдаланылатын ақпарат оқушыларға
таныс және мүмкіндігіне орай бағдарламалық материалмен байланысты болуға
тиісті ;
аудиториядан тыс оқу материалының мазмұны мен оқушылардың оқу – ісі
әрекетін ұйымдастыру олардың жалпы дамуына, оның ішінде географиялық
білімге қабілеттілігіне сәйкестендіруге тиісті.
Аудиториядан тыс сабақтар өткізуде мынандай тәсілдерді қолдануға
болады : берілген тақырып мазмұнының қолайлылығы мен қызықтылығына сүйене
отырып, географиялық материалдар тапсырмаларындағы өзекті мәселені баяндау
сөзімен тұжырымдап айту. Бұдан кейін оқушытерді қажеттілігіне орай
тарсыпманы орындау барысында суреттеу мүмкіндігінен ауыстыру арқылы
тапсырмалардың географиялық үлгілерін құруға қалыптастыру.
Аудиториядан тыс сабақтарда тәжірибе жасаушы мұғалімдер
пайдаланған бірқатар оқу әдістемелік тиімділігі мынандай :
Географиялық жаңа терминдер мен ұғымдар және олардың мазмұынына
қысқаша түсініктер берілген географиялық түсіндірме сөздік құрастыру
бойынша жұмыстар ;
ойлану үшін сауалдар және географиялық танымдық тапсырмадар қою;
Прболемалық жағдайлар жасау (бұл үшін бірнеше теориялық және
практикалық тапсырмалар жасалып, оқушытер алдына қойылады, олар мұны
орындау кезінде игеруге қатысты жаңа білім жолдарын ашады);
Өңделген сауалдар жүйесі арқылы оқу материалдары бөлігінде
эвристикалық әңгіме түріндегі мазмұндама;
Үйірме, жұмыстарында да хабарламалық әдістер де кеңінен қолданылады.
Оқушылардың білім – біліктілігін мақсатындағы инновациялық
сауаттылығын арттыруда аудиториядан тыс сабақтардың мүмкіндігі, алынған
географиялық есептеу,түсіндіру арқылы және түрлі тақырыптардағы көптеген
экономикалық және географиялық білім тапсырмаларын қарастыру арқылы
орындалады. География сабағында оқушыларға білім беру хабар берумен
шектеліп қалмайды, оны қолдану тиімділігінің жолдарын көрсетіп, нәтижесінде
оқушылардың ой – өрісін кеңейте отырып, оларға географиялық тұрғыдан әсер
етеді.
Географиялық білім беру саласындағы инновациялық
технологиялар, 12 жылдық білім беру барысында географиялық білім беруді –
ақпараттық технология негізінде оқыту әдістемесі және білім беру
саласындағы ақпараттық мәдениет негіздері тағы да тақырыптар бойынша
білімін жетілдіру курстарын ұйымдастыру қажеттігі қазіргі қоғам талабы.
Географиялық білім беру жүйесін ақпараттандыру мен инновациялық
технологияларды пайдалану білім беру үшін үлкен перспективалар ашады. Соңғы
жылдары компьютерлік, телекоммуникациялық техника мен технологиялардың
қоғам өміріндегі рөлі мен орнында түбегейлі өзгерістер болды. Ақпараттық
және инновациялық технологияларды игеру қазіргі қоғамда әрбір жеке тұлға
оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бірге қажетті шартқа айналды.
Ақпараттандыру ғаламдастыру кезеңінде қазіргі қоғам ақпаратты
нақты тұтынушының ұсыныстары мен қызығуына сай ақпарат ағынын
қалыптастыруға, ақпаратқа көлем және жылдамдық жағынан шектеусіз қол
жеткізеді, сондай – ақ кез келген қашықтықтағы ақпарат көзіне, оның ішінде
оқу ақпаратына назар аударуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін әлемдік
белсенді пайдаланумен сипатталады. Бұл өскелең ұрпақты ақпараттық қоғаммен
зиялы қарым – қатынасқа оқытып, тәрбиелеуге және ақпараттық мәдениетін
қалыптастыруға жағдай жасайды.
Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазіргі заманда жастарға ақпараттық
технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
қажет деп, атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық
және инновациялық технологияны оқу үдерісінде оңтайландыру мен тиімділігін
арттырудың маңызы зор.
Оқытушылар оқушылардың білім алуға деген құштарлығын арттыру
мақсатында оқу үдерісі барысында тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер
жасап, оқытудың жаңа амал тәсілдерін пайдалану мүмкіндіктері, оқушытерді
берілген ақпараттық мағлұматқа оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік
жүйені, түрлі инновациялық технологияларды кеңінен қолдану қажеттігін
қалыптастырады.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудің басты факторы – инновациялық
технологияларды қолдана отырып, сабақ барысында білім алушының
белсенділігін арттыру мәселесіне байланысты. Оқушытің білім –
біліктілігінің жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейіне, ақыл – ой
жұмысына бейімділігі, оқу үдерісіне байланысты білімінің мазмұнын,
формасын, әдістерін меңгерумен, сондай – ақ оқытудың стратегиялық бағдарына
сәйкес үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін
ақпараттың көлемін ұлғайту мен қатар оған бақылауды жетілдіруді назарда
ұстау керек.
Оқушыті оқудағы белсенділік деңгейінің өрістеуінде оның логикалық
дамуы да ескерілуі тиіс. Сондай – ақ тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән
ерекшеліктері мен қатар оқуға деген ынтасы, мотиві айтарлықтай мәнге ие
болады.
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек,
оқушыке олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін
ұғынып, ойлауы мен қатар, көңіліне бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке
саналатыны белгілі.Практикалық іс – әрекеттегі оқушылардың белсенділігін
арттыру деңгейі (3 – сурет).
3 – сурет.Практикалық іс – әрекеттегі оқушылардың белсенділігін
арттыру деңгейі
1.2 Модульдік оқыту технологиясын пайдалану жолдары
Модульдік оқыту технологиясы - оқушы өзінше мақсатты жеке
бағдарламамен толық немесе бөлімдермен оқитындай етіп оқыту процесін
өзгертеді, қайта құрады.
Модульмен оқыту жүйесі 60 жылдардың соңында ағылшын тілдерде пайда
болды. Қазіргі дүние жүзінде модульді оқытудың төрт түрлі жолы бар:
Американдық модуль.
Неміс модулі.
Скавиннің орыс модулі.
Алексюк пен Фурманның Украина модульдері.
Педагогика ғылымының докторы Е.В.Скавиннің ұсынған мектептегі
модуль бірлестігі оқу-тәрбие үрдісіне тікелей және жанама қатысы бар оқу
орындарының бірлесіп дара тұлға тәрбиелеуге жағдай жасау.
Мектептегі модуль бірлестігі - әлеуметтік бейімделген
педагогикалық жүйе. Онда оқушы дара тұлға ретінде орталық ядро болады,
ал оның айналасында білім берудің әдіс-тәсілдері жүзеге асырылып, тәрбие
жұмыстары жүргізіледі [14,15,16,17,18].
Білім беруді ұйымдастырудың дүниежүзілік тәжірибелер де өзін
ақтаған жаңа түрлерін дамыту, оқытудың басты ұстанымдарын айқындау
бағытында біраз жұмыстар іске асырылады. Оның ішінде саралап
оқытудың орны ерекше.
Саралап оқыту дегеніміз - оқушының туа біткен ақыл-ой
қабілетінің жеке даму жан - жақтығына негізделген білім беру жүйесі.
Осы бағытта көптеген педагог ғалымдар ізденіс жүргізіп жатыр.
Барлық педагогикалық жүйе құрам бөліктерінде “инновациялық”
үрдісі іске асу үшін төмендегідей жұмыстар істелуі қажет [19,20,21].
Біріншіден, оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа әдіс-
тәсілдерін қолдану. Бұл бағытта “Дүние жүзінің саяси, экономикалық және
әлеуметтік географиясы” пәні бойынша дәстүрлі емес сабақ түрлері
жасалды.
Екіншіден, жалпы білім беретін мектептегі оқу жүйесінің мазмұнына
өзгерістер енгізу.
Үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілетіне жаңалықтарды тез
қабылдауды қалыптастыру жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Блок түрінде, яғни оқытудың жаңа формасы түрінде оқытқанда
оқытудың арнайы міндеті, тәрбиелеу және дара тұлға тәрбиелеу бірден
іске асады [22,23,24].
Оқу материалын блокпен немесе модульмен беру көптеген
географиялық, экономикалық, экологиялық проблемаларды біртұтас беруге
мүмкіндік туғызады. Жоғарыда атап өткендей, оқыту технологиясының
ұсынылып отырған нұсқасын құруда оқушыларды дамытуға баса көңіл
аудару керек:
оқушы тұлғасының танымдың қабілеттерін дамытуға;
танымдық процестерді (жады, ойлау, зейін, елестету қабілеті)
дамытуға;
оқуға жағымды қызығушылығын қалыптастыруға;
белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға;
тұлғаның құндылықтарға даяр тану және оны жеңе білу, қарым-
қатынас, ойын, танымдық, қауіпсіздік, сырласу, шығармашылық, өзін-өзі
өзектілендіру, өзін-өзі бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал
етеді.
Ұсынылып отырған технологияны түрлі үлгідегі мектептерде (жалпы
білім беретін мектептерде, гимназияларда, лицейлерде), қалалық және
ауылдық жерлерде қолдану бағдарламалық материалды “жақсы” және “өте
жақсыға” меңгерген оқушылардың саны едәуір артқанын көрсетті.
Алайда, бұған мұғалімдердің осы технологияны қолданғанан бергі
үшінші жылдың соңына қарай ғана қол жеткенін атап өткіміз келеді.
Зерттеулер мұндай финаминнің негізгі себептерін анықтауға
мүмкіндік берді.
Бұл технологиямен жұмыс бастаған алғашқы жылы мұғалім сабақтардың
құрылымын, формасын және мазмұнын өзгертеді. Мұғалімнің өз ролі де
түбегейлі өзгереді. Көп жағдайда мұғалім оқу процесін басқарып қана
қоймай, оқушылардың өзіндік дербес танымдық қызметін ұйымдастырады.
Мұғалімге оқушылардың белсенді оқу қызметін ұйымдастыру формаларын
мұқият ойлап, әзірлеуге тура келеді [17].
Ұйымдастырушы кеңесші, “фасилитотор” роліне көшу мұғалімнен өзінің
сана сезімін, оқушыларға қатынасын, эмоциялық және ақыл-ой қуатын
қайта құруды талап етеді. Технологияны қолданудың екінші жылы оқу
процесі біршама тұрақтыландырылады. Мұғаліммен оқушы өздерін нық
сезініп, өз күштеріне сене бастайды. Ендігі таныс болған уақытта
үйрету ойындарды (сабақтарда олардың тек мазмұны ғана өзгереді)
мұғалімнің олардың жүргізу ережесін түсіндіруге кететтін уақытын
үнемдейді. Оқушылар үнемі өзара сөйлесіп, өзара қатынаста болуға әбден
төселеді, бұл олардың өз ойларын дұрыс қиыстырып, сыртқа еркін шығарып
айтуына мүмкіндік береді.
Үшінші жыл көптеген оқушыларда пәнге тұрақты қызығушылық пайда
болуымен сипатталады. Бұл кезеңде оқушылар оқу процесін осылайша
ұйымдастырудың көлемі азаяды, оқу материалы есте жақсы сақталады,
оқушының сөйлеу тілі, қисынды ойлауы дамиды, қорқыныш, мазасыздық сезімі
жойылады, өзін таныту мүмкіндігі пайда болады және т.с.с.
Оқушылар өзара сөйлесудің, оқыта үйрету ойындарының (олардың
негізгі мазмұны – оқу материалы) артықшылығын көреді. Оқу материалына
бірнеше рет қайта оралу, бір күрделілік деңгейінен екіншісіне
қиындықсыз өту оқу модулінің соңында біршама жоғары балл алуға
мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың өз күшіне сенуіне және оларда
оқуға жағымды қызығушылық қалыптастыруға ықпал етеді.
Дарынды балалар сабақта жүйелі түрде, үнемі аса жоғары
күрделілік деңгейінде жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болады. Бұл
олардың интеллектуалдық қуатын жүзеге асыруға ықпал етеді. Көсемдік
(лидерлік) қабілеттері бар оқушылар “кеңесшілер” немесе “жүргізушілер”
ролдері арқылы өздерін таныта алады. Бұл тек олардың бағдарламалық
материалды басқа оқушыларға қарағанда тезірек орындағанында ғана
мүмкін болады. Үшінші жылдың соңына қарай біз бағдарламалық материалды
“жақсы” және “өте жақсы” меңгерген оқушыларды байқауға болады. Модульдік
оқыту технологиясының оқушы тұлғасына және оны дамытудағы ықпалы 1-
кестеде көрсетілген.
Кесте -1. Модульдік оқыту технологиясының оқушы тұлғасына және
оны дамытудағы ықпалы
Оқушы тұлғасының Әсер Модульдік оқыту технологиясының негізгі
қасиеттері ету элементтері
формасы
Танымдық процестер Дамытадмеңгерілген ұғымдар мен түсініктерді
ы “қапшыққа” салып, есте ұстауға мүмкіндік
беретін белгілік үлгілерге, сызбаларға
сүйене отырып, оқу материалын түсіндіру;
Жады адамның екі сигналдық жүйесіне сүйену,
сөйлесу бөлімінің әр сабағында оқушы оқу
материалын оқиды, тыңдайды, жазады.
ДамытадСөйлесу бөлімінің барлық сабақтарында
ы әртүрлі күнделік деңгейіндегі оқу
материалына бірнеше мәрте қайта оралу;
Оқытушының белсенді формасы - ойын арқылы
оқыту, пікір-таластар, жеке және топтың
Зейін жұмыс түрлері;
ДамытадӘрбір оқушының өз еңбегінің соңғы
ы нәтижесіне деген қызығушылы;
Оқушыларды, оқу құралын және басқа
қосымша әдебиеттерді пайдалануды талап
ететін оқу материалымен жұмыс жүйесі.
Адамның екі сигналдық жүйесіне сүйену;
әрбір оқушының нәтижеге қол жеткізуіне
бағытталуы.
- Ойлау Дамытад- тапсырмаларды саралап беру – сөйлесу
- Елес ы бөлімінде оқушыларға берілетін І деңгей
- Қабылдау тапсырмалары;
- Танымдық, оқытудың пікір-талас ойын формаларын
шығармашылық пайдалану;
нәтижелігін технологияда ізденушілік оқыту элементтерн
қанағаттандыру пайдалану;
2.Қажеттіліктерді Қанағатоқытудың белсенді формалары;
қанағаттандыру тандыружеке тәртіппен жұмыс істеу мүмкіндігі;
-қауіпсіздік ға білім дәрежесін бағалаудың тығыз баллдық
(тұлғалық негізгі мүмкінджүйесі;
қажеттілігі) ік тапсырмаларды саралу;
береді сабақтардағы өзара көмек, өзара бірлескен
қызмет;
өзара сөйлесу, серіктестік қарым-қатынас;
өз білімін бақылау, өзін-өзі тексеру.
- Сыйласу, өзін Қанағатсөйлесу бөлімінде өзін-өзі және бірін-бірі
өзектілендіру, тандырутексеру және бақылау жүйесі;
өзін-өзі бекіту, ға тапсырмаларды күрделілік дәрежесіне қарай
- өзара қатынас ойын мүмкіндсаралап беру;
қажеттілігі ік сөйлесу бөлімінде білім дәрежесін бағалаудың
береді тоғыз баллдық жүйесі;
оқытудың ойын формалары;
өзара сөйлесу, оқушылардың өзара қатынасы.
-қиындықтарға дайын - оқу модулінің сөйлесу бөлімі әрбір
болу және оны жеңу оқушының қорытынды бөліміне қиындықсыз және
тиімді өтуін қамтамасыз етеді.
3. Танымдық Дамытадтапсырмаларды үш деңгейлік саралап беру;
қабілеттері ы Б.Блумның таксономиясын пайдалану;
білім дәрежесін бағалаудың тоғыз баллдық
жүйесі;
тұлғалық – бағытталған формалары;
сөйлесу бөлімінің сабақтарын ұйымдастыру;
4. Белсенді сөздік Дамытадтұрақты түрде өзара сөйлесу, ертеңгі
қоры ауызша және ы тақырыпқа әңгімелесу;
жазбаша тілі сөйлесу бөлімінің сабақтарында адамның екі
сигналдық жүйесіне сүйену;
5.Оқуға жағымды Қалыптатанымдық қызметтен қанағаттанып, қуаныш
қызғушылық стырадысезіміне бөлену (оқу модулінің сөйлесу
бөлімі сабақтарындағы “екіліксіз” оқу, “өз
деңгейінде” жұмыс істеу мүмкіндігі, ойынға
қатысу, қорқыныш сезімінің жойылуы, өзіндік
және өзара бірге дайындалу мүмкіндігі, -
субъектілік қатынастар).
Соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың,
Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, осындай-ақ, профессор Ж.Қараевтың
оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді
демократияландыру мен ізгілендіру ұстамдарына негізделеген жаңа
педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде
қолданып жүр.
Модульдік оқытудың "өзегі" – оқу модулі. Олар:
- ақпараттық аяқталған блогынан;
- оқушы іс – әрекетінің мақсатты бағдарламасынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмым
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Модуьдік оқытудың басқа оқыту жүйелерінен ерекшелігі мен
айырмашылығы:
1. Оқу мазмұнынының меңгерілуі қойылған мақсатқа сәйкес жүзеге
асатын жекелеген кешендер түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып,
онда тек оқылатын мазмұн көлемі ғана көрсетіліп қоймай, оны меңгеру деңгейі
де анықталады. Сонымен қатар оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары
көрсетілген жазбаша нұсқау алады.
2. Мұғалімнің оқушылармен қарым – қатынас түрі өзгереді. Ол
модульдер арқылы, басқарушы мен бағынушы арасындағы жеке қарым – қатынас
процесі арқылы жүзеге асады.
3. Оқушы көп уақыт өз бетінше жұмыс атқарады, ол мақсат қоюға, өзін
жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға, өзін бағалауға үйренеді.
Модульдік оқытудағы мақсат:
Оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын
өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істей білуге үйрену.
Бастапқы ғылыми идеялары: Модульдік оқыту іс – әрекет принципіне
негізделген: оқушының кейде ғана емес, жүйелі түрде белсенді іс – әрекеті
болғанда ғана білім мазмұны сналы меңгеріледі. Сондықтан мұғалім
тапсырмаларды дайындағанда оқушыларды оқу мақсатына бағыттайды, оның
қабылдауына жағдай жасайды, балалардың өзін – өзі бақылау және бағалау
жүйесін анықтайды, сол арқылы өзін – өзі басқаратын рефлексивті оқыту
процесін қамтамасыз етеді:
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген;
Егер оқушы тапсырманы мұғалімнің немесе сыныптастарының көмегімен
орындайтын болса,(дем беру, бағыт көрсету), онда ол өзінің жақын даму
аймағында деп есептеледі. Бұл баланың психикалық функциясының жетілуіне
септігін тигізеді, өйткені ол бүгін басқалардың көмегімен орындаған
тапсырманы ертең өзі орындай алады, яғни бір цикл аяқталады да, оқушы
актуальды даму аймағына енеді. Осылай жаңа деңгейде келесі цикл бастау
алады.
Модульдік оқытуда бұл цикл мұғалімнің оқушыға беретін көмегінің
мөлшері мен мазмұнын саралап, оқу әрекетін әртүрлі формада (жеке, топтық,
тұрақты жұптың және ауыспалы құрамда) ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
Модульдік технология негізінде бағдарламалы оқыту алынған.
Бағдарламалы оқытудың мынадай белгілері: іс – әрекеттігі нақтылық
логика, белсенділік және оқушының өзінше жұмыс істеу мүмкіндігі, жеке
жұмыстың қарқыны, нәтижелерді салыстыру (аралық және қорытынды), өзін – өзі
бақылау мен өзара бақылау – модульдік оқытуға да тән.
Модульдік технологияның қарқындылығы. Интенсивтілігі оқыту процесін
оңтайландыруды, яғни аз күш, аз уақыт, аз құрал жұмсай отырып жоғары
нәтижеге жетуді талап етеді.
Мұғалім мен оқушы іс – әрекетінің жүйесі.Модульдік бағдарлама
жасаудағы мұғалім іс – әрекетінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың ғылыми негіздері
География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
1.2 Модульдік оқыту технологиясын пайдалану
жолдары ... ... ... ... ...
Материктер мен мұхиттар географиясын оқытуда модульдік
технологиясын пайдалану әдістемесі
Материктер мен мұхиттар географиясы курсындағы сабақты
өткізудің әдіс-тәсілдері мен сабақ
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Материктер мен мұхиттар географиясы курсын оқытуда модульдік
технологияны пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда еліміздің жоғары білім
жүйесіне енгізіліп жатқан инновациялық технологиялар мен оқыту болашақ
маман даярлаудың халықаралық стандарттары талабының бірі болып табылады.
География сабағында білім берудегі инновациялық технологиялардың басты
ерекшелігі білім алушылардың білім деңгейі мен сабаққа ынта-жігерін және ой-
өрісін арттыру.
Оқу жүйесін қайта құру кезеңінде оқыту әдістемелеріне де
көңіл бөліп, заман талабына сайларына ғана қолдау көрсетіп,
іріктеген жөн болар еді. Етек жайған нарық жағдайында шығармашылық
қабілеттері бар оқушыларды анықтай отырып, оларды әрі қарай оқытудың
ғылыми тұрғыдан негізделген біртұтас әдіснамасын құрастырудың маңызы
үлкен. Оқыту жұмысының табысты болуы, оқытудың озық әдістерін
қолдануға ғана байланысты болып қоймай, оқушылардың шығармашылық
қабілеттерінің әр түрлілігін ескеруге де байланысты болатындығы
ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Шығармашылық қабілеттің балада
қалыптасуы кең диапазонды: ақыл – ой қалыптығынан бастап жоғары
дәрежедегі таланттылық, жалпы дарындылыққа дейінгіні қамтиды.
Сондықтан да барлық оқушыларды бір нұсқалы бағдарламамен оқытар
болсақ, дарынды балалардың қабілетті дамуына зиян келтірген болар
едік.
Егеменді Қазақстан Республикасының ағарту саласындағы бағдары
білім беру мекемелеріндегі прогрессивті үрдістерге, реформаға нақты
алғы шарт болуда. Осыған орай ағарту саласында да жаңа сипаттағы
білім беру мекемелерінің ашылуы, білім беру мазмұнының жаңартылып
жасалынуы, жаңа педагогикалық технологиялардың қарқынды дамуы мен
қолданылуы, дүниежүзілік білім беру тәжірибелері мен тенденцияларының
ескерілуі сияқты инновациялық іс - әрекеттер өзекті болып табылады.
Сондықтан да дәстүрлі оқу үрдісін ізгілендіру, инновациялық іс -
әрекеттер, жаңарту бүгінгі күннің талабы.
Қазақстан республикасының Білім туралы заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға
және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар
жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу –
деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін мұғалімнің ізденісіне байланысты. Осы
Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл
процесс білім парагдимасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі
екі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі
объект – субъектілі педагогикасының орнын басқасы басты, ол балаға
оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектелендіруге, өзін
танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде
бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құрамы
оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған
өзара әрекеті болып табылады.
Бүгінгі таңда П.Э.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті–тұлғалық технологиясы, В.Ф.
Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельдік оқыту
технологиясы, П.И. Третьяковтың, К. Вазинаның модельді оқыту техноло
гиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспольконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараев, Ә.Жүнісбек, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ. Қабдықайыров,
С.Н.Лактионова, М.М.Жанпейсова және Қ.М. Нағымжановалардың және т.б.
ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолданылуда
[2].
Әлемнің әртүрлі елдерінде (АҚШ-та, Ұлыбританияда, Бельгияда,
Ресейде және т.б.) жүргізілген зерттеулерде оқытудың технологиялық
тәсілінің тиімділігі дәлелденген. М.Поташниктің пікірінше, бұл бір
жағдайларда – технолог ғалымдар жасаған “индустриалдық” нұсқасы, оның
мәні бекітілген ережелер мен тәсілдерді қатаң сақтау болып табылады, ал
басқа жағдайларда құрылымның “жұмсақ” нұсқасы, ол өзгерістер мен
түзетулерді қажеттілікке қарай енгізуді ұғынады.
Географияға байланысты арнайы зерттеу жүргізген ғалымдар:
Ә.С.Бейсенова, Ә.Б.Бірмағамбетов, М.Белгібаев, М.Ж.Жандаев, М.Ж.Жапбасбаев,
Г.М.Жаналиева, М.И. Иманкулов, Қ.Карпеков, А.Медеуов [4,5,6,7,8]. Солардың
еңбектерінің негізінде мектеп географиясының талабына сай әр түрлі
ғылыми еңбектер, әдістемелік құралдар мен нұсқаулар, бағдарламалар
жазылды.
Зерттеудің нысанасы: Жалпы орта білім беретін мектептегі
Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы сабақтарында модульдік
оқыту технологиясынан пайдаланудың оқу үрдісі.
Зерттеудің болжамы: Модульдік оқытудағы мақсат оқушының өз бетінше
жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген
тәсілдері арқылы жұмыс істей білуге үйрету. Осы теориялық білімдерді
практикамен ұштастырса, онда оқушылардың өз беттерінше ойлауға, болжай
білуге, тұжырым жасауға қабілеттері дамиды.
Зерттеудің мақсаты: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың маңызды
түрлеріне талдау жасап, оларды қолдану арқылы негізгі бағыттарын
көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың теориялық педагогикалық
негіздерін айқындау.
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың жолдарына талдау жасап
анықтау.
3. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда
модульдік оқыту технологиясын пайдаланудың тиімді әдіс – тәсілдерін
анықтау.
Зерттеу әдістері:
- тақырыпқа байланысты бұрын – соңды шыққан жаратылыстану,
педагогикалық, әдістемелік және ғылыми – теориялық еңбектермен
танысып, талдау жасау;
- библиография түзу;
- озат мектептердің іс – тәжірибелерін жинақтап, талдау жасау;
- тәжірибе жүргізу;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясы пайдалану жолдары
негізделген.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Материктер мен мұхиттардың
физикалық географиясын оқытуда модульдік оқыту технологиясын
пайдаланудың әдіс – тәсілдері, үлгі – жоспарлары анықталады және ол
үлгі – жоспарларды география пәні мұғалімдері көмекші құрал ретінде
пайдалануларына болады.
.
1 География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың ғылыми негіздері
1. География сабақтарында инновациялық технологияларды
пайдаланудың тиімділігі
Қазақстанда қазір білім берудің ұлттық модулін орнату жүріп жатыр.
Бұл процесс білім беру парадигмасының өзгеруімен қатар жүріп
жатыр(парадигма грек тілінен мысал, үлгі). Теориялар мен әдістемелердің
негізгі жетістіктерінің жүйесі үлгіге алына отырып білім және пән бойынша
зерттеу практикасы ұйымдастырылуда. Барлық педагогикалық жүйе құрамы
бөліктерінде “инновациялық”, “жаңалық тану” үрдісін іске асыру үшін
жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Ұлттық деңгейде қойылған мақсатты жүзеге асыруда географиялық білімнің
алатын ролі зор. Қазіргі мектептердегі географияны оқыту әдістемесіне
талдау жасайтын болсақ, дәстүрлі оқу жүйесінің басымдылығы байқалады. Бұл
дәстүрлі оқыту жүйесінің жеткіліксіз жағы мұғалімнің авторитарлық
ролінің басымдылығы, яғни мұғалім жаңа сабақты түсіндіреді , келесі сабақта
оны оқушы қаншалықты меңгергенін тексерумен ғана шектеледі. Бұл жерде
оқушы объект ретінде қалып қояды, оқушының өз мүмкіндіктерін іске асыруға,
өзін-өзі дамытуға, өздігінен дамуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан
мектепте географиядан білім беруді жетілдіру, яғни оқыту мақсатына
сәйкес күтілетін нәтижені жоспарлау қажетті туындап отыр. Осыған орай
болашақта географиядан білім саласын қамтамасыз ету үшін оқу нәтижелерін
анықтау, оқу процесін ұйымдастыру, оқушының компоненттілігібіліктілігі
алдыңғы орынға шығу керек. Географиядан білім берудің мазмұндық және
процессуалдық негізін анықтаудың бұл жолы баланы оқу материалдарын
дайын күйінде алуға емес, өз бетімен ізденуге, өзіне қажетті білімді
іздестіруге керекті қасиеттермен қаруландырады. Соның ішінде географияда
кеңінен қолданылатын салыстырмалы тәсіл оқушылардың өзіндік жұмысын
орындауға, әрі танымдылығын арттыруға, критикалық талдау жасауға мүмкіндік
жасайды.
Барлық педагогикалық жүйе құрамы бөліктерінде инновациялық,
жаңалық тану үрдісі іске асуы үшін төмендегідей жұмыстар істелуі тиіс.
Біріншіден, өсіп келе жатқан ұрпақтың білім алуын жаңа бағытқа салу үшін
оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа әдіс-тәсілдерден қолдану.
Екіншіден, жалпы білім беретін мектептегі оқу жүйесінің мазмұнына
өзгерістер енгізу. Үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілеті жаңалықтарды тез
қабылдауды қалыптастыру және ол жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Бірақ оқыту технологиясын енгізу оқытудың дәстүрлі әдістерін алмастыру
емес, қатарластырып қолдану, себебі ол да пәннің әдістемелік құрамдас
бөлігі болып табылады 1 .
Технология термині шетел әдістемесінен алынған. Технология – оқушы
мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру және
жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты
ойластырылған үлгісі . Оқыту технологиясы-оқытудың тиімді жолдарын
зерттейді, ғылымда оқыту процесіне қолданылатын әдістер, тәсілдер мен
қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе қызметін атқарады.
Технологияның екі түсінігі бар:
а) тиімді оқыту әдістемесін жасауды білдіретін оқыту технологиясы; б)
оқыту барысында технологияны пайдалану. Соңғы оқыту технологиясы
технологиялық құралдарды оқыту үрдісінде пайдалану деп түсіну керек. (ЭВМ,
компьютер бағдарламалары, оның ішінде географиялық жаңа мультимедиялық
оқулықтары және т.б). Бірақ екі жағдайда технологияны қолдану дидактикалық
есептерді шығару кезінде оқушыларға әсер ету тәсіледерін жетілдіруге
бағытталған. 2 .
Оқу процесінде қолданылатын ең тиімді технологиялардың бірі –оқу
жүйесі арқылы іске асатын педагогикалық технологиялар болып табылады.
Педагогикалық технология –практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің
жобасы. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз-белгілі бір қабілеті бар дара
тұлға қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі.
Бұл жағдайда оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы-сабақ
өзгереді. Оның өзгеруі мектептің білім беру тұжырымдамасының өзгеруімен
байланысты. Сабақтың басты мақсаты- ұстаз оқушыларға білім беру керек
болатын, ал мұнда оқушыларды өздігінен шығармашылық жұмыс істеуге жүйелі
түрде баулу болады. Қазіргі сабақтардың ерекшеліктері бірлесе жұмыс істеу
атмосферасы, оқушылармен қарым –қатынастағы өзгеріс оларды оқуға, ұстаз
еңбегіне араластыру. Сондықтан да ұстаз сабақ барысында күшін оқушылардың
танымдық әрекетін өздігінен ұйымдастыруды үйретуге жұмсайды. Егер де
сабақты шығармашылық бағытта өткізсе, сабақ бікелкі, күнделікті
жалықтыратындай болмайды. Ол әрекеттің әртүрлі формаларын қамту керек,
сондықтан сабақты саяхат –сабақ, диспут-сабақ, конференция –сабақ
түрлерінде өткізуге болады 3.
Көптеген география оқулықтарына енгізілген, журнал беттерінде жарық
көрген оқытушылардың жұмыс тәжірибесінен және мақалаларда жарияланған
технологияларының бірі оқушылардың оқу әрекетін қалыптастыру технологиясы.
Бұл технологияда оқу әрекеті оқушылардың дәрістегі белсенділігінің ерекше
бір түрі ретінде қаарстырылады. Олар оқу тапсырмаларын шешу көмегімен
білім алуға бағытталған. Егер қалыптасқан әдістеме мұғалімге не істеу керек
екенін жазса, оқу әрекетін қалыптастыру технологиясы оқушы оқу
тапсырмаларын қалай шешу керек екендігі түсіндіреді. Сабақ алдында сыныпқа
оқу тапсырмалары таратылады, ол сабақ барысында шешіледі де сабақ соңында
нәтижесіне тесттің көмегімен диагностикалық тексеру жүргізіледі. Оқу
әрекетін қалыптастыру технологиясы, оқу тапсырмаларының жүйесін мұғалім
қандайда бір курс, тарау немесе тақырып бойынша құрастырады. Өз қызметінің
және соған байланысты оқушылар әрекетінің өзара байланысын ұйымдастыру
жобаларын жасайды және тест тапсырмаларын дайындайды. Оқу тапсырмалары мен
тесттер жүйесін әдістемелік құралдардан (практикум,мектеп түлектерін
дайындау сапасын бағалау жинақтары және т.б.) алуға болады. Бұл
технологияны қолдану В.П. Сухов, В.Я.Ромм және В.П.Дроновтың оқулықтарында
және журналдардың бірқатар мақалаларында жақсы ашылып көрсетілген.
Дифференциалдық оқыту технологиясы да география әдістемесінде жақсы
белігілі. Оны қолдану кезінде сынып оқушыларының типологиялық
ерекшеліктері ескеріліп, шартты топтарға бөлінеді. Топтарды жинақтау
кезінде, оқушылардың оқуға жеке көзқарасы, білімділік деңгейі, пәнді оқуға
қызығушылық деңгейі ескеріледі. Тапсырманы орындау мазмұны, көлемі,
күрделілігі, әдісі мен тәсілдері бойынша және оқыту нәтижелерін
диагностикалау үшін әртүрлі деңгейлестірген бағдарламалар жасалған.
Географияны оқыту әдістемесінде оқыту технологиясын қолданудың едәуір
тәжірибесі жинақталған. Оның ішінде ең танымалы оқыту технологияларының
бірі- оқу жұмысы әрекеттерін қалыптастыру технологиясы. Оқу жұмысы
әрекеттерін қалыптастыру технологиясында ережелер, үлгілер, алгоритмдер
және географиялық объектілердің жазбалары мен сипаттамаларының жоспары
келтіріледі. Бұл технология бірқатар география оқулықтарында, әдістемелік
нұсқауларда жеткілікті түрде орын алған және көптеген география
мұғалімдері жұмысында жақсы игерілген.
Георафияны оқыту процесінде бұрыннан бері Шаталовтың – тірек
сигналдары технологиясы ( логикалық тірек конспектілері-ЛОК) жеткілікті
түрде қолданылып келе жатыр. Географияны оқытудағы логикалық байланыстар
схемасының ролі туралы Н.Н. Баранский былай деп жазған ! Схемалар басты
және негізгіні айыруға үйретеді, логикалық байланыстарды іздеуге, анықтауға
және сабақты игеруге оқушыларға әдеуір көмек береді 4. Жасалынған тірек
конспектілер, оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілетін дамытады, және
оқу жұмысы нәтижелерін өз бетімен бақылауды іске асыруда тіреу болады5.
Байланыс схемаларын мұғалімдер үнемі пайдалануда.Практикада мұғалімдер бұл
технологияны жақсы меңгерген. Бұл технологияға байланысты бірқатар
мақалалар мен кітаптар жарық көрді.
Көптеген география мәселелері теория сабақтарда деңгейлеп, саралап
оқу әдістемесін пайдаланады. Теория сабақтарында деңгейлік, саралау әдісін
қолдану әр оқушының жеке қабілеті бойынша жұмыс істеп, ойлау өрістерін
дербес таныта алады. Мұнда оқушының өздігінен жаңа тақырыпты игеруіне
қолайлы және қызықты тапсырмалар беріледі. Деңгейлік тапсырмаларды таңдау
әр оқушының өз еркіне қалдырылады. Өйткені әр оқушы өз мүмкіндігіне қарай
тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға ерікті. Деңгейлік тапсырманың
ерекшелігі сонда, қиын деңгейді таңдағандарға уақыт аз бөлініп, сұраққа
тікелей жауап беру талап етіледі. Оқушыға жауап тыңдауға ерік беру оның
жігерін көтеруге, өзіне деген сенімінің молаюына алып келеді.
География мұғалімдері жұмысы практикасында ойын сабақ әрекеті
технологиясы кеңінен тараған. Географиялық ойындар еркін шығармашылық іс-
әрекет ретінде оқушының ойын, қиялын дамытып, сөздік қорын молайтып өз
бетімен ізденуге, еңбектенуге дағдыландырады. Сонымен қатар оқушылардың
сабаққа қызығуын, белсенділігін арттыратын, ойлау қабілетін дамытуға,
ұйымшылдыққа тәрбиелейді және тапқырлыққа, жылдамдыққа баулиды. Ойын
үстінде оқушы іскерлік пен түрлі дағдыны меңгеріп, бекітуге қорытынды
жасауға үйренеді.
Модульдік технология географияны оқытуда да кеңінен қолданылуда.
Модуль деп-оқыту материалының мазмұны мен оны оқушылардың игеру
технологиясын біріктіретін ерекше функциялық түйінді атайды. Кеңінен қолдау
тапқан озық технологиялардың бірі М.М. Жанпейісованың Оқытудың модульдік
технологиясы6.
Модульдік оқыту технологиясын мынандай сапалық белгілер ерекшелейді:
Икемділік Оқушының жеке ерекшеліктеріне бейімделуі;
Оқытудың түрі мен іс-әрекетінің тәсілдері;
Жекелеген тақырыптардың ішіндегі модульдердің өзара байланыстылығы;
Модульдік сабақтарда оқу процесінің әртүрлі кезеңінде өткізу
мүмкіндігі;
Мүғалім мен оқушының қарым-қатынасының формасының өзгеруі
Ақпараттық жарылыс көптеген пролемаларды тудырады, оның ең маңыздысы
білім беру мәселесі. Білім беруді автоматизациялау ерекше қызығушылық
туғызады, өйткені қолды әдістер техникалық құралдарды қолданбай өз
мүмкіндіктерін аша алмайды. Білім беруді автоматизациялаудың аса тиімді
жолы (ЭВМ) ЭЕМ –н қолдану, яғни оқушыларды оқыту мен олардың білімін
бақылап тексерудің нәтижелерін өңдеуде машина уақытын қолдану болып
табылады. Компьютерді барынша қолдану әдістемелік құралдарды жасауда
жеңілдіктер туғызады. Сонымен қатар электронды оқулықтар мен әдістемелік
құралдарды компьютерде көрсетудің көптеген маңызды артықшылықтары бар.
Геоақпаратты жүйе географияда тұтас саланы – географияда ақпаратты
жүйелерді қолдану туралы ғылыми- геоинформатиканы бөліп қарастырады.
Геоақпараттық технологияның негізгі өнімі әртүрлі объектідегі сандық атлас
карталарын өңдеу жолымен қажетті ақпараттарды генерализациялау болып
табылады.
Жаңа инновациялық әдіс – тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың
бірден – бір жолы.Оқыту үрдісінде оқушытің білім қорын молайтуға,
белсенділігін арттыруға шығармашылық қабілетін жетілдіруге көмегі зор.
Қазіргі кездегі жаңа технологиялың тиімділігі 1- суретте көрсетілген.
1 – сурет. Қазіргі кездегі жаңа технологиялың тиімділігі
Мектеп мұғалімдерінің инновациялық білім беру технологияларын дұрыс
таңдап алуы және оны тиімді пайдалануы оқытудың сапасын арттыруға септігін
тигізеді.
Жалпы география пәндеріндегі инновациялық, іс – әрекеттер
педогогикалық білім берудегі инноватикалық білімнің дамуына байланысты.
Соңғы он жылдықта инновация ұғымы кеңінен таралды. Инновациялық
қозғалыстар білім беру жүйесінің жаңаруының айғағына айналды. Инновациялар
бірнеше мәселелер тоғысында пайда болады және одан ауытқымай жаңа
мәселелерді шешеді,білім беру үрдісінің үздіксіз жаңарып тұруына мүмкіндік
береді.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс-жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Практикаға барған уақытта мұғалімдердің инновациялық
технологияларды қолдануға ұмтылғаны байқалды. Инновациялық
технологиялардың түрлері өте көп. Мысалы:
1.Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік
негізінде құру педагогикалық технологиясы:
● ынтымақтастық педагогикасы;
● ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
● адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин.).
2.Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту
технологиясы:
● ойын-сабақ технологиясы;
● проблемалық оқыту;
● модульдік оқыту технологиясы;
● Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
● Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3.Оқушы процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне
негізделген оқыту технологиясы:
● бағдарламалап (программалап оқыту);
● дифференциалдап оқыту;
● даралап оқыту;
● ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
● компьютерлік технология.
4.Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне
қарай құрылған оқыту технологиясы:
● ірілендірілген дидактикалық бірліктер;
● мәдениет диалогы;
● экология және дидактика жүйесі;
● ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру
технологиясы.
5.Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
● Сауаттылыққа тәрбиелеу Кушнир технологиясы;
● М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
●Вальдорф педагогикасы;
● Еркін еңбек технологиясы;
● Кешенді политехнологиялар;
● Школа самоопределения;
● Школа для всех;
● Школа парк.
География мамандарын даярлауда инновациялық білім беру – оқу
және әлеуметтік тәрбиелік іс – әрекеттің үрдісі мен нәтижесі, ол жеке
маманның және жалпы қоғам іс – әрекетінің жаңа түрін жоспарлайды және
ынталандырады. Географияны оқытуда инновацияны енгізу мен таратудың
көпшілігі оны дамытушы болып табылатын маманға байланысты.
География пәндері біркелкі бағдарлама мен біртектес әдістемемен ,
біркелкі оқу жоспарымен жұмыс істейді. Сондықтан кейінгі жылдары география
ғылымында жиі пайдалана бастаған жаңа ұғымдардың бірі инновация болып
табылады. Инновацияны жете түсініп, инновациялық әдіс – тәсілдерді оқу
орындары өміріне кеңінен енгізу оқушылардың саналы да, сапалы білім алуының
бірден – бір шарты болып табылады.
География сабақтарындағы инновациялық технологиялар қазіргі
заманға сай сабақ құрылымын жаңаша құрудың жолдарын іздестіреді. Ол үшін
сабақты жаңаша құрудың қажеттілігіне көз жеткізе отырып, оның жаңаша әдіс –
тәсілдерін үйрену және қайта құрудың негізгі жолдарын талдап зерттеу керек.
Ең тиімдісі сабақты жаңаша қайта құрудың жолын анықтау қажет.
Оқытудың стратегиясы дегеніміз – сол пәннің мақсатын ашу,
оны оқушыларға жеткізу үшін ең жоғарғы ғылыми жетістіктермен жасалған іс
жоспар.
Оқытудың тактикасы дегеніміз – стратегиялық ғылыми жоспарды
өте жоғары әдіс – тәсіл арқылы оқушыларға түсіндіре білу. Жаңа
педогогикалық технология бұл әрбір сабақта пайдаланылатын өте қажетті және
сол тараумен тақырыпты оқушыларға жеткізудің, түсіндірудің мұғалім
тарапынан ең тиімді тәсілі.
Қазіргі кезде білім беру үдерісінде бірнеше жаңа педогогикалық
технологиялар қолданылады. Ғылымға мықтап енген “педагогикалық
технология” ұғымына әртүрлі түсініктемелер берілген.
“Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басылуы мақсаттарымен
біріктірілген – пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие процесін
ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің
мазмұнының формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері,
мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының
дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды”[2].
Педагогикалық технологияға - В.Л.Бесполько – практикада іске
асатын нақты педагогикалық жүйе – деген анықтама береді. Ал
педагогикалық жүйені тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы
ұйымдастырылған, мақсаты бір-бірімен өзара байланыстағы әдіс – тәсілдер
деп қарастырады. Оқытудың технологиялары – дидактикалық жүйенің
құрамдас, процессуалдық бөлігі. Педагогикалық технологиялар - оқыту
процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі –
деген анықтамалар бар. Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны арнайы
лайықтаған әдістер, амалдар тәрбие құралдары түріндегі психологиялық –
педагогикалық қондырғы деп түсіндіреді [3].
Педагогикалық технологиялардың философиясы ізгілік жеке бастық
даму теориясына негізделген.
П.К.Cелевко педагогикалық, мәнділігіне, қолдануына ұйымдастырылуына қарай
төмендегідей топтарға бөледі:
- Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке
әдістемелік, модульдік);
- Философиялық негізіне қарай (материалистік, идеалистік,
диалектикалық, метафизикалық ізгілікті, ғылыми прагматикалық т.б.);
- Психологиялық дамудың жетекші факторына қарай (биогендік,
социогендік, психогендік);
- Ғылыми тұжырымдамасына қарай (ассоциативті, рефлекторлық,
биховиристік, дамытушылық);
- Тұлғалық құрылымдары бағыттылығына қарай (ақпарттық, әрекеттік,
сезімдік, эвристикалық, қолданбалы, өзін-өзі дамытушы);
- Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай (білімділік және
тәрбиелік, жалпы және кәсіби бағыты, гумандық).
Жаңа технология деген не?
Ең алдымен “техника, технология”, “оқыту технологиясы”, “білім
беру технологиясы”, “педагогикалық технология”, “жаңа педагогикалық
технология” терминін білуіміз керек.
“Техника” терминінің екі мағынасы бар.
біріншісі - өндіріс құралдардың жиынтығы;
екіншісі – бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
“Технология” сол тәсілдер жүйесі (ілім) деген мағына білдіреді.
Бүгінгі таңда П.Э.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту
технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті–тұлғалық технологиясы, В.Ф.
Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельдік оқыту
технологиясы, П.И. Третьяковтың, К. Вазинаның модельді оқыту техноло
гиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспольконың және басқа да көптеген
ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараев, Ә.Жүнісбек, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ. Қабдықайыров,
С.Н.Лактионова, М.М.Жанпейсова және Қ.М. Нағымжановалардың және т.б.
ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолданылуда
[2]. Білім беру үрдісіндегі жаңа педагогикалық технологиялар 2-суретте
көрсетілген.
2– сурет.Білім беру үрдісіндегі жаңа педагогикалық технологиялар
Проблемалық оқыту: Проблемалық оқыту технологиясын пайдалану барысында
оқушыларға өздігінен іздену әрекеттену әдістерін меңгерту қажет. Сонымен
қатар, оқушылардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамыту.
Оқушылардың шығармашылық ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету.
Проблемалық оқыту оқушының бұрыннан меңгерген біліміне сүйеніп, мәселені
толық шешу үшін аздаған өзіндік ойын, шығармашылық шешімді,дербес әрекетті
қажет ететін проблемалық жағдайға алып келуі қажет. Мысалы, мен география
сабағында зертханалық жұмыстар кезінде картадан қажетті номенклатуралық
атауларды және мемлекет шекараларын таба білу белгілі бір аумақтың
физикалық географиялық жағдайларын анықтау – оқушылардың ой – өрісін
дамытады, дүниежүзі бойынша елдің, жердің т.б. аталуына саяхатқа шығу, ой
арқылы дамытылып қалыптастырылады, әрі сөздік қорын молайтып тілін
қалыптастыруға ерекше мүмкіндік туғызады.
География сабақтарында қызықты ойындар белгілі бір орын алады.
Мысалы, ұқсас номенклатуралар, география саяхатшылары атымен қандай құрлық
аталды т.б. ойыны арқылы оқушылардың көру, есте сақтау, олардың бір –
бірімен байланысы арқылы ой – өрісі дамиды. Мысалы, географиялық оқу құрал
жабдықтарының түрлерімен таныстыру мақсатында сөйлем немесе красворд
құрастыру. 1) Талшын таңертен тұрып түрлі тақырыптық карталарды, теллуриді,
тау жыныстарын, тыңайтқыштарды, термометрді т.т. топтастырып тауға тартты.
2)Кенжегүл кеше кешке картаны, компасты, кодоскопты, картонды кабинетіне
кіргізді. Бұл ойынның мақсаты оқушылардың тану, көру қабілетін дамытып,
білім біліктерін қалыптастыру.
География сабағында Дьяченконың топтап оқыту технологиясын
қолдануға болады. Ондағы мақсат – ұйымшыл, бір – біріне көмектесіп
отыратын, іздене білетін білімді оқушы тұлғасын қалыптастыру. Бұл
технология оқушытің ой – өрісі, белсенділігін арттырып, білім сапасының
дамуына көмектеседі. Топта 22 оқушы бар, оларды үш топқа бөліп, оларға
келесідей атаулар берілді :
мықтылар
сенімділер
әлсіздер болып белгіленеді.
1 – 2 топтағы мықтылар мен сенімділер берілген тапсырманы өз
беттерімен орындай алады және бір – біріне көмектесе отырып, ой пікірлерін
толықтырып білімдерін қорытындылап ұштастыруға мүмкіндік жасайды.
Ал, 3 топтағы оқушытер қосымша жұмыс істеуді қажет етеді.
Сондықтан 1 – топ оқушытері көмектесуге тура келеді, (оқушылардың қалауы
бойынша). Мықты да, сенімділер үлгерімі нашар оқушыларға қаншалықты
дәрежеде көмек бере алатыны үнемі қадағаланды. Аз уақыттың ішінде
оқушылардың ілгерілеуі байқалады. Сенімді оқушылардың саны арқылы жақсы
оқитын, үлгерімі жоғары оқушылардың саны артады т.б.
Қорыта келгенде, еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақтың білім
деңгейімен өлшенеді. Сондықтан инновациялық технологиялардың түрлі
тәсілдерін, оқытудың жаңа технологияларын қолдана отырып, оны дер кезінде
қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу, әрбір оқытушының міндеті болуға
тиісті.
Бүгінде география сабақтарына байланысты арнайы оқу бағдарламалары
мен электронды оқулықтар жасалып, заман талабына сай білім беру техникалары
арқылы білім алушылардың өз бетінше ізденісін қалыптастырып, олардың
шығармашылық әлеуетін барынша жүзеге асырып, дамуына мүмкіндік беретін
білім алу бағыттары кеңеюде.
Жоғары педогогикалық оқу орындарында жүргізіліп жатқан реформа
жастарды география сабағына бейімділікке оқыту, еңбекке тәрбиелеуді
жетілдіру, оқу әдістемелік жұмыстарын жаңаша түрлендіре білуді ойластырады.
География сабағын оқыту үрдісі оқушыларға экономикалық білім беру мен
тәрбиелеу жұмысы басты екі бағытқа бөлінеді. 1)Әрбір оқушыке қажетті
экономикалық білім мен тәрбие. 2)Оқытудағы кәсіби бағытты күшейту мен білім
беру түрлерін бөлуге мақсатты дайындалуға байланысты. География пәндерінде
аудиториядан тыс сабақтардың басты мақсаты – оқушылардың географиялық
сауалдарға деген қызығушылығын қалыптастыру және олардың географиялық
сауаттылығын арттыру, еліміздегі шаруашылық мәселелерін ғылыми негізде
шешудегі географияның рөлі туралы білімдерін кеңейту. Сонымен бірге,
оқушылардың географиялық білімдегі үлгілерді құрастыру бейімділігімен ой –
өрісін дамытуда маңызы зор. Демек, оқушылардың білім – біліктілігін
арттыруда алға қойған мақсаттары мен география сабақтарын аудиториядан тыс
оқытудың өзгешелігін ескере отырып, оқу материалдары мазмұнын іріктеудің
төмендегі белгілері анықталды :
аудиториядан тыс сабақтарда оқушытерді нақты географияның (мәселен,
географияны оқытуда қолданылатын құралдармен, географиялық есептермен және
т.т.)жекелеген элементтері мен таныстырғаннан гөрі, жалпы білімдік маңызы
бар өзекті географиялық сауалдарды қарастырған жөн;
курстың мазмұны оқушылардың білімді игеру ерекшеліктеріне сәйкес
радио, теледидар, интернет баспасөзден алған ақпараттарына және басқада
ақпараттары мен біліміне ыңғайласып, оларға қолайлы болуы тиіс;
геогрфиялық мәселелерді суреттеуге пайдаланылатын ақпарат оқушыларға
таныс және мүмкіндігіне орай бағдарламалық материалмен байланысты болуға
тиісті ;
аудиториядан тыс оқу материалының мазмұны мен оқушылардың оқу – ісі
әрекетін ұйымдастыру олардың жалпы дамуына, оның ішінде географиялық
білімге қабілеттілігіне сәйкестендіруге тиісті.
Аудиториядан тыс сабақтар өткізуде мынандай тәсілдерді қолдануға
болады : берілген тақырып мазмұнының қолайлылығы мен қызықтылығына сүйене
отырып, географиялық материалдар тапсырмаларындағы өзекті мәселені баяндау
сөзімен тұжырымдап айту. Бұдан кейін оқушытерді қажеттілігіне орай
тарсыпманы орындау барысында суреттеу мүмкіндігінен ауыстыру арқылы
тапсырмалардың географиялық үлгілерін құруға қалыптастыру.
Аудиториядан тыс сабақтарда тәжірибе жасаушы мұғалімдер
пайдаланған бірқатар оқу әдістемелік тиімділігі мынандай :
Географиялық жаңа терминдер мен ұғымдар және олардың мазмұынына
қысқаша түсініктер берілген географиялық түсіндірме сөздік құрастыру
бойынша жұмыстар ;
ойлану үшін сауалдар және географиялық танымдық тапсырмадар қою;
Прболемалық жағдайлар жасау (бұл үшін бірнеше теориялық және
практикалық тапсырмалар жасалып, оқушытер алдына қойылады, олар мұны
орындау кезінде игеруге қатысты жаңа білім жолдарын ашады);
Өңделген сауалдар жүйесі арқылы оқу материалдары бөлігінде
эвристикалық әңгіме түріндегі мазмұндама;
Үйірме, жұмыстарында да хабарламалық әдістер де кеңінен қолданылады.
Оқушылардың білім – біліктілігін мақсатындағы инновациялық
сауаттылығын арттыруда аудиториядан тыс сабақтардың мүмкіндігі, алынған
географиялық есептеу,түсіндіру арқылы және түрлі тақырыптардағы көптеген
экономикалық және географиялық білім тапсырмаларын қарастыру арқылы
орындалады. География сабағында оқушыларға білім беру хабар берумен
шектеліп қалмайды, оны қолдану тиімділігінің жолдарын көрсетіп, нәтижесінде
оқушылардың ой – өрісін кеңейте отырып, оларға географиялық тұрғыдан әсер
етеді.
Географиялық білім беру саласындағы инновациялық
технологиялар, 12 жылдық білім беру барысында географиялық білім беруді –
ақпараттық технология негізінде оқыту әдістемесі және білім беру
саласындағы ақпараттық мәдениет негіздері тағы да тақырыптар бойынша
білімін жетілдіру курстарын ұйымдастыру қажеттігі қазіргі қоғам талабы.
Географиялық білім беру жүйесін ақпараттандыру мен инновациялық
технологияларды пайдалану білім беру үшін үлкен перспективалар ашады. Соңғы
жылдары компьютерлік, телекоммуникациялық техника мен технологиялардың
қоғам өміріндегі рөлі мен орнында түбегейлі өзгерістер болды. Ақпараттық
және инновациялық технологияларды игеру қазіргі қоғамда әрбір жеке тұлға
оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бірге қажетті шартқа айналды.
Ақпараттандыру ғаламдастыру кезеңінде қазіргі қоғам ақпаратты
нақты тұтынушының ұсыныстары мен қызығуына сай ақпарат ағынын
қалыптастыруға, ақпаратқа көлем және жылдамдық жағынан шектеусіз қол
жеткізеді, сондай – ақ кез келген қашықтықтағы ақпарат көзіне, оның ішінде
оқу ақпаратына назар аударуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін әлемдік
белсенді пайдаланумен сипатталады. Бұл өскелең ұрпақты ақпараттық қоғаммен
зиялы қарым – қатынасқа оқытып, тәрбиелеуге және ақпараттық мәдениетін
қалыптастыруға жағдай жасайды.
Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазіргі заманда жастарға ақпараттық
технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
қажет деп, атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық
және инновациялық технологияны оқу үдерісінде оңтайландыру мен тиімділігін
арттырудың маңызы зор.
Оқытушылар оқушылардың білім алуға деген құштарлығын арттыру
мақсатында оқу үдерісі барысында тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер
жасап, оқытудың жаңа амал тәсілдерін пайдалану мүмкіндіктері, оқушытерді
берілген ақпараттық мағлұматқа оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік
жүйені, түрлі инновациялық технологияларды кеңінен қолдану қажеттігін
қалыптастырады.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудің басты факторы – инновациялық
технологияларды қолдана отырып, сабақ барысында білім алушының
белсенділігін арттыру мәселесіне байланысты. Оқушытің білім –
біліктілігінің жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейіне, ақыл – ой
жұмысына бейімділігі, оқу үдерісіне байланысты білімінің мазмұнын,
формасын, әдістерін меңгерумен, сондай – ақ оқытудың стратегиялық бағдарына
сәйкес үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін
ақпараттың көлемін ұлғайту мен қатар оған бақылауды жетілдіруді назарда
ұстау керек.
Оқушыті оқудағы белсенділік деңгейінің өрістеуінде оның логикалық
дамуы да ескерілуі тиіс. Сондай – ақ тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән
ерекшеліктері мен қатар оқуға деген ынтасы, мотиві айтарлықтай мәнге ие
болады.
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек,
оқушыке олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін
ұғынып, ойлауы мен қатар, көңіліне бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке
саналатыны белгілі.Практикалық іс – әрекеттегі оқушылардың белсенділігін
арттыру деңгейі (3 – сурет).
3 – сурет.Практикалық іс – әрекеттегі оқушылардың белсенділігін
арттыру деңгейі
1.2 Модульдік оқыту технологиясын пайдалану жолдары
Модульдік оқыту технологиясы - оқушы өзінше мақсатты жеке
бағдарламамен толық немесе бөлімдермен оқитындай етіп оқыту процесін
өзгертеді, қайта құрады.
Модульмен оқыту жүйесі 60 жылдардың соңында ағылшын тілдерде пайда
болды. Қазіргі дүние жүзінде модульді оқытудың төрт түрлі жолы бар:
Американдық модуль.
Неміс модулі.
Скавиннің орыс модулі.
Алексюк пен Фурманның Украина модульдері.
Педагогика ғылымының докторы Е.В.Скавиннің ұсынған мектептегі
модуль бірлестігі оқу-тәрбие үрдісіне тікелей және жанама қатысы бар оқу
орындарының бірлесіп дара тұлға тәрбиелеуге жағдай жасау.
Мектептегі модуль бірлестігі - әлеуметтік бейімделген
педагогикалық жүйе. Онда оқушы дара тұлға ретінде орталық ядро болады,
ал оның айналасында білім берудің әдіс-тәсілдері жүзеге асырылып, тәрбие
жұмыстары жүргізіледі [14,15,16,17,18].
Білім беруді ұйымдастырудың дүниежүзілік тәжірибелер де өзін
ақтаған жаңа түрлерін дамыту, оқытудың басты ұстанымдарын айқындау
бағытында біраз жұмыстар іске асырылады. Оның ішінде саралап
оқытудың орны ерекше.
Саралап оқыту дегеніміз - оқушының туа біткен ақыл-ой
қабілетінің жеке даму жан - жақтығына негізделген білім беру жүйесі.
Осы бағытта көптеген педагог ғалымдар ізденіс жүргізіп жатыр.
Барлық педагогикалық жүйе құрам бөліктерінде “инновациялық”
үрдісі іске асу үшін төмендегідей жұмыстар істелуі қажет [19,20,21].
Біріншіден, оқытудың дәстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа әдіс-
тәсілдерін қолдану. Бұл бағытта “Дүние жүзінің саяси, экономикалық және
әлеуметтік географиясы” пәні бойынша дәстүрлі емес сабақ түрлері
жасалды.
Екіншіден, жалпы білім беретін мектептегі оқу жүйесінің мазмұнына
өзгерістер енгізу.
Үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілетіне жаңалықтарды тез
қабылдауды қалыптастыру жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету.
Блок түрінде, яғни оқытудың жаңа формасы түрінде оқытқанда
оқытудың арнайы міндеті, тәрбиелеу және дара тұлға тәрбиелеу бірден
іске асады [22,23,24].
Оқу материалын блокпен немесе модульмен беру көптеген
географиялық, экономикалық, экологиялық проблемаларды біртұтас беруге
мүмкіндік туғызады. Жоғарыда атап өткендей, оқыту технологиясының
ұсынылып отырған нұсқасын құруда оқушыларды дамытуға баса көңіл
аудару керек:
оқушы тұлғасының танымдың қабілеттерін дамытуға;
танымдық процестерді (жады, ойлау, зейін, елестету қабілеті)
дамытуға;
оқуға жағымды қызығушылығын қалыптастыруға;
белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға;
тұлғаның құндылықтарға даяр тану және оны жеңе білу, қарым-
қатынас, ойын, танымдық, қауіпсіздік, сырласу, шығармашылық, өзін-өзі
өзектілендіру, өзін-өзі бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал
етеді.
Ұсынылып отырған технологияны түрлі үлгідегі мектептерде (жалпы
білім беретін мектептерде, гимназияларда, лицейлерде), қалалық және
ауылдық жерлерде қолдану бағдарламалық материалды “жақсы” және “өте
жақсыға” меңгерген оқушылардың саны едәуір артқанын көрсетті.
Алайда, бұған мұғалімдердің осы технологияны қолданғанан бергі
үшінші жылдың соңына қарай ғана қол жеткенін атап өткіміз келеді.
Зерттеулер мұндай финаминнің негізгі себептерін анықтауға
мүмкіндік берді.
Бұл технологиямен жұмыс бастаған алғашқы жылы мұғалім сабақтардың
құрылымын, формасын және мазмұнын өзгертеді. Мұғалімнің өз ролі де
түбегейлі өзгереді. Көп жағдайда мұғалім оқу процесін басқарып қана
қоймай, оқушылардың өзіндік дербес танымдық қызметін ұйымдастырады.
Мұғалімге оқушылардың белсенді оқу қызметін ұйымдастыру формаларын
мұқият ойлап, әзірлеуге тура келеді [17].
Ұйымдастырушы кеңесші, “фасилитотор” роліне көшу мұғалімнен өзінің
сана сезімін, оқушыларға қатынасын, эмоциялық және ақыл-ой қуатын
қайта құруды талап етеді. Технологияны қолданудың екінші жылы оқу
процесі біршама тұрақтыландырылады. Мұғаліммен оқушы өздерін нық
сезініп, өз күштеріне сене бастайды. Ендігі таныс болған уақытта
үйрету ойындарды (сабақтарда олардың тек мазмұны ғана өзгереді)
мұғалімнің олардың жүргізу ережесін түсіндіруге кететтін уақытын
үнемдейді. Оқушылар үнемі өзара сөйлесіп, өзара қатынаста болуға әбден
төселеді, бұл олардың өз ойларын дұрыс қиыстырып, сыртқа еркін шығарып
айтуына мүмкіндік береді.
Үшінші жыл көптеген оқушыларда пәнге тұрақты қызығушылық пайда
болуымен сипатталады. Бұл кезеңде оқушылар оқу процесін осылайша
ұйымдастырудың көлемі азаяды, оқу материалы есте жақсы сақталады,
оқушының сөйлеу тілі, қисынды ойлауы дамиды, қорқыныш, мазасыздық сезімі
жойылады, өзін таныту мүмкіндігі пайда болады және т.с.с.
Оқушылар өзара сөйлесудің, оқыта үйрету ойындарының (олардың
негізгі мазмұны – оқу материалы) артықшылығын көреді. Оқу материалына
бірнеше рет қайта оралу, бір күрделілік деңгейінен екіншісіне
қиындықсыз өту оқу модулінің соңында біршама жоғары балл алуға
мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың өз күшіне сенуіне және оларда
оқуға жағымды қызығушылық қалыптастыруға ықпал етеді.
Дарынды балалар сабақта жүйелі түрде, үнемі аса жоғары
күрделілік деңгейінде жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болады. Бұл
олардың интеллектуалдық қуатын жүзеге асыруға ықпал етеді. Көсемдік
(лидерлік) қабілеттері бар оқушылар “кеңесшілер” немесе “жүргізушілер”
ролдері арқылы өздерін таныта алады. Бұл тек олардың бағдарламалық
материалды басқа оқушыларға қарағанда тезірек орындағанында ғана
мүмкін болады. Үшінші жылдың соңына қарай біз бағдарламалық материалды
“жақсы” және “өте жақсы” меңгерген оқушыларды байқауға болады. Модульдік
оқыту технологиясының оқушы тұлғасына және оны дамытудағы ықпалы 1-
кестеде көрсетілген.
Кесте -1. Модульдік оқыту технологиясының оқушы тұлғасына және
оны дамытудағы ықпалы
Оқушы тұлғасының Әсер Модульдік оқыту технологиясының негізгі
қасиеттері ету элементтері
формасы
Танымдық процестер Дамытадмеңгерілген ұғымдар мен түсініктерді
ы “қапшыққа” салып, есте ұстауға мүмкіндік
беретін белгілік үлгілерге, сызбаларға
сүйене отырып, оқу материалын түсіндіру;
Жады адамның екі сигналдық жүйесіне сүйену,
сөйлесу бөлімінің әр сабағында оқушы оқу
материалын оқиды, тыңдайды, жазады.
ДамытадСөйлесу бөлімінің барлық сабақтарында
ы әртүрлі күнделік деңгейіндегі оқу
материалына бірнеше мәрте қайта оралу;
Оқытушының белсенді формасы - ойын арқылы
оқыту, пікір-таластар, жеке және топтың
Зейін жұмыс түрлері;
ДамытадӘрбір оқушының өз еңбегінің соңғы
ы нәтижесіне деген қызығушылы;
Оқушыларды, оқу құралын және басқа
қосымша әдебиеттерді пайдалануды талап
ететін оқу материалымен жұмыс жүйесі.
Адамның екі сигналдық жүйесіне сүйену;
әрбір оқушының нәтижеге қол жеткізуіне
бағытталуы.
- Ойлау Дамытад- тапсырмаларды саралап беру – сөйлесу
- Елес ы бөлімінде оқушыларға берілетін І деңгей
- Қабылдау тапсырмалары;
- Танымдық, оқытудың пікір-талас ойын формаларын
шығармашылық пайдалану;
нәтижелігін технологияда ізденушілік оқыту элементтерн
қанағаттандыру пайдалану;
2.Қажеттіліктерді Қанағатоқытудың белсенді формалары;
қанағаттандыру тандыружеке тәртіппен жұмыс істеу мүмкіндігі;
-қауіпсіздік ға білім дәрежесін бағалаудың тығыз баллдық
(тұлғалық негізгі мүмкінджүйесі;
қажеттілігі) ік тапсырмаларды саралу;
береді сабақтардағы өзара көмек, өзара бірлескен
қызмет;
өзара сөйлесу, серіктестік қарым-қатынас;
өз білімін бақылау, өзін-өзі тексеру.
- Сыйласу, өзін Қанағатсөйлесу бөлімінде өзін-өзі және бірін-бірі
өзектілендіру, тандырутексеру және бақылау жүйесі;
өзін-өзі бекіту, ға тапсырмаларды күрделілік дәрежесіне қарай
- өзара қатынас ойын мүмкіндсаралап беру;
қажеттілігі ік сөйлесу бөлімінде білім дәрежесін бағалаудың
береді тоғыз баллдық жүйесі;
оқытудың ойын формалары;
өзара сөйлесу, оқушылардың өзара қатынасы.
-қиындықтарға дайын - оқу модулінің сөйлесу бөлімі әрбір
болу және оны жеңу оқушының қорытынды бөліміне қиындықсыз және
тиімді өтуін қамтамасыз етеді.
3. Танымдық Дамытадтапсырмаларды үш деңгейлік саралап беру;
қабілеттері ы Б.Блумның таксономиясын пайдалану;
білім дәрежесін бағалаудың тоғыз баллдық
жүйесі;
тұлғалық – бағытталған формалары;
сөйлесу бөлімінің сабақтарын ұйымдастыру;
4. Белсенді сөздік Дамытадтұрақты түрде өзара сөйлесу, ертеңгі
қоры ауызша және ы тақырыпқа әңгімелесу;
жазбаша тілі сөйлесу бөлімінің сабақтарында адамның екі
сигналдық жүйесіне сүйену;
5.Оқуға жағымды Қалыптатанымдық қызметтен қанағаттанып, қуаныш
қызғушылық стырадысезіміне бөлену (оқу модулінің сөйлесу
бөлімі сабақтарындағы “екіліксіз” оқу, “өз
деңгейінде” жұмыс істеу мүмкіндігі, ойынға
қатысу, қорқыныш сезімінің жойылуы, өзіндік
және өзара бірге дайындалу мүмкіндігі, -
субъектілік қатынастар).
Соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың,
Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, осындай-ақ, профессор Ж.Қараевтың
оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді
демократияландыру мен ізгілендіру ұстамдарына негізделеген жаңа
педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде
қолданып жүр.
Модульдік оқытудың "өзегі" – оқу модулі. Олар:
- ақпараттық аяқталған блогынан;
- оқушы іс – әрекетінің мақсатты бағдарламасынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмым
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Модуьдік оқытудың басқа оқыту жүйелерінен ерекшелігі мен
айырмашылығы:
1. Оқу мазмұнынының меңгерілуі қойылған мақсатқа сәйкес жүзеге
асатын жекелеген кешендер түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып,
онда тек оқылатын мазмұн көлемі ғана көрсетіліп қоймай, оны меңгеру деңгейі
де анықталады. Сонымен қатар оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары
көрсетілген жазбаша нұсқау алады.
2. Мұғалімнің оқушылармен қарым – қатынас түрі өзгереді. Ол
модульдер арқылы, басқарушы мен бағынушы арасындағы жеке қарым – қатынас
процесі арқылы жүзеге асады.
3. Оқушы көп уақыт өз бетінше жұмыс атқарады, ол мақсат қоюға, өзін
жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға, өзін бағалауға үйренеді.
Модульдік оқытудағы мақсат:
Оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын
өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істей білуге үйрену.
Бастапқы ғылыми идеялары: Модульдік оқыту іс – әрекет принципіне
негізделген: оқушының кейде ғана емес, жүйелі түрде белсенді іс – әрекеті
болғанда ғана білім мазмұны сналы меңгеріледі. Сондықтан мұғалім
тапсырмаларды дайындағанда оқушыларды оқу мақсатына бағыттайды, оның
қабылдауына жағдай жасайды, балалардың өзін – өзі бақылау және бағалау
жүйесін анықтайды, сол арқылы өзін – өзі басқаратын рефлексивті оқыту
процесін қамтамасыз етеді:
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген;
Егер оқушы тапсырманы мұғалімнің немесе сыныптастарының көмегімен
орындайтын болса,(дем беру, бағыт көрсету), онда ол өзінің жақын даму
аймағында деп есептеледі. Бұл баланың психикалық функциясының жетілуіне
септігін тигізеді, өйткені ол бүгін басқалардың көмегімен орындаған
тапсырманы ертең өзі орындай алады, яғни бір цикл аяқталады да, оқушы
актуальды даму аймағына енеді. Осылай жаңа деңгейде келесі цикл бастау
алады.
Модульдік оқытуда бұл цикл мұғалімнің оқушыға беретін көмегінің
мөлшері мен мазмұнын саралап, оқу әрекетін әртүрлі формада (жеке, топтық,
тұрақты жұптың және ауыспалы құрамда) ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
Модульдік технология негізінде бағдарламалы оқыту алынған.
Бағдарламалы оқытудың мынадай белгілері: іс – әрекеттігі нақтылық
логика, белсенділік және оқушының өзінше жұмыс істеу мүмкіндігі, жеке
жұмыстың қарқыны, нәтижелерді салыстыру (аралық және қорытынды), өзін – өзі
бақылау мен өзара бақылау – модульдік оқытуға да тән.
Модульдік технологияның қарқындылығы. Интенсивтілігі оқыту процесін
оңтайландыруды, яғни аз күш, аз уақыт, аз құрал жұмсай отырып жоғары
нәтижеге жетуді талап етеді.
Мұғалім мен оқушы іс – әрекетінің жүйесі.Модульдік бағдарлама
жасаудағы мұғалім іс – әрекетінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz