Деңгейлеп - саралап оқыту технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Деңгейлеп - саралап оқыту технологияларды пайдаланудың теориялық
негіздері
І.1. Жаңа технологияны білім саласында пайдаланудың маңыздылығы ... .8
І.2. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясының
тапсырмалары ... ... ... ... .20
І.3. Деңгейлеп-саралап оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .36
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда деңгейлеп-
саралап оқыту технологиясын қолдану әдістемесі
(7-шы сынып)
2.1. Евразия материгін оқытуда деңгейлеп - саралап оқыту технологиясын
қолдану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 44
2.2. Оңтүстік Америка материгін оқытуда деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясын қолдану әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 0
2.3.Тәжірибелік - эксперименттік жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... .52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Кіріспе
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие
мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-
педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі [2,3б.; 3. 30-
35б.].
Инновациялық үрдісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші
жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу прцесіне басшылық жасау мәселелерін
зерттеу маңыздылығы М.В.Кларин, А.В.Лоренсов, М.М.Поташник, Т.И.Шамова,
О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
қарастырылған [4, 45-47 б.; 5, 20-26 б.; 6, 92 б.; 7, 64 б.; 8, 23 б.;
9,176 б.; 10, 6-9б.].
Қазақстанның білім беру жүйесін реформалаудың жаңа кезеңі ел басы
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметтің, Білім
және Ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешенін енгізуді
талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған ҚР Білім туралы
Заңында, 30 қыркүйек 2000 жылғы Білім мемлекететтік
бағдараламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік
жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін
дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағдылану, ақыл-ой қорын жинау
сияқты мақсаттарды көздейді [11, 3б.].
Жалпы білім берудің Қазақстандық моделі негізі болуы үшін оқушылар
санасына өз халқының тарихи тамырын, рухани және адамгершілік қағидаларын
азаматтық және отан сүйгіштік идеяларын басқа халықтарға деген ізгі
көзқарастарын сіңіру қажет [12, 4 б.; 13, 81-91 б.; 14, 4б.].
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық
дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Педагогикалық технология - мұғалім мен оқушының іс-әрекеттерінің
біріккен жүйесі арқылы іске асатын, ақпаратты білім беру нәтижесі және
рефлекция негізінде білім алуға бағытталған, бір үлгідегі педагогикалық
жүйе. Педагогикалық жүйенің мынадай құрылымы бар: Олар:
1) оқу және тәрбиелеу мақсатында нақты жүйелі дидактикалық, педагогикалық
зерттеу жүргізу;
2) оқушы меңгеруге тиісті ақпарат мазмұнын толықтыра отырып, жүйелеу;
3) қажетті дидактикалық, техникалық оқу құралдарын дұрыс қолдануын
қадағалау;
4) тәрбиелеу және диагностикалық оқыту жүйесін дамыту;
5) оқушыларға жоғары деңгейде сапалы білім беру.
Педагогикалық технологияға – В.П.Беспалько Практикада іске асатын
нақты педагогикалық жүйе – деген анықтама берген. Ал педагогикалық жүйені
тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған, мақсаты бір –
бірімен өзара байланыстағы әдіс-тәсілдер деп қарастырады [15, 192б.].
Бүгінгі таңда П.Э. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті – тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельді оқыту технологиясы,
П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның модельді оқыту технологиясы, В.П.Беспалько,
В.М. Монаховтың және т.б. ғалымдардың технологиялары кеңінен таралған.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің, Ш.Т.Таубаеваның,
Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың, М.М.Жанпейсованың,
Қ.М.Нағымжанованың және т.б. ғалымдардың ұсынған оқытудың жаңа
технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолданылуда [16, 174 б.].
Зерттеу нысанасы: Жалпы орта білім беретін мектептің оқу-тәрбие
үрдісі.
Зерттеу пәні: Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы пәнінен
деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын пайдалану кезінде жүргізілетін
жұмыстары.
Зерттеудің мақсаты: Оқушыларға деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы
арқылы географиялық, экологиялық, экономикалық білім берудің теориялық
тұрғыдан негіздеу. Бұл мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер
қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Зерттеу міндеттері:
1. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын ұйымдастырудың теориялық
деңгейдегі зерттелуі мен практикадағы күйін айқындау.
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы пәнінен деңгейлеп-
саралап оқыту технологиясының жұмыстың түрлерін нақтылап, оған қажет
тапсырмалар мен сұрақтарды анықтау.
Зерттеу әдістері: Тақырыпқа сай дидактикалық ғылыми-әдістемелік
әдебиеттерге, мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына талдау.
Зерттеудің теориялық маңызы: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясы пәнінен ұйымдастырылатын деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы
бойынша орындалатын жұмыстардың ғылыми -
әдістемелік жүйесі негізделген.
Зерттеудің практикалық маңызы: Беріліп отырған
деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы бойынша орындалатын жұмыстың түрлері
мен ұйымдастыру жолдарының әдістемелік нұсқаулар жасалыну керек.
Зерттеу кезеңдерi:
Бiрiншi кезең (2011 жылы) оқушылардың деңгейлеп- саралап оқыту
технологиясы бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-теориялық негiзi
қарастырылды. Зерттеу проблемасына байланысты психологиялық, педагогикалық
және әдiстемелiк әдебиеттер оқылды.
Екiншi кезең (2012 жылы) Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясы пәнінен сапасын арттыруға қойылатын талаптың орындалуын
қамтамасыз ететiндей оқушылар орындайтын өз бетiнше орындайтын жұмыстың
түрлерi мен ұйымдастыру жолдарын қамтитын тәжiрибелiк-эксперименттi мектеп
өмiрiнде байқаудан өткiзiп көру iске асырылды. Жалпы жұмыс нәтижелерiн
реттеу, талдау, анықтау және бiр жүйеге келтiру жұмыстары жүргiзiлдi.
Зерттеу жұмысының негiзгi базасы: Тараз қаласы №48 орта мектеп.
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Деңгейлеп-саралап оқыту технологияларды пайдаланудың теориялық
негіздері
1.1. Жаңа технологияны білім саласында пайдаланудың маңыздылығы
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы, оның
ашық демократиялық қоғам нарықтық экономикаға өтуі кезеңіндегі ұлттық
мәдени бастаулары білім беруді жүйелі реформалауда кезек күттірмейтін
мәселеге айналдыруда.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында былай деп атап
өткен еді: Біз жаңа технологияларды енгізу мен инновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға бағытталған бірыңғай мемлекеттік стратегия жүргізетін
боламыз. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кіруіне байланысты
жоғары білім беру орындарына қойылып отырған заман талабы – болашақта
шығармашылықпен жұмыс істей алатын, бәсекеге қабілетті мамандарды тәрбиелеп
қалыптастыру. Бұл жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді 2010-2015
жылдарға дейін дамытудың бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарында
кредиттік оқу жүйесіне көшуге байланысты жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі
кезде барлық оқытушылар оқу үрдісінде географияны оқытуда жаңа
технологияларды қолдануда.
Ертеңгі келер күннің бүгіннен гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдірет күш тек білім. Ғылым мен техникалық
прогрестің дамуы, қоғамның өзгеруі, жаһандану заманының басталуы, білім
мазмұнын жаңа оқулықтар арқылы жаңартуға мол мүмкіндіктер туғызды. Білім
теңіз, оның тереңін жетік білетін, сырын меңгерген адамдарды дайындайтын
мұғалім. Әрбір ұстаз өз Отанын шексіз сүйетін, білімді, іскер,
адамгершілігі мол, парасатты, мәдениеті жан-жақты жетілген ұрпақ дайындауға
міндетті. Ол үшін мұғалім өзі оқытатын пәндердің ғылыми әдістемелік
деңгейін ғылыми ұйымдастырғанда, яғни сабақта әртүрлі әдіс-тәсілді кешенді
жоспармен пайдаланғанда ғана қолы жетеді. Қазіргі таңда әлемдік оқу
процесінің өзегі жаңа технологиялар мектеп практикасына енгізілген.
Педагогикалық технология мен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс-
әрекеті тиімді болатыны әркезден-ақ мәлім.
Облыс мұғалімдерінің іс-тәжірибесінде әртүрлі оқыту технологияларын
пайдалану оның жетістіктерін болжау, өз бетінше жобалау мен құрастыру
негізінде жоғары нәтижелерге қол жеткізуге ұмтылыс бар екендігі байқалады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру сапасындағы проблема -
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру оларды жүзеге асыратын
мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны қоғамның әлеуметтік экономикалық
міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты оған лайықтап
өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Қазіргі заманға мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің яғы әдістерін, инновациялық педагогикалық
технологияны меңгерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынған ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілеті және нақты тәжірбиелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға қабілітті, икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім
болуын қажет етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияларды ендіруді міндеттейді.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір суру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзі қоғамдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны ендіру сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикасы күшті дамыған елдердің көрсетіп отырған білім деңгейлерінен
көруге болады. Ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеруді
міндеттейміз. Ол үшін болашақ мұғалімдерді даярлауға жоғары оқу орындары
төмендегідей жұмыстарды атқаруы тиіс:
1) болашақ мұғалімдерді ақпаратты қоғам жағдайында оқып білім алуға,
өмір сүруге бейімдеу;
2) жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға бейімделген
білім берудің ғылыми әдістемелік базасын жасау, білім беру жүйесін
жақсарту;
3) дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім беру жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4) білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесін дамыта оқыту
жүйесіне көшу.
Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген оқыту әдістерін
пайдалануға түбегейлі көшу.
Жалпы білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған кешіліктер
баршылық:
- білім сапасының төмендігі;
- білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен
оқытудың нәтижесі болмауы;
- директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
- оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
- оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие үрдісінде
инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек
етуіне жол ашу.
Яғни осындай келеңсіздіктер КСРО-ның оқу жүйесінің тиімсіз
болғандығын, аса күшті нәтиже бермегендігін көрсетеді. Сол үшін біз қазіргі
кезде оқыту үрдісінде жаңа заманға сай оқытудың жаңа педагогикалық
әдістерін қолданамыз.
Бұл жаңа әдістер оқушылардың оқу барысында олардың оқуға, білімге,
білімділікке, ізденімпаздыққа ынтасын ашады. Жаңа бағыт береді, жалығу мен
жалқаулыққа, бейғамдыққа ұрынуына аса жол бермейді.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған
жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады.
Олар балаларының экономика жағдайында жұмыс істеуге, қазақ, орыс, ағылшын
тілдерін еркін меңгеруге, бейбіт, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге
әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады - деп көрсетілгендей-ақ,
ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән. Жас мемлекетіміздің
болашағы- бүгінгі мектеп оқушылары. Бәріне бірдей талап қойып, олардың
табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап оқыту бүгінгі күннің
өзекті мәселесі [17, 118 б.].
Оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын, олар белгілі бір әдістемеге
негізделеді. Әдістеме жан-жақты және өз орнында дұрыс қолданылса, өтілетін
әрбір тақырыптың мазмұны да ойдағыдай ашылып, оқушылардың меңгеруіне жеңіл
тиеді. Әдетте әдістеме өздігінен келе қоймайды. Ол көп жылдар бойына
ұстаздық қызметінің іс-тәжірибесімен, күнделікті сабақ беру процесімен
тығыз байланысып жатады .
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойып отырған басты
міндеттемелердің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
үрдісінің қалыптасуына ықпал етті [18, 7 б.].
Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-тәрбие беру, олардың рухани
жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын мектеп екендігі бәрімізге
белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарқындап дамуы кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындату, оқытудың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік мәселе болып
отыр. Бұл мәселелерді ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық бірлігіне, оқу-тәрбие үрдісінің бүгінгі
күн талабына сай ұйымдастыра білуімізге байланысты болмақ [19, 71-91].
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көрсететін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген. Ол
кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық енгізу деп көрсетіледі.
Кей ғалымдар оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолдануда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі
бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл
ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны білім беру жүйесіндегі
жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в обьязательную
систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
Инновация жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И.Ожегов
сөздігі бойынша, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда
болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес
енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әртүрлі түсінеген, кейбір мемлекеттерде
(АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең таралса, ал Аравия, Жапония мемлекеттерде
инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл
құбылысқа қандай қөзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-
педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, зерттей келе, Ресейде, шет
елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымына берілген
анықтамаларды жинадық.
Ғылымның қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен
қараған: ХІХ-ХХ ғ басында бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен,
бірақ иновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы: инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада американыдқтар мен европалық көлемді зерттелер иесі
Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея.
Инновация термині қазірде білім білім берудің теория- практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі
бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми
педагогикалық еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде
жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп
сипаттайды. Атап айтсақ Н.Р.Юсуфбекова О педагогической инноватике деген
еңбегінде Инновация - білім беру жүйедегі жаңартудың үрдісі - деп
көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық үрдіс дегеніміз - жаңалықтарды
жасау, оны педагог ғалымдардың оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы
деп түсіндіреді. Автордың пікірі бойынша, педагогикалық инновацияға үш
блок түсініктер мен идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау
классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау
проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім
беру жүйесінде қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз педагогикалық
жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми
негізде қолдану [20, 6-7 б.].
Инновацияның жіктелуі негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі
туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті
мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект
динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап
етеді. Мұндай талап етушілікте, мұғалімнің дәстүрлі деңгейі, қазіргі
мектеп, қоғам қажет ететін шығармашыл, жаңашыл-мұғалім арасында
қарама–қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа
бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты. Инновация көлемдігі оның жүйелілігі мен жіктелуін тудырады.
Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәседелердің шешімін
іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі О.Т. Хонерин. Ол инновацияны
төмендегідей түрлерге жіктейді:
1) модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған.
И.В.Волков, Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, В.Г.Шаталов жаңашыл педагогтар;
2) комбинаторлы;
3) радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық - технология қолданылып жүргендігі мәлім. Сондықтан біз
оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған өлшемдерін
көрсетеуге болады. Олар:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі – мектепке әлеуметтік
сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық озат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология барысында:
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелілігі;
- тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының
іс-әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына төмендегілер
кіреді:
а) тұжырымдық негізі;
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу -үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның
негізіне жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру.
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді ізгілендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы,
- деңгейлеп саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты - талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі.
Ынтымақтастық педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім – оқушы, оқушы – мұғалім, оқушы – оқушы.
Оқушы да субъект, мұғалім де субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық
қарым-қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған
Ш.А. Амонашвили. Білім берудің ізгілендіру
технологиясының мақсаты – баланы оны азамат етіп тәрбиелеу, баланың
танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылулық
ұялату [21, 47-53 б.; 22, 52 б.].
Проблеманы оқыту технологиясын негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Проблемалы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек белгілері
арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф.Шаталов. Тірек белгілері арқылы
оқыту технологиясы төмендегідей мақсатты көздейді:
- білім,білік, дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндеті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағадарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндірме басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н.Лысенкова. Бұл технологияның
негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндірме басқарып оза
отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану. Сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазаламау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталды:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы: тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік оқытудың өзегі-оқу модулі. Оқу модулі:
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа педагогикалық технологияның алдына қоятын мақсаты-оқушының
жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Педагогикалық технологияның тиімділігі педагогикалық шарттарға
байланысты. Педагогикалық технологияның табысты болуын анықтайтын
педагогикалық шарттарға, ең алдымен педагогтың дербес ерекшеліктері:
тұлғалық даралығын, мәдениеттілігін, қызығуын, т.с.с. жатқызуға болады.
Сонымен бірге, студентермен қарым-қатынас жасау біліктілігі мен кәсіби
шеберлігі ерекше мәнге ие болады. Географияны оқытуда жаңа педагогикалық
технологиялардың көптеген түрлерін пайдалана отырып сабақ өткізуге болады.
Жаңа педагогикалық технология-лардың жіктелуін 1-кестеден көруге
болады.
Сонымен, жаңа педагогикалық технологияны қолдана отырып, географияны
оқытуда төмендегідей басты ұстанымдарды ескеру қажет. Олар:
1. Жаңа педагогикалық технологияны пайдалану арқылы географиялық оқу
материалдарын оқытуды бір жүйелікпен үздіксіз жүргізу.
2. Оқу-тәрбие үдерісінде география пәнін оқытуда пәнаралық байланыстардың
болуы.
Кесте 1.
Жаңа педагогикалық технологиялардың жіктелуі
Оқушы іс-әрекетін Оқыту үдерісін тиімді Оқу материалын
белсендіруге ұйымдастыру және дидак-тикалық–әдістемелік
негізделген басқаруға негізделген жетілдіруге негізделген
педагогикалық педагогикалық педагогикалық технология
технология технология
Тірек белгілері мен Бағдарламалап оқыту Дидактикалық бірліктерді
тірек конспектілеріСаралап оқыту ірілендіру (П.Э.Эрдниев)
негізінде оқыту технологиясы Мәдени диалог
технологиясы (В.В.Фирсов, технологиясы.
(В.Ф.Шаталов) Н.П.Гузик) Экология және диалектика
Ойын технологиясы Жекеше оқыту жүйесі (Л.В.Тарасов)
Проблемалық оқыту технологиясы Ойлау іс-әрекетін кезеңмен
технологиясы (А.С.Границкая, қалыптастыру теориясын
Жаңа В.Д.Шадриков). жүзеге асыратын технология.
ақпараттық-коммуникаОза отырып оқыту (М.Б.Волович)
тивтік технологиясы Сатылай кешенді талдау
технологиясы (С.Н.Лысенкова) технологиясы
Витагенді оқыту Топтық және ұжымдық (Н.А.Оразахынова)
технологиясы оқыту технологиясы Бейнетехнология
(А.С.Белкин) (И.Д.Первин,
Тренингтік В.К.Дьяченко)
технология Компьютерлік оқыту
Интеграциялау технологиясы
технология Модульдік оқыту
Өздігінен даму технологиясы.
технологиясы Мультимедиялық
(М.Монтессори) технология
Дамыта оқыту Жобалау технологиясы
технологиясы.
(Л.С.Выготский,
Л.В.Занков,
Д.Б.Эльконин,
В.В. Давыдов)
3. Географияны оқытуда туындаған экологиялық, экономикалық,
әлеуметтік проблемаларды анықтап, оны түсіндіруде өзара байланыстылығын
ашу.
1.2. Деңгейлеп - саралап оқыту технологиясының тапсырмалары
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы, оның
ашық демократиялық қоғам нарықтық экономикаға өтуі кезеңіндегі ұлттық
мәдени бастаулары білім беруді жүйелі реформалауда кезек күттірмейтін
мәселеге айналдыруда.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында былай деп атап
өткен еді: Біз жаңа технологияларды енгізу мен инновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға бағытталған бірыңғай мемлекеттік стратегия жүргізетін
боламыз. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кіруіне байланысты
жоғары білім беру орындарына қойылып отырған заман талабы – болашақта
шығармашылықпен жұмыс істей алатын, бәсекеге қабілетті мамандарды тәрбиелеп
қалыптастыру. Бұл жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді 2010-2015
жылдарға дейін дамытудың бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарында
кредиттік оқу жүйесіне көшуге байланысты жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі
кезде барлық оқытушылар оқу үрдісінде географияны оқытуда жаңа
технологияларды қолдануда.
География сабағын оқытуда Ж.Қараевтың деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясы қолданылды.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына
арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек
білімге ғана тән. Жас мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары.
Оларға талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін
анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күннің өзекті мәселесі ұялату [23,
98 б.].
Келе жатқан жаһандану дәуірі: ұлттық бәсеке, ақпараттық сайыс,
технологиялар, психологиялық өзгерістермен ерекшеленетін тәрізді. Сол
кезеңге сай интеллектуалды, дені сау, ой - өрісі жоғары, халықаралық
деңгейде білімі бар азаматты өсіру – мемлекеттің ең маңызды стратегиясы.
Осыған орай, бүгінгі қазақ орта мектебі мұғалімдерінің кәсіби парызы –
төмендегідей төрт істің басы – қасында болып, жүзеге асыруында жатыр деп
білеміз. Оның біріншісі, өркениетті қарым – қатынас дағдыларын мектеп
қабырғасынан бастау; екіншісі, жас ұрпақты ұлттық рухта, өз ана тілінде, өз
ана салтында, заман талабына сай сапалы оқытып, сауатты тәрбиелеу;
үшіншісі, барлық оқу орындарында оқыту үрдісін балабақша бүлдіршінінің,
мектеп оқушысының, студенттердің психологиялық дамуына сәйкестендіру;
төртіншісі, мемлекеттік тілдер туралы саясатты білім беру жүйесі арқылы
іске асыру, тілді меңгерем деген еліміздің азаматтарына тиімді әдіс-
тәсілдерді ұсыну, т.б ұялату [24, 6-9 б.].
Бұдан біз оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын
педагогикалық талаптар мен шарттарды ескеру қажет демекпіз.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін - өзі дамытуға, оның
өзіндік, шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін - өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру. Оның ғылыми - әдістемелік, оқыту әдістемелік,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын
игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
игертуге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа
алу. Өйткені оқыту – тәрбиенің негізі көзі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады [25, 5 б.]. Оқытуды екі
тұрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі – мектепте арнайы пәндерді оқыту.
Екіншісі - өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым. Оқыта
отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда
нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы оқыту –
тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі, жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің
саналылығының, руханилығын, әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу
жолын, еңбекшілдігін, т.б. айқындап толықтыруға болады. Оқыту – тәрбиенің
интеллектуалды түрі. Бұл мәселені жан-жақты үрдіс ретінде қабылдауын және
инновациялық технологияны пайдалануға ықпал ететін көптеген шартты
жағдайларды танып білуі талап етіледі, оқытудың инновациялық технологияның
әдіснамалық талаптарын, салаларын, құрлымын, қолдану деңгейлері мен
кезеңдерін саралай отырып, мектептегі география пәндерді оқытуда
пайдаланудың педагогикалық шарттарының мәнін, әдістерін білуге болады.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті
жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа
технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі – оқытудың мақсаты
болып табылады.
Сондықтан танымдық іс - әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі
қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту
түрі мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді.
Технологияның мақсаты – оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары
оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Материктер мер мұхиттар географиясын оқытуда біз деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясын ала отырып сабақ өткіздім.
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға өз үлесін қосады. Оқушылар шығармашылығын арттыруда деңгейлік
тапсырмалардың маңызы зор.
Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады:
Жалпы педагогикалық – педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған: мақсат,
мазмұн, оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің субъектілері мен
объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.
Салалық (пәндік) – бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын жүзеге
асыруға негізделген әдістер мен құралдар жиынтығы.
Локальдік (модульдік) – жеке әрекеттер технологиясы, ұғымды қалыптастыру;
дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының технологиясы; жаңа
материалды меңгерту технологиясы; қайталау және бақылауды ұйымдастыру
технологиясы жеке жұмысты ұйымдастыру технологиясы.
Салалық (пәндік) және локальдық (модульдік) деңгейлеп оқыту әдісімен
үндес, тек айырмашылық технологияда процессуалдық өлшемдік, сапалық және
вариативтік – бағдарлық компоненттерге басым көңіл бөледі.
Технология әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен
ерекшеленеді.
Педагогикалық технология қрылымы:
1. Концептуалдық негізі.
2. Мазмұндық бөлігі:
а) жалпы оқыту мақсаты;
ә) нақты оқыту материалының мазмұны.
3. Процессуалды бөлігі – технологиялық процесс:
а) оқыту процесін ұйымдастыру;
ә) оқушының оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
б) ұстаздың оқу материалын меңгеру процесін басқару әрекеті;
г) оқу процесін диагностикалау.
Сонымен бірге, кез-келген педагогикалық технология негізгі методологиялық
талаптарды қанағаттардыруы керек.
Методологиялық талаптар:
1. Концептуалдық негізінің болуы. Қандай технология болса да,
философиялық, педагогикалық, психологиялық ғылыми тұжырымдамаға негізделуі
тиіс.
2. Жүйелілігі. Педагогикалық жүйенің барлық бөліктерінің логикалық
байланыста болуы шарт.
3. Басқаруға оңтайлылығы. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
4. Тиімділігі. Білім беру стандартын қанағаттандыруы тиіс.
5. Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда дәл осы күйде қолдануға
мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның даму көзі мен құрамдас бөліктері болып
мыналар жатады:
- әлеуметтік өзгеріс және педагогикалық жаңаша ойлау;
- педагогика, психология, қоғамдық ғылымдары;
- отандық, шетелдік тәжірибелер, ескі мен жаңа;
- этнопедагогика болып табылады.
Әлемдік білім беру кеңістігіндегі педагогикалық технологиялардың ғылыми
философиялық негізін төмендегілер құрайды:
Сцентизм – адамзат қоғамының мәдениет жүйесінде ғылым мен техника рөлін
даралап бағалау.
Табиғаттәнділік – адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді уағыздаушы
көзқарас, адам мен табиғаттың үйлестігін басшылыққа алу.
Гуманизм (ізгіліктік) – әлеуметтік құбылыстарды бағалау өлшемі, адамның
жағдайы, қоғам қағидасы – теңдік, әділеттілік.
Теософия – діни бағыттағы мектептердің негізі. Ол ұлттық педагогикадан
терең тамыр алады, жастарды жақсылық пен жамандық аражігін ашуға
тәрбиелейді.
Антропософия – адамның рухани құндылығын зерттеуші бағыт.
Прагматизм – тұлғаның интеллектуалды және адамгершілік сапалары, оның
табиғи жаратылысы. Оның көрінуі тек даралық ерекшеліктеріне байланысты.
Олар адамгершілік сапаларды қалыптастыру емес, табиғи берілген қабілетті
дамытуды өзін - өзі реттеу жағдайының алғы шарты деп есептелінеді.
Экзистенциализм – адам өзін - өзі жасаушы деген ойды басшылыққа алу.
Педагогикалық технологияларды төмендегідей топтарға жинақтауға болады:
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде құру
педагогикалық технологиясы:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті – тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н. Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту технологиясы:
- ойын – сабақ технологиясы;
- проблемалық оқыту;
- модульдік оқыту технологиясы (М. М. Жанпейісова);
- Е. Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
- Е.И. Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту
технологиясы:
- бағадарламалап (прогламмалап) оқыту;
- дифференциалдап оқыту;
- даралап оқыту;
- ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
- ірілендірген дидактикалық бірліктер (П.М. Эрниев);
- Мәдениет диалогы, (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
- Экология және диалектика жүйесі, (Л.В.Тарасов);
- ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы (М.Б.
Волович)
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негіздеп оқыту
технологиясы:
- Салауаттылыққа тәрбиелеу - Кушир технологиясы
- М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
- Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар
- Школа самоопределения (А.Н.Тубельский);
- Школа для всех (Е.А.Ямбург);
- Школа парк (М.Балабин).
Педагогикалық жүйе – бір-бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптасытруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық, әсер делінген Беспальконың Слагаемое педагогическая
технология еңбегінде жазылған.
Педагогикалық жүйе тәжірибеде:
а) дидактикалық мақсат;
ә) оқыту технологиясы арқылы жүзеге асады.
Н.П. Гузик өз жүйесімен деңгейлеп оқытудың екі түрін: деңгейге қарап
сынып ішілік саралап оқыту және дамытушы сабақтар циклі бар қиыстырылған
оқыту жүйесі, – деп атаған.
Әрбір тақырып бойынша өткізілетін сабақтар кезектесіп келетін бес типтен
құралады.
Бірінші – тақырыпты жалпы талдау сабақтары (оларды лекциялар деп
атайды).
Екінші – қиыстырылған семинар сабақтарда оқушылардың өзіндік
жұмыстарының оқу материалының тереңдей талдануы.
Үшінші – қорытындылау және білімді жүйелеу сабақтары (тақырыптық
сынақтар деп те аталады).
Төртінші – материалды пәнаралық қорытындылау сабақтары (олар
тақырыпты, тапсырмаларды қорғау деп аталады).
Бесінші – практикум сабақтары.
Оқушылардың даму деңгейінің бірыңғай болмауына, жеке қабілеттеріндегі
айырмашылықтар мен басқа себептерге байланысты сыныпта оқу үздіктері мен
үлгермеушілер пайда болатыны белгілі. Сондықтан мұғалім сабақтың барлық
кезеңдеріне: жаңа материалды беру, бекіту, қайталау, білім, білік,
дағдыны бағалау кезінде деңгейлеп-саралап оқытуды ұйымдастырады (2-
кесте).
Онда әртүрлі қиындық дәрежесіндегі үш типті А, В, С деңгейлеу
бағдарламасы алынады. Деңгейлеу бағдарламалары маңызды екі аспектіні, екі
тұсты қарастырады. Олар:
а) белгілі деңгейдегі білім, білік дағдының меңгерілуін қамтамасыз етеді
(репродуктивтік деңгейден шығармашылыққа дейін);
ә) оқушылардың белгілі деңгейде өз бетімен оқуына білім алуына жағдай
жасалады.
Кесте 2.
Деңгейлеп оқыту барысында оқушы мен мұғалім іс -әрекетінің жүйесі
Кезеңдер Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының
іс-әрекеті
Дайындық кезең Оқушылардың оқу материалын
базалық, бағдарламалық,
күрделенген деңгейлер бойынша
меңгеруін анықтау.
Диагностикалық Білімді меңгеру деңгейін Диагностика
кезең анықтайтын тапсырмаларды нәтижелері мен өз
дайындау. Оқушылардың білімді қызығушылықтары
меңгеру деңгейін диагностикалау.негізінде пәнді
Оқушылардан сауалнама алу, сыныпоқыту деңгейі
жетекшілермен, оқушылар және таңдалады. Оқушы
олардың ата-аналарымен өзіндік таңдау
әңгімелесу. жасайды.
Оқушыларды Оқушыларды топқа бөлуді Белгілі топты
топтарға бөлу ұйымдастыру. Әр топ үшін оқушының таңдауы.
кезеңі мазмұнын анықтау. Әр деңгейде Топтардағы оқыту
оқытуға қойылатын нақты талаптарының жобасын
талаптарды дайындау. Дайындалғанталқылауға қатысу.
талаптарды оқушыларға ұсыну. Оқушының таңдауы
қатаң ескеріледі.
Деңгейлеп Оқушылардың топтардағы жұмысын Таңдалған топта
оқытуды жүзеге ұйымдастыру. өзінің оқу іс -
асыру кезеңі әрекетін
ұйымдастыруы.
Деңгейлеп оқыту Атқарылған жұмыстар нәтижесі Жеткен нәтижелер
жағдайында бойынша оқушыларды бағалау (Керібойынша өзара
білімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Деңгейлеп - саралап оқыту технологияларды пайдаланудың теориялық
негіздері
І.1. Жаңа технологияны білім саласында пайдаланудың маңыздылығы ... .8
І.2. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясының
тапсырмалары ... ... ... ... .20
І.3. Деңгейлеп-саралап оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .36
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясын оқытуда деңгейлеп-
саралап оқыту технологиясын қолдану әдістемесі
(7-шы сынып)
2.1. Евразия материгін оқытуда деңгейлеп - саралап оқыту технологиясын
қолдану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 44
2.2. Оңтүстік Америка материгін оқытуда деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясын қолдану әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 0
2.3.Тәжірибелік - эксперименттік жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... .52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Кіріспе
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие
мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-
педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі [2,3б.; 3. 30-
35б.].
Инновациялық үрдісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші
жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу прцесіне басшылық жасау мәселелерін
зерттеу маңыздылығы М.В.Кларин, А.В.Лоренсов, М.М.Поташник, Т.И.Шамова,
О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
қарастырылған [4, 45-47 б.; 5, 20-26 б.; 6, 92 б.; 7, 64 б.; 8, 23 б.;
9,176 б.; 10, 6-9б.].
Қазақстанның білім беру жүйесін реформалаудың жаңа кезеңі ел басы
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметтің, Білім
және Ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешенін енгізуді
талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған ҚР Білім туралы
Заңында, 30 қыркүйек 2000 жылғы Білім мемлекететтік
бағдараламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік
жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін
дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағдылану, ақыл-ой қорын жинау
сияқты мақсаттарды көздейді [11, 3б.].
Жалпы білім берудің Қазақстандық моделі негізі болуы үшін оқушылар
санасына өз халқының тарихи тамырын, рухани және адамгершілік қағидаларын
азаматтық және отан сүйгіштік идеяларын басқа халықтарға деген ізгі
көзқарастарын сіңіру қажет [12, 4 б.; 13, 81-91 б.; 14, 4б.].
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық
дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Педагогикалық технология - мұғалім мен оқушының іс-әрекеттерінің
біріккен жүйесі арқылы іске асатын, ақпаратты білім беру нәтижесі және
рефлекция негізінде білім алуға бағытталған, бір үлгідегі педагогикалық
жүйе. Педагогикалық жүйенің мынадай құрылымы бар: Олар:
1) оқу және тәрбиелеу мақсатында нақты жүйелі дидактикалық, педагогикалық
зерттеу жүргізу;
2) оқушы меңгеруге тиісті ақпарат мазмұнын толықтыра отырып, жүйелеу;
3) қажетті дидактикалық, техникалық оқу құралдарын дұрыс қолдануын
қадағалау;
4) тәрбиелеу және диагностикалық оқыту жүйесін дамыту;
5) оқушыларға жоғары деңгейде сапалы білім беру.
Педагогикалық технологияға – В.П.Беспалько Практикада іске асатын
нақты педагогикалық жүйе – деген анықтама берген. Ал педагогикалық жүйені
тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған, мақсаты бір –
бірімен өзара байланыстағы әдіс-тәсілдер деп қарастырады [15, 192б.].
Бүгінгі таңда П.Э. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті – тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модельді оқыту технологиясы,
П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның модельді оқыту технологиясы, В.П.Беспалько,
В.М. Монаховтың және т.б. ғалымдардың технологиялары кеңінен таралған.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің, Ш.Т.Таубаеваның,
Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың, М.М.Жанпейсованың,
Қ.М.Нағымжанованың және т.б. ғалымдардың ұсынған оқытудың жаңа
технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолданылуда [16, 174 б.].
Зерттеу нысанасы: Жалпы орта білім беретін мектептің оқу-тәрбие
үрдісі.
Зерттеу пәні: Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы пәнінен
деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын пайдалану кезінде жүргізілетін
жұмыстары.
Зерттеудің мақсаты: Оқушыларға деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы
арқылы географиялық, экологиялық, экономикалық білім берудің теориялық
тұрғыдан негіздеу. Бұл мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер
қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Зерттеу міндеттері:
1. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын ұйымдастырудың теориялық
деңгейдегі зерттелуі мен практикадағы күйін айқындау.
2. Материктер мен мұхиттардың физикалық географиясы пәнінен деңгейлеп-
саралап оқыту технологиясының жұмыстың түрлерін нақтылап, оған қажет
тапсырмалар мен сұрақтарды анықтау.
Зерттеу әдістері: Тақырыпқа сай дидактикалық ғылыми-әдістемелік
әдебиеттерге, мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына талдау.
Зерттеудің теориялық маңызы: Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясы пәнінен ұйымдастырылатын деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы
бойынша орындалатын жұмыстардың ғылыми -
әдістемелік жүйесі негізделген.
Зерттеудің практикалық маңызы: Беріліп отырған
деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы бойынша орындалатын жұмыстың түрлері
мен ұйымдастыру жолдарының әдістемелік нұсқаулар жасалыну керек.
Зерттеу кезеңдерi:
Бiрiншi кезең (2011 жылы) оқушылардың деңгейлеп- саралап оқыту
технологиясы бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-теориялық негiзi
қарастырылды. Зерттеу проблемасына байланысты психологиялық, педагогикалық
және әдiстемелiк әдебиеттер оқылды.
Екiншi кезең (2012 жылы) Материктер мен мұхиттардың физикалық
географиясы пәнінен сапасын арттыруға қойылатын талаптың орындалуын
қамтамасыз ететiндей оқушылар орындайтын өз бетiнше орындайтын жұмыстың
түрлерi мен ұйымдастыру жолдарын қамтитын тәжiрибелiк-эксперименттi мектеп
өмiрiнде байқаудан өткiзiп көру iске асырылды. Жалпы жұмыс нәтижелерiн
реттеу, талдау, анықтау және бiр жүйеге келтiру жұмыстары жүргiзiлдi.
Зерттеу жұмысының негiзгi базасы: Тараз қаласы №48 орта мектеп.
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Деңгейлеп-саралап оқыту технологияларды пайдаланудың теориялық
негіздері
1.1. Жаңа технологияны білім саласында пайдаланудың маңыздылығы
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы, оның
ашық демократиялық қоғам нарықтық экономикаға өтуі кезеңіндегі ұлттық
мәдени бастаулары білім беруді жүйелі реформалауда кезек күттірмейтін
мәселеге айналдыруда.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында былай деп атап
өткен еді: Біз жаңа технологияларды енгізу мен инновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға бағытталған бірыңғай мемлекеттік стратегия жүргізетін
боламыз. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кіруіне байланысты
жоғары білім беру орындарына қойылып отырған заман талабы – болашақта
шығармашылықпен жұмыс істей алатын, бәсекеге қабілетті мамандарды тәрбиелеп
қалыптастыру. Бұл жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді 2010-2015
жылдарға дейін дамытудың бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарында
кредиттік оқу жүйесіне көшуге байланысты жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі
кезде барлық оқытушылар оқу үрдісінде географияны оқытуда жаңа
технологияларды қолдануда.
Ертеңгі келер күннің бүгіннен гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдірет күш тек білім. Ғылым мен техникалық
прогрестің дамуы, қоғамның өзгеруі, жаһандану заманының басталуы, білім
мазмұнын жаңа оқулықтар арқылы жаңартуға мол мүмкіндіктер туғызды. Білім
теңіз, оның тереңін жетік білетін, сырын меңгерген адамдарды дайындайтын
мұғалім. Әрбір ұстаз өз Отанын шексіз сүйетін, білімді, іскер,
адамгершілігі мол, парасатты, мәдениеті жан-жақты жетілген ұрпақ дайындауға
міндетті. Ол үшін мұғалім өзі оқытатын пәндердің ғылыми әдістемелік
деңгейін ғылыми ұйымдастырғанда, яғни сабақта әртүрлі әдіс-тәсілді кешенді
жоспармен пайдаланғанда ғана қолы жетеді. Қазіргі таңда әлемдік оқу
процесінің өзегі жаңа технологиялар мектеп практикасына енгізілген.
Педагогикалық технология мен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс-
әрекеті тиімді болатыны әркезден-ақ мәлім.
Облыс мұғалімдерінің іс-тәжірибесінде әртүрлі оқыту технологияларын
пайдалану оның жетістіктерін болжау, өз бетінше жобалау мен құрастыру
негізінде жоғары нәтижелерге қол жеткізуге ұмтылыс бар екендігі байқалады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру сапасындағы проблема -
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру оларды жүзеге асыратын
мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны қоғамның әлеуметтік экономикалық
міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты оған лайықтап
өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Қазіргі заманға мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің яғы әдістерін, инновациялық педагогикалық
технологияны меңгерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынған ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілеті және нақты тәжірбиелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға қабілітті, икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім
болуын қажет етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияларды ендіруді міндеттейді.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір суру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзі қоғамдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны ендіру сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикасы күшті дамыған елдердің көрсетіп отырған білім деңгейлерінен
көруге болады. Ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеруді
міндеттейміз. Ол үшін болашақ мұғалімдерді даярлауға жоғары оқу орындары
төмендегідей жұмыстарды атқаруы тиіс:
1) болашақ мұғалімдерді ақпаратты қоғам жағдайында оқып білім алуға,
өмір сүруге бейімдеу;
2) жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға бейімделген
білім берудің ғылыми әдістемелік базасын жасау, білім беру жүйесін
жақсарту;
3) дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім беру жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4) білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесін дамыта оқыту
жүйесіне көшу.
Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген оқыту әдістерін
пайдалануға түбегейлі көшу.
Жалпы білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған кешіліктер
баршылық:
- білім сапасының төмендігі;
- білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен
оқытудың нәтижесі болмауы;
- директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
- оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
- оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие үрдісінде
инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек
етуіне жол ашу.
Яғни осындай келеңсіздіктер КСРО-ның оқу жүйесінің тиімсіз
болғандығын, аса күшті нәтиже бермегендігін көрсетеді. Сол үшін біз қазіргі
кезде оқыту үрдісінде жаңа заманға сай оқытудың жаңа педагогикалық
әдістерін қолданамыз.
Бұл жаңа әдістер оқушылардың оқу барысында олардың оқуға, білімге,
білімділікке, ізденімпаздыққа ынтасын ашады. Жаңа бағыт береді, жалығу мен
жалқаулыққа, бейғамдыққа ұрынуына аса жол бермейді.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған
жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады.
Олар балаларының экономика жағдайында жұмыс істеуге, қазақ, орыс, ағылшын
тілдерін еркін меңгеруге, бейбіт, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге
әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады - деп көрсетілгендей-ақ,
ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән. Жас мемлекетіміздің
болашағы- бүгінгі мектеп оқушылары. Бәріне бірдей талап қойып, олардың
табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап оқыту бүгінгі күннің
өзекті мәселесі [17, 118 б.].
Оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын, олар белгілі бір әдістемеге
негізделеді. Әдістеме жан-жақты және өз орнында дұрыс қолданылса, өтілетін
әрбір тақырыптың мазмұны да ойдағыдай ашылып, оқушылардың меңгеруіне жеңіл
тиеді. Әдетте әдістеме өздігінен келе қоймайды. Ол көп жылдар бойына
ұстаздық қызметінің іс-тәжірибесімен, күнделікті сабақ беру процесімен
тығыз байланысып жатады .
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойып отырған басты
міндеттемелердің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
үрдісінің қалыптасуына ықпал етті [18, 7 б.].
Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-тәрбие беру, олардың рухани
жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын мектеп екендігі бәрімізге
белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарқындап дамуы кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындату, оқытудың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік мәселе болып
отыр. Бұл мәселелерді ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық бірлігіне, оқу-тәрбие үрдісінің бүгінгі
күн талабына сай ұйымдастыра білуімізге байланысты болмақ [19, 71-91].
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көрсететін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген. Ол
кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық енгізу деп көрсетіледі.
Кей ғалымдар оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолдануда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі
бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл
ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны білім беру жүйесіндегі
жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в обьязательную
систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
Инновация жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И.Ожегов
сөздігі бойынша, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда
болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес
енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әртүрлі түсінеген, кейбір мемлекеттерде
(АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең таралса, ал Аравия, Жапония мемлекеттерде
инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл
құбылысқа қандай қөзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-
педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, зерттей келе, Ресейде, шет
елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымына берілген
анықтамаларды жинадық.
Ғылымның қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен
қараған: ХІХ-ХХ ғ басында бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен,
бірақ иновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы: инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада американыдқтар мен европалық көлемді зерттелер иесі
Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея.
Инновация термині қазірде білім білім берудің теория- практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі
бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми
педагогикалық еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде
жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп
сипаттайды. Атап айтсақ Н.Р.Юсуфбекова О педагогической инноватике деген
еңбегінде Инновация - білім беру жүйедегі жаңартудың үрдісі - деп
көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық үрдіс дегеніміз - жаңалықтарды
жасау, оны педагог ғалымдардың оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы
деп түсіндіреді. Автордың пікірі бойынша, педагогикалық инновацияға үш
блок түсініктер мен идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау
классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау
проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім
беру жүйесінде қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз педагогикалық
жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми
негізде қолдану [20, 6-7 б.].
Инновацияның жіктелуі негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі
туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті
мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект
динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап
етеді. Мұндай талап етушілікте, мұғалімнің дәстүрлі деңгейі, қазіргі
мектеп, қоғам қажет ететін шығармашыл, жаңашыл-мұғалім арасында
қарама–қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа
бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты. Инновация көлемдігі оның жүйелілігі мен жіктелуін тудырады.
Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәседелердің шешімін
іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі О.Т. Хонерин. Ол инновацияны
төмендегідей түрлерге жіктейді:
1) модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған.
И.В.Волков, Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, В.Г.Шаталов жаңашыл педагогтар;
2) комбинаторлы;
3) радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық - технология қолданылып жүргендігі мәлім. Сондықтан біз
оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған өлшемдерін
көрсетеуге болады. Олар:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі – мектепке әлеуметтік
сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық озат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология барысында:
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелілігі;
- тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының
іс-әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына төмендегілер
кіреді:
а) тұжырымдық негізі;
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу -үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның
негізіне жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру.
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді ізгілендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы,
- деңгейлеп саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты - талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі.
Ынтымақтастық педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім – оқушы, оқушы – мұғалім, оқушы – оқушы.
Оқушы да субъект, мұғалім де субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық
қарым-қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған
Ш.А. Амонашвили. Білім берудің ізгілендіру
технологиясының мақсаты – баланы оны азамат етіп тәрбиелеу, баланың
танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылулық
ұялату [21, 47-53 б.; 22, 52 б.].
Проблеманы оқыту технологиясын негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Проблемалы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек белгілері
арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф.Шаталов. Тірек белгілері арқылы
оқыту технологиясы төмендегідей мақсатты көздейді:
- білім,білік, дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндеті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағадарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндірме басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н.Лысенкова. Бұл технологияның
негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндірме басқарып оза
отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану. Сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазаламау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталды:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы: тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік оқытудың өзегі-оқу модулі. Оқу модулі:
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа педагогикалық технологияның алдына қоятын мақсаты-оқушының
жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Педагогикалық технологияның тиімділігі педагогикалық шарттарға
байланысты. Педагогикалық технологияның табысты болуын анықтайтын
педагогикалық шарттарға, ең алдымен педагогтың дербес ерекшеліктері:
тұлғалық даралығын, мәдениеттілігін, қызығуын, т.с.с. жатқызуға болады.
Сонымен бірге, студентермен қарым-қатынас жасау біліктілігі мен кәсіби
шеберлігі ерекше мәнге ие болады. Географияны оқытуда жаңа педагогикалық
технологиялардың көптеген түрлерін пайдалана отырып сабақ өткізуге болады.
Жаңа педагогикалық технология-лардың жіктелуін 1-кестеден көруге
болады.
Сонымен, жаңа педагогикалық технологияны қолдана отырып, географияны
оқытуда төмендегідей басты ұстанымдарды ескеру қажет. Олар:
1. Жаңа педагогикалық технологияны пайдалану арқылы географиялық оқу
материалдарын оқытуды бір жүйелікпен үздіксіз жүргізу.
2. Оқу-тәрбие үдерісінде география пәнін оқытуда пәнаралық байланыстардың
болуы.
Кесте 1.
Жаңа педагогикалық технологиялардың жіктелуі
Оқушы іс-әрекетін Оқыту үдерісін тиімді Оқу материалын
белсендіруге ұйымдастыру және дидак-тикалық–әдістемелік
негізделген басқаруға негізделген жетілдіруге негізделген
педагогикалық педагогикалық педагогикалық технология
технология технология
Тірек белгілері мен Бағдарламалап оқыту Дидактикалық бірліктерді
тірек конспектілеріСаралап оқыту ірілендіру (П.Э.Эрдниев)
негізінде оқыту технологиясы Мәдени диалог
технологиясы (В.В.Фирсов, технологиясы.
(В.Ф.Шаталов) Н.П.Гузик) Экология және диалектика
Ойын технологиясы Жекеше оқыту жүйесі (Л.В.Тарасов)
Проблемалық оқыту технологиясы Ойлау іс-әрекетін кезеңмен
технологиясы (А.С.Границкая, қалыптастыру теориясын
Жаңа В.Д.Шадриков). жүзеге асыратын технология.
ақпараттық-коммуникаОза отырып оқыту (М.Б.Волович)
тивтік технологиясы Сатылай кешенді талдау
технологиясы (С.Н.Лысенкова) технологиясы
Витагенді оқыту Топтық және ұжымдық (Н.А.Оразахынова)
технологиясы оқыту технологиясы Бейнетехнология
(А.С.Белкин) (И.Д.Первин,
Тренингтік В.К.Дьяченко)
технология Компьютерлік оқыту
Интеграциялау технологиясы
технология Модульдік оқыту
Өздігінен даму технологиясы.
технологиясы Мультимедиялық
(М.Монтессори) технология
Дамыта оқыту Жобалау технологиясы
технологиясы.
(Л.С.Выготский,
Л.В.Занков,
Д.Б.Эльконин,
В.В. Давыдов)
3. Географияны оқытуда туындаған экологиялық, экономикалық,
әлеуметтік проблемаларды анықтап, оны түсіндіруде өзара байланыстылығын
ашу.
1.2. Деңгейлеп - саралап оқыту технологиясының тапсырмалары
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы, оның
ашық демократиялық қоғам нарықтық экономикаға өтуі кезеңіндегі ұлттық
мәдени бастаулары білім беруді жүйелі реформалауда кезек күттірмейтін
мәселеге айналдыруда.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында былай деп атап
өткен еді: Біз жаңа технологияларды енгізу мен инновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға бағытталған бірыңғай мемлекеттік стратегия жүргізетін
боламыз. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кіруіне байланысты
жоғары білім беру орындарына қойылып отырған заман талабы – болашақта
шығармашылықпен жұмыс істей алатын, бәсекеге қабілетті мамандарды тәрбиелеп
қалыптастыру. Бұл жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді 2010-2015
жылдарға дейін дамытудың бағдарламасына сәйкес жоғары оқу орындарында
кредиттік оқу жүйесіне көшуге байланысты жүзеге асыру жоспарланған. Қазіргі
кезде барлық оқытушылар оқу үрдісінде географияны оқытуда жаңа
технологияларды қолдануда.
География сабағын оқытуда Ж.Қараевтың деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясы қолданылды.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына
арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек
білімге ғана тән. Жас мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары.
Оларға талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін
анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күннің өзекті мәселесі ұялату [23,
98 б.].
Келе жатқан жаһандану дәуірі: ұлттық бәсеке, ақпараттық сайыс,
технологиялар, психологиялық өзгерістермен ерекшеленетін тәрізді. Сол
кезеңге сай интеллектуалды, дені сау, ой - өрісі жоғары, халықаралық
деңгейде білімі бар азаматты өсіру – мемлекеттің ең маңызды стратегиясы.
Осыған орай, бүгінгі қазақ орта мектебі мұғалімдерінің кәсіби парызы –
төмендегідей төрт істің басы – қасында болып, жүзеге асыруында жатыр деп
білеміз. Оның біріншісі, өркениетті қарым – қатынас дағдыларын мектеп
қабырғасынан бастау; екіншісі, жас ұрпақты ұлттық рухта, өз ана тілінде, өз
ана салтында, заман талабына сай сапалы оқытып, сауатты тәрбиелеу;
үшіншісі, барлық оқу орындарында оқыту үрдісін балабақша бүлдіршінінің,
мектеп оқушысының, студенттердің психологиялық дамуына сәйкестендіру;
төртіншісі, мемлекеттік тілдер туралы саясатты білім беру жүйесі арқылы
іске асыру, тілді меңгерем деген еліміздің азаматтарына тиімді әдіс-
тәсілдерді ұсыну, т.б ұялату [24, 6-9 б.].
Бұдан біз оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын
педагогикалық талаптар мен шарттарды ескеру қажет демекпіз.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін - өзі дамытуға, оның
өзіндік, шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін - өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру. Оның ғылыми - әдістемелік, оқыту әдістемелік,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын
игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
игертуге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа
алу. Өйткені оқыту – тәрбиенің негізі көзі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады [25, 5 б.]. Оқытуды екі
тұрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі – мектепте арнайы пәндерді оқыту.
Екіншісі - өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым. Оқыта
отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда
нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы оқыту –
тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі, жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің
саналылығының, руханилығын, әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу
жолын, еңбекшілдігін, т.б. айқындап толықтыруға болады. Оқыту – тәрбиенің
интеллектуалды түрі. Бұл мәселені жан-жақты үрдіс ретінде қабылдауын және
инновациялық технологияны пайдалануға ықпал ететін көптеген шартты
жағдайларды танып білуі талап етіледі, оқытудың инновациялық технологияның
әдіснамалық талаптарын, салаларын, құрлымын, қолдану деңгейлері мен
кезеңдерін саралай отырып, мектептегі география пәндерді оқытуда
пайдаланудың педагогикалық шарттарының мәнін, әдістерін білуге болады.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті
жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа
технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі – оқытудың мақсаты
болып табылады.
Сондықтан танымдық іс - әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі
қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту
түрі мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді.
Технологияның мақсаты – оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары
оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Материктер мер мұхиттар географиясын оқытуда біз деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясын ала отырып сабақ өткіздім.
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға өз үлесін қосады. Оқушылар шығармашылығын арттыруда деңгейлік
тапсырмалардың маңызы зор.
Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады:
Жалпы педагогикалық – педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған: мақсат,
мазмұн, оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің субъектілері мен
объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.
Салалық (пәндік) – бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын жүзеге
асыруға негізделген әдістер мен құралдар жиынтығы.
Локальдік (модульдік) – жеке әрекеттер технологиясы, ұғымды қалыптастыру;
дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының технологиясы; жаңа
материалды меңгерту технологиясы; қайталау және бақылауды ұйымдастыру
технологиясы жеке жұмысты ұйымдастыру технологиясы.
Салалық (пәндік) және локальдық (модульдік) деңгейлеп оқыту әдісімен
үндес, тек айырмашылық технологияда процессуалдық өлшемдік, сапалық және
вариативтік – бағдарлық компоненттерге басым көңіл бөледі.
Технология әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен
ерекшеленеді.
Педагогикалық технология қрылымы:
1. Концептуалдық негізі.
2. Мазмұндық бөлігі:
а) жалпы оқыту мақсаты;
ә) нақты оқыту материалының мазмұны.
3. Процессуалды бөлігі – технологиялық процесс:
а) оқыту процесін ұйымдастыру;
ә) оқушының оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
б) ұстаздың оқу материалын меңгеру процесін басқару әрекеті;
г) оқу процесін диагностикалау.
Сонымен бірге, кез-келген педагогикалық технология негізгі методологиялық
талаптарды қанағаттардыруы керек.
Методологиялық талаптар:
1. Концептуалдық негізінің болуы. Қандай технология болса да,
философиялық, педагогикалық, психологиялық ғылыми тұжырымдамаға негізделуі
тиіс.
2. Жүйелілігі. Педагогикалық жүйенің барлық бөліктерінің логикалық
байланыста болуы шарт.
3. Басқаруға оңтайлылығы. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
4. Тиімділігі. Білім беру стандартын қанағаттандыруы тиіс.
5. Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда дәл осы күйде қолдануға
мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның даму көзі мен құрамдас бөліктері болып
мыналар жатады:
- әлеуметтік өзгеріс және педагогикалық жаңаша ойлау;
- педагогика, психология, қоғамдық ғылымдары;
- отандық, шетелдік тәжірибелер, ескі мен жаңа;
- этнопедагогика болып табылады.
Әлемдік білім беру кеңістігіндегі педагогикалық технологиялардың ғылыми
философиялық негізін төмендегілер құрайды:
Сцентизм – адамзат қоғамының мәдениет жүйесінде ғылым мен техника рөлін
даралап бағалау.
Табиғаттәнділік – адамның табиғи мүмкіндіктерін ескеруді уағыздаушы
көзқарас, адам мен табиғаттың үйлестігін басшылыққа алу.
Гуманизм (ізгіліктік) – әлеуметтік құбылыстарды бағалау өлшемі, адамның
жағдайы, қоғам қағидасы – теңдік, әділеттілік.
Теософия – діни бағыттағы мектептердің негізі. Ол ұлттық педагогикадан
терең тамыр алады, жастарды жақсылық пен жамандық аражігін ашуға
тәрбиелейді.
Антропософия – адамның рухани құндылығын зерттеуші бағыт.
Прагматизм – тұлғаның интеллектуалды және адамгершілік сапалары, оның
табиғи жаратылысы. Оның көрінуі тек даралық ерекшеліктеріне байланысты.
Олар адамгершілік сапаларды қалыптастыру емес, табиғи берілген қабілетті
дамытуды өзін - өзі реттеу жағдайының алғы шарты деп есептелінеді.
Экзистенциализм – адам өзін - өзі жасаушы деген ойды басшылыққа алу.
Педагогикалық технологияларды төмендегідей топтарға жинақтауға болады:
1. Педагогикалық қарым-қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде құру
педагогикалық технологиясы:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті – тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н. Ильин).
2. Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту технологиясы:
- ойын – сабақ технологиясы;
- проблемалық оқыту;
- модульдік оқыту технологиясы (М. М. Жанпейісова);
- Е. Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
- Е.И. Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту
технологиясы:
- бағадарламалап (прогламмалап) оқыту;
- дифференциалдап оқыту;
- даралап оқыту;
- ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
- ірілендірген дидактикалық бірліктер (П.М. Эрниев);
- Мәдениет диалогы, (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
- Экология және диалектика жүйесі, (Л.В.Тарасов);
- ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы (М.Б.
Волович)
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негіздеп оқыту
технологиясы:
- Салауаттылыққа тәрбиелеу - Кушир технологиясы
- М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
- Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар
- Школа самоопределения (А.Н.Тубельский);
- Школа для всех (Е.А.Ямбург);
- Школа парк (М.Балабин).
Педагогикалық жүйе – бір-бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптасытруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық, әсер делінген Беспальконың Слагаемое педагогическая
технология еңбегінде жазылған.
Педагогикалық жүйе тәжірибеде:
а) дидактикалық мақсат;
ә) оқыту технологиясы арқылы жүзеге асады.
Н.П. Гузик өз жүйесімен деңгейлеп оқытудың екі түрін: деңгейге қарап
сынып ішілік саралап оқыту және дамытушы сабақтар циклі бар қиыстырылған
оқыту жүйесі, – деп атаған.
Әрбір тақырып бойынша өткізілетін сабақтар кезектесіп келетін бес типтен
құралады.
Бірінші – тақырыпты жалпы талдау сабақтары (оларды лекциялар деп
атайды).
Екінші – қиыстырылған семинар сабақтарда оқушылардың өзіндік
жұмыстарының оқу материалының тереңдей талдануы.
Үшінші – қорытындылау және білімді жүйелеу сабақтары (тақырыптық
сынақтар деп те аталады).
Төртінші – материалды пәнаралық қорытындылау сабақтары (олар
тақырыпты, тапсырмаларды қорғау деп аталады).
Бесінші – практикум сабақтары.
Оқушылардың даму деңгейінің бірыңғай болмауына, жеке қабілеттеріндегі
айырмашылықтар мен басқа себептерге байланысты сыныпта оқу үздіктері мен
үлгермеушілер пайда болатыны белгілі. Сондықтан мұғалім сабақтың барлық
кезеңдеріне: жаңа материалды беру, бекіту, қайталау, білім, білік,
дағдыны бағалау кезінде деңгейлеп-саралап оқытуды ұйымдастырады (2-
кесте).
Онда әртүрлі қиындық дәрежесіндегі үш типті А, В, С деңгейлеу
бағдарламасы алынады. Деңгейлеу бағдарламалары маңызды екі аспектіні, екі
тұсты қарастырады. Олар:
а) белгілі деңгейдегі білім, білік дағдының меңгерілуін қамтамасыз етеді
(репродуктивтік деңгейден шығармашылыққа дейін);
ә) оқушылардың белгілі деңгейде өз бетімен оқуына білім алуына жағдай
жасалады.
Кесте 2.
Деңгейлеп оқыту барысында оқушы мен мұғалім іс -әрекетінің жүйесі
Кезеңдер Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының
іс-әрекеті
Дайындық кезең Оқушылардың оқу материалын
базалық, бағдарламалық,
күрделенген деңгейлер бойынша
меңгеруін анықтау.
Диагностикалық Білімді меңгеру деңгейін Диагностика
кезең анықтайтын тапсырмаларды нәтижелері мен өз
дайындау. Оқушылардың білімді қызығушылықтары
меңгеру деңгейін диагностикалау.негізінде пәнді
Оқушылардан сауалнама алу, сыныпоқыту деңгейі
жетекшілермен, оқушылар және таңдалады. Оқушы
олардың ата-аналарымен өзіндік таңдау
әңгімелесу. жасайды.
Оқушыларды Оқушыларды топқа бөлуді Белгілі топты
топтарға бөлу ұйымдастыру. Әр топ үшін оқушының таңдауы.
кезеңі мазмұнын анықтау. Әр деңгейде Топтардағы оқыту
оқытуға қойылатын нақты талаптарының жобасын
талаптарды дайындау. Дайындалғанталқылауға қатысу.
талаптарды оқушыларға ұсыну. Оқушының таңдауы
қатаң ескеріледі.
Деңгейлеп Оқушылардың топтардағы жұмысын Таңдалған топта
оқытуды жүзеге ұйымдастыру. өзінің оқу іс -
асыру кезеңі әрекетін
ұйымдастыруы.
Деңгейлеп оқыту Атқарылған жұмыстар нәтижесі Жеткен нәтижелер
жағдайында бойынша оқушыларды бағалау (Керібойынша өзара
білімді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz