Тін жасушалардың зерттелу тарихы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Реферат

Тақырыбы: Тін жасушалары. Медициналық белгілері.

Жоспар
І) Кіріспе.
Тін жасушалардың зерттелу тарихы.
ІІ) Негізгі бөлім:
Тін жасуша түсінігі.
Тін жасушаның негізгі сипаттамалары
Тін жасушалардың медицинадағы маңызы
ІІІ) Қорытынды.
ІV) Пайдаланылған әдебиеттер.

Ең алғаш рет 1908 жылы ғылымға тін жасуша терминін Санкт-Петербургтегі әскери-медициналық академиясының профессоры, гистолог Александр Максимов (1874 -- 1928) енгізген болатын.
1978 жылы ұрықжолдас қанының құрамында гемопоэтикалық бағаналы жасушалардың бар екені анықталды.
Ал 1981 жылы американдық биолог Мартин Эванс ең алғаш болып тышқандардың бластоциттерін, яғни тін жасушалардың дифференцацияланбаған плюрипотентті тармағын алды.
1988 жылы ең бірінші болып Элиан Глюкман анемиямен ауыратын науқасқа ұрықжолдас қанындағы гемопоэтикалық тін жасушаны трансплантация операциясын жүргізген болатын. Осы арқылы Элиан Глюкман ұрықжолдас қаны өте нәтижелі әрі қауіпсіз екендігін дәлелдеді. Сол кезден бастап ұрықжолдас қаны трансплантология ғылымында кеңінен қолданылуда.
1997 жылы Ресейде қатерлі ісік ауруларымен ауыратын науқасқа ұрық жолдас қанының тін жасушаларын тасымалдаудағы ең алғашқы операция өткізілді.
1998 жылы Батыс ғалымдары Д. Томпсон мен Д. Герхарт ең бірінші болып эмбриондық тін жасушаларды бөліп алды.
1999 жылы Science журналы эмбриондық тін жасушалардың ашылуын биологиядағы ең ғажайып жаңалықтардың бірі деп жариялаған.
1996 жылдан 2004 жылға дейін аутологиялық тін жасушаларды трансплантациялауда трансплантациялауда 392 операция жүргізілді.
Мартин Эванс
Діңгекті жасушалар (стволовые клетки); (cytos trunci; лат. truncus -- бағана, діңгек; грек, kytos -- жасуша) - маманданбаған, сирек бөліну арқылы сан тұрақтылығы өздігінен реттеліп отыратын жас жасушалар популяциясы. Бұл жасушалардың ұрпақтары белгілі бір микроортада әртүрлі бағытта жетіліп, бір-бірінен құрылыс айырмашылықтары бойынша ажырап, әртүрлі жасушаларға айналады. Жануарлар эмбриогенезінде діңгекті жасушалар сарыуыз қапшығының қабырғасындағы мезенхима жасушаларынан дамып жетіліп, көпмүмкіндікті (полипотентті) жасушаларға айналады. Діңгекті жасушалар -- жануарлар организмінің жасына қарамастан, әр уақытта бөлінуге қабілеттілігін жоғалтпайды, яғни бөлінуге бейім; бірнеше бағытта жетіліп, ұрпақтары әр - түрлі жасушаларға айналады. Діңгекті жасушалардан сүйектің қызыл кемігінде қанның әртүрлі жасушалары дамиды. Лимфоциттер -- сүйек кемігінен басқа қан жасау мүшелеріне өтіп, көбейіп, маманданып, эффекторлы жасушаларға айналады. Діңгекті жасушаларға қан капиллярларының (қылтамырлардың) адвентициальды жасушалары да жатады.
Тін жасушалары - таза субстанция, ол өзінде ешқандай генетикалық информацияны сақтап тасымалдамайды. Бұл жасушалар жүйке жүйесіндегі зат алмасуды, қан айналымды, жүрек, бүйрек қызметтерін жақсартады. Иммунитеттің көтерілуін, қартаюдың алдын алуына мумкіндік туғызады. Олар ешқандай қатерлі зақымға ұшырамайды.
Өмір сүру барысында біздің ағзамыздағы жасушалар үнемі өліп, қайта қалпына келіп отырады. Бас миында 35 жыл сайын 30-дан 50-ге дейін нейрондар өле алады. Ал бір бағаналы жасуша барлық ағзадағы бірнеше мың жасушаларды іске қоса алады, тек жүйке жасушаларынан басқасын.

Тін жасуша - ол ағзаның арнайы жасушалары, ол өзін-өзі жаңартуға және дамытуға қабілетті. Өсіп келе жатқан ағзаның (адам немесе жануар) миллиардттаған жасу-шалары бір ғана жасушадан, яғни зиготадан дамиды. Бұл жалғыз жасуша; өзге ағза жайлы ақпаратпен қоса, оның ары қарайғы даму механизімін сақтайды. Эмбригонез барысында ұрықтанған аналық жасуша бөлігін, келесі ұрпаққа генетикалық материалды береді. Бұл эмбриондық тін жасушалар, олардың геномы нольдік нүктеде орналасқан, яғни мамандығын анықтайтын механизмдер іске қосылмаған, олардан кез келген жасушалар түзілуі мүмкін.

Дифференциялану қабілетіне байланысты бағаналық жасушалардың 3 негізгі түрі болады:
:: Потипотентті тін жасушалар - олар ағзаны түзетін тіңдер мен жасушалардың түрлі типтерін түзеді. Оған ұрықтанған жұмыртқа немесе зигота және екі кезектескен жасуша генерацияларын жатады.
:: Плюрипотентті тін жасушалар - ағзаны құрайтын барлық клеткаларды құрамайды, тек көпшілігін жасап шығарады. Оған эмбриональды және фетальды бағаналық жасушаларды жатады.
:: Мультипотентті тін жасушалар - кейбір бағыттағы аз дифференцияланатын жасушалар типтерін жасайды. Мысалы: сүйек кемігінің гемопоэтикалық және мезенхимальды бағаналық жасушалары.
Бұл қатып калған жіктелу емес. Шынында, плюрипотентті және мультипотентті тін жасушалар өзгешілігі жөнінде көптеген мәліметтер анықталды. Тін жасушалардың потенттілігі арнайы жасушалық типтің дифференциялануына бағытталған генетикалық бағдарламаның қосылуына микроайналымдары-ның шарттарымен өзгереді.
Эмбриональды тін жасушалар - аналық жасушаның шартында өте тығыз бірлескен ұрықтануы нәтижесінде түзіледі. Олар эмбриональды тін жасушалар ретінде бластула стадиясында эмбрионнан өндіретін ішкі қабатын түзеді. Қазіргі кезде әлемде бірнеше оңдаған эмбриональды тін жасушалар түрлері алынған. Осы жасушалар арнайы шарттар бойынша түрлі жасуша типтерін береді.
Фетальды тін жасушалар - аборт жасалған ұрықтан алынатын арнайы клетка типі болып табылады. Ол ұрықтың дамуында дененің түрлі мүшесінде айналып кетуі мүмкін. Дегенмен фетальды тін жасушалармен зерттеулер жүргізу осы кезге дейін бірнеше типтерімен шектеледі. Олар нейрон - тін жасушалар, ұйқы безінің негізін салушы жасушалар мен гермальды жасушалар.
Ересек адамдардың тін жасушалары - дифференцияланбаған жасушалар. Олар ағзаның бүкіл өмірінде денеде жаңарып отырады немесе өздері тұрған тіндер типіне маманданады.
Ересектердің тін жасушаларының көздері - сүйек кемігі, қан, көз, бас миы, қанқа бұлшықеттері, тіс, бауыр, тері, асқазан-ішек жолы, қабырғасының ішкі қабаты және ұйқы безі.
Зерттеулерге қарағанда ересектер тін жасушаларының бір бөлігі ғана мультипотентті екені анықталады.
Мысалы, сүйек миының стромалық мезенхимальды тін жасушалары шартында бас миы жасушасының 3 негізгі түрін ажыратады, олар:
:: Эпителий жасушалары
:: Қанқа бұлшықеттері
:: Кардиомиоциттер

Медицина және физиолигия саласы бойынша Нобель сыйлығы жапондық ғалым Синья Яманака және британдық биолог Джон Гердонға табыс етілді.

Аталған қос зерттеушінің бірі діңгек жасушаларын (стволовые клетки) зерттесе, ал енді бірі жануарларды клонын жасаумен айналысыпты. Олардың ашқан жаңалықтары жаңа тіндер мен толық бір ағзаның көшірмесін жасауға негіз болады деп болжануда.
Нобель сыйлығын беретін комитетінің хабарлауында Олардың жаңалығы жасуша мен ағзалардың дамуы туралы ғылымда төңкеріс жасады делінген.
Екі ғалымның ашқан жаңалықтары түрлі қатерлі кеселден аман алып қана қоймай, ертең адамның клонын жасауға да жол ашуы мүмкін. Нобель лауреаттарының ашқан жаңалығының маңызы неде?
1962 жылы Джон Гердон жасушалардың арнайы бағытқа бағындырылуы қайтымды деген болжамға келеді. Кейін ол класикаға айналған тәжірибеге өзгеріс жасай отырып жаңалық ашады. Құрбақаның аналық жасушасының жетілмеген ядросын ішек эпителиінің жетілген жасушасының ядросымен ауыстырды. Түрі өзгертілген аналық жасушадан қарапайым кішкене бақа пайда болды. Бұл жетілген жасуша ДНҚ-сында құрбақа ағзасының өзіне тән тіндердің дамуы үшін керекті барлық ақпарат бар екенін дәлелі болды.
Ал Синья Яманака болса, жетілген жасушаны діңгекті жасушаға бағдарлауға болатынын дәлелдеді. Таң қаларлығы сол, ол жасушалық геномға бірнеше генді ғана енгізе отырып, арнайы бағытқа бағындырылған жасушаларды ағзаның барлық жасушалар типінде даму қабілеті бар плюрипотентті бағаналы жасушаларға бағдарлай алды.
Бұл жаңалық жасушалардың даму және арнайы бағытқа бағындырылуына көзқарасты түгелдей өзгертті. Адамның жасушаларын кері тін жағдайға басқаша бағдарлаудың арқасында ғалымдар ауруды зерттеу үшін жаңа мүмкіндіктер алады және алдын-алу мен емдеудің жаңа әдістерін әзірлейді.
Барлығымыз ұрықтандырылған жұмыртқа жасушасынан дамығанбыз. Эмбрион пайда болған алғашқы күндері ерекше жасушалардан құралады, ол жасушалардан кейін тіннің кез-келген типі дамып, жетілген ағза пайда болады. Бұл жасушаларды - плюрипотентті діңгекті жасушалар деп атайды. Эмбрионның әрі қарай даму нәтижесінде осы жасушалардан жүйке, бұлшықет, бауыр жасушалары және өзге типті жасушалар дамиды, әр жасушалардың ағзада бағытталған өз қызметі болады. Бастапқыда жасушалардың бағытталу қызметі қайта айналмайтын үрдіс саналған. Жасушалардың жетілу барысында оларды плюрипотентті күйге қайтару мүмкін емес деп тұжырымдалып келген. Джон Гердон бұл заңды өзгертті. Ол кез-келген жасушаның геномы кез-келген арнайы типке бағытталу туралы ақпаратты сақтайды деген тұжырымды ұсынды. Бұл тұжырымдамасын 1962 жылы ол жоғарыда айтылғандай құрбақаның аналық жасушасының жетілмеген ядросын ішек эпителиінің жетілген жасушасының ядросымен ауыстырады. Бұл аналық жасушаның жаңа толық жарамды кішкене бақаға дамуға кедергі болған жоқ. Ересек құрбақамен жасалған тәжірибеде де осы нәтиже қайталанды. Демек, жетілген жасуша ядросы ағзадағы басқа жасушалар туралы ілімді жоғалтпаған. Алайда Гердонның ашқан жаңалығына ғылыми әлем бастапқыда күмәнмен қарады. Кейіннен өзге зерттеулер, басқа ғылыми топтардың тәжірибелері британдық биологтың қортыныдысын дәлелдей түсті. Өз кезігінде осы сала дами түсіп, сүтқоректілердің клонын жасауға мүмкіндік берді. Дегенмен Джон Гердонның зерттеуі генетикалық материалды ауыстыруды қажет етті, содан бір сұрақ жауапсыз қалды.Бөлек бір жасушаны діңгекті жасушаға бағдарлауға бола ма? Міне, осы орайда 40 жыл өткеннен кейін жапондық Синья Яманака өзінің зерттеуі арқылы жауап қатты. Ол эмбриондық діңгекті жасушалармен (плюрипотентті діңгекті жасушалар) жұмыс істейді. Зертханалық жағдайда эмбрионан алынып, өсірілген жасушаға зерттеу жүргізеді. (Алғаш рет зертханалық жағдайда жасушалар 2007 жылы Нобель сыйлығын иеленген Мартин Эванс есімді азаматпен бөлініп алынған.)Яманака жасушалардың плюрипотенттігін анықтайтын гендерді табуға тырысып бақты. Бірнеше генді тауып, әрқайсын бөлек тестіледі. Генді модификациялау жетілген жасушаны плюрипотентті діңгектіге бағдарлау мүмкіндігін қарады. Яманака және оның әріптестері дәнекерлік тіндердің жетілген жасушасы геномын модифицирледі. Нәтижесінде жапондық ғылыми топ жасушаны қайта бағдарлайтын комбинацияны тапты, және бұл әдісі таңғаларлықтай жеңіл болып шықты. Модифицирленген 4 генді біріктіре отырып ғалымдар фибробластыны діңгекті жасушаға қайта бағдарлады. Яғни, кәрі жасушаны діңгекті iPS-жасушаға айналдырды.
Соңғы жылдарда жасалған зерттеу iPS-жасушалардан барлық типтегі жасушаларды жасауға болатынын көрсетті. Бұл зерттеудің нәтижесі әлем ғалымдары қолданысқа енгізіп те үлгерген және медицинаның көптеген саласының ілгері дамуын тездетті.
iPS-жасушаларды адам ағзасы жасушасынан дайындауға болады. Мысалы, түрлі ауруларға шалдыққан науқастар терісінің донорлық жасушасы қайта бағдарланады, ал алынған діңгекті жасуша сау адамнан алынған жасушаға сәйкес. Осылай дерттің даму механизмін түсініп қана қоймай, емдеудің жаңа әдістемесін жасауға болады.
Адамның көшірмесін жасауға бола ма? Бұл сұрақ талай ғалымды мазалайды. Құжаттардың, суреттің көшірмесін жасағандай, адамның көшірмесін шығаруға бола ма? Адамның клонын жасау туралы қаншама ғылыми-фантастикалық шығармалар мен кинофильмдер жарық көрді. Ғылымның дамуы біздің өмірді өзгертеді. Адамның да көшірмесін жасауға бүгін бір қадам жақын болғандаймыз. Бұған 2012 жылы Нобель сыйлығы иегерлерінің ашқан жаңалықтары негіз болып отыр.
Адам - кім? - деген сұраққа жауапты адамзат пайда болған сәттен бері іздеді. Адамның көшірмесін жасауға бірінші тырысып баққан Мәскеулік профессор Георгий Лопашев екенін бірі білсе, бірі біле бермейді. Бұл ғалым 1940 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.