Мектеп алды даярлық топ балаларының ойын арқылы тілін дамыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Мектеп алды даярлық топ балаларының ойын арқылы тілін дамыту.

А.Қ.Егенисова,
п.ғ.к., доцент, Ш.Есенов атындағы АқтМУ

Мектеп алды даярлық топ балаларының тілін дамытуда ойындардың рөлі зор.
Ойын үстінде балалрдың тілі дамып, бір затқа бейімділігі, қызығушылығы
артады. Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс,
дидактикалық, құрылыс кейіптендіру ойындары болып юөлінеді. Мазмұнды-
бейнелі ойында бала ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған
қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін
еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық іс-
әрекетке бағдарлайды. Ойын жағдайы оған араласқан әрбір баладан тіл қарым-
қатынасы дамуының белгілі бір деңгейін талап етеді. Егер бала ойынның
барысына қатысты өз тілегін анық айтуға тілегі мүмкіндігі болмаса, егер ол
бірге ойнап отырған өз жолдстрының сөз арқылы берілген нұсқауларын түсінуге
қаюілеті жетпесе, онда ол құрдастарына мысал болады. Құрдастарымен түсіну
қажеттігі ұйқасымды тілдің дамуына себепші болады.
Сонымен, блалардың ойын арқылы тілін дамыту мәселелерін көрнекті орыс
педагогтары Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, К.Д.Ушинский, П.Г.Самарукова,
психолог ғалымдар Д.Б.Эльконин, А.В.Черков, Р.М.Римбург, А.В.Запорожец және
т.б. зерттеп еңбектер жазған Н.К.Крупская ойынды өсіп келе жатқан бала
организімі талап ететін табиғи қажеттілік деп сипаттайды және оның
тәрбиедегі аса маңыздылығын атап көрсетеді. Ойын өсіп келе жатқан бала
организіміне ауадай қажет. Ойын үстінде баланың күш-қуаты толыға түседі,
қолы қатайып, денесі иілгіш, көз қырағылығы артып, тапқырлық сезімталдық,
инициатива көрету секілді қасиеттері, тілі дамиды. Ойын үстінде балалардың
бойында ұйымшылдық дағдылары қалыптасады. Өзі тап болған жағдайды байыппен
талдап, төзімділікке үйренеді-деген болатын.
Я.А.Коменский өзінің Ұлы дидактика, Аналар мектебі еңбектерінде
балалардың тілін дамытуға күн тәртібі, тамағы және ойынның маңызы зор
екендігіне үлкен мән берген.
Баланың шығармашыық қиял, қабілетін, тілін дамытуда ойынның айрықша
маңызы бар екендігін қазақ халқының этнограф-ғалымы Ш.Уәлиханов, ағартушы-
педагог Ы.Алтынсарин, қазақ зиялылары А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов,
М.Дулатов, Н.Құлжанова, М.Жұмабаев .б. атап көрсеткен. М.Жұмбаев
педагогика еңбегінде балалрға рухани тәрбие берудің жолдары мен
әдістерін көрсетумен қатар, қоршаған дүниені қабылдауға жн көріністерін
(есту, сипп сезу, иіскеу, татып көру, ес, қиял, ойлау, тілін дамыту)
бірлікте дамытудың маңызы жайында құнды пікірлер айтып, ой түйіндерін
тұжырымдаған.
Балалрдың ойынға деген қызығушылығы және оның бала өміріндегі мәні
психологияық-педагогикалық мақсаттарда пайдаланылады. Балалрды физикалық,
тілдік тұрғыдан дамытуда, өлшем бірлігімен, түс және форма ұғымдарымен
таныстыруда дидактикалық ойындар таңдап алынды. Бұл ойындар балалардың ерік
күшін, тілін, қимыл-қозғалысын, ақыл-ойымен қажырлығын қалыптастырады.
Балалар қозғалысқа құрылғн дидактикалық ойындарды меңгеруі өзіндік
жеке ойындардың дамуына ықпал жасайды.Баланың әрбір жс кезеңіне сәйкес
келетін ойындардың мүмкіндіктері мол. Ойынның мектеп алды даярлық топ
балларына тәрбиелік тұрғыдан ықпал ететін мүмкіндіктерінің бар екені
күмәнсіз: дұрыс ұйымдастырылған ойын балалардың тілін ғана дмытып қоймай
сабаққа, еңбекке баулиды.Мектепке дейінгі шақта ойын іс-әрекеттің басты
түріне айналады, алайда бұл баланың көп уақытын өзіне қызғылықты ойындармен
өткізетіндігінде емес, ойын баланың психикасына сапалық өзгерістер туғызып,
тілін дмытуға ықпал ететіндігімен байланысты.
Мектеп жасына дейінгі бала ойын іс-әрекетінде заттарды ажыратып қана
қоймай, сонымен қатар өзіне қандайда бір рөлді алады да, ол рөлге сәйкес іс-
әрекет жасай бастайды. Бала өзін аттың немесе қорқынышты аңның орнына
тұрса да, көбіне ол ересек адамдарды: анасын, тәрбиншісін, ұшқышты,
жүргізушіні бейнелейді. Айналасындағыларға қатысты міндеттер- баланың өз
басыеа алған рөлді орындау қажет екендігін сезгендігі. Өзге балалар одан
өзіне алған рөлін дұрыс орындауды күтеді және талап етеді. Мысалы, сатып
алушының рөлінде бала өзінің алғандары үшін ақша төлемей кетуге
болмайтындығын түсінеді. Дәрігердің рөлі оны шыдамды болуға және ауруға
талап қоя білу және т.б. міндеттейді. Міндеттерді орындай отырып, бала
ойынға қатысушылардың рөлін орындайтын басқалардың құқықтарына ие болады.
Мәселен, сатып алушының рөліндегі бала өзіне ойыншықтар сөресінде бар кез-
келген затты жіберуді талап етуге және басқа сатып алушыларға жасалатындай
қатынасты талап етуге құқы бар.
Кезінде,К.Д.Ушинский байқаған ерекше мәнді дидактикалық бір жағдайға
тоқталайық: үнемі баланың тілін жөндеп отыру(болмай қоймайтын жай, өйткені
баалар енді ғана тңлді меңгеруде ғой) тіпті балаларға елеусіз іс болып
қалады, өйткені тілден кеткен қате жол-жөнекей түзетіледі немесе балаларды
жалықтырып жібереді. Балаларға тілін үйрету мұндай қателерді болдырмау
жағын ойластыруға мүмкіндіктер береді, сол арқылы тәрбиеші бұл істен
босатады, ал баланы оның қатесін түзетуден сақтандырады. Әрине, бұл ережені
ерекшелеп байыптауға болады, лайда тіл үйрету процесі өзінен-өзі-ақ оның
дұрыс дамуын қамтамасыз етуге тиіс.
Сонымен қатар, оқыту жайшылықта нашар дамиды, біраз жекелеген
ерекшеліктер арқылы көрінетін тіл дамуындағы сапаларды да қамтиды. Балалар
ойын кезінде бір-бірімен қарым-қатынас жасауды сүйеді. Алайда, мектепке
дейінгі балалардың бәрі бірдей тілінің дұрыс қалыптаспауының салдарынан
ойын кезінде қарым-қаиынас жасауда еркін араласа алмайды. Балалардың тілін
дамытуда заңдылықтарды ескере отырып жасалған жоспарлы ойын арқылы оқыту
тәсілдері баланың тілін қалыптастыруды жеңілдетеді.
Күнделікті тәжірибе көрсетіп жүргендей, алты жасар балалар ойындарына
дұрыс басшылық жасалған жағдайда, олардың ақыл-ойы, тіл байлығы, сөздік
қоры дамиды. Баланың талғамын, қызығушылығын, тілін дамыту барлығы ойын
арқылы жүзеге асырылады.
Сонымен, мектеп алды даярлық тобында балалардың тілін дамытуда
ойынның рөлі басым бола түседі. Ойын әрекетінің қызғылықты болуын
қамтамасыз ететін, баланың танымдық қызығушылығы сапларын дамытатын басты
нәрсе:білім, әрекет, қарым-қатынас. Міне, осы жағдайларды ескере отырып,
балалар тіл байлығын дамытуда пайдаланатын ойын түрлерін төмендегідей
жүйелеуге болады:
1.Мазмұнды бейнелі ойын:отбасы, балабақша, мектеп, аурухана,ұшқыштар,
мал фермасы, құрылысшылар,мұнайшылар,темір жол, теңізшілер;
2.Қимыл-қозғалыс ойындры:ақ серек, көк серек, ұшты-ұшты, аңшылар,
сиқырлы таяқ, жаяу көкпар, ақбайпақ, ормандағы аю, мысық пен торғайлар,
бақташы мен қозылар, қуыспақ, қасқыр қақпан, оқыр теке, жырадағы қасқыр
3.Дидактикалық ойындар: заттардың түсін анықта, қуыршақты серуенге
дайында,орныңды тап, ойлн тап, ұзын-қысқа, аласа-биік,әр құстың мекенін
тап, түсті лото, дәл тауып айт, тігін шнберханасы,тез ретке келтір,мына
заттарды ипатта, сандардың орнын тап, жоғары төмен, дүкен көршілер, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.