Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысының педагогикалық негіздері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 101 бет
Таңдаулыға:

«Педагогика және психология кафедрасы»

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Сынып жетекшілерін кәсіби қызметке даярлауды теориялық тұрғыдан негіздеуСынып жетекшілерінің кәсіби педагогикалық қызметінің психологиялық-педагогикалық негізі

1. 2 ЖОО болашақ бастауыш сынып жетекшілерінің ата-аналармен байланы-сын ұйымдастыру педагогикалық мәселе

2. Бастауыш мектепте сынып жетекшісі мен ата-аналардың мектеп оқушыларын тәрбиелеуде бірлескен жұмысының мазмұны

2. 1 Бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшілері мен ата-аналардың бірлескен қызметінің жағдайы

2. 2 Бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшілері мен ата-аналардың бірлескен қызметін жетілдірудің педагогикалық негізі

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі . Екі ғасыр тоғысындағы қазіргі цивилизация білім беру саласындағы тоқырауды мойындап отыр. Басқа мемлекеттер сияқты, Қазақстан Республикасы білім берудің жаңа парадигмаларын қабылдаудың қиыншылықтарын басынан өткеріп отыр. Ол меншік формаларының өзгеруіне, әлеуметтік экономикалық қиындықтарға, адамгершілік құндылықтарының жойылуына байланысты болып отыр.

Бүгін мемлекетіміз қиын тұғырықтан шығып, экономикалық тәуелсіздік, демократия, тұрақтылық, қоғам өміріндегі сапалы өзгерістер кезеңінде өмір сүріп жатыр деп айтуымызға толық негіз бар. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев бұл жағдайда уақыт озуына қызмет ететін жастарға сүйенуіміз керек деп атап көрсетті [1] . Дайындық кезеңінен өткен Қазақстан саяси, экономикалық білім берудің әлемдік қоғамдастығына кіруге дайын [2] .

Жастарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктеріне, қазіргі қоғамды гуманизациялау міндеттеріне байланысты анықталған мақсаттары бар. Әр адамның даму тенденциясы тәрбие үрдісіне жаңа тұрғыдан келу қажеттілігін айтады. Шығармашылық ойлау қабілеті бар, ұлттық сана-сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға, жалпы адами құндылықтарды меңгеру дағдылары қалыптасқан, айналадағы өмірдің өзгерген жағдайына тез бейімделетін көп мәдениетті тұлға тәрбиелеу тәрбиенің стратегиялық бағыты болып табылады [3] .

Бұл ойлар «Мектеп және мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу тұжырымдамасында»/1995 ж. / [4], « Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат тұжырымдамасында»/1996 ж. / [5] « Қазақстан Республикасында этно-мәдени білім беру концепциясында»/1996 ж. / [6], «Білім туралы» Заңда /2007 ж. / [7], « Қазақстан Республикасының білім беру мекемелерінде тәрбиенің кешенді бағдарламасында»/2000ж. / [3], «2011-2020 ж. ж. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы»/ 2004 ж. / [8], мектептен тыс және сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыру жөніндегі Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігінің құжаттарында орын алды.

Жеке тұлға тәрбиесі уақыт талабына сәйкес өзгерістерге ұшырай отырып жүзеге асырылады. Әр адамның тәрбиесінің деңгейі сол заманның мәдениетінің деңгейін анықтайды.

Тоталитарлық бюрократизмге тән демократияның мүлдем орын алмауы. әлеуметтік белсенділіктің барлық формаларын, инициативаны басып тастауы, тәрбиені әлеуметтік құбылыс ретінде жоққа шығарды. Бұл факт жас мемлекет Қазақстан Республикасының әлеуметтік жүйесінде ұзақ орын алған жоқ, өйткені ол әр азаматтың санасының жетілуіне тәуелді болды, тәрбиеге жаңа қатынас әр жас адамға жаңа психологиялық жағдайды және тұрақты моральды ахуалды қамтамасыз етеді.

Педагогикалық ғылымның негізгі мақсаты болып жан-жақты тәрбие беру және жасөспірімдерді дамытудың жаңа жетілген әдістерін іздестіру болып табылады.

Н. Ә. Назарбаев жан-жақты дамытудың анықтамасына аса зор көңіл бөліп, оны баланың қабілеттерінің, денесінің, жан-дүниесінің, қызығушылығы мен қасиеттерінің дамуы деп түсіну керек дейді [1] Қазіргі қоғам жалпыадами және ұлттық құндылықтардың қабылдануына қайта өрлеуіне мұқтаж болып отыр. Жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеудің өзара байланысты проблемаларын түсініп, аша білу керек, өйткені оқытудың қорытынды мақсаты-адамның өзін-өзі жетілдіруі. Тәжірибе көптеген жастардың азаматтық парыз, жауапкершілік, қоғамдық қызмет сияқты құбылыстарға немқұрайлы қарайтынын көрсетеді. Олар білімді өмірлік құндылық деп қарастырмайды. Азаматтардың мәдени құндылықтарға деген қызығушылығы төмендеді (1989-41%, 1999-12%, 1997-10, 5%, ) . Сонымен қатар халықтың білімді бөлігінің өзінде мәдениеттіліктің және тәрбиеліліктің жетіспеушілігі орын алды[9] .

Қоғамдағы мәдениеттіліктің төмендеуі қоғамның тәрбиелеу институты мектептің мәдени деңгейінің төмендеуіне ықпалын тигізбей қоймады. Мектеп өмірінде жауапкершіліксіздік, қарым-қатынаста және іс-әрекеттерге салақтық, мінез-құлық сапаларының төмендігі, сөйлеу мәдәниетінің төмендігі фактілері орын алды. Білім беру мекемелерінің тәрбие жұмыстарында формализм, жеке тұлғаның тәрбиесін жетілдіруде белгісіздік, тәрбие жұмысын агитацияға айналдыру, тәрбиеленушілермен жүргізілетін жұмыстардың сандық есебі (жиналыс, үйірме, сынып сағаттары, көрме, жарыстар), тәрбие жұмыстарының сырт формаларына қызығушылық, тәрбие әдістерін қолдануда жеке, дара ерекшеліктеріне көңіл бөлмеуі қарым-қатынаста әкімшілік-бұйрық стилі орын алды. Осының бәрі тәрбие үрдісінде жеке тұлғаның бойында негативтік сапалардың қалыптасуына әкелді. Тәрбие жұмысы екінші деңгейдегі сипатқа ие болды, оның басты себебі тәрбие мен оқытуға екі әр түрлі үрдіс ретінде қарау.

Нарықтық қатынастарға өту жоғары мектепке де әсерін тигізді. Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы білімгерлерді тәрбие жұмысына даярлау біздің мемлекетіміздің әлеуметтік, саяси, мәдени сфераларындағы кризис жағдайында жүзеге асырылуында; білімгерлердің мәдени орталықтар, театр, кітапханалардан алыстауы; білім беруді коммерцияландыру; білімгерлердің өзін-өзі басқаруының төмендігі; тәрбие үрдісін ғылыми-әдістемелік және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуінің төмендігі, жоғары оқу оындарындағы мақсатты, бағытты тәрбие жұмысының барлық жүйесінің бұзылуына әкеліп соқты. Бұның бәрі өз кезегінде болашақ педагогтардың дайындығының интелектуалдық және кәсіптік деңгейіне ықпалын тигізді. Болашақ педагогтарды тәрбие жұмысына даярлығының жүйесін жетілдіру әлемдік және отандық тәжірибелердің жаңа жетістіктеріне біріктіру керек. Жоғары оқу орындарында ұлттық, рухани, бағыттылықты, адамгершілік және мәдени құндылықты жетілдіруге бағытталған, оларды болашақ педагогтың кәсіптік дайындығында қолданатын, ұлттық-мәдени қажеттіліктерді дамытуға және қанағаттандыруға бағытталған жұмыс жүргізілуі тиіс [9] .

Көптеген авторлар тәрбиені жәке тұлғаны жалпыадамзаттық мәдениетке ендіру үрдісі және оның айналадағы қоршаған ортамен жоғары құндылықтардың негізінде үйлесімді бірлікте өмір сүріп, оны түрлендіріп, қайта құру қабылетін дамыту ретінде қарастырады [10, 11] .

Тәрбие проблемасы педагогика тарихында әрқашан маңызды орын алып отырған, көптеген ғалымдар мен педагогтар оны адамзат және жекелеген халықтардың дамуы мен өркендеуінің негізгі жағдайының бірі деп зерттеген (К. Д. Ушинский [12], Ы. Алтынсарин [13], А. Құнанбаев [14], Ж. Аймауытов [15] , А. Байтұрсынов [16], М. Жұмабаев [17], Н. К. Крупская [18], А. С. Макаренко [19], В. В. Сухомлинский [20], В. З. Смирнов [21] , Л. И. Рувинский [22], Г. Г. Ақмамбетов [23], М. Г. Тайчинова [24], Н. Ф. Талызина [25], Р. Б. Байназаров [26], А. В. Мудрик [27], Х. Қ. Арғынов [28], Н. Н. Полетаева [29], Ш. А. Амонашвилли [30] , Г. А. Победоносцев [31] және басқалар) .

Қазіргі ғылымның жетістіктері, сонымен қатар отандық педагогтар мен психологтардың еңбектері болашақ педагогтардың кәсіптік дайындығы қазіргі қоғамның негізгі міндеттерінің бірі екендігін дәлелдейді. Болашақ мамандардың өз қызметінің мазмұны мен мақсатын өз бетінше саналы түрде қабылдауы аталған үрдістің нәтижелілігінің негізгі жағдайы болып табылады.

Жеке тұлғаның ішкі резервті мүмкіндіктері ғылымда кәсіптік қызметтің нәтижелілігін арттыру үшін қалыптастырылатын, жүзеге асырылатын потенциал ретінде қарастырылады.

Болашақ педагогтардың кәсіптік дайындығы, жеке тұлғаның тәрбиелеу потенциалының тәрбие үрдісі барысында қалыптасу мәселелерінің зерттелуінің деңгейінің жағдайын талдауы, ғалымдар әртүрлі аспектілерді зерттегенін көрсетті:

- Г. Г Акмагамбетов [23], И. И. Байзаков [17], О. С. Богданова [32], А. В. Мудрик [33, 34], Ж. Ж. Наурызбай [35], В. П. Сазонов [36], Г. Н. Филонов [37], М. И. Шилова [38], Н. Е. Щуркова [39], т. б. оқушыларды әр түрлі бағытта тәрбиелеу проблемаларымен айналысты;

- Г. К. Ахметова [40], В. П. Беспалько [41], С. Т. Каргин [42], К. Ж. Кожахметова [43], С. А. Ұзақбаева [43], А. А. Молдажанов [44], К. С. Мусин [45], А. Н. Нысанбаев [46], В. А. Сластенин [47], А. Ш. Ыстыбаева [48], Н. Д. Хмель [49, 50], М. Н. Сарыбеков[], Қ. Бөлеев[], Н. М. Көшеров[], т. б. еңбектері жоғарғы оқу орнында болашақ педагогтардың кәсіптік даярлығы проблемасына арналған;

- Б. Г. Ананьев [51], А. А. Бодалев[52], В. Г. Нестеров [53], Л. И. Иванько [53], т. б. еңбектерінде жеке тұлға потенциалы адами және психо-физиологиялық мүмкіндіктер тұрғысынан қарастырылған;

- потенциалдың әр түрі М. В Прохорованың [54], Я. Ф. Аскинның [55], П. Тереховтың [56] (кәсіптік), Л. В. Соханьнің [57] (интеллектуалдық), Л. М. Митинаның [59], В. П. Созоновтың [36] (адамгершілік), М. Н. Глазковтың [59], Т. В. Филоновтың [37], Е. Н. Шияновтың [60] (шығармашылық), Т. И. Мальковскаяның [61], М. Х. Балтабаевтың [62], Н. И. Шевандринның [63] (коммуникативтік) тағы басқалардың зерттеулерінде орын алды;

- Н. Э. Пфейфер [64], Ю. Г. Фоткинның [65] еңбектерінде тәрбиелеу потенциалының өзгеру ерекшелігі мен құрылымдық мазмұны қарастырылған.

Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді талдау, бүгінгі күні жеке түлғалық және кәсіптік потенциал проблемасына қатысты психологиялық-педагогикалық материалдың жеткілікті жинақталғанын көрсетеді. Сонымен қатар бұл проблеманың кейбір жақтары, анықтап айтсақ, әдебиеттерде болашақ педагогтарда тәрбиелеу потенцилының дамыту проблемасы ғылыми негізделмеген.

Білім беру мекемелеріндегі тәрбие үрдісін ұйымдастырылуын зерттеуі, педагогтар өздерінің тәрбиелеу мүмкіндіктерін жеткілікті жүзеге асыра алмайтынын көрсетті, ол жоғары оқу орындарында болашақ педагогтардың тәрбиелеу потенцилын қалыптастыруға жеткілікті көңіл бөлінбегенін дәлелдейді. Осыған байланысты бірқатар қарама-қайшылықтар пайда болды: өскелең ұрпақты тәрбиелеу алдына қойған қоғам талаптарымен жоғарғы оқу орындарының болашақ педагогтарды тәрбие жұмысына даярлау деңгейінің арасында; болашақ педагогтардың тәрбиелеу потенциалын дамыту қажеттілігі мен аталған проблеманың педагогикалық теория мен тәжірибеде жеткілікті зерттелмеуінің арасынды.

Тәрбилеу потенциалының мазмұны мен мәнін ашып, оны жоғары оқу орнында болашақ педагогтардың бойында қалыптастырудың педагогикалық жағдайларын анықтау, біздің зерттеуіміздің проблемасын белгіледі. Бұл проблеманы педагогикалық теория мен практикада жеткілікті деңгейде зерттелмегендігі біздің жұмысымыздың тақырыбын « Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысының педагогикалық негіздері » деп алуға негіз болды.

Зерттеу мақсаты : Бастауыш сынып мұғалімініңата-аналармен бірлесе қызмет атқаруға кәсіби даярлығын қалыптастыруды ғылыми-педагогикалық тұрғыдан негіздеу.

Зерттеу объектісі : Жоғары оқу орнында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін ата-аналармен бірлесе қызмет атқара білуге даярлау үрдісі.

Зерттеу пәні: Болашақ бастауыш мектеп мұғалімінің кәсіби қызметке даярлығын қалыптастыру.

Зерттеу болжамы : Егер болашақ бастауыш сынып мұғалімінің кәсіби қызметке даярлығын қалыптастыруда олардың ата-аналармен бірлесе қызмет атқару жүйесінің теориялық негізін, педагогикалық шарттарын анықтап, іс-жүзіне асырудың ғылыми-әдістемесінің жүйесін жасап, тәжірибелік-эксперименттен өткізсе, болашақ педагогтардың кәсіптік дайындығының нәтижесі арта түседі.

Қойылған мақсат пен болжамның негізінде зерттеудің келесі міндеттері белгіленді:

Болашақ педагогтардың оқушылардың ата-аналарымен кәсіби қызметке даярлығын қалыптастырудың қазіргі жағдайына талдау жасау;
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімінің кәсіби қызметке даярлығын қалыптастырудың мәнін, мағынасын, мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеу;
Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде бастауыш мектеп мұғалімінің ата-аналармен бірлескен жұмысының нәтижелілігін, педагогикалық шарттарын анықтау және тәжірибелік эксперимент арқылы тексеру.

Зерттеудің әдіснамалық базасы болып жеке-тұлғалық потенциал теориясы, танымның диалектикалық теориясы, тәрбие теориясы, біртұтас педагогикалық үрдіс теориясы, жеке тұлғаны қалыптастырудағы іс-әрекеттің психологиялық тұжырымдамасы, тұлғалық іс-әрекет танымы негізінде педагогтың кәсіптік дайындығы табылады.

Зерттеу әдістері . Зерттеудің алдына қойған мақсат пен болжамды шешу және тексеру үшін ғылыми-педагогикалық зерттеудің бір-бірімен байланысты әдістері қолданылды: психологиялық-педагогикалық, ғылыми әдебиеттерді, оқу әдістемелік құжаттарды зерттеу және теориялық талдау, педагогикалық бақылау, анкета, тест, әңгімелесу, педагогикалық эксперимент, зерттеу нәтижелерін статистикалық өңдеу әдісі.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

Бірінші кезеңде (2010-2011 ж. ж) зерттеу проблемасының педагогикалық теориядағы және практикадағы жағдайы анықталды, жоғары білім берудің теориясы мен практикасы жөнінде отандық және шетелдік зерттеулерге талдау жасалды, зерттеу тақырыбы анықталды, зерттеудің ғылыми аппараты жасалды.

Екінші кезеңде (2011-2012 ж. ж. ) болашақ педагогтардың мектептегі тәрбие жұмысына кәсіптік даярлығының жағдайы зерттеліп, болашақ педагогтардың, 5 жылға дейін еңбек өтелі бар және 5 жыл еңбек өтелі бар мұғалімдердің тәрбиелеу потенциалының деңгейі тексерілді, тәрбиелеу потенциалының концепциясы, тәрбиелеу потенциалын дамытудың педаг огикалық шарттары анықталды, «Педагогтың тәрбиелеу потенциалы» арнайы курстының бағдарламасы жасалды, қалыптастыру эксперименті жүргізілді.

Зерттеу базасы: Жамбыл инновациялық-гуманитарлық университеті, Тараз мемлекеттік педагогикалық институты

Қорғауға ұсынылған негізгі қағидалар:

1. Болашақ педагогтардың кәсіби қызметке даярлығын қалыптастырудың қазіргі жағдайына талдау жасау;

2. Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде бастауыш сынып жетекшісінің ата-аналармен бірлескен жұмысын қамтамасыз етуде технологиялық қатынастың нәтижелілігін, педагогикалық шарттарын анықтау және тәжірибелік эксперимент арқылы тексеру нәтижелері.

1. Сынып жетекшілерін кәсіби қызметке даярлауды теориялық тұрғыдан негіздеу

Сынып жетекшілерінің кәсіби педагогикалық қызметінің психологиялық-педагогикалық негізі

Кәсіптік қызметті білім берудің жаңа жағдайында жүзеге асатын, дәлірек айтқанда мұғалімнің потенциалын жан-жақты дамытып, оны кәсіптік қызметте жүзеге асыруға жағдай жасауға, лайықты гуманистік жағдайға мұғалім дайындау проблемасы, өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу проблемасы бүгінгі күні қоғамның, мемлекеттің, мектептің назарында. Оларды жаңа талаптарға сай, жетістіктеріміз бен өткеннен алған сабақтарымыздың әлеуметтік-экономикалық өзгерістерінің аясында шешуіміз керек.

Кәсіптік-педагогикалық қызметтің сипатының күрделенуіне, қарым-қатынас және әлеуметтік байланыстардың деңгейінің кеңейуіне байланысты адамдардың терең жауапкершілігіне, күрделі мақсаттарға, айналадағылармен дамыған қарым-қатынасына байланысты интеллектуалдық, психикалық, рухани мүмкіндіктерін жинақтауға және дамытуға деген қажеттілік арта түседі

Кәсіптік педагогикалық қызметтің үрдісінде бар мүмкіндіктер ғана жүзеге асырылып қоймайды. Потенциалдың ішкі құрылымдық компоненттерінің виртуалдық жағдайдан, актуалдық жағдайға өзара өтуін сипаттайтын байланыс, даму үрдісінің нақты мүмкіндіктерін көрсетеді. Адамның потенциалын қазіргі ғылымда әр түрлі тұрғыдан зерттеп жатыр. В. М. Бехтерев, Н. М. Щелованов, [93] Н. П. Павлов [94], И. М. Сеченов [95], Б. М. Теплов [96] т. б. потенциалды адамның биологиялық резерві ретінде қарастырған. Р. М. Боявский, О. И. Кириллов, С. З. Клецкин [97], А. П. Берсенева, Ю. Н. Сбруев [98], И. И. Брехман [99], И. М. Козлов [100] т. б. адамның психо-физиологиялық резерві ретінде В. У. Агивец [101], В. А. Донченко [79], Я. В. Сохань [57] және т. б. адамның потенциалын зерттеуге әлеуметтік философиялық тұрғыдан келеді. В. Г. Ананьев еңбектерінде потенциал мүмкіндік, қайнар көз қор ретінде қарастырылып, оларды нақты мақсатқа жету, міндеттерді шешу, еңбектің өнімділігін арттыратын тұлғаның ішкі күш-қуаты ретінде қолданады. Б. Г. Ананьев адам туралы ғылымның негізгі мақсаты қызметтің субъектісі адамның потенциалдық және актуалдық мүмкіндіктерін зерттеу болып табылады деп анықтаған [51] . А. Г. Ковалев, В. Н. Мясищев [102], Н. В. Кузьмина [103], Л. И. Уманский [104], адамды зерттеу проблемасын еңбек субъектісі тұрғысынан қарастырып, оның тәжірибесіне, шеберлігіне, даярлығына сипаттама берілмеді. Еңбек сферасында жалпы және кәсіптік бейімділік болып көрінетін жеке тұлғаның ішкі резервтерінің мүмкіндіктеріне тоқталған. Л. В. Сохань потенциалды белгілі бір қызметті ұйымдастыруға, және ол ресурстарды ортаның өзгеруіне байланысты қолдана білу қабілетін жеке тұлғаның ресурстарының жиынтығы деп анықтайды [57] .

Өткеннің позициясы тұрғысынан потенциал, педагогтың қалыптасуы кезінде жинақталған нақты күштердің жиынтығы деп қарастырылса, бүгінгі күнгі позиция олардың тәжірибелік қолдануының нақты мүмкіндіктерін актуалдандыру үрдісіне көңіл бөледі [79] . «Потенциал» ұғымы «резерв» ұғымымен дәл келіп, жүйенің жұмыс істеуін толық қамтамасыз ететін, пайдаланбаған мүмкіндік, мықтылық қоры деген мағынаны білдіреді. Потенциал мәні жеке тұлғаның қызметті ұйымдастыруға, ресурстарын қолдану қабылеттеріне мүмкіндік беретін сапаларының жиынтығында [105] . В. П. Сазоновтың пікірі бойынша, жеке тұлғалық потенциал негізінде дамудың басты нысаналары болып саналатын, адамда келесі негізгі сфераларды анықтауға болады:

-интеллектуалдық сфера;

-дене тәрбиесі сферасы;

-мотивациялық-қажеттілік сферасы;

-образдық, шығармашылық-жобалау сферасы;

-эмоционалдық-сезімдік сферасы; [36]

«Потенциалдың» негізінің ғылыми зерттелуі, оның білім және халықтың тәрбиелік деңгейін көтеру үшін маңызы зор екеніне куә боламыз. Педагог мамандар даярлауының сапасын, адами потенциалдың дамуымен, қалыптасуының деңгейін көтеруге ықпалын тигізеді. [53, 106] .

Біздің зерттеуіміз Б. Г. Ананьевтің [51], Н. А. Бодалевтің [52] және басқалардың зерттеулеріне сүйенеді. Аталған бағыт потенциалды мамандардың психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктері қарастырады, адамның индивид, субъект, тұлға, дара ретінде өзгеруі мен қалыптасу тұрғысынан адамның потенциалдық мүмкіндіктерінің негізгі көрсеткіштерін бөліп көрсетеді. Жеке тұлғаның потенциалының үш жақты табиғаты бар-биологиялық, психикалық, әлеуметтік [51] . Биологиялық табиғатының негізі болып индивид категориясы табылады, ол адамның генетикалық табиғатын анықтап, оның психикалық дамуының негізі болады. Адамның психикалық табиғатының негізін субъект категориясы қурайды. Оның негізгі көрсеткіші болып көңіл-күйі, шаршауы, жұмыс істеу қабілеті табылады. Адамды психикалық табиғаттың категориясы ретінде сипаттайтын негізгі ерекшелік -оның белсенділігі. Адамның биологиялық және психикалық табиғаты жеке тұлғаның психо-физиологиялық потенциалын құрайды. «Индивид» ұғымы оның тарихи-биологиялық мәнін толық сипаттайды. Индивидтің негізгі ерекшелігі тұқымқуалаушылық болып табылады. Тұқым қуалаушылық адамның өмірінің генетикалық бағдарламасын анықтап, оның психикалық дамуының алдын ала табиғи жағдайы болып табылады. Тұқым қуалаушылықтың көлденең көрінісі болып психикалық үрдістерді өту ерекшеліктері табылады.

Биологиялық табиғаттың көрсеткіштері, категориялары, ерекшеліктері, адамның психикалық табиғатымен байланысты. Субъект адамның психикалық табиғатының негізгі категориясы болып, адамның белсенділігінің негізі ретінде қарастырылады. Белсенділік адамның психикалық табиғатының негізгі ерекшелігі болып, оның спецификалық белсенділігін қоршаған ортамен байланысудың барлық түрінде жүйелі ашып, оның нәтижесінде индивид субъектіге айналады. Осыған байланысты біз адамның психикалық табиғатының көрсеткіштерін анықтадық: өзін-өзі сезінуі, шаршауы және жұмыс істеу қабілеті. Адамның биологиялық және психикалық жағдайының аталған көрсеткіштері жалпы - денсаулық деп белгіленген шаршау көрсеткіші ерекше рөл атқарады. Шаршау адам ағзасының барлық жуйесіне ықпал етеді. Шамадан тыс шаршау, мүмкіндіктерді тым асыру, адам ағзасының физиологиялық резервтерінің азаюына апарып, әр-түрлі ауруларды қоздыру қаупі туады [64] . Қазіргі ғылымда денсаулықты жұмсау көлемінің «бағасы» ұғымы бар, бір сөзбен айтқанда маманның педагогикалық қызмет үрдісінде жұмсайтын биологиялық және психикалық мүмкіндіктері.

Педагогикалық қызмет - адамның басқа да қызметтері сияқты оның физикалық және психикалық жағдайына байланысты қажетті дәрежеде жұмсалған мүмкіншіліктерінің мөлшеріне қарай энергетикалық шығындарды талап етеді. Тұтасымен алғанда адамның физикалық және психикалық табиғаты соның ішінде, адамның физикалық және психикалық табиғаты шектелген ептілік және шартты мінездегі психофизиологиялық сипаттаманы біріктіреді [51] .

Адам табиғатының (физикалық) биологиялық сараптамасы, оның тіршілік ету барысындағы белсенділігін анықтайды. Адам табиғатының әлеуметтік қалыптасуы оның қоғаммен өзара қарым - қатынасында анықталатын жеке тұлғаның категориясы болып табылады. Жеке тұлға әлеуметті - мәнділік сапасының қалыптасуымен сипатталады. Адамның жеке тұлғаға айналуы қоғамда қалыптасқан қызмет барысындағы әлеуметтендіру, мінез - құлықтарын және ережелерін меңгеру, тұжырымдау, ұғыну және қоғамда - тарихи тәжірибиесін жүзеге асыруда қалыптасады - А. Н. Леонтьев бұл туралы ең айқын теориялық талдау жасаған, яғни жеке тұлғаның шынайы негізі - оның әр түрлі қызметі кезінде іске асатын қоғамдық қатынастар жиынтығы [107; 108] . Адам табиғатының әлеуметтендіру барысында оның қабілеті мен бағытын көрсететін мақсаты, дәлелі, мағынасы сияқты ерекшеліктері айқындалады. Жеке тұлғаның қасиеті, адамның белсенді қызметі кезінде және әр түрлі әлеуметтік, кәсіби - педагогикалық міндеті атқарғанда дамиды.

Кәсіби өсу процессінде адамның іске асатын және болашақтағы мүмкіндіктерді, яғни жеке тұлғаның потенциалын қоса алғандағы қызмет бағдарламасын жасап түзету пайда болады. Осындай мүмкіндіктерді іске асыру сана мен жігерлік бірлігінің негізгі принципіне алып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.