Жеткіншектер қылмысының алдын алудың теориялық негіздері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 108 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 2

І Жеткіншектер қылмысын талдау және мектеп психологы іс-әрекетінің орта білім беру мекемелерінде қалыптасқан іс-тәжірибесіне шолу

1. 1 Жеткіншектер қылмысының алдын алудың теориялық негіздері . . . 7

1. 2 Балалар мен жеткіншектер қылмысының алдын алу жағдайын талдау . . . 33

1. 3 Жеткіншектер қылмысының алдын алу бойынша мектеп психологтары іс-әрекеттерін жетілдірудің негізгі бағыттары . . . 44

ІІ Мектеп психологтарының іс-әрекетін жетілдіру бойынша негізгі ұсыныстар және алдын-алу жұмыстарының тиімділігі

2. 1 Жалпы білім беру мекемелерінде жеткіншектіктер қылмысын шектеу бойынша мектеп психологтары іс-әрекеттері тәжірибесіне шолу және талдау. . 60

2. 2 . Мектеп психологтарымен жүзеге асырылатын, балалар мен жеткіншектер қылмыстарының алдын- алудың кешенді бағдарламасы . . . 72 2. 3. Балалар мен жеткіншектер қылмысының алдын алу жұмыстарының тиімділігін бағалау . . . 77

Қорытынды . . .

Әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Қоғамдағы әлеуметік- экономикалық және саяси өзгерістердің масштабты, әрі қарқынды даму процесіндегі қазіргі уақыт әсіресе дүниетанымдары мен өзіндік құндылықтары толық қалыптасып қоймаған жастар үшін күрделі болуда. Қазіргі әлемде балалар, жеткіншектер мен жастар өрістерін кеңейтуге ықпал ете отырып, түрлі факторларды күшейтуге ықпал етіп, асоциалды элементтер тарапынан жағымсыз қатерлі әсерлерге кезіктіреді. Өткір, кейде үрейлі форма түрлерінде көрініс табатын құқықбұзушылықтар мен қақтығыстардың алдын-алуға бағытталатын жеткіншектер, жастарға деген назар күшейтілуі қажет. Агрессивті бет алған формальді емес жастар топтары өршуде. Әлеуметтік-психологиялық жағдай мен жеткіншектердің дамуына жағымсыз әсер ететін рухани-өнегелі бағдарлардың жойылуын байқаймыз. Басқа жасерекшеліктеріне қарағанда, жеткіншектер қоғамның ең тұрақсыз бөлшегі ретінде экономикалық, әлеуметтік және моральді жағдайлардан көбірек зардап тартады.

Балаларға деген қатынас кез-келген қоғамның болашаққа ұмтылысын білдіретін өлшемі екені белгілі. «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» жолдауында елбасы келесі қағиданы ұсынды: «Біздің стратегиямыздың ең маңызды мәселесі - қоғамымыздың ең қорғансыз мүшелерінің өмірін толыққанды қамтамасыз ету. Бұлар - балалар, олардың анасы және ересек ұрпақтар» [1] .

Жастардың қылмысының алдын-алу мәселесімен айналысатын ғалымдар мен практиктер девиантты мінез-құлықтық себеп-салдары туралы ойланбастан, қазіргі қиын жеткіншектерді болашақтағы қылмыстың «резервісі» десе, ал кейбіреулері кіші жастағылар арасындағы қылмыстың ерекше қаталдығын гендік қалыптан тыс өзгерістіктің нәтижесі дегенді тұжырымдайды. Жалпы айтқанда, барлығы да балалардың ең алдымен, қорғауды, қолдау мен көмекті барынша қажетсінетінімен келіседі. Соңғы жылдарда, жаңаша әлеуметтік жағдайлардағы жеткіншектер мінез-құлықтары ерекше психологиялық мәселеге айналып отыр. Әлеуметтік және мектептік дезадаптация, жеткіншектер арасында қылмыстық жағдайдың күшеюіне түрткі болып отырған әлеуметтік орта факторы - осыған дәлел. Жеткіншектік мотивациялық ерекшеліктер мен психикалық ауытқушылықтар, сондай-ақ әлеуметтік бақылаусыздық және теріс әлеуметтік ықпал баланың құқық бұзуы мен жеткіншектік қылмыстың негізгі себептері. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен белгіленген жеткіншектік құқық бұзушылықтың қылмыстық статусы болмағанымен де, бәрі бір жазаланады. Кәмелеттік жасқа толмаған құқық бұзушыларға қолданатын құқықтық жазаның ең үлкені - жеткіншектерді, халық арасында «балалар колониясы» деген атаумен танымал, арнайы мектептерге орналастыру болып табылады. Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабының 6-тармақшасында «Мемлекет азаматтардың білім алуына, дамуындағы ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне жағдай жасауды қамтамасыз етеді» дәлінген [2] .

Жеткіншектер қылмысының алдын-алу қазіргі уақытта өткір өзекті мәселенің бірі. Статистикалық мәліметтер бойынша қарасақ, 2011 жылдың өзінде облысымызда 9 айда барлығы 5210 қылмыс жасалса, оның 196-ын 229 жеткіншектер жасаған. Қылмыс жасаған жеткіншектердің 124-і мектеп, лицей, гимназия оқушылары болса, 42-сі техникум мен арнаулы орта білім ордаларының, 8-і жоғары оқу орындарының студенттері. Жас ерекшеліктері 12-13 жас аралығындағы -14, 14-15 жас аралығындағы -61, 16-17 жас аралығындағы -142 жасөспірім және 12 жасқа дейінгі 12 жеткіншек қылмысқа барған. Жеткіншектер қолымен жасаған қылмыстық іс-әрекеттердің 70-і ұрлық, 55-і тонау, 22-сі бұзақылық, 6-ауы аса ауыр дене жарақаттары, 5-еуі күшпен иемдену әрекеттері, 5-еуі қарақшылық, 3-еуі зорлау, 1-еуі кісі өлімі және т. б. қылмыс түрлері. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда біршама артқан. Қылмыстың қатыгезді- күштеу бағытындағы құрылымдық өзгерістері тенденциясы сақталған [3] .

Қалыптасқан жағдайда бұқаралық ақпарат құралдары да соңғы роль атқармайды. Жеткіншектер құндылықтар мен өз бағдарларын жоғалтады.

Өскелең ұрпақпен дәстүрлі қоғамдық институттар өзара қарым-қатынастарындағы қақтығыстар жарыққа шығуда. Мектеп пен отбасында жүзеге асырылатын педагогиканың ескірген жағдайлары қарсылық тудырмайтын жеке басқа басымдылық көрсетуге бағытталған. Жеткіншек үшін ең жақын ортасы- отбасы екендігі сөзсіз. Отбасы ішіндегі қарым-қатынастарының қолайсыз жағдайы жеткіншектер мінез- құлықтарына теріс ықпал етеді. Жасөспірім үшін оқу мен жұмыс күш жұмсау мен өзіндік мәнін түсінудің маңызды сферасы. Осы салаларда жетістіктерге жету өзіндік толыққандылығын сезіну үшін маңызды. Жеткіншектің әлеуметтік қорғалмауы жиі жағдайларда оқу мен еңбек сфереларында туындайтын үзілістер мен қақтығыстар себептері болады, оның мінез-құлық өзгерістеріне, қоғамдағы қанағатсыз жағдайын кез-келген тәсілмен орын толтыруына ықпал етеді.

Қазіргі ғылым мәліметі бойынша, девиантты жеткіншек- ол ең алдымен нормадағы тұқымқуалаушылық тән, қалыпты бала. Ол девианттылық белгілерін тәрбие жұмысында жіберілген қателіктер, қоршаған ортада жағдайының күрделілігімен игере бастайды. Жеткіншекке өмірде өз орнын табуға көмектесу, оның ұмтылыстары мен қызығушылықтарын дамытуға мүмкіндік беру- көптеген теріс әрекеттердің алдын алу болып табылады.

Түрлі медициналық, психологиялық, педагогикалық, құқықтану, ұйымдастырушылық шараларды үйлесімді қолдану алдын- алу жұмыстарының негізі болатынын көреміз. Олар жеке мекемелерді, сол сияқты олардың өзара әрекеттестігі шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін.

Соңғы жылдары ауытқушылық мінез-құлық мәселесі психология, әлеуметтану, құқықтану, тарих, педагогика, психиатрия, генетика сияқты ғылыми салаларының зерттеу пәні бола бастады.

Қалыптасқан жағдайға байланысты қоғамда қабылданған нормалардан ауытқуды негіздейтін тұлғаның барлық құрылымдық деңгейлері мен факторларына арналған зерттеулердің кешенді тәсілі қажет.

Психология, әлеуметтану, психиатрия мен құқықтану жүйелі және кешенді тәсіл негізінде балалар мен жасөспірімдердің потенциалды бейімділіктерін, сонымен қатар мүмкін қылмыстардың алдын алу шаралары бойынша жасөспірімдердің сәйкес жағымсыз мінез-құлық белгілерін нақтылау бойынша практикалық психологтар мен психиатрлар іс-әрекеттерінің құқықтық негіздерімен процедураларын айқындауы қажет. Ол үшін зерттеудің жаңа деңгейлеріне, балалар мен жасөспірімдердің қылмыстық белгілері қозуын айқындауға, жасөспірімдердің құқықтық санасын қалыптастыруға мүмкіндік беретін жаңа зерттеу әдістерін қолдану маңызды және қажетті.

Соңғы жылдары жасөспірімдер құқық бұзушылықтарын жасауға негіз болатын себептер мен шарттарын, сонымен қатар олардың алдын-алу іс- шараларын зерттеу мәселесіне отандық және шетел криминалистері ерекше көңіл бөлуде. Бірқатар қазақстандық зерттеушілер, В. А. Трифонов Л. К. Керимов, В. Г. Баженова, Т. К. Бөлеев, К. С. Бақтыбаева, Ж. А. Ускенбаева А. Жұмабаев, К. А. Жүкенова, А. М. Қарабаева, И. Ф. Назаров, В. А. Парфенов В. П Шевченко., Л. В. Лысенко және т. б. еңбектерінде қиын балалардың қиқарлық сияқты жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік- педагогикалық факторлардың әсер ететіндігін зерттеді.

Бірақ, осы маңызды мәселені зерттеуге арналған ғылыми мақалалар мен басқа да әдебиеттердің көптеген санына қарамастан, оның ғылыми қарастырылуы өзекті болып қала береді.

Қылмыстық іс-әрекеттерге жетелейтін балалар мен жасөспірімдер ауытқушылық және қылмыстық мінез-құлықтың алдын-алу «Жеткіншектік қылмыскерліктің алдын алудағы мектеп психологының іс-әрекеті» атты зерттеу жұмысы тақырыбын таңдауға негіз болды.

Зерттеу мақсаты - балалар мен жасөспірімдер қылмыстары мәселесіне мектеп психологтарының түрлі тәсілдеріне жүйелі талдау жасау, жасөспірімдер қылмыстық іс-әрекетінің алдын-алу жұмыстарын оңтайландыру бойынша әдістер ұсыну.

Зерттеу нысаны - мектеп психологының іс-әрекеті.

Зерттеу пәні - жасөспірімдер қылмысының алдын-алу бойынша мектеп психологының кәсіби іс-әрекеті.

Зерттеудің ғылыми болжамы: мектеп психологтарын балалар мен жасөспірімдер қылмысының алдын-алуға тарту жеткіншектер қылмысын шектеу бойынша маңызды практикалық іс-шара болуы мүмкін. Мектеп психологтары жүзеге асыратын балалар мен жеткіншектер қылмысының алдын-алудың кешенді бағдарламасын негіздеу және алдын-алу іс-әрекетін жетілдірудің негізгі бағыттарын ұсыну берілген жас топтарының қылмыстарын елеулі төмендетуге және оқу орындарында психологиялық ахуалды сауықтыруға мүмкіндік береді.

Зерттеу міндеттері:

1. Мектеп психологтарының балалар мен жасөспірімдер қылмыстарының алдын-алу мәселесіне түрлі тәсілдерге жүйелі талдау жасау;

Жасөспірімдер ортасында қылмыстың алдын-алу бойынша жұмыстарына диагностика жүргізу;
Мектеп психологтары жүзеге асыратын балалар мен жасөспірімдер қылмыстарының алдын-алу бойынша кешенді бағдарлама ұсыну;

4. Балалар мен жасөспірімдер қылмыстарының алдын-алу бойынша мектеп психологтары іс-әрекеттерін жетілдіру бағыттарын негіздеу

Зерттеудің теориялық - әдіснамалық негіздері -отандық және шетел ғалымдары еңбектеріндегі идеялар мен жағдайлар болып табылады: тұлғаның психологиялық теориялары бойынша (Б. Г. Ананьев, А. Г. Асмолов, С. Л. Выготский, И. С. Кон, А. Н. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн және т. б) ; іс-әрекеттің психологиялық теориясы бойынша (Е. А. Климов, Б. Ф. Ломов, Ю. П. Платонов, А. Ф. Шикун және т. б) ; жасерекшелік және даму психологиясы бойынша (Л. И. Божович, В. В. Давыдов, Ю. А. Клейберг, А. А. Люблинская, B. C. Мухина, Д. И. Фельдштейн, Д. Б. Эльконин және т. б) ; психологиялық қызметті ұйымдастыру бойынша (И. В. Дубровина, Р. В. Овчарова, A. M. Прихожан және т. б) ; заң психологиясы мен криминология бойынша (К. Е. Игошев, В. Н. Кудрявцев, Г. М. Миньковский, В. Ф. Пирожков және т. б) ; практикалық психология және психодиагностика бойынша (А. Анастази, Ю. З. Гильбух, К. Леонгард, Е. И. Рогов, В. В. Столин, А. Ф. Шикун, П. Я. Шлаен және т. б) ;

Зерттеу әдістері: зерттеу жұмысында жалпығылыми зерттеу әдістері жиынтығы, әдебиеттер мен ресми құжаттарды зерттеу және талдау, эксперттік бағалау, бақылау, сауалнама, тестілеу, зерттеу нәтижелерін өңдеу, салыстыру сонымен қатар эксперимент нәтижелерін талдау барысында математикалық статистика әдістері қолданылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

Жеткіншектер қылмысының алдын алудың психологиялық-педагогикалық негіздері теориялық талдау арқылы зерттелінді.
Мектеп психологтарымен жүзеге асырылатын, балалар мен жеткіншектер қылмыстарының алдын- алудың тиімді жолдарын анықталды.
Балалар мен жеткіншектер қылмысының алдын алу жұмыстарының тиімділігінің деңгейі диагностикалық әдістер арқылы өлшеніп, көрсеткіштері сараланды.
Мектеп психологтарымен жүзеге асырылатын, балалар мен жеткіншектер қылмыстарының алдын- алудың кешенді бағдарламасы дайындалып, психологиялық тиімділігі тәжірибеден өткізілді.

Зерттеудің теориялық мәнділігі - мектеп психологының кәсіби іс-әрекетінің теориялық негіздерін жасау жасөспірімдер қылмысының алдын-алудың субъектілерінің бірі

Зерттеудің практикалық маңыздылығы - зерттеу нәтижелерін мектеп психологтары балалар мен жеткіншектермен жұмыс жасауда қолданылып, оқу орындарындағы психологиялық ахуалды сауықтыруғаретінде қолдану жолдары анықталып, оны оқу-тәрбие процесінде қолдану ерекшеліктері ұсынылды.

Зерттеу нәтижелерi мен қорытындылары мектеп психологтарымен жүзеге асырылатын, балалар мен жеткіншектер қылмыстарының алдын- алудың кешенді бағдарламасы арттыру iсiнде пайдалануда тиімді нәтиже беретін мүмкіндігі бар.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:

Оқу орны психологының практикалық іс-әрекетін қолдану жасөспірімдер құқықбұзушылығы мен қылмысының алдын-алу жүйесінің әрекеттілігін тиімді етеді.
Балалар мен жасөспірімдер қылмысының алдын-алудың апробацияланған кешенді бағдарламасын мектеп психологтары жасөспірімдермен жеке жұмыс түрінде де қолдануға болады.
Алдын-алу жұмыстарының тиімділігін келесі жағдайларда арттыруға болады:

а) балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік дезадаптациясы және ассоциалды ауытқуларына уақытылы және сенімді диагностика жүргізу, мінез-құлықтары ауытқыған оқушылармен психологиялық- педагогикалық түзету тәсілдерін таңдау;

ә) жасөспірімдер тұлғасының дамуына жағымсыз әсер ететін факторлар мен себептерді анықтау және қолайсыз әсерлерді залалсыздандыру.

Зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспе, теориялық бөлім, эксперименттік-практикалық бөлім, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады

Зерттеу базасы № 51 қазақ орта мектебі.

Зерттеу кезеңдері:

Бірінші кезеңде (IX-XII /2010 ж. ) жеткіншектер қылмысын талдау және мектеп психологы іс-әрекетінің орта білім беру мекемелерінде қалыптасқан іс-тәжірибесіне туралы теориялар жинақталып, олар жан-жақты талданады, ерекшеліктері анықталады. Зерттеу нәтижелері ғылыми мақалалар ретінде рәсімделіп, баспаға ұсынылады.

Екінші кезеңде (I-V / 2011 ж. ) жеткіншектер қылмысының алдын алу бойынша мектеп психологтары іс-әрекеттерін жетілдірудің теориялық тұрғыда зерттеудің негізгі бағыттары анықталды. Зерттеу нәтижелері курстық жұмыс ретінде өңделеді.

Үшінші кезеңде (ІХ / 2011 -V / 2012 ж. ) мектеп психологтарымен жүзеге асырылатын, балалар мен жеткіншектер қылмыстарының алдын- алудың кешенді бағдарламасы қолданудың тиімді жолдары анықталды. Зерттеу жұмысы қорытындыланып, рәсімделді және магистрлік диссертация қорғауға ұсынылды

Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы.

Зерттеу жұмысының нәтижелері халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялардың жинақтарында жарық көрген.

Жеткіншектер қылмысын талдау және мектеп психологы іс-әрекетінің орта білім беру мекемелерінде қалыптасқан іс-тәжірибесіне шолу

1. 1 Жеткіншектер қылмысының алдын-алудың теориялық негіздері

Психология ғылымында бала дамуының психикалық және тұлғалық жағдайын зерттеуге бағытталған іргелі зерттеулер жүргізілген, оның жасерекшелік кезеңдерінің негізгі сипаттары берілген (П. П. Блонский, Л. И. Божович, Л. С. Выготский, В. В. Давыдов, А. В. Запорожец, А. В. Петровский, Д. И. Фельдштейн, Д. Б. Эльконин және т. б. ) .

Ассоциалды мінез-құлық мәселесі пәнаралық сипатта болады және психология, әлеуметтану, медицина, биология, құқықтану тоғысында. Қазіргі уақытта ауытқыған мінез-құлықтың түрлі аспектілері бірқатар отандық және шетелдік ғалымдармен зерттелуде. М. Вебер, Э. Дюркгейм, Н. Смелзер, Я. И. Гилинский, А. А. Александров, А. Д. Глоточкин, А. Е. Личко, В. Н. Кудрявцев, В. М. Коган, И. С. Кон, Л. И. Божович, Ю. А. Клейберг, А. А. Реан еңбектері кең тараған және басқада мамандар еңбектері бай теориялық және практикалық материалға ие. Отандық әдебиетте девиантты мінез-құлыққа арналған мәселелер, жиі жағдайда «қиын» балалар және жеткіншектермен байланысты, олар ішкі өтпелі кезең қиындықтарына, қоғамда әлеуметтік ролінің анықталмауына, қарама-қайшылықтарына, әлеуметтік бақылау механизмдері өзгерістеріне орай, әлеуметтік қатері жоғары топты құрайды.

Мінез-құлықтағы қиындық және қиын балалар ұғымы 1920-30 жылдары пайда бола бастады. Бастапқыда ғылым саласында емес, күнделікті өмірде қолданылып жүрді. Біраз уақыт ұмытылып, 1950-60 жылдардың басында қайтадан қолданысқа енді. Қазірде бұл терминдер ғылыми сөздіктерде нақты орын алып отыр. Сөз етіп отырған бұл мәселе әрдайым социолог, психолог, юрист, дәрігер, педагог мамандарының зейінін өзіне аударып, оларды алаңдатып отыратын үлкен мәселе екенін айтып өту керек. Ең алғаш осы мәселе бойынша зерттеу жүргізген П. П. Бельский (1917 ж., 1924 ж. ) болды, ол өз мінез-құлқы шамасынан ауытқыған, кәмелетке жасы толмаған балаларды қарастырады. П. П. Бельский өзінің 30 жыл уақытын заң бұзушы балалар мен жасөспірімдердің ішкі әлемін зерттеуге арнады. Бірақ та оның теориялық позициясы жеткіліксіз болды. Ол Л. И. Петражицскийдің теориясына сүйенеді (1908), З. Фрейд пен К. Левиннен, сонымен қатар Ч. Ломбрододан да бірталай мағлұматтар алды. А. С. Макаренконың қиын балалар мен жеткіншектерге арналған еңбектері әлемдік педагогиканың алтын қорына енді. П. О. Эфрусси мінез-құлықтағы қиындық табиғатын жүйке жүйесіндегі ерекшеліктер: қозушылық, көңіл-күйдің аумалы-төкпелігімен, жұмысқа қабілеттіліктің нашарлауымен түсіндіруге әрекет жасады, сонымен бірге ол психологиялық себептерді физиологиямен ұштастырды. Оның зерттеуінің құндылығы мынады, ол кейбір жекелік ерекшеліктерді талдауға, соның ішінде жеткіншектердің өзін-өзі қалыптастыру әдетін анықтауға көп септігін тигізеді.

Қиын жеткіншектердің жекелік ерекшеліктерін өмір жағдайымен, тәрбиемен өзара әрекеттестігін есепке алып, кешенді құрама түрінде зерттеп, іске асырған П. П. Блонский болды. Оның зерттеуінің негізгі мақсаты - қиын балалардың өмірін анықтау. П. П. Блонский қиын балалардың мінез-құлық тарихын мектеп, отбасы арқылы ашып көрсетеді. Ол қиын балаларға мұғалімнің қатынасы арқылы «қиын оқушы» терминін нақтылауды жөн көреді. Бұл балаларға былайша мінездеме береді: «Объективті көзқараспен қарағанда қиын оқушы - мынадай, ол мұғалімнің жұмысының жемісті еместігіне байланысты. Субъективті көзқараспен қарағанда қиын оқушы- мынадай, онымен мұғалімге жұмыс істеу өте қиын, мұғалімнен көп жұмыс істеуді талап ететін оқушы». «Істі бүлдіруші» оқушыларға толыққанды мінездеме бере отырып, П. П. Блонский өз жұмыстарында мектепті, сыныпты ұйымдастыруға баса көңіл бөледі. П. П. Блонскийдің пікірі бойынша қайта тәрбиелеудің нағыз тура жолы, тәртіп бұзушыларды мәдениетсіз ортадан мәдениетті балалар ұжымына біртіндеп әкелу болып табылады [4] .

Көп жылдық оқу мен бақылау негізінде И. А. Невский қиындықпен тәрбиеленетін баланың пайда болуын, балалармен отбасында, мектепте жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен, кемеліне жетпеген педагогикалық практика нәтижесінен деп түсіндірді. Ары қарай ол өз ойын былай көрсетеді: бұл қыңыр құбылыспен күресу бағытының шешімі мұғалімнің тиімді әдістерді меңгеру қабілетіне қарай емес, сол әдістерді дұрыс қолданып, дұрыс игеруіне негізделеді. Ал бұл негіз ең біріншіден педагогтің жеке қасиетіне, қабілетіне, оқушымен қарым-қатынасына, олардың әрекеттерін дұрыс ұйымдастыруына қарай құрылады. Баланың психикасы көп факторлы, әлеуметтік өмір жағдайына, қоғам дамуына тәуелді екенін қарастырды. [5]

Ғалымдардың бірқатары баланың дамуындағы кідіріске, қоғамға бейімделудің қиындығына себепші болып отыратын қолайсыз әлеуметтік-биологиялық факторларды анықтады. Балалар мен жеткіншектердің ассоциалды мінез-құлық мәселесімен бірқатар қазақстандық педагог зерттеушілер жұмыс істеді (В. Г. Баженова, Р. А. Дебагян, А. Жұмабаев, К. А. Жүкенова, А. М. Қарабаева, Л. К. Керимов, В. П. Кривошеев, Л. В. Лысенко, И. Ф. Назаров, В. А. Парфенов, В. А. Трифонов, В. П. Шевченко, Э. И. Шнибекова, Г. А. Уманов, Т. Қ. Бөлеев, Ж. А. Ускенбаева) . Бұл зерттеушілер қиын балалардың қиқарлық сияқты жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік-педагогикалық факторлардың әсер ететіндігін зерттеді. Бастауыш мектеп оқушылары мен жеткіншектердің ассоциалды мінез-құлықтарын, спорт, өзіндік және жеке жұмыстарды ұйымдастыру, мектепке деген ықпалды күшейту, отбасындағы белсенділікті арттыру, ұжымдағы әрекеттерге балаларды қатыстыру арқылы жеңудің әр түрлі жолдарын көрсетті.

В. В. Трифонов зерттеулерінде «қиын оқушы» анықтамасы - бұл күнделікті педагогикалық әсерге көне бермейтін, өзіне үнемі қосымша уақыт бөліп қарауды, мұғалімнің ерік-жігерін, күшін, қажырлы педагогикалық еңбегін қажетсінетін оқушы. Бұл шексіз ұғым, ол жеке адамның өзгеру құбылысын жинақтаушы. Осы категориядағы балалардың жалпыадамдық және өзге ешкімде қайталанбайтын қасиеттерді, әлеуметтік және биологиялық факторлардың ықпалымен қамтамасыз етіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.