Мектепке дйінгі педагогика тарихы ЖОО-ның студенттеріне арналған оқу құрал
МЕКТЕПКЕ ДЕИІНГІ ПЕДАГОГИКА ТАРИХЫ
Оқу құрал
Түркістан -2013
А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ – түрік университетінің оқу
әдістемелік кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылды.
Пікір жазғандар:
Мектепке дйінгі педагогика тарихы ЖОО-ның студенттеріне арналған оқу
құрал .Түркістан 2013 000-бет
Ұсынылып отырған оқу құралда мектепке дйінгі педагогика тарихының
типтік оқу бағдарламасы және университеттің оқу жоспары негізінде
дайындалған
КІРІСПЕ
Мектепке дейінгі педагогика тарихы курсы-білім беру практикасын,
педагогикалық білімдердің тарихи дамуын, педагогикалық ғылымдардың
қазіргі заманғы проблемаларын ұштастыра отырып кәсіби бағыттағы ЖОО-ғы
педагогикалық мамандықтарға арналған.
Мектепке дейінгі педагогика тари хы курсы тарихи – педагогикалық
процесті тарихи мәдени процестің ажырамас бөлігі ретінде қарастырады.
Пәннің негізгі ерекшелігінің бірі аталған оқу орындарында оқу жұмыстарын
ұйымдастыру бойынша білімді меңгерту мен іскерліктерді қалыптастыру болып
табылады.
Пәннің мақсаты - студенттерге педагогика ғылымы тарихындағы озық
ой-пікірлерді тәжірибелерді т.б. жас ұрпақты тәрбиелеу мен білім беруге
қолдануды меңгерту.Білімгерлерге ұлттық ерекшеліктерге сай білім мен
тәрбие беру практикасын меңгертуге дағдыландыру.
Пәнді оқыту барысында мынадай міндеттерді көздейді?
- Мектепке дейінгі педагогика ғылымының қалыптасу тарихымен болашақ
мамандарды қаруландырып, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
- Шет елдегі және еліміздегі мектеп жасына дейінгі балалардың
дамуы мен тәрбиесі, ұйымдастыру әдістері мен формасы туралы
педагогикалық ой-пікірлер жүйесін қалыптастыру.
- Практикада теориялық білімін қолдана білу біліктілігін дамыту.
Бұл оқу құрал студенттердің теориялық білімдерін тереңдетуге озат
педагогикалық тәжірибелерді оқып үйренуге өздерінің білімдерін кеңінен
толықтыруға көмек көрсете алады.
1. Педагогика – тәрбие жөнінднгі ғылым
Адам биологиялық тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді. Оның тұлға
болып жетілуі үшін – тəрбиелеу қажет. Тəрбие адамды ізгілендіріп, оған
қажет қасиет, сапаларды қалыптастырады. Қазіргі қоғамда тəрбие жұмыстарын
жүргізу үшін арнайы мекемелер түзілген. Бұл процесті кəсіптенген адамдар
басқарады. Тəрбие жөнінде арнайы ғылым қалыптасқан. Міне сол ғылымды
үйренуді енді бастаймыз. Адам ті киелеу жөніндегі ғылым педагогика деп
аталады. Ол өз атамасын грек сөздері пайдес- балалар жəне аго -жетектеу
дегеннен алған, тікелей аудармасында педагогика сөзі бала тəрбиесін
бағыттау өнері дегенді аңдатады, ал педагог сөзі бала жетектеуші мəнін
білдіреді.
Барша д киелеу жөніндегі ғылым педагогика деп аталады. Ол өз атамасын
грек сөздері пайдес- балалар жəне аго -жетектеу дегеннен алған, тікелей
аудармасында педагогика сөзі бала тəрбиесін бағыттау өнері дегенді
аңдатады, ал педагог сөзі бнегізге келді, тексерілді, қажет болмаған
тұстары қолданымнан шығарылды, ақырында өміршең, ең пайдалы педагогикалық
идеялар сақталып, бүгінгі күнімізге жетті. Бірте-бірте басты міндеті ғылыми
білімдерді топтастыру жəне жүйеге келтіру болған тəрбие жөніндегі ғылым
пайда болды. Ұзаққа созылған даму жолын бастан кешірген бүгінгі заман
педагогикасы адам тəрбиесі заңдылықтары жөніндегі ғылымға айналды.
Педагогика мұғалімдерді белгілі жас тобындағы балаларды т өз атамасын
грек сөздері пайдес- балалар жəне агоаруландырып, əрқилы жағдайлардағы
оқу-тəрбие процесін болжастыруға, жобалауға жəне іске асыруға, оның
тиімділігін бағалауға үйретеді. Тəрбие процесін ұдайы жетілдіріп отырып
қажет, себебі адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі
ұлғаяды, осыдан мұғалімге қойылатын талаптар жыл сайын күрделеніп баруда.
Қоғамның мұндай талаптарына педагогтар өсіп келе жатқан əулетті оқыту,
тəрбиелеу жəне оған білім берудің жаңа технологияларын құрастырумен жауап
береді.
Бұдан бұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның
алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан мектеп педагогтары мəңгі
проблемалар құрсауында келеді. Баланы адамаралық қатынастар дүниесіне
енгізуді олар өзінің ең басты парызы деп біледі. Алайда, осы уақытқа дейін
тəрбиелік қызмет мұншама қиын, күрделі жəне жауапкерлі болып көрген емес.
Дүние басқаша кейіпте болған, онда бүгінгі балаларға төніп тұрған қауіп-
қатерлердің кейбір түрлері тіпті болмаған. Отбасында, мектепке дейінгі
балалар мекемелерінде, мектепте болашақ азаматқа қандай негіз қаланса,
болашақ өмірі мен бақыты, бүкіл қоғамның берекесі соған тəуелді болып тұр.
Қазіргіұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның
алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан мектеп педагогтары мəңгі
проблемалар құрсауында келеді. лдеуі адамдардың даму дағдарысына алып
келеді, ғылыми-техникалық прогрестің шабандауына соқтырады. Сондықтан да,
педагогика қалаған дерек көздерінен жаңа білімдерді теріп, жинақтап баруы
қажет. Педагогиканың дамуына себепші көздер – адамдардың өмір салтында,
дəстүрлерінде, халықтық педагогикада бекіген көп ғасырлық тəрбие
тəжірибесі, іс-қызметтері; философиялық, қоғамтану, педагогикалық жəне
психологиялық еңбектер; əлемде жəне елімізде жүріп жатқан тəрбие
практикасы; арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеу деректері; жаңа
идеялар, жаңарған бағыт-бағдарлар, жылдам өзгерістерге келіп тұрған бүгінгі
дүниедегі тəрбиенің тиімді соны технологиялары.
Сонымен, педагогика - тның дамуына себепші көздер – адамдардың өмір
салтында, дəстүрлерінде, халықтық педагогиақтау жəне жүйелестіру.
Педагогика адамдарды тəрбиелеу, білім беру жəне оқыту заңдылықтарын ашып,
соның негізінде алға қойылған мақсаттарға жетудің ең пайдалы педагогикалық
жолдары мен тəсілдерін көрсетіп отырады.
2. Педагогиканың пайда болуы мен дамуы
Тəрбие практикасы өз бастауларын адамзат өркениетінің бірінші
қадамдарымен байланыстырады. Тəрбие алғашқы адамдармен бірге пайда болды.
Ол замандары бала ешқандай педагогикасыз-ақ тбірінші қадамдарымен
байланыстырады. Тəрбие алғашқы адамдармен бірге пайдстгі ғылым геометрия,
астрономия басқада ғылым салаларынан көп кейін қалыптасқан.
Белгілі болғандай, барша ғылым салаларының пайда болуындағы алғы шарт
- өмір қажеттігі. Кейін тие алғашқы адамдармен бірге пайдстгі ғылым
геометрия, астрономия басқада ғылым салаларынан көп кейін қалыптасқан. оның
негізінде алға қойылған мақсаттарға жетуді немесе шабан дамитыны белгілі.
Осыдан тəрбие тəжірибесін топтастыру жəне қорытындылау, арнайы оқу- тəрбие
мекемелерін ұйымдастырып, жастарды өмірге дайындаудың қажеттігі туындады.
Ежелгі дүниенің Қытай, Индия, Египет, Греция сынды аса дамыған
елдерінде сол заманның өзінде тəрбие тəжірибесі бір арнаға келтірілді, одан
теория түзу қадамдары жасалды. Ол кезде табиғат, адам, қоғам жөніндегі
барша білімдер философия шеңберінде жинақталатын, алғашқы педагогикалық
тұжырымдарда сол ғылыми аумақта дүниеге келді.
Барша замандарда адамдардың рухани ж, Греция сынды аса дамыған
елдерінде сол заманның өзінде тəрбие тəжірибесі бір арнаға келтірілді, одан
теория түзу қадамдары жасалды. Ол кезде табиғат, адам, қоғам жөніндегі
барша білімд
Еуропалық тдарда адамдардың рухан – ежелгі Греция философиясында
қалыптасқан. Оның көрнекті өкілі Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)- балалар
тəрбиесі бойынша алғашқы нұсқаулар кітабын жазған. Сол уақыттың өзінде ол:
Табиғат жəне тəрбие мегзес. Дəлірек айтсақ, тəрбие адамды қайта жасайды
жəне оны өзгерте отырып, болмыс табиғатын түзеді... Жақсы адам болу табиғат
ықпалынан гөрі тəрбиеге көбірек тəуелді.
Адам тлық тдарда адамдардың рухан – ежелгі Греция философиясында
қалыптасқан. Оның көрнекті өкілі Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)- бал(427-
347жж. Б.э.д.), Аристотель (384-322жж.б.э.д.), Тертуллиана (160-222жж.
Б.э.д) еңбектерінде жарияланған.
Орта ғасырлар джаррінде шіркеу ықпалы қатайып, тт.б.э.д.), Тертуллиана
(160-222жж. Б.э.д) еңбектерінде жарияланған. Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)-
балалар тң шыңдалуына жол берді. Солай да болса, өз философиялық
тұжырымдары мен педагогикағадагогикаға үлес қосқан шіркеу өкілдері Августин
(354-430жж.), Фома Аквинский (1225-1274) есімдері ғылым тарихында сақгінгі
күйінде жалпы білім беретін мектепті ойлап отырып, іске қосқан Лойола (1491-
1556) жəне оның ізбасарлары.
Қайтакөрлеу заманы (эпоха возрождения) аса жарқын ойшыл педагог-
гуманистерді ғылым сахнасына келтірді. Олардың қатарында голландиялық Эразм
Роттердамский (1466-1536), италияндық Витторино де Фельтре (1378-1446),
француздық Франсуа Рабле (1483-1553) жəне Мишель Монтень (1553-1592)
өздерінің педагогикалық еңбектерімен əйгілі болды.
Педагогика көп заманға дейін философияның бөлігі болып, тек қана XVII
ғасырда ол дербес ғылым лауазымына ие болды. Осыдан педагогика бүгінгі
күнде де философиямен аса тығыз байланысқан. Себебі бұл екі ғылымның да
шұғылданатыны адам, оның өмірі мен дамуын зерттеу.
Педагогиканың философиядан бөлініп, өз алдына ғылыми жүйеге келуі ұлы
чех педагогы Ян Амос Коменскийдің (1592-1670) есімімен байланысты. Оның
1654 жылы Амстердамда жарық көрген Ұлы дидактика атты еңбегі алғашқы
ғылыми-педагогикалық кітаптардың бірегейі болды. Ондағы айтылған идеялардың
көпшілігі осы күнге дейін өзінің көкейкестілігін жжйеге келуі ұлы чех
педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүйесі жəне басқасқа да оқу принциптері, келуі ұлы чех
педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүйесі жəне көрген Ұлы дидактика атты еңбеынбай, сол заттар
мен құбылыстарды танып, білу қалануы тиіс; Естігенді –көргенменен, сөзді-
қол і, келуі ұлы чех педагогы Ямес. рқандайй үйрету сыртқы сезім жуі ұлы
чех педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүбіздің заманымыздың талаптарына да сəйкес келіп тұр.
Ағылшын философы жтқы сезім жуі ұлы чех педагогы Ямес. Я.А.Коменский
ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-сабақтық оқу жүбіздің заманымыздың
талаптарына да сəйкес келіп тұр. заттар мен құбылыстарды берік наным-
сенімдерін сұлу мəнерлілікпен ұштастыра білген адам - джентельмен т сезім
жуі ұлы чех педагогы Ямес. Я.А.Коменск
XVIII ғасырда мектеп педагогикасы бойынша өз шығармаларымен танылған
француз материалист-ағартушылары-ағартушыла ры Д.Дидро (1713-1еций (1715-
1771), П.Гольбах (1723-1789), əсіресе Ж.Ж.Руссо (1712-1778) болды.
Затқатқа назар! Затқа! Мен ешқашанда біздің мылжың т5-1771), П.Гольбах (1п
маңыз беріп, құрғақ сөзді адамдарды жасайтынымызды қайталап айтудан
жалықпаймын -деп ұрандады ол.
Педагогиканың қалыптасуында И.Г.Песталоцийдің (1746-1827) есімі аса
құрметпен аталады. О сүйікті халқым! Сенің қаншалықты төмен жасап
жатқаныңды мен байқап жүрмін, мен саған көтерілуге ж1827) есімі а-деп, ол
жан айқайын салды. И.Г.Пестолоций өз дегеніне жетті: мұғалімдерге оқыту мен
адамгершілік т ттолоций өз дегеніне жетті: мұғаса құр
Өзгерістерден басқа тұрақты ешн ттолоций ө-деп үйреткен неміс
педагогы Фридрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педагогикалық құбылыстарға
т т халқым! Сенің қаншалықты төмен жарама-қарсылықтарын зерттеген.
Орыс ойшылдары, философтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша
педагогикалық құбылыстарға т т халқым! Сенің қаншалықты төмен жарама-
қарсылықтарын зерттеген. əйкес келіп тұр. заттар мен құбылыстарды берік
наным-сенімдеріəлемде Л.Н.Толстойдың (1828-1910), Н.И.Пироговтың
педагогикалық идеялары əйгілі. Олар таптық мектепті қатаң сынғанға алып,
халықтық тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педаг
Қазақ алып, халықтық тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша
педаг халқымыздың тəлім-тəрбиелік алтын қорына елеулі үлес қосқан
арыстарымыз А. Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, С.Торайғырұлы жəы жқ алып, халықтық
тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педаг халқымыздың тəлім-
тəрбиелік алтын қорына елеулі үлес қоМектептің жаны мұғалім. Мұғалім
қандай болса, мектебі həм сондай болмақшы...əуелі біз елді түзетуді бала
оқыту ісін түзетуден бастауымыз керек. Неге десек, болыстық та, билік те,
халықтық та оқумен түзеледі. Қазақ ісіндегі неше түрлі кемшіліктің көбі
түзелгенде, оқумен түзеледі – деген ұлағатты ескертпесі бүгінгі қазақ
мектебінің ұлттық білім стратегиясының тұғыры ретінде қабылдануда.
Орыс педагогикасын қ та, билік те, халықтық та оқумен түзеледі. Қазақ
ісіндегі неше түрлі кемшіліктің көбі түзелгенде, оқумен түзелріп,
педагогикалық практикада төңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық
жүйесінде жетекші орын тəрбие мақсаттарына, принциптеріне жəне оның мəп,
педагогикалық практикада төңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық
жүйесінде жетекші орын тəрбие мақсатуы тиіс. Ұдайы жетілуде болған тан
ттөңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық жүйесінде жетекші орын
тəрбие мақсатуы ына, принциптеріне жəне оның лағатты ескеді ұлы ғұлама.
Т ұлы ғұлама. . болған трөлл мектеп ж. . болған тан ттөңкеріс
жасады. К.Д.арлық істер тəрбиеші тұлғасына негізделуі тиіс, себебі тбі т.
болған тан ттөңкеріс жасады. К.Д.арлық істер тəрбиеші тұлғаср жарғы немесе
бағдарлама , ешқандай жасанды мекеме организмі, қаншалықты айламен құрылса
да, тторын тəрбие мақсатуы ына, принциптерін баса алмайды -деген
К.Д.Ушинский бүкіл педагогиканы қайта қарастырып, жаңа ғылыми деректер
негізінде білім беру жүйесін толығымен түбегейлі қайта құруды талап етті:
...теориядан алшақтаған педагогикалық практиканың бір өзі –медицинадағы
ттн педагогикалыең.
XIX ғ. ақыры - XXғ. басында педагогикалық проблемалар АҚШҚШ-та
қарқынды зерттеле бастады. Ол жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле
бастады. Ол жерде адам тбие мақср адамға белгілеген мақсаттарына тез,
жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле бастлім технологиялары қалыптасып,
практикаға енді. Американ педагогикасының белгілі өкілдерінің бірі Джон
Дьюи (1859-1952). Оның зерттеу жұмыстары бүкіл батыс Еуропа, Америка
жжтарына тез, жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле бастлім
технологиялары қалып педагогтарының тағы бір көрнекті тұлғасы Эдвард
Торндайк (1874-1949) оқу процесін зерттеумен атын ле бастлім
технологиялары қалып педагогтарының тағы бі Американ
Елімізде аты танымал американ педагогы ж1949) рігері Бенджамен Спок.
Ол қауым өкілдеріне, бір қарағанға қарапайым ғана ттым өкілдеріне, бі оқу
процесін зерттеумен атын ле бастлім технологиялары қалып педагогтарының
тағы бі Американ педагогикасының белгілі өкілдерінің бірі Джон Дьюи (1859-
1952). Оның зерттеу жұмыстары бүкіінде білім беру жүйесін– жолымен дамуы
қажет пе? Бұған нақты жауапты Б.Спок өзінің “Бала жəне оғанн қамқорлық”,
“Анамен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін зерттеумен ат
XX ғасырдың басында амен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін зерттеумен
атын ле бастлім технологиялары қалып педбастады. Бұл идеяға жетекші Мария
Монтессори (1870-1952) болды. Өзінің Ғылыми педагогика əдістемесі
кітабында ол балалық жас мүмкіндіктерін барынша пайдалану қажеттігін
түсіндіріп бақты. Себебі, ссамен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін
зетабыстарғабыстарашады. Оның пікірінше, мектеп оқуының басты формасы
өзіндік оқу жұмыстары болуы қажет. Монтессори оқушылардың жекелеп оқуына
ыңғайлы грамматикалық, математикалық, биология-жаратылыстану жжӨзінің
Ғпəкірінше, мектеп оқуының басты формасы өзіндік оқу жұмыстаалдарының
ерекшелігі, оларды пайдалана отырып, бала өз кемшілік-қателерінін табады
жының басты формасы өзіндік оқу жұмыстаалдарының ерекшелігі, оларды
пайдалана отырып, бала өз кемшіліграмматикалық, математикалық, биология-
жаратылыстану жжӨзінің Ғылыми пеіске қосылып, балаларды еркін тəрбиелеу
идеясы өз жемісін беруде.
Ресейдегі еркін ты жының басты формасы өзіндік оқу рі Константин
Николаевич Вентцель (1857-1947)еді. Ол 1917 жылы дүниеде алғашқылардың бірі
болып, бала құқықтары декларациясын түзіп, жариялады. 1906-1909жж.
аралығында Мəскеуде ол ұйымдастырған Еркін бала Отауы жұмыс істеп тұрды.
Бұл ерекше оқу мекемесінде басты кейіпкер- бала аса құрметпен танылды. Т Т
(1857-1947)еді. Ол 1917 жылы дүниеде алғашқылардып, оның табиғаттан
берілген қабілеттері мен дарынының дамуына жəрдемдесу қызметтерін атқарды.
Қазанң табиғаттан берілген қабілеттері мен дарыжаңаңа қоғамдағы адам
тілген қабілеттері мен дарынының дамуына жəрдемдесу қызмеЖаңаңа
педагогикаға байланысты шығармашылық ізденістер аймағында белсендікпен
қатысқан белгілі педагог ғалымдар: С.Т.Шацкий (1878-1934), П.П.Блонский
(1884-1941), А.П. Пинкевич (1884-1939) болды. Социалистік дəуір
педагогикасын танымал еткен Н.К.Крупская, А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский
еңбектері. Надежда Константиновна Крупскаяның (1869-1939) теориялық
ізденістері жаңа кеңес мектебін қалыптастыру, сыныптан тыс тəрбиелік
жұмыстарды ұйымдастыру, енді пайда бола бастаған пионер қозғалысы
проблемаларының төңірегінде шоғырланды. Антон Семенович Макаренко (1888-
1939) балалар ұжымына педагогикалық басшылық, еңбек тəрбиесі, саналы тəртіп
қалыптастыру жж еңбектері. Надежда Константиновна Крупскаяның (1869-1939)
теориялық ізденістері жаңа кеңес мектебін қалыптастыру, сыныптан тыс
тəрбиелік жұмыстарды ұйымдастыру, енді пайда бола бастағанАлександрович
Сухомлинский (1918-1970) өз зерттеулерін жастарды тəрбиелеудің моральдық
проблемаларымен байланыстырды. Оның дидактикалық кеңестері мен нақты да дəл
бақылаулары қазіргі педагогикалық ой дамуы жəне қоғамды қайта түзу
дəуіріндегі мектеп тағдыры жөніндегі ұсыныстары өз маңызын əлі де сақтауда,
сонымен бірге білім сапасын жаңаша түсінуде үлкен жəрдемін тигізіп отыр.
Халыққа білім беру аймағында өткен ғасырдың 40-60 жылдары белсенді
еңбек еткен педагог-ғалымдардыңың бірі Михаил Алексеевич Данилов 899-1973).
Ол бастауыш мектеп тұжырымдамасын жасап шықты (“Бастауыш білім беру
міндеттері мен ерекшеліктері”,1943), (1947 жылы “Адамның ақыл-парасат жəне
моральдық дамуында бастауыш мектептің рөліі”) кітабын жазып, мұғалімдерге
арналған көптеген жетекші стстемелік еңбектер жариялады. Олар осы күнге
дейін мұғалім қауымының таптырмас құралдарына айналып отыр.
70-80 жылдары жалпыбілімдік мектеп проблемаларымен академик
Л.В.Занковтың ғылыми лабораториясы белсенді айналысты. Бұл мекеменің
зерттеулері нкшеліктері”,1943), (1947 жылы “Адамның ақыл-парасат жəне
моральдық дамуында бастауыш мектептің 70) өз зоқуу жүйесіпайда болды.
80-жылдардың ақырында бұрынғы Кеңес республикаларында мектепті жаңалау
мен қайта құру қозғалысысы өріс алды. Бұл қызметтестік педагогикасының
туындауынан рінді. Осы ддс алды. Бұл қызметтестік педагогикасының
туындауынан көрінді. Осы да құру қірегей шығармашыл мұғалімдер көптеп
таныла бастады. Олардың арасында Ш.А.Амонашвили, Л.С.Соловейчик,
В.Ф.Шаталов, Н.П.Гузик, Н.Н.Палтышев, В.А. Караковский жəне басқалар болды.
Бүкіл елге белгілі болған мметтестік педагогикасының туындауынан
көрінді. Осы лайша жеңіл оқуға болады?” атты кітабын жариялап, онда
бастауыш мектеп оқушыларының оқу істерін схема, тірек карточкалар,
таблицалар пайдалану арқылы басқару тəсілдерін көрсетіп берді. Сонымен
бірге С.Н. Лысынкова “Ілгерілестірілген (опережающее) оқу” Лытемесін
жасады.
Бүгінгі кезеңдегі педагогика өзінің диалектикалық, өзгермелі ғылым
сипаттарына сай болуымен қарқынды дамуда. Кейінгі он жылдықтарда
педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға қола жеткізілді, ,
аблицалар пайдалстіктер мектептегі оқудың жаңа технологияларын жасауда
көрініс берді.
Сапалы оқу бағдарламаларымен жабдықталған қазіргі заман компьютерлері
оқу процесін басқаруда үлкен жжа үлкен жмуда. Кейінгі он жылдықтарда
педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға қола жеткізілді, ,
аблицалар пайдал
Тбағдарламаларымен жабдықталерін жасау бағытында да пайдалы өзгерістер
көптеп болуда. Ғылыми -өндірістік комплекстер, авторлық мектептер,
эксперименталды оқу-ттзгерістер көптеп болуда. Ғылыми -өнді жмуда. Кейінгі
он жылдықтарда педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға
қолаектеп оқуы мен тəрбиесі басты назарда тұлға дамуын көзге алып,
гуманистік бағытта өрлеп, өрістеуде.
Сонымен, тлекстетонірибесі адамзат өркениетінің тереңдегі тарихи
сатыларынан бастау алады. Тибесі адамзат өркениетінің тереңдегі тарихи
сатыларынан бастау ың арнасында дамыған. Тəрбие, оқу, білім берудің тиімді
теориялары мен əдістемелері пайда болғанша, педагогика дамудың ұзақ та
қайшылықты жолын басып өтті.
Балабақшалардың даму тарихы.
Балабақшаның алғаш дүниеге келуі шет елдерде ағылшын педагогы
Роберт Оэннің (1771-1858) есімімен байланысты. Ол 1802 жылы пролетариат
балабақшаларында қоғамдық тәрбе беретін мектеп-балабақша ашып, қоғамдық
тәрбие ғана жан-жақты дамыған адамды қалыптастыруға мүмкіндік береді деп
тұжырымдаған. Кейіннен неміс педагогы Фридрих Фребель1837 жылы мектепке
дейінгі мекеме ұйымдастырып, оны балабақша деп атаған.
Осындай шетелдік тәжірибелердің рқасында Ресейде ХІХ ғасырдың 60
жылдары төлем ақылы, жеке адамның меншігіндегі ең алғашқы балабақшалар
дүниеге келе бастаған. Ең бірінщі балабақша 1859 жылы Гельсингфорста
(Седмиградский) екінщісі 1863 жылы Петербургте Петербург университетінің
профессоры С.А.Люгебильдің жұбайы ашқан, шіншісі – 1863 жылы
Гельсингфорста, төртіншісі -1866 жылы Петербургте Детский сад журналының
редакторы А.С.Семонович ашқан.
Фребельдің мектепке дейінгі тәрбие жүйесі көптеген сын пікірлерге
ұшырағандықтан, басқа балабақшалар өздігінше ізденіс жасап К.Д.Ушинский
Л.Н.Толстойдың ой-пікірлерін, көзқарастарына сүйене жұмыс жасаған.
Мысалы. 1863-1869 жылдар аралығында С.Люгебиль, А.С.Семоновичтің
балабақшаларында тәрбие жұыстарын ұйымдастыру кезінде уақыт мөлшеріне
ешбір шек қойылмай, баланың дербес әрекетіне, сүйікті ісімен
шұғылдануына мүмкіндік жасап,жылы кезде ойынды таза ауада өткізіп,
жыл мезгіліне байланысты тәрбие жұмысы мазмұнына өзгерістер енгізіп
отырған. Сонымен қатар ата-аналармен жұмыс жүргізіп, балабақшаға
шақырып, бала шұғылданатын іс-әрекеттерімен таныстыру, баланы тәрбиелеу
жайында кеңестер бере отырып, баланың дамуын, қабілетін тәртібін бақылап,
қол жеткен табысарды жазып отыған.
А.С.семонович, К.Д.Ушинскийдің ой-пікірлеріне сүйене отырып,
теориялық педагогика баланың физиологиялық және психологиялық дамуын
зерттеуден қалыптастырды. Үйрету, оқыту – тәрбиенің ең басты құралы.
Баланы сәбилік шағынан үйретіп оқытса, оның ақыл-ойы, адамгершілік сана
–сезімі, қарапайым білім дағдылары соғұрлым ерте қалыптасады, сол
себепті үйрет оқыту мен тәрбиелеу үрдісі біртұтас болу керек-деп
уағыздаған.
1860-1870 жылдары Воронеж, Иркутск, Москва,Петербург, Тбилисиде
меншікті төлем ақылы балабақшалар ашылған. Мектеп жасына дейінгі баланы
мектепке оқуға даярлау ісін алғаш жолға қойған балабақшалар да
болған. Мәселен, 1869 жылы Иркутскіде, Москвада (В № Соловьева), 1872 жылы
Тулада (Е.П.Смидович) балабақша-мектеп тәріздес ашылған балабақшаларда
тәрбие жұмысын ойынмен аяқталатын сауат ашу, жазу, сурет салу, мүсіндеу,
ән айту, шет тілдерін үйрету, тәрбие жұмыстары мен мектепке даярлау
істері жүзеге асырылған.
Ресейде 1866 жылы Петроград жұмысшы әйелдердің балалары үшін Арзан
пәтер қоғамының жанынан қайырымдылық қорымен тұңғыш рет тегін балабақша
ашылған. Онда балалар киімін тігетін шеберхана, асхана, кір жуатын орын
болған.
Қазақстан866 жылы Петроград жұмысшы әйелдердің балалары үшін Арзан
пәтер қоғамының жанынан қайырымдылық қорымен тұңғыш рет тегін балабақша
ашылған. Онда балалар киімін тігетін шеберхана, асхана, кір жуатын орын
болған. 1869 жылы Иркуншықтармен қамтамасыз етіп, алғашқы кезеңде
еңбекақысыз жұмыс істеп, нағыз педагогттік үлгілі істер атқарған.
1919 жылы Торғай губерниясында отыз жеті балалар алаңы ашылып,
онда мыңға жуық тұрғылықты халық балалары тәрбеленді. Осы жылы Орынбор
қаласында мектепке дейінгі Сәрсенов атындағы балалар үйі ашылып 1926 жылы
бұл балалар үйі таратылған.1920 жылы Ақмолада М.В.Покровский 3 балалар
алаңы және қазақ балаларына арналған бірінші балабақша ашылып, онда 35
бала тәрбиеленген. 1921 жылы Семей қаласында 5 балалар алаңы ашылып,
оның біреуі қазақ тілінде жұмыс жасаған. Осындай игі істер
республикада дами бастап, 1920-1923 жылдары қазақ балалары алаңы мен
балабақша саны 90-ға жетсе, 1930-1937 жылдар аралығында 7502 баланы
қамтыған 239 маусымдық балабақша оған қоса 1231 бала тәрбиеленген 37
тұрақты қазақ балабақшалары болған.
Сұрапыл соғыс жылдары қазақ тілінде 21 балабақша жұмыс жасаған.
Соғыстан кейінгі жылдары 89 қазақ балабақша жұмыс жасап, оның 50-і
Шымкент обылысында ұйымдастырылған. Сөйтіп, қазақ тілінде мектепке
дейінгі мекемелер саны өсіп, 1978 жылы 535 ясли - балабақшада 26122 бала
тәрбиеленген, 1986 жылдары – 990 қазақ балабақшаларында 65 мыңнан астам
бала тәрбиеленген.
Қазақстансоғыс жылдары қазТіл туралы заңына сәйкес қазақ тілді
балабақшалардың өміршеңдік құқығы жоғары болуға тиіс еді, бірақ жылдан
жылға азайып, 2001 жылы 280ғана балабақша қалып, онда 19959 бала
тәрбиеленді.Бұрын бірде бір қазақ балабақасы болмаған Алматы қаласында
Б.Баймұратқызының тікелей мәселе көтеріп, сұраныс жасауымен алғашқы
балабақшалар дүниеге келе бастады. Қазақ балабақшаларының ашылуына
белсене атсалысқан ақын жазушылар Шона Смаханұлы, М.Әлімбаев,
Қ.Мырзалиев, Ә.Дүйсенбаевтар, Б.Баймұратқызы көтерген аса маңызды мәселені
толық ниетпен құптап зерттеген ғалымдар.
Қазақстанлар дүниеге келе бастады. Қазақ балабақшаларының ашылуына
белсене атсалысқан ақын жазушылар Шона Смаханұлы, М.Әлімбаев,
Қ.Мырзалиев, Ә.Дүйсенбаевтар, Б.Баймұратқызы көтергены екені сөзсіз. Сол
себепті біз апайды қазақ тілді тұңғыш балабақшалардың тұңғыш негізін
қалаған, мектепке дейінгі тәрбиенің педагогика саласында тұңғыш рет
қалыптасуына ықпал жасаған педагог – ғалым.
Р.Жұмағожина Ұлы Отан жылдарындағы балабақшалардың дамуы (19441-
1945ж.ж) тақырыбында зерттеу жұмысын жүрізді. Ал, 1981 жылы Ауыз
әдебиеті үлгілерін балалар бақшасында пайдалану көмекші құралы жарық
көрді. Автор ауыз әдебиеті үлгілерін балалар бақшасында пайдалануда
тәрбиешілердің атқаратын жұмыстарына тоқталған. Ертегі түрлерінің
балабақша бағдарламасында сабақта өткізсе, күннің жартысында
Ойыншықтармен ойын көрсету ( қуыршақ театры), Көлеңке театры,
Ертегіні драмалау және т.б. арқылы баланың тілін дамытуға
болатынын, немесе үнтаспаға жазылған және көркемсөз шеңберлерінің
оқыған ертегілерін тыңдау ұсынылды. Р.Жұмағожина –мектепке дейінгі
пещдагогика ғылымының дамуына өзіндік үлесінің қосқандарының бірі.
Профессор А.Меңжанова Балаларды көркем шығарнма туындылары арқылы
адамгершілікке және еңбекке тәрбиеле (1999) монографиясында мектеп
жасына дейінгі балаларды әдеби шығармалар арқылы адамгершілікке,еңбекке
тәрбиелеу мәселелеріне қарай таңдап пайдалану ұстанымдары және оларды
тәрбие жұмысында қолдану жолдары жөнінде ғылыми тұжырымдар берілген.
1992 ЖЫЛЫ ПРОФЕССОР а.Меңжанованың Мектепке дейінгі педагогика деп
аталатын, жоғары және арнайы кәсіптік білім беретін оқу орындарында
арналған оқу қралы жарық көрді.Тағы осы сияқты ғалым-ұстаздарымыздың
еңбектері орасан зор.
Мектеп жасына дейінгі балалардың өзіндік ерекшелігі.
Жаңа қоғамның ртеңгі болашағын оқыту мен тәрбиелеу бесіктен
баланың нәрестелік шағынан бастайды., үздіксіз ұдайы даму барысында
қалыптасады. Бұл білім беру жүйесінің барлық буындарына үлкен міндеттер
жүктейді. Мектеп жасына дейінгі балалардың оқу - танымдық әрекетін
қалыптастырудың білім біліктерін жетілдірудің әлеуметтік мәні зор.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл әрекеті ойын.
Сондықтан оның мәні ерекше . Қазқ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев ойын
ойнап, ән салмай өсер бола ма? -деп айтқандай баланың өмірінде ойын
ерекше орын алады.Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының
дамуына, тілінің дамуына, сауатының ашылуына, құрбыларымен жақындасуына
көмектеседі. Өйткені баланы нәресте шағынан бастап адалдыққа батылдыққа,
мейірімділікке, еңбек етуге тәрбиеленудің құралы – ойын. Болашақ қоғамның
тағдыры да осы бала тәрбиесіне тікелей байланысты. Қоғамда дамытушы да,
ілгері апарушы да осы балалар. Тәрбиенің сан алуан мәселесін шешетін
қарапайым дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім
баспалдағы – балабақша.
Балабақшаның негізіг міндеті-баланың жеке басының бастапқы
қалыптасуын қамтамасыз ету. Осы кезеңде бала оқу мен, тәрбиені
қалыптастыруға , өз қызметін білуге оқу, жазу, санаудың берік дағдыларын
үйренуге, жеке гигиеналық және салауатты өмір салтының негіздеріне
бағдарланады. Балабақшаның әр тобы күн кестесімен жұмыс жасайды.
Балаларды оқуға дайындау балалық шақтың барлық кезеңіне
қарамстан мектеп жасына дейінгі бүлдіршінді мектепке даярлау оқудың
баспалдағында тұрады. Демек, мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау
әрекетін амытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында
пайдалана үйрету қажеттігі туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге асуы
мектеп жасына дейіні балалардың танымдық әрекеттерін оңтайлы
ұйымдастыруға тікелей байланысты. Сондықтан да мектеп джасына дейінгі
балалардың ой-өрісін, білім, дағды деңгейлерін кеңейту, оқу т танымдық
әрекетін қалыптастыруымыз қажет-ақ.
Оқу және танымдық әрекеттерді қалыптастыру мектеп жасына дейінгі
балалардың жеке тұлғасын дамыьтудағы негізгі бағыттардың бірі болып
табылады. Осы жаста баланың психикалық дайындыққа және дне дамуының
негіздері басталады, сондай-ақ алғашқы икемділіктері мен қабілеттері
қалыптасады.
Мектепке дейінгі жас кезеңі өзіндік ерекшелікпен сипатталады,
өйткені осы жас аралығындағы бала өзіндік тұлға ретінде қалыптасады.
Бұл жөнінде ғалымдар Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, А.Б.Усова, В.В.Запорожец
және т.б. зерттеулері мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекеті,
танымдық әрекет, сөзі баланың әлеуметтік тәжірибені игеру үрдісінщде
қалыптасатынын көрсетеді. Қазіргі мектеп жасына дейінгі балалрдың оқу –
танымдық әрекетке қызығушылықтары мен ынта-ықыластарын қалыптастыру
арқылы олардың белсенділігін арттыру маңызды. Мәселен Л.С.Выготский ол
туралы былай деген: Ең алдымен баланы бір әрекетке тарту үшін барлық
күш жігерін салатынын және бала өзі қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса,
тек сол әрекетті басқарып, бағыттап отыруы керек.
Таным мен оқу арасындағы жалпы ортақтастық көп. Бала қоршаған
дүниені тану арқылы дамиды кемелденеді.
Мектеп жасына дейінгі оқыту мен тәрбие теориясын дамытуға
Швецарияның аса көрнекті педагог-демокрит И.Г.Пестолоции мектеп жасына
дейінгі балалардың оқу-танымдық әрекетін дамытудағы тәрбиешінің рөлін
ерекше атап көрсетті. Баланың әрбір сөзі, әрбір әрекеті деп жазды.
Песталоци,- бұл оның бақылаулары нәтижесінде қалыптасқан ой-өрісінің
жемісі. Осы пікірге сүйене отырып, ол баланың танымдық әрекетін дамытуға
әсер ететін оқытудың эвристикалық бақылау әдістемесін жасайды.
Песталоцидің жұмыстарында мектеп жасына дейінгі баланы оқытудың сипаты
жеткілікті түрде көрінеді. Ол оқытуда жаттығу, бақылау арқылы баланы
жан-жақты дамыту , дұрыс, айқын түсініктерін қалыптастыру тәрізді ортақ
мақсаттар қоя отырып, Я.А.Коменский сияқты ол да баланың ұйымдасқан
болуы қажеттігін басқа көрсетті.
Оқыту арқылы балаға қоғам өзінің ғасырлар бойы жинағанасыл мұрасын,
дағды тәжірибесін береді. Білім жүйесін меңгеру арқылы ғана бала ой
мен дене еңбегінің тетіктерін жақсы түсінеді.Оларды жан-жақты білуге
мүмкіндік алады. Тәрбиеші баланың жаңа білімді қабылдауына, бұрынғы
өзінде бар біліммен байланыстыруына, ой қортындысына дұрыс тұжырым
жасаына көмектеседі. Мектеп жасына дейінгі оқыту әдістемелік жақтан
балалардың жас ерекшеліктері мен міндеттерді ескере отырып, жете
зерттеген дидактикалық материалдар мен құралдарды пайдаланумен
ерекшеленеді. Ғалым Фребельдің дидактикасына тән ерекшелілік – балалардың
жас тұтас тобымен сабақ түрінде тәрбиеші жүргізетін тікелей оқыту
болып табылады. Ол балалардың ерекшелігін, қажеттілігін ескеріп, ойын
формасы арқылы ойлауға үйрететін ойын-сабақты ұсынды.
Оқу әрекеті – балалардың негізіг әрекеті болып табылады. Ол өте
күрделі құблыс. Оқыту үрдісінде балаларда оқу жұмысы – баланың ақыл –ойы
жұмысын белгілі бағытқа жұмсау қабілетін жасау және онымен байланысты
тыңдау, есту, қарау, көру, қабылдау және тану үрдістері қалыптасады.
Балабақшада оқытудың әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалану жолдары.
Қазіргі кезде білім беру саласында әлемдік білім кеңестігіне бағытталған
қайта құру қалыптасуда. Оқыту әдісі дидактикалық негізгі бір құрамды
бөлігі және оның мақсаты, мазмұнды әдістері және ұйымдастырудың
формаларының біртұтастығы болып табылады. Әдіс деген сөз гректің
метотос деген сөзінен шыққан. Метод деген ұғым – белгілі ақиқатқа,
шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары деген мағынаны біліреді. Әдіс-дәл,
жалпы мағынасында мақсатқажету, іс-әрекеті нақты ретке келтіру тәсілдері.
Біздің балабақшада әдістемелік жұмыстардың дұрыс
ұйымдастырлығандығынан, тәрбиешілер жоспарда көрсете отырып, сабақтарын
қызықты, ұтымды өткізіп, балалардың тілін, ақыл-ойын танымдық
қабілеттерін дамытуда. Олар сабақта әр түрлі әдістерді. Әңгімелесу,
көрсету, әңгіме, кітаппен жұмыс әдістері сөздік әдістері, практикалық,
проблемалық , көрнекілік, көркем әдебиетпен өнер құралдарын пайдалану
әдістері т.б. пайдалануда әдістемелік кеңес кезінде тәрбиешілерге
әдістердің түрлерін білуіне және өз жұмыстарында оларды пайдалану
үшін Монтессори, Глена Домана, Никитин, Зайцев, Глюшинский әдістерінен
кеңес берілді. Атап айтсақ Монтессори-саусақ арқылы, моншақтарды тізу,
орналастыру, саусақ қимылдарын дамыту.
Глена Домана-жан-жақты жануарлар туралы әңгіме жүргізу арқылы танымын
сөздік қорын дамыту.
Никитин-тапсырмаларды алдын ала дайындау.
Зайцер-әр түрл
ХҮІІ ғасырлардағы мектепке дейінгі тәрбие теориясының қалыптасуы
Ян Амос Коменскийдің педагогикалық
қызметі мен теориясы. (1592-1670жж).
Я.А.Коменскийдің қысқаша ғұмырнамалық деректері.
Ұлы славян педагогі-гуманисі, жаңа педагогиканың негізін қалаушы Ян
Амос Коменский, оның отаны чехия халқы неміс феодалдарының тарапынан ауыр
ұлттық езгіге ұшыраған жағдайда болды. Чехия халқы өз бостандығы үшін
күреске бас көтерді. Феодализмге халықтың қарсылығы діни-демократиялық,
сектанттық қозғалыс сипатында болды.
Осындай демократиялық сектаттық ұйымдардың ішінде ХҮ ғасырдың басында
табориттердің діни-коммунистік қауымы болды, осы қозғалыстың атымен аталды
(Табор деген қаланың аты). Табориттер Чехиядағы бірден-бір радикалды,
гуситтік ұлттық-діни қозғалыстың неміс дворяндары мен католиктік шіркеуге
қарсы бағытталған плебейлік қанаты болып табылады. Табориттердің айтуынша,
жақын арада “байлар да, жарлылар да болмайтын” күн туады, бәрі де тең
болады, жекеменшік болмайды, бәрі де ортақ болады деген болатын-ды.
ХҮ ғасырдың бірінші жарытысында табориттер қауымы жеңіліске ұшырады.
Оның қалдықтарынан “чех ағайындары” деп аталатын демократиялық қауымдастық
ұйымдасты,оның құрамына қолөнершілер мен шаруалар кірді. Я.А.Коменский 1592
жылы 28 наурызда Чехияда “чех ағайындары” демократиялық қауымға жататын
жанұяда дүниеге келді. Бұл қауым чех халқының тәуелсіздігі үшін күреске
бағытталған патриоттық бірлестігі болып табылады.
Я.А.Коменский ата-аналарынан ерте айырылып, ол “чех ағайындары”
қауымдастығының қамқорлығының арқасында алғашында бастауыш және орта
мектепті бітірді, кейін Гейдельберг университетіне түсіп, онда
математикамен айналысты, Коперниктің ілімін оқып-үйренді. Европаның сол
кездегі ірі орталықтарының бірі Амстердамда болды. Студент кезінің өзінде,
Коменский чех тілінде халқы үшін кітаптар жазды. Ол былай деді: “Ғалымдар
үшін ғылымды кітаптарда жасырып қоюға болмайды, себебі білім бәріне де қол
жететіндей түсінікті болу керек”. Осы демократиялық идеялына Коменский
өмірінің соңына дейін берік болды. 1614 жылы отанына оралғаннан кейін,
Коменский кезінде орта білім алған мектепте мектеп басшысы болып
тағайындалды. Кейіннен “чех ағайындылары” қауымы өздерінің қауымының
священнигі етіп сайлайды. Коменский мектепке ерекше көп көңіл бөлді:
мұғалімдер мен шәкірттердің қарым-қатынасында гуманистік бастаманы талап
етті, мектеп тәжірибесіне білімнің ерекше түсініктілігін қамтамасыз ететін
оқытудың тәсілдерін енгізді, оқушыларды табиғатпен таныстыруға, олардың
табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеуге, оны тануға қызығуын
қалыптастыруға, “чех ағайындары” қоғамының мүшелерінің арасында
насихаттауға, ерекше көңіл бөлді. Бұл кезеңде Коменский бірнеше
педагогикалық еңбектерді жазуға кіріскен болатынды.
Отызжылдық соғыстың басталуымен (1618-1648), “чех ағайындары” қауымы
бүкіл чех халықмен бірге ұлттық тәуелсіздік үшін белсене күресе отырып,
реакциялық топтардың тарапынан қуғындала бастады. Осындай қуғын-сүргіннен
кейін “чех ағайындары” қауымы және оның жетекшісі Я.А.Коменскийге өз отанын
тастап, уақытша Польшаға қоныс аударуға тура келді. Осындай қуғын-сүргіннің
салдарынан шума ауруынан жолдасы және балалары қайтыс болды, оның
қолжазбалары мен бағалы кітапханасы отқа жағылды. Польшаның Лешно қаласында
орын тапқан Я.А.Коменский өз қауымынан қол үзе алмаған ол гимназия
басшысының міндетін өзіне алды. Гимназияда тағы да ерекше табандылықпен
мектеп тәжірибесіне жаңалықты, прогрессивті идеяларды енгізуді одан әрі
жалғастырды. Коменский толықтай дене жазалауын және басқа да балаларға
ықпал ететін өрескел шараларды, құрғақ жаттауды алып тастады және өзіндік
іс-әрекеті, көрнекілікті кеңінен қолдануды және оқытудың төзімді жолдары
мен тәсілдері кеңінен мадақталды.
Өзінің тәжірибелік педагогикалық іс-әрекетін ол өткендегі және
бүгінгі педагогикалық тәжірибе мен педагогикалық теорияны зерттеумен,
педагогикалық еңбектерді жасауда күшейтілген жұмыстармен ұштастыра білді.
1631 жылы Коменский “Тілдер мен барлық ғылымдардың ашық есігі” атты
оқулығын басып шығарды. Бұл еңбегі автордың есімін кеңінен танытты. 1632
жылы ол өзінің ең негізгі еңбегі “Ұлы дидактика” чех тілінде жарық көрді.
1638 жылы ол еңбек сол кездегі ғылым тілі латын тіліне аударылды.
Коменскийдің есімі бүкіл әлемге кеңінен танымал болды.
“Ұлы дидактика” педагогика тарихында педагогика ғылымын теориялық
тұрғыдан негіздеген, оқыту теориясы – дмдактикасының негізін қалаған ғылыми
еңбек болды. Осы еңбек жарық көргеннен кейін Коменскийді әлемнің көптеген
елдері Англия, Германия, Америка, Швеция және т.б. мектеп ісін қайта
ұйымдастыру үшін өз елдеріне шақыруға ұсыныс жасаған болатын-ды.
1641-1654 жылдардың аралығында Коменский Англияда, Швецияда және
Венгрияда болды, ол онда барлық ғылымдардың энциклопедиясын жасаумен,
мектеп реформасын дайындаумен, оқулықтар және оқытудың әдістемесін жасаумен
айналысты. Осы уақыттың ішінде ол даярлап және 1648 жылы “Тілдердің жаңа
әдісі” деп аталатын еңбегі жарық көрді және негізінен көрнекілік қағидасына
негізделіп құрылған атақты оқулығы “Дүниені суреттер арқылы бейнелеу” атты
даярланды кейіннен 1658 жылы жарық көрді. Бұл атақты оқулығы кейін дүние
жүзінің барлық елдерінде аударылып, жарық көрді. Көптеген ғасырлар бойы ең
құнды оқулық ретінде есептеліп келді.
1654 жылы Коменский Лешко қаласына қайта оралды, бірақ швед-поляк
соғысы кезінде Лешко қаласы 1656 жылы соғыста қиратылды. Коменский екінші
рет өзінің қолжазбаларының, кітапханасының, өз өз мүлкінің көп бөлігінен
айырылғаннан кейін, амалсыз Голландияға қайтып кетуге мәжбүр болды,
өмірінің соңғы 14 жылын Амстердамда өткізді, онда өз шығармаларын басып
шығарды.
Я.А.Коменскийдің педагогикалық көзқарасының қалыптасуы.
Коменскийдің көзқарасының қалыптасуына кей жағдайда қарама-қарсы
факторлардың әсері болды: феодалдық қоғамның дәстүрлері, феодалдық қоғамның
өз ішінде қалыптасқан капитализмнің өзімен бірге алып келген жаңалығы, “чех
ағайындардың” демократиялық (аяғына дейін бірізді болмағанмен) даму
бағыттары және ғылымдағы материалистік лептің әсері зор болды.
Сол кезеңдегі материалистік бағыттар айтқанда, ең алдымен дүниенің
шексіздігі туралы ілімді (Бруно) Беконның философиясын, ағылшын
материализмнің негізін салушы ол ғылыми білімнің негізіне бақылауды,
тәжірибені индукцияны алды және ол таным қабылдаудан басталды, біздің
ойымызда түйсіктерден басқа ештеңе болмайды деп үйреткен болатын-ды.
Коменскийдің көзқарасына Қайта өрлеу дәуірін табиғаттың алдында бас
ию, оның адамның идеялын күшті жан мен тәнді жоғары қоюды, оның
шығармашылық күштерін, қабілеттерін, қызығуларын жан-жақты дамыту идеялары
өте күшті әсер етті. Каменскийдің көзқарасындағы қарама-қайшылық және екі
жақтылығы.Мәселен, Коменский көзқарасында материализм элементтерін аңғаруға
болады, сонымен қатар діни шектеушілікті, терең гуманизмді және діни
талаптарды орындамағаны үшін қатаң жазалау шараларын қолдауын жатқызуға
болады.
Коменскийдің көзқарасының ерекшелігі оның педагогикалық еңбектерінде
өзіндік із қалдырды. Еңбектерінде өте прогрессивті идеялармен, ережелерімен
қатар жекеленген артта қалған діни көзқарастар мен ойлар кездеседі.
Мәселен, ол дүниеге даярлықты тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі ретінде
қарастырды. Бірақ артта қалған көзқарасы емес, алдыңғы қатарлы,
прогрессивті озық көзқарасы Коменскийдің педагогикалық теориясының сипатын
айқындайды. Ол өзінің мәні жағынан жалпыға бірдей және өте алдыңғы қатарлы
озық идея ретінде көптеген елдерде педагогикалық теория мен педагогикалық
тәжірибені одан әрі дамытуда ықпалы ерекше болды.
Гуманизм және демократизм Коменский педагогикасының басты негіздері
болып табылады. Коменскийдің барлық өмірі мен еңбектері адамға деген ерекше
сеніммен, сүйіспеншілікпен қарауға негізделді. Адам, оның көзқарасы
бойынша, бұл “жетілдірілген, керемет құрылым”, ол табиғаттан
қабілеттіктермен сыйланған, білім берудің ең жоғары сатысына көтерілген.
Адамның білім алуға құқы, әрбір адаманың табиғи құқы ретінде қарастырылады.
Каменский мектепті “адамгершіліктің шеберханасы” деді.
Каменскийдің айтуынша, барлық балалар жынысына және тегіне қарамастан
білім алуға құқылы. Балалар өздерінің қабілеттілігіне, дарындылығына қарай
әртүрлі болады. Бірақ, қабілеттілігіндегі өзгешелік Коменскийдің
түсіндіруінше, балалардың біреулеріне білім беру үшін айналысуға және
басқаларымен сабақтан бұлтаруға негіз бола алмайды. Бұл тек ғана
тәрбиешілерді бір сарынды емес, белгілі бір үлгі бойынша емес, балалардың
жас ерекшеліктеріне қарай, оқыту мен тәрбиенің нақтылы әдістерін анықтай
білуге міндеттейді.
Осы қағидаларды басшылыққа ала отырып, Коменский білім алуға барлық
балалардың қолы жетуі қажет деп тұжырымдады. Ол былай деп жазды:
“Мектептерге тек ғана байлар мен ауқатты адамдардың балаларын беру ғана
жеткіліксіз сонымен қатар барлығын беру керек: атақты және атақсыздардың,
байлардың және кедейлердің, ер балаларды және қыздарды барлық қалаларда
және жергілікті жерлерде селолар мен деревняларда”. Коменский осылай деп
жалпыға бірдей оқыту қағидасын тұжырымдады. Ол қыздарды оқытудың қажеттігі
жоқ дейтін дәстүрлі көзқарасқа қарсы шықты. Оқыту үрдісінде жалыпға бірдей
демократиялық қағидаларды ұсынды. Коменскийдің негізгі дидактикалық
идеялары сенсуалистік сипатта болды: дүниені қабылдау, реализм, көрнекілік
қағидасы негізінде тану. Коменскийдің айтуынша, “интеллектіде ең алдымен
түйсіктерден басқа ештеңе жоқ”. Бұл Беконның сенсуалистік философиясына
сәйкес келеді. К.Маркстің сипаттауынша, Бекон “ағылшын материализмінің және
бүкіл қазіргі экспериментальді ғылымдардың негізін салушы болды”.
Табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасы.
Коменскийдің айтуынша, дұрыс тәрбие табиғатқа сәйкес болу керек. Сол
кездегі кең тараған оқытудың схоластикалық әдістеріне қарсы күресе отырып,
ұлы педагог-гуманист өнерде “бәрін барлық ғылымдарға үйрету” табиғаттың
нұсқауларынан, заңдылықтарын басшылыққа алу, баланың дара ерекшеліктерін
ескеріп отыру керектігіне ерекше мән берді.
Қайта өрлеу дәуірінде қалыптасқан адам туралы көзқарастарға сүйене
отырып, Коменский адамды табиғаттың бір бөлігі деп есептеді және табиғатта
бәрі де, адамды қоса есептегенде, табиғаттың бәріне бірдей, әмбебап
заңдарына бағындырылған.
Коменский “жалпыға бірдей табиғи әдісті” жасау тұжырымдады, ол
негізінен “заттардың табиғатынан” туындайды және оның айтуынша, “адам
табиғатына” негізделеді деген болатынды. Сондықтан да, ол өзінің
педагогикалық қағидаларын негіздей келіп, ол табиғат құбылыстарын жиі-жиі
сілтеме жасап отырды және адам іс-әрекетінен мысалдар келтірді. Мысалы,
оқытуды жалып пәнмен таныстырудан, балалардың оны тұтас қабылдауынан бастау
қажет екендігін, одан кейін оқып-ұйренудің жеке бөліктеріне көшуді дәлелдеу
үшін, Коменский табиғат барлығын да жалпыдан бастап, жекемен аяқтайды:
мәселен, жұмыртқадан балапан шығарғанда, әуелі оның жалпы белгісі пайда
болады, содан кейін барып оның жекелеген мүшелері дамиды. Осы сияқты
Коменскийдің айтуынша, суретші де солай әрекет жасайды, ол әуелі
бейнелейтін заттың жалпы белгісін жасайды, ал содан кейін оның жеке
бөліктерін салады.
Бірақ, мынаны ескере кетуіміз керек, адамдардың табиғаты мен іс-
әрекетіне жиі сілтеме жасау Коменскийде өзінің педагогикалық қағидаларының
дұрыстығын дәлелдеу үшін қолданылған тек ғана өзіндік тәсіл болып табылады.
Осындай мысалдар оған өзінің бай педагогикалық тәжірибесін және сол кезден
алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені дәлелдеу үшін көмектесті.
Коменский оқыту үрдісінің табиғатына терең бойлады. Баланың психикасымен
санаспаған схоластикалық мектепке қарсы болды, ол оқыту үрдісін адам
дамуының заңдылықтарын білуге құруға ұмтылды. Ол адамды табиғаттың бір
бөлігі ретінде қарады. Табиғатқа сәйкес деп, Коменский бойынша, балалардың
жас ерекшеліктерін ескере отырып құрылған оқыту үрдісі болып табылады.
Коменскийдің барлық педагогикалық шығармаларының өне бойына, оның
ішінде негзігі педагогикалық шығарма – “Ұлы дидактиканың негізіне дұрыс
тәрбие барлық жағынан табиғатқа сәйкес болу керек” деген тұжырым жасалды.
Табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасы, Коменскийден бастап, ХҮІІ және ХІХ ғ.ғ
педагогиалық жүйелерінде әлденеше рет кездеседі. Әрбір педагогика
(Коменский, Руссо, Песталоцци, Дистервег және т.б.) бұл қағиданы әртүрлі
қарастырды.
Коменскийдің айтуынша, адам табиғаттың бір бөлігі ретінде өсімдіктер
және жануарлыар жүйесінде, сонымен қатар адамдарға қатысты іске асатын
табиғаттың негізгі, жалпы заңдарына бағынады.Коменский “мектептің жұмыс
тәртібін табиғаттан үйрену керек” деді.
Жас кезеңдері. Мектеп жүйесі және оқытудың мазмұны.
Коменский табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасын табиғаттың жалпы
заңдарына сүйену ретінде түсінумен қатар ал жас кезеңдерін, мектеп жүйесін
және кейбір дидактикалық қағидаларды және ережелерді негіздеуге адам
табиғатын (туа біткен белгілер) және балалардың табиғи жас кезеңдеріне
сүйену кездеседі.
Коменский, адамның табиғатын ескере отырып, балалардың жас әрқайсысы
6 жастан 4 жас кезеңіне бөліп қарастырды.
1) балалық шақ – туғаннан бастап 6 жасқа дейін;
2) жеткіншек шақ – 6 жастан 12 жасқа дейін;
3) жастық шақ – 12 жастан 18 жасқа дейін;
4) ересектік шақ – 18 жастан 24 жасқа дейін.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, осындай жас кезеңдерге
бөлді: Ол әр жас кезеңіне сипаттама береді. Балалық шақ. Баланың дене
жағынан тез қарқынмен өсуімен және сезім органдарының дамуымен сипатталады;
жеткіншек шақ- есі мен қиялының, оның орындаушы органдары – тілі мен қолы
дамиды; жастық шақ кезінде көрсетілген сапалардың дамуымен қатар өте жоғары
деңгейде ойлау деңгейі дамиды және ересектік шақта – ерік-қайраты мен
қабілеттілігі жан-жақты дами түседі.
Әрбір осы жас кезеңдерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оқу құрал
Түркістан -2013
А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ – түрік университетінің оқу
әдістемелік кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылды.
Пікір жазғандар:
Мектепке дйінгі педагогика тарихы ЖОО-ның студенттеріне арналған оқу
құрал .Түркістан 2013 000-бет
Ұсынылып отырған оқу құралда мектепке дйінгі педагогика тарихының
типтік оқу бағдарламасы және университеттің оқу жоспары негізінде
дайындалған
КІРІСПЕ
Мектепке дейінгі педагогика тарихы курсы-білім беру практикасын,
педагогикалық білімдердің тарихи дамуын, педагогикалық ғылымдардың
қазіргі заманғы проблемаларын ұштастыра отырып кәсіби бағыттағы ЖОО-ғы
педагогикалық мамандықтарға арналған.
Мектепке дейінгі педагогика тари хы курсы тарихи – педагогикалық
процесті тарихи мәдени процестің ажырамас бөлігі ретінде қарастырады.
Пәннің негізгі ерекшелігінің бірі аталған оқу орындарында оқу жұмыстарын
ұйымдастыру бойынша білімді меңгерту мен іскерліктерді қалыптастыру болып
табылады.
Пәннің мақсаты - студенттерге педагогика ғылымы тарихындағы озық
ой-пікірлерді тәжірибелерді т.б. жас ұрпақты тәрбиелеу мен білім беруге
қолдануды меңгерту.Білімгерлерге ұлттық ерекшеліктерге сай білім мен
тәрбие беру практикасын меңгертуге дағдыландыру.
Пәнді оқыту барысында мынадай міндеттерді көздейді?
- Мектепке дейінгі педагогика ғылымының қалыптасу тарихымен болашақ
мамандарды қаруландырып, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
- Шет елдегі және еліміздегі мектеп жасына дейінгі балалардың
дамуы мен тәрбиесі, ұйымдастыру әдістері мен формасы туралы
педагогикалық ой-пікірлер жүйесін қалыптастыру.
- Практикада теориялық білімін қолдана білу біліктілігін дамыту.
Бұл оқу құрал студенттердің теориялық білімдерін тереңдетуге озат
педагогикалық тәжірибелерді оқып үйренуге өздерінің білімдерін кеңінен
толықтыруға көмек көрсете алады.
1. Педагогика – тәрбие жөнінднгі ғылым
Адам биологиялық тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді. Оның тұлға
болып жетілуі үшін – тəрбиелеу қажет. Тəрбие адамды ізгілендіріп, оған
қажет қасиет, сапаларды қалыптастырады. Қазіргі қоғамда тəрбие жұмыстарын
жүргізу үшін арнайы мекемелер түзілген. Бұл процесті кəсіптенген адамдар
басқарады. Тəрбие жөнінде арнайы ғылым қалыптасқан. Міне сол ғылымды
үйренуді енді бастаймыз. Адам ті киелеу жөніндегі ғылым педагогика деп
аталады. Ол өз атамасын грек сөздері пайдес- балалар жəне аго -жетектеу
дегеннен алған, тікелей аудармасында педагогика сөзі бала тəрбиесін
бағыттау өнері дегенді аңдатады, ал педагог сөзі бала жетектеуші мəнін
білдіреді.
Барша д киелеу жөніндегі ғылым педагогика деп аталады. Ол өз атамасын
грек сөздері пайдес- балалар жəне аго -жетектеу дегеннен алған, тікелей
аудармасында педагогика сөзі бала тəрбиесін бағыттау өнері дегенді
аңдатады, ал педагог сөзі бнегізге келді, тексерілді, қажет болмаған
тұстары қолданымнан шығарылды, ақырында өміршең, ең пайдалы педагогикалық
идеялар сақталып, бүгінгі күнімізге жетті. Бірте-бірте басты міндеті ғылыми
білімдерді топтастыру жəне жүйеге келтіру болған тəрбие жөніндегі ғылым
пайда болды. Ұзаққа созылған даму жолын бастан кешірген бүгінгі заман
педагогикасы адам тəрбиесі заңдылықтары жөніндегі ғылымға айналды.
Педагогика мұғалімдерді белгілі жас тобындағы балаларды т өз атамасын
грек сөздері пайдес- балалар жəне агоаруландырып, əрқилы жағдайлардағы
оқу-тəрбие процесін болжастыруға, жобалауға жəне іске асыруға, оның
тиімділігін бағалауға үйретеді. Тəрбие процесін ұдайы жетілдіріп отырып
қажет, себебі адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі
ұлғаяды, осыдан мұғалімге қойылатын талаптар жыл сайын күрделеніп баруда.
Қоғамның мұндай талаптарына педагогтар өсіп келе жатқан əулетті оқыту,
тəрбиелеу жəне оған білім берудің жаңа технологияларын құрастырумен жауап
береді.
Бұдан бұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның
алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан мектеп педагогтары мəңгі
проблемалар құрсауында келеді. Баланы адамаралық қатынастар дүниесіне
енгізуді олар өзінің ең басты парызы деп біледі. Алайда, осы уақытқа дейін
тəрбиелік қызмет мұншама қиын, күрделі жəне жауапкерлі болып көрген емес.
Дүние басқаша кейіпте болған, онда бүгінгі балаларға төніп тұрған қауіп-
қатерлердің кейбір түрлері тіпті болмаған. Отбасында, мектепке дейінгі
балалар мекемелерінде, мектепте болашақ азаматқа қандай негіз қаланса,
болашақ өмірі мен бақыты, бүкіл қоғамның берекесі соған тəуелді болып тұр.
Қазіргіұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның
алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан мектеп педагогтары мəңгі
проблемалар құрсауында келеді. лдеуі адамдардың даму дағдарысына алып
келеді, ғылыми-техникалық прогрестің шабандауына соқтырады. Сондықтан да,
педагогика қалаған дерек көздерінен жаңа білімдерді теріп, жинақтап баруы
қажет. Педагогиканың дамуына себепші көздер – адамдардың өмір салтында,
дəстүрлерінде, халықтық педагогикада бекіген көп ғасырлық тəрбие
тəжірибесі, іс-қызметтері; философиялық, қоғамтану, педагогикалық жəне
психологиялық еңбектер; əлемде жəне елімізде жүріп жатқан тəрбие
практикасы; арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеу деректері; жаңа
идеялар, жаңарған бағыт-бағдарлар, жылдам өзгерістерге келіп тұрған бүгінгі
дүниедегі тəрбиенің тиімді соны технологиялары.
Сонымен, педагогика - тның дамуына себепші көздер – адамдардың өмір
салтында, дəстүрлерінде, халықтық педагогиақтау жəне жүйелестіру.
Педагогика адамдарды тəрбиелеу, білім беру жəне оқыту заңдылықтарын ашып,
соның негізінде алға қойылған мақсаттарға жетудің ең пайдалы педагогикалық
жолдары мен тəсілдерін көрсетіп отырады.
2. Педагогиканың пайда болуы мен дамуы
Тəрбие практикасы өз бастауларын адамзат өркениетінің бірінші
қадамдарымен байланыстырады. Тəрбие алғашқы адамдармен бірге пайда болды.
Ол замандары бала ешқандай педагогикасыз-ақ тбірінші қадамдарымен
байланыстырады. Тəрбие алғашқы адамдармен бірге пайдстгі ғылым геометрия,
астрономия басқада ғылым салаларынан көп кейін қалыптасқан.
Белгілі болғандай, барша ғылым салаларының пайда болуындағы алғы шарт
- өмір қажеттігі. Кейін тие алғашқы адамдармен бірге пайдстгі ғылым
геометрия, астрономия басқада ғылым салаларынан көп кейін қалыптасқан. оның
негізінде алға қойылған мақсаттарға жетуді немесе шабан дамитыны белгілі.
Осыдан тəрбие тəжірибесін топтастыру жəне қорытындылау, арнайы оқу- тəрбие
мекемелерін ұйымдастырып, жастарды өмірге дайындаудың қажеттігі туындады.
Ежелгі дүниенің Қытай, Индия, Египет, Греция сынды аса дамыған
елдерінде сол заманның өзінде тəрбие тəжірибесі бір арнаға келтірілді, одан
теория түзу қадамдары жасалды. Ол кезде табиғат, адам, қоғам жөніндегі
барша білімдер философия шеңберінде жинақталатын, алғашқы педагогикалық
тұжырымдарда сол ғылыми аумақта дүниеге келді.
Барша замандарда адамдардың рухани ж, Греция сынды аса дамыған
елдерінде сол заманның өзінде тəрбие тəжірибесі бір арнаға келтірілді, одан
теория түзу қадамдары жасалды. Ол кезде табиғат, адам, қоғам жөніндегі
барша білімд
Еуропалық тдарда адамдардың рухан – ежелгі Греция философиясында
қалыптасқан. Оның көрнекті өкілі Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)- балалар
тəрбиесі бойынша алғашқы нұсқаулар кітабын жазған. Сол уақыттың өзінде ол:
Табиғат жəне тəрбие мегзес. Дəлірек айтсақ, тəрбие адамды қайта жасайды
жəне оны өзгерте отырып, болмыс табиғатын түзеді... Жақсы адам болу табиғат
ықпалынан гөрі тəрбиеге көбірек тəуелді.
Адам тлық тдарда адамдардың рухан – ежелгі Греция философиясында
қалыптасқан. Оның көрнекті өкілі Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)- бал(427-
347жж. Б.э.д.), Аристотель (384-322жж.б.э.д.), Тертуллиана (160-222жж.
Б.э.д) еңбектерінде жарияланған.
Орта ғасырлар джаррінде шіркеу ықпалы қатайып, тт.б.э.д.), Тертуллиана
(160-222жж. Б.э.д) еңбектерінде жарияланған. Демокрит (460-370 жж. Б.э.д.)-
балалар тң шыңдалуына жол берді. Солай да болса, өз философиялық
тұжырымдары мен педагогикағадагогикаға үлес қосқан шіркеу өкілдері Августин
(354-430жж.), Фома Аквинский (1225-1274) есімдері ғылым тарихында сақгінгі
күйінде жалпы білім беретін мектепті ойлап отырып, іске қосқан Лойола (1491-
1556) жəне оның ізбасарлары.
Қайтакөрлеу заманы (эпоха возрождения) аса жарқын ойшыл педагог-
гуманистерді ғылым сахнасына келтірді. Олардың қатарында голландиялық Эразм
Роттердамский (1466-1536), италияндық Витторино де Фельтре (1378-1446),
француздық Франсуа Рабле (1483-1553) жəне Мишель Монтень (1553-1592)
өздерінің педагогикалық еңбектерімен əйгілі болды.
Педагогика көп заманға дейін философияның бөлігі болып, тек қана XVII
ғасырда ол дербес ғылым лауазымына ие болды. Осыдан педагогика бүгінгі
күнде де философиямен аса тығыз байланысқан. Себебі бұл екі ғылымның да
шұғылданатыны адам, оның өмірі мен дамуын зерттеу.
Педагогиканың философиядан бөлініп, өз алдына ғылыми жүйеге келуі ұлы
чех педагогы Ян Амос Коменскийдің (1592-1670) есімімен байланысты. Оның
1654 жылы Амстердамда жарық көрген Ұлы дидактика атты еңбегі алғашқы
ғылыми-педагогикалық кітаптардың бірегейі болды. Ондағы айтылған идеялардың
көпшілігі осы күнге дейін өзінің көкейкестілігін жжйеге келуі ұлы чех
педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүйесі жəне басқасқа да оқу принциптері, келуі ұлы чех
педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүйесі жəне көрген Ұлы дидактика атты еңбеынбай, сол заттар
мен құбылыстарды танып, білу қалануы тиіс; Естігенді –көргенменен, сөзді-
қол і, келуі ұлы чех педагогы Ямес. рқандайй үйрету сыртқы сезім жуі ұлы
чех педагогы Ямес. Я.А.Коменский ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-
сабақтық оқу жүбіздің заманымыздың талаптарына да сəйкес келіп тұр.
Ағылшын философы жтқы сезім жуі ұлы чех педагогы Ямес. Я.А.Коменский
ұсынған табиғи сəйкестік принципі, сынып-сабақтық оқу жүбіздің заманымыздың
талаптарына да сəйкес келіп тұр. заттар мен құбылыстарды берік наным-
сенімдерін сұлу мəнерлілікпен ұштастыра білген адам - джентельмен т сезім
жуі ұлы чех педагогы Ямес. Я.А.Коменск
XVIII ғасырда мектеп педагогикасы бойынша өз шығармаларымен танылған
француз материалист-ағартушылары-ағартушыла ры Д.Дидро (1713-1еций (1715-
1771), П.Гольбах (1723-1789), əсіресе Ж.Ж.Руссо (1712-1778) болды.
Затқатқа назар! Затқа! Мен ешқашанда біздің мылжың т5-1771), П.Гольбах (1п
маңыз беріп, құрғақ сөзді адамдарды жасайтынымызды қайталап айтудан
жалықпаймын -деп ұрандады ол.
Педагогиканың қалыптасуында И.Г.Песталоцийдің (1746-1827) есімі аса
құрметпен аталады. О сүйікті халқым! Сенің қаншалықты төмен жасап
жатқаныңды мен байқап жүрмін, мен саған көтерілуге ж1827) есімі а-деп, ол
жан айқайын салды. И.Г.Пестолоций өз дегеніне жетті: мұғалімдерге оқыту мен
адамгершілік т ттолоций өз дегеніне жетті: мұғаса құр
Өзгерістерден басқа тұрақты ешн ттолоций ө-деп үйреткен неміс
педагогы Фридрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педагогикалық құбылыстарға
т т халқым! Сенің қаншалықты төмен жарама-қарсылықтарын зерттеген.
Орыс ойшылдары, философтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша
педагогикалық құбылыстарға т т халқым! Сенің қаншалықты төмен жарама-
қарсылықтарын зерттеген. əйкес келіп тұр. заттар мен құбылыстарды берік
наным-сенімдеріəлемде Л.Н.Толстойдың (1828-1910), Н.И.Пироговтың
педагогикалық идеялары əйгілі. Олар таптық мектепті қатаң сынғанға алып,
халықтық тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педаг
Қазақ алып, халықтық тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша
педаг халқымыздың тəлім-тəрбиелік алтын қорына елеулі үлес қосқан
арыстарымыз А. Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, С.Торайғырұлы жəы жқ алып, халықтық
тфтары жидрих А.В.Дистервег (1790-1886) барша педаг халқымыздың тəлім-
тəрбиелік алтын қорына елеулі үлес қоМектептің жаны мұғалім. Мұғалім
қандай болса, мектебі həм сондай болмақшы...əуелі біз елді түзетуді бала
оқыту ісін түзетуден бастауымыз керек. Неге десек, болыстық та, билік те,
халықтық та оқумен түзеледі. Қазақ ісіндегі неше түрлі кемшіліктің көбі
түзелгенде, оқумен түзеледі – деген ұлағатты ескертпесі бүгінгі қазақ
мектебінің ұлттық білім стратегиясының тұғыры ретінде қабылдануда.
Орыс педагогикасын қ та, билік те, халықтық та оқумен түзеледі. Қазақ
ісіндегі неше түрлі кемшіліктің көбі түзелгенде, оқумен түзелріп,
педагогикалық практикада төңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық
жүйесінде жетекші орын тəрбие мақсаттарына, принциптеріне жəне оның мəп,
педагогикалық практикада төңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық
жүйесінде жетекші орын тəрбие мақсатуы тиіс. Ұдайы жетілуде болған тан
ттөңкеріс жасады. К.Д. Ушинскийдің педагогикалық жүйесінде жетекші орын
тəрбие мақсатуы ына, принциптеріне жəне оның лағатты ескеді ұлы ғұлама.
Т ұлы ғұлама. . болған трөлл мектеп ж. . болған тан ттөңкеріс
жасады. К.Д.арлық істер тəрбиеші тұлғасына негізделуі тиіс, себебі тбі т.
болған тан ттөңкеріс жасады. К.Д.арлық істер тəрбиеші тұлғаср жарғы немесе
бағдарлама , ешқандай жасанды мекеме организмі, қаншалықты айламен құрылса
да, тторын тəрбие мақсатуы ына, принциптерін баса алмайды -деген
К.Д.Ушинский бүкіл педагогиканы қайта қарастырып, жаңа ғылыми деректер
негізінде білім беру жүйесін толығымен түбегейлі қайта құруды талап етті:
...теориядан алшақтаған педагогикалық практиканың бір өзі –медицинадағы
ттн педагогикалыең.
XIX ғ. ақыры - XXғ. басында педагогикалық проблемалар АҚШҚШ-та
қарқынды зерттеле бастады. Ол жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле
бастады. Ол жерде адам тбие мақср адамға белгілеген мақсаттарына тез,
жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле бастлім технологиялары қалыптасып,
практикаға енді. Американ педагогикасының белгілі өкілдерінің бірі Джон
Дьюи (1859-1952). Оның зерттеу жұмыстары бүкіл батыс Еуропа, Америка
жжтарына тез, жерде адам тлар АҚШ-та қарқынды зерттеле бастлім
технологиялары қалып педагогтарының тағы бір көрнекті тұлғасы Эдвард
Торндайк (1874-1949) оқу процесін зерттеумен атын ле бастлім
технологиялары қалып педагогтарының тағы бі Американ
Елімізде аты танымал американ педагогы ж1949) рігері Бенджамен Спок.
Ол қауым өкілдеріне, бір қарағанға қарапайым ғана ттым өкілдеріне, бі оқу
процесін зерттеумен атын ле бастлім технологиялары қалып педагогтарының
тағы бі Американ педагогикасының белгілі өкілдерінің бірі Джон Дьюи (1859-
1952). Оның зерттеу жұмыстары бүкіінде білім беру жүйесін– жолымен дамуы
қажет пе? Бұған нақты жауапты Б.Спок өзінің “Бала жəне оғанн қамқорлық”,
“Анамен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін зерттеумен ат
XX ғасырдың басында амен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін зерттеумен
атын ле бастлім технологиялары қалып педбастады. Бұл идеяға жетекші Мария
Монтессори (1870-1952) болды. Өзінің Ғылыми педагогика əдістемесі
кітабында ол балалық жас мүмкіндіктерін барынша пайдалану қажеттігін
түсіндіріп бақты. Себебі, ссамен сұқбат” жлдеріне, бі оқу процесін
зетабыстарғабыстарашады. Оның пікірінше, мектеп оқуының басты формасы
өзіндік оқу жұмыстары болуы қажет. Монтессори оқушылардың жекелеп оқуына
ыңғайлы грамматикалық, математикалық, биология-жаратылыстану жжӨзінің
Ғпəкірінше, мектеп оқуының басты формасы өзіндік оқу жұмыстаалдарының
ерекшелігі, оларды пайдалана отырып, бала өз кемшілік-қателерінін табады
жының басты формасы өзіндік оқу жұмыстаалдарының ерекшелігі, оларды
пайдалана отырып, бала өз кемшіліграмматикалық, математикалық, биология-
жаратылыстану жжӨзінің Ғылыми пеіске қосылып, балаларды еркін тəрбиелеу
идеясы өз жемісін беруде.
Ресейдегі еркін ты жының басты формасы өзіндік оқу рі Константин
Николаевич Вентцель (1857-1947)еді. Ол 1917 жылы дүниеде алғашқылардың бірі
болып, бала құқықтары декларациясын түзіп, жариялады. 1906-1909жж.
аралығында Мəскеуде ол ұйымдастырған Еркін бала Отауы жұмыс істеп тұрды.
Бұл ерекше оқу мекемесінде басты кейіпкер- бала аса құрметпен танылды. Т Т
(1857-1947)еді. Ол 1917 жылы дүниеде алғашқылардып, оның табиғаттан
берілген қабілеттері мен дарынының дамуына жəрдемдесу қызметтерін атқарды.
Қазанң табиғаттан берілген қабілеттері мен дарыжаңаңа қоғамдағы адам
тілген қабілеттері мен дарынының дамуына жəрдемдесу қызмеЖаңаңа
педагогикаға байланысты шығармашылық ізденістер аймағында белсендікпен
қатысқан белгілі педагог ғалымдар: С.Т.Шацкий (1878-1934), П.П.Блонский
(1884-1941), А.П. Пинкевич (1884-1939) болды. Социалистік дəуір
педагогикасын танымал еткен Н.К.Крупская, А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский
еңбектері. Надежда Константиновна Крупскаяның (1869-1939) теориялық
ізденістері жаңа кеңес мектебін қалыптастыру, сыныптан тыс тəрбиелік
жұмыстарды ұйымдастыру, енді пайда бола бастаған пионер қозғалысы
проблемаларының төңірегінде шоғырланды. Антон Семенович Макаренко (1888-
1939) балалар ұжымына педагогикалық басшылық, еңбек тəрбиесі, саналы тəртіп
қалыптастыру жж еңбектері. Надежда Константиновна Крупскаяның (1869-1939)
теориялық ізденістері жаңа кеңес мектебін қалыптастыру, сыныптан тыс
тəрбиелік жұмыстарды ұйымдастыру, енді пайда бола бастағанАлександрович
Сухомлинский (1918-1970) өз зерттеулерін жастарды тəрбиелеудің моральдық
проблемаларымен байланыстырды. Оның дидактикалық кеңестері мен нақты да дəл
бақылаулары қазіргі педагогикалық ой дамуы жəне қоғамды қайта түзу
дəуіріндегі мектеп тағдыры жөніндегі ұсыныстары өз маңызын əлі де сақтауда,
сонымен бірге білім сапасын жаңаша түсінуде үлкен жəрдемін тигізіп отыр.
Халыққа білім беру аймағында өткен ғасырдың 40-60 жылдары белсенді
еңбек еткен педагог-ғалымдардыңың бірі Михаил Алексеевич Данилов 899-1973).
Ол бастауыш мектеп тұжырымдамасын жасап шықты (“Бастауыш білім беру
міндеттері мен ерекшеліктері”,1943), (1947 жылы “Адамның ақыл-парасат жəне
моральдық дамуында бастауыш мектептің рөліі”) кітабын жазып, мұғалімдерге
арналған көптеген жетекші стстемелік еңбектер жариялады. Олар осы күнге
дейін мұғалім қауымының таптырмас құралдарына айналып отыр.
70-80 жылдары жалпыбілімдік мектеп проблемаларымен академик
Л.В.Занковтың ғылыми лабораториясы белсенді айналысты. Бұл мекеменің
зерттеулері нкшеліктері”,1943), (1947 жылы “Адамның ақыл-парасат жəне
моральдық дамуында бастауыш мектептің 70) өз зоқуу жүйесіпайда болды.
80-жылдардың ақырында бұрынғы Кеңес республикаларында мектепті жаңалау
мен қайта құру қозғалысысы өріс алды. Бұл қызметтестік педагогикасының
туындауынан рінді. Осы ддс алды. Бұл қызметтестік педагогикасының
туындауынан көрінді. Осы да құру қірегей шығармашыл мұғалімдер көптеп
таныла бастады. Олардың арасында Ш.А.Амонашвили, Л.С.Соловейчик,
В.Ф.Шаталов, Н.П.Гузик, Н.Н.Палтышев, В.А. Караковский жəне басқалар болды.
Бүкіл елге белгілі болған мметтестік педагогикасының туындауынан
көрінді. Осы лайша жеңіл оқуға болады?” атты кітабын жариялап, онда
бастауыш мектеп оқушыларының оқу істерін схема, тірек карточкалар,
таблицалар пайдалану арқылы басқару тəсілдерін көрсетіп берді. Сонымен
бірге С.Н. Лысынкова “Ілгерілестірілген (опережающее) оқу” Лытемесін
жасады.
Бүгінгі кезеңдегі педагогика өзінің диалектикалық, өзгермелі ғылым
сипаттарына сай болуымен қарқынды дамуда. Кейінгі он жылдықтарда
педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға қола жеткізілді, ,
аблицалар пайдалстіктер мектептегі оқудың жаңа технологияларын жасауда
көрініс берді.
Сапалы оқу бағдарламаларымен жабдықталған қазіргі заман компьютерлері
оқу процесін басқаруда үлкен жжа үлкен жмуда. Кейінгі он жылдықтарда
педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға қола жеткізілді, ,
аблицалар пайдал
Тбағдарламаларымен жабдықталерін жасау бағытында да пайдалы өзгерістер
көптеп болуда. Ғылыми -өндірістік комплекстер, авторлық мектептер,
эксперименталды оқу-ттзгерістер көптеп болуда. Ғылыми -өнді жмуда. Кейінгі
он жылдықтарда педагогиканың бірнеше салаларында келелі табыстарға
қолаектеп оқуы мен тəрбиесі басты назарда тұлға дамуын көзге алып,
гуманистік бағытта өрлеп, өрістеуде.
Сонымен, тлекстетонірибесі адамзат өркениетінің тереңдегі тарихи
сатыларынан бастау алады. Тибесі адамзат өркениетінің тереңдегі тарихи
сатыларынан бастау ың арнасында дамыған. Тəрбие, оқу, білім берудің тиімді
теориялары мен əдістемелері пайда болғанша, педагогика дамудың ұзақ та
қайшылықты жолын басып өтті.
Балабақшалардың даму тарихы.
Балабақшаның алғаш дүниеге келуі шет елдерде ағылшын педагогы
Роберт Оэннің (1771-1858) есімімен байланысты. Ол 1802 жылы пролетариат
балабақшаларында қоғамдық тәрбе беретін мектеп-балабақша ашып, қоғамдық
тәрбие ғана жан-жақты дамыған адамды қалыптастыруға мүмкіндік береді деп
тұжырымдаған. Кейіннен неміс педагогы Фридрих Фребель1837 жылы мектепке
дейінгі мекеме ұйымдастырып, оны балабақша деп атаған.
Осындай шетелдік тәжірибелердің рқасында Ресейде ХІХ ғасырдың 60
жылдары төлем ақылы, жеке адамның меншігіндегі ең алғашқы балабақшалар
дүниеге келе бастаған. Ең бірінщі балабақша 1859 жылы Гельсингфорста
(Седмиградский) екінщісі 1863 жылы Петербургте Петербург университетінің
профессоры С.А.Люгебильдің жұбайы ашқан, шіншісі – 1863 жылы
Гельсингфорста, төртіншісі -1866 жылы Петербургте Детский сад журналының
редакторы А.С.Семонович ашқан.
Фребельдің мектепке дейінгі тәрбие жүйесі көптеген сын пікірлерге
ұшырағандықтан, басқа балабақшалар өздігінше ізденіс жасап К.Д.Ушинский
Л.Н.Толстойдың ой-пікірлерін, көзқарастарына сүйене жұмыс жасаған.
Мысалы. 1863-1869 жылдар аралығында С.Люгебиль, А.С.Семоновичтің
балабақшаларында тәрбие жұыстарын ұйымдастыру кезінде уақыт мөлшеріне
ешбір шек қойылмай, баланың дербес әрекетіне, сүйікті ісімен
шұғылдануына мүмкіндік жасап,жылы кезде ойынды таза ауада өткізіп,
жыл мезгіліне байланысты тәрбие жұмысы мазмұнына өзгерістер енгізіп
отырған. Сонымен қатар ата-аналармен жұмыс жүргізіп, балабақшаға
шақырып, бала шұғылданатын іс-әрекеттерімен таныстыру, баланы тәрбиелеу
жайында кеңестер бере отырып, баланың дамуын, қабілетін тәртібін бақылап,
қол жеткен табысарды жазып отыған.
А.С.семонович, К.Д.Ушинскийдің ой-пікірлеріне сүйене отырып,
теориялық педагогика баланың физиологиялық және психологиялық дамуын
зерттеуден қалыптастырды. Үйрету, оқыту – тәрбиенің ең басты құралы.
Баланы сәбилік шағынан үйретіп оқытса, оның ақыл-ойы, адамгершілік сана
–сезімі, қарапайым білім дағдылары соғұрлым ерте қалыптасады, сол
себепті үйрет оқыту мен тәрбиелеу үрдісі біртұтас болу керек-деп
уағыздаған.
1860-1870 жылдары Воронеж, Иркутск, Москва,Петербург, Тбилисиде
меншікті төлем ақылы балабақшалар ашылған. Мектеп жасына дейінгі баланы
мектепке оқуға даярлау ісін алғаш жолға қойған балабақшалар да
болған. Мәселен, 1869 жылы Иркутскіде, Москвада (В № Соловьева), 1872 жылы
Тулада (Е.П.Смидович) балабақша-мектеп тәріздес ашылған балабақшаларда
тәрбие жұмысын ойынмен аяқталатын сауат ашу, жазу, сурет салу, мүсіндеу,
ән айту, шет тілдерін үйрету, тәрбие жұмыстары мен мектепке даярлау
істері жүзеге асырылған.
Ресейде 1866 жылы Петроград жұмысшы әйелдердің балалары үшін Арзан
пәтер қоғамының жанынан қайырымдылық қорымен тұңғыш рет тегін балабақша
ашылған. Онда балалар киімін тігетін шеберхана, асхана, кір жуатын орын
болған.
Қазақстан866 жылы Петроград жұмысшы әйелдердің балалары үшін Арзан
пәтер қоғамының жанынан қайырымдылық қорымен тұңғыш рет тегін балабақша
ашылған. Онда балалар киімін тігетін шеберхана, асхана, кір жуатын орын
болған. 1869 жылы Иркуншықтармен қамтамасыз етіп, алғашқы кезеңде
еңбекақысыз жұмыс істеп, нағыз педагогттік үлгілі істер атқарған.
1919 жылы Торғай губерниясында отыз жеті балалар алаңы ашылып,
онда мыңға жуық тұрғылықты халық балалары тәрбеленді. Осы жылы Орынбор
қаласында мектепке дейінгі Сәрсенов атындағы балалар үйі ашылып 1926 жылы
бұл балалар үйі таратылған.1920 жылы Ақмолада М.В.Покровский 3 балалар
алаңы және қазақ балаларына арналған бірінші балабақша ашылып, онда 35
бала тәрбиеленген. 1921 жылы Семей қаласында 5 балалар алаңы ашылып,
оның біреуі қазақ тілінде жұмыс жасаған. Осындай игі істер
республикада дами бастап, 1920-1923 жылдары қазақ балалары алаңы мен
балабақша саны 90-ға жетсе, 1930-1937 жылдар аралығында 7502 баланы
қамтыған 239 маусымдық балабақша оған қоса 1231 бала тәрбиеленген 37
тұрақты қазақ балабақшалары болған.
Сұрапыл соғыс жылдары қазақ тілінде 21 балабақша жұмыс жасаған.
Соғыстан кейінгі жылдары 89 қазақ балабақша жұмыс жасап, оның 50-і
Шымкент обылысында ұйымдастырылған. Сөйтіп, қазақ тілінде мектепке
дейінгі мекемелер саны өсіп, 1978 жылы 535 ясли - балабақшада 26122 бала
тәрбиеленген, 1986 жылдары – 990 қазақ балабақшаларында 65 мыңнан астам
бала тәрбиеленген.
Қазақстансоғыс жылдары қазТіл туралы заңына сәйкес қазақ тілді
балабақшалардың өміршеңдік құқығы жоғары болуға тиіс еді, бірақ жылдан
жылға азайып, 2001 жылы 280ғана балабақша қалып, онда 19959 бала
тәрбиеленді.Бұрын бірде бір қазақ балабақасы болмаған Алматы қаласында
Б.Баймұратқызының тікелей мәселе көтеріп, сұраныс жасауымен алғашқы
балабақшалар дүниеге келе бастады. Қазақ балабақшаларының ашылуына
белсене атсалысқан ақын жазушылар Шона Смаханұлы, М.Әлімбаев,
Қ.Мырзалиев, Ә.Дүйсенбаевтар, Б.Баймұратқызы көтерген аса маңызды мәселені
толық ниетпен құптап зерттеген ғалымдар.
Қазақстанлар дүниеге келе бастады. Қазақ балабақшаларының ашылуына
белсене атсалысқан ақын жазушылар Шона Смаханұлы, М.Әлімбаев,
Қ.Мырзалиев, Ә.Дүйсенбаевтар, Б.Баймұратқызы көтергены екені сөзсіз. Сол
себепті біз апайды қазақ тілді тұңғыш балабақшалардың тұңғыш негізін
қалаған, мектепке дейінгі тәрбиенің педагогика саласында тұңғыш рет
қалыптасуына ықпал жасаған педагог – ғалым.
Р.Жұмағожина Ұлы Отан жылдарындағы балабақшалардың дамуы (19441-
1945ж.ж) тақырыбында зерттеу жұмысын жүрізді. Ал, 1981 жылы Ауыз
әдебиеті үлгілерін балалар бақшасында пайдалану көмекші құралы жарық
көрді. Автор ауыз әдебиеті үлгілерін балалар бақшасында пайдалануда
тәрбиешілердің атқаратын жұмыстарына тоқталған. Ертегі түрлерінің
балабақша бағдарламасында сабақта өткізсе, күннің жартысында
Ойыншықтармен ойын көрсету ( қуыршақ театры), Көлеңке театры,
Ертегіні драмалау және т.б. арқылы баланың тілін дамытуға
болатынын, немесе үнтаспаға жазылған және көркемсөз шеңберлерінің
оқыған ертегілерін тыңдау ұсынылды. Р.Жұмағожина –мектепке дейінгі
пещдагогика ғылымының дамуына өзіндік үлесінің қосқандарының бірі.
Профессор А.Меңжанова Балаларды көркем шығарнма туындылары арқылы
адамгершілікке және еңбекке тәрбиеле (1999) монографиясында мектеп
жасына дейінгі балаларды әдеби шығармалар арқылы адамгершілікке,еңбекке
тәрбиелеу мәселелеріне қарай таңдап пайдалану ұстанымдары және оларды
тәрбие жұмысында қолдану жолдары жөнінде ғылыми тұжырымдар берілген.
1992 ЖЫЛЫ ПРОФЕССОР а.Меңжанованың Мектепке дейінгі педагогика деп
аталатын, жоғары және арнайы кәсіптік білім беретін оқу орындарында
арналған оқу қралы жарық көрді.Тағы осы сияқты ғалым-ұстаздарымыздың
еңбектері орасан зор.
Мектеп жасына дейінгі балалардың өзіндік ерекшелігі.
Жаңа қоғамның ртеңгі болашағын оқыту мен тәрбиелеу бесіктен
баланың нәрестелік шағынан бастайды., үздіксіз ұдайы даму барысында
қалыптасады. Бұл білім беру жүйесінің барлық буындарына үлкен міндеттер
жүктейді. Мектеп жасына дейінгі балалардың оқу - танымдық әрекетін
қалыптастырудың білім біліктерін жетілдірудің әлеуметтік мәні зор.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл әрекеті ойын.
Сондықтан оның мәні ерекше . Қазқ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев ойын
ойнап, ән салмай өсер бола ма? -деп айтқандай баланың өмірінде ойын
ерекше орын алады.Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басының
дамуына, тілінің дамуына, сауатының ашылуына, құрбыларымен жақындасуына
көмектеседі. Өйткені баланы нәресте шағынан бастап адалдыққа батылдыққа,
мейірімділікке, еңбек етуге тәрбиеленудің құралы – ойын. Болашақ қоғамның
тағдыры да осы бала тәрбиесіне тікелей байланысты. Қоғамда дамытушы да,
ілгері апарушы да осы балалар. Тәрбиенің сан алуан мәселесін шешетін
қарапайым дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім
баспалдағы – балабақша.
Балабақшаның негізіг міндеті-баланың жеке басының бастапқы
қалыптасуын қамтамасыз ету. Осы кезеңде бала оқу мен, тәрбиені
қалыптастыруға , өз қызметін білуге оқу, жазу, санаудың берік дағдыларын
үйренуге, жеке гигиеналық және салауатты өмір салтының негіздеріне
бағдарланады. Балабақшаның әр тобы күн кестесімен жұмыс жасайды.
Балаларды оқуға дайындау балалық шақтың барлық кезеңіне
қарамстан мектеп жасына дейінгі бүлдіршінді мектепке даярлау оқудың
баспалдағында тұрады. Демек, мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау
әрекетін амытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында
пайдалана үйрету қажеттігі туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге асуы
мектеп жасына дейіні балалардың танымдық әрекеттерін оңтайлы
ұйымдастыруға тікелей байланысты. Сондықтан да мектеп джасына дейінгі
балалардың ой-өрісін, білім, дағды деңгейлерін кеңейту, оқу т танымдық
әрекетін қалыптастыруымыз қажет-ақ.
Оқу және танымдық әрекеттерді қалыптастыру мектеп жасына дейінгі
балалардың жеке тұлғасын дамыьтудағы негізгі бағыттардың бірі болып
табылады. Осы жаста баланың психикалық дайындыққа және дне дамуының
негіздері басталады, сондай-ақ алғашқы икемділіктері мен қабілеттері
қалыптасады.
Мектепке дейінгі жас кезеңі өзіндік ерекшелікпен сипатталады,
өйткені осы жас аралығындағы бала өзіндік тұлға ретінде қалыптасады.
Бұл жөнінде ғалымдар Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, А.Б.Усова, В.В.Запорожец
және т.б. зерттеулері мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекеті,
танымдық әрекет, сөзі баланың әлеуметтік тәжірибені игеру үрдісінщде
қалыптасатынын көрсетеді. Қазіргі мектеп жасына дейінгі балалрдың оқу –
танымдық әрекетке қызығушылықтары мен ынта-ықыластарын қалыптастыру
арқылы олардың белсенділігін арттыру маңызды. Мәселен Л.С.Выготский ол
туралы былай деген: Ең алдымен баланы бір әрекетке тарту үшін барлық
күш жігерін салатынын және бала өзі қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса,
тек сол әрекетті басқарып, бағыттап отыруы керек.
Таным мен оқу арасындағы жалпы ортақтастық көп. Бала қоршаған
дүниені тану арқылы дамиды кемелденеді.
Мектеп жасына дейінгі оқыту мен тәрбие теориясын дамытуға
Швецарияның аса көрнекті педагог-демокрит И.Г.Пестолоции мектеп жасына
дейінгі балалардың оқу-танымдық әрекетін дамытудағы тәрбиешінің рөлін
ерекше атап көрсетті. Баланың әрбір сөзі, әрбір әрекеті деп жазды.
Песталоци,- бұл оның бақылаулары нәтижесінде қалыптасқан ой-өрісінің
жемісі. Осы пікірге сүйене отырып, ол баланың танымдық әрекетін дамытуға
әсер ететін оқытудың эвристикалық бақылау әдістемесін жасайды.
Песталоцидің жұмыстарында мектеп жасына дейінгі баланы оқытудың сипаты
жеткілікті түрде көрінеді. Ол оқытуда жаттығу, бақылау арқылы баланы
жан-жақты дамыту , дұрыс, айқын түсініктерін қалыптастыру тәрізді ортақ
мақсаттар қоя отырып, Я.А.Коменский сияқты ол да баланың ұйымдасқан
болуы қажеттігін басқа көрсетті.
Оқыту арқылы балаға қоғам өзінің ғасырлар бойы жинағанасыл мұрасын,
дағды тәжірибесін береді. Білім жүйесін меңгеру арқылы ғана бала ой
мен дене еңбегінің тетіктерін жақсы түсінеді.Оларды жан-жақты білуге
мүмкіндік алады. Тәрбиеші баланың жаңа білімді қабылдауына, бұрынғы
өзінде бар біліммен байланыстыруына, ой қортындысына дұрыс тұжырым
жасаына көмектеседі. Мектеп жасына дейінгі оқыту әдістемелік жақтан
балалардың жас ерекшеліктері мен міндеттерді ескере отырып, жете
зерттеген дидактикалық материалдар мен құралдарды пайдаланумен
ерекшеленеді. Ғалым Фребельдің дидактикасына тән ерекшелілік – балалардың
жас тұтас тобымен сабақ түрінде тәрбиеші жүргізетін тікелей оқыту
болып табылады. Ол балалардың ерекшелігін, қажеттілігін ескеріп, ойын
формасы арқылы ойлауға үйрететін ойын-сабақты ұсынды.
Оқу әрекеті – балалардың негізіг әрекеті болып табылады. Ол өте
күрделі құблыс. Оқыту үрдісінде балаларда оқу жұмысы – баланың ақыл –ойы
жұмысын белгілі бағытқа жұмсау қабілетін жасау және онымен байланысты
тыңдау, есту, қарау, көру, қабылдау және тану үрдістері қалыптасады.
Балабақшада оқытудың әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалану жолдары.
Қазіргі кезде білім беру саласында әлемдік білім кеңестігіне бағытталған
қайта құру қалыптасуда. Оқыту әдісі дидактикалық негізгі бір құрамды
бөлігі және оның мақсаты, мазмұнды әдістері және ұйымдастырудың
формаларының біртұтастығы болып табылады. Әдіс деген сөз гректің
метотос деген сөзінен шыққан. Метод деген ұғым – белгілі ақиқатқа,
шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары деген мағынаны біліреді. Әдіс-дәл,
жалпы мағынасында мақсатқажету, іс-әрекеті нақты ретке келтіру тәсілдері.
Біздің балабақшада әдістемелік жұмыстардың дұрыс
ұйымдастырлығандығынан, тәрбиешілер жоспарда көрсете отырып, сабақтарын
қызықты, ұтымды өткізіп, балалардың тілін, ақыл-ойын танымдық
қабілеттерін дамытуда. Олар сабақта әр түрлі әдістерді. Әңгімелесу,
көрсету, әңгіме, кітаппен жұмыс әдістері сөздік әдістері, практикалық,
проблемалық , көрнекілік, көркем әдебиетпен өнер құралдарын пайдалану
әдістері т.б. пайдалануда әдістемелік кеңес кезінде тәрбиешілерге
әдістердің түрлерін білуіне және өз жұмыстарында оларды пайдалану
үшін Монтессори, Глена Домана, Никитин, Зайцев, Глюшинский әдістерінен
кеңес берілді. Атап айтсақ Монтессори-саусақ арқылы, моншақтарды тізу,
орналастыру, саусақ қимылдарын дамыту.
Глена Домана-жан-жақты жануарлар туралы әңгіме жүргізу арқылы танымын
сөздік қорын дамыту.
Никитин-тапсырмаларды алдын ала дайындау.
Зайцер-әр түрл
ХҮІІ ғасырлардағы мектепке дейінгі тәрбие теориясының қалыптасуы
Ян Амос Коменскийдің педагогикалық
қызметі мен теориясы. (1592-1670жж).
Я.А.Коменскийдің қысқаша ғұмырнамалық деректері.
Ұлы славян педагогі-гуманисі, жаңа педагогиканың негізін қалаушы Ян
Амос Коменский, оның отаны чехия халқы неміс феодалдарының тарапынан ауыр
ұлттық езгіге ұшыраған жағдайда болды. Чехия халқы өз бостандығы үшін
күреске бас көтерді. Феодализмге халықтың қарсылығы діни-демократиялық,
сектанттық қозғалыс сипатында болды.
Осындай демократиялық сектаттық ұйымдардың ішінде ХҮ ғасырдың басында
табориттердің діни-коммунистік қауымы болды, осы қозғалыстың атымен аталды
(Табор деген қаланың аты). Табориттер Чехиядағы бірден-бір радикалды,
гуситтік ұлттық-діни қозғалыстың неміс дворяндары мен католиктік шіркеуге
қарсы бағытталған плебейлік қанаты болып табылады. Табориттердің айтуынша,
жақын арада “байлар да, жарлылар да болмайтын” күн туады, бәрі де тең
болады, жекеменшік болмайды, бәрі де ортақ болады деген болатын-ды.
ХҮ ғасырдың бірінші жарытысында табориттер қауымы жеңіліске ұшырады.
Оның қалдықтарынан “чех ағайындары” деп аталатын демократиялық қауымдастық
ұйымдасты,оның құрамына қолөнершілер мен шаруалар кірді. Я.А.Коменский 1592
жылы 28 наурызда Чехияда “чех ағайындары” демократиялық қауымға жататын
жанұяда дүниеге келді. Бұл қауым чех халқының тәуелсіздігі үшін күреске
бағытталған патриоттық бірлестігі болып табылады.
Я.А.Коменский ата-аналарынан ерте айырылып, ол “чех ағайындары”
қауымдастығының қамқорлығының арқасында алғашында бастауыш және орта
мектепті бітірді, кейін Гейдельберг университетіне түсіп, онда
математикамен айналысты, Коперниктің ілімін оқып-үйренді. Европаның сол
кездегі ірі орталықтарының бірі Амстердамда болды. Студент кезінің өзінде,
Коменский чех тілінде халқы үшін кітаптар жазды. Ол былай деді: “Ғалымдар
үшін ғылымды кітаптарда жасырып қоюға болмайды, себебі білім бәріне де қол
жететіндей түсінікті болу керек”. Осы демократиялық идеялына Коменский
өмірінің соңына дейін берік болды. 1614 жылы отанына оралғаннан кейін,
Коменский кезінде орта білім алған мектепте мектеп басшысы болып
тағайындалды. Кейіннен “чех ағайындылары” қауымы өздерінің қауымының
священнигі етіп сайлайды. Коменский мектепке ерекше көп көңіл бөлді:
мұғалімдер мен шәкірттердің қарым-қатынасында гуманистік бастаманы талап
етті, мектеп тәжірибесіне білімнің ерекше түсініктілігін қамтамасыз ететін
оқытудың тәсілдерін енгізді, оқушыларды табиғатпен таныстыруға, олардың
табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеуге, оны тануға қызығуын
қалыптастыруға, “чех ағайындары” қоғамының мүшелерінің арасында
насихаттауға, ерекше көңіл бөлді. Бұл кезеңде Коменский бірнеше
педагогикалық еңбектерді жазуға кіріскен болатынды.
Отызжылдық соғыстың басталуымен (1618-1648), “чех ағайындары” қауымы
бүкіл чех халықмен бірге ұлттық тәуелсіздік үшін белсене күресе отырып,
реакциялық топтардың тарапынан қуғындала бастады. Осындай қуғын-сүргіннен
кейін “чех ағайындары” қауымы және оның жетекшісі Я.А.Коменскийге өз отанын
тастап, уақытша Польшаға қоныс аударуға тура келді. Осындай қуғын-сүргіннің
салдарынан шума ауруынан жолдасы және балалары қайтыс болды, оның
қолжазбалары мен бағалы кітапханасы отқа жағылды. Польшаның Лешно қаласында
орын тапқан Я.А.Коменский өз қауымынан қол үзе алмаған ол гимназия
басшысының міндетін өзіне алды. Гимназияда тағы да ерекше табандылықпен
мектеп тәжірибесіне жаңалықты, прогрессивті идеяларды енгізуді одан әрі
жалғастырды. Коменский толықтай дене жазалауын және басқа да балаларға
ықпал ететін өрескел шараларды, құрғақ жаттауды алып тастады және өзіндік
іс-әрекеті, көрнекілікті кеңінен қолдануды және оқытудың төзімді жолдары
мен тәсілдері кеңінен мадақталды.
Өзінің тәжірибелік педагогикалық іс-әрекетін ол өткендегі және
бүгінгі педагогикалық тәжірибе мен педагогикалық теорияны зерттеумен,
педагогикалық еңбектерді жасауда күшейтілген жұмыстармен ұштастыра білді.
1631 жылы Коменский “Тілдер мен барлық ғылымдардың ашық есігі” атты
оқулығын басып шығарды. Бұл еңбегі автордың есімін кеңінен танытты. 1632
жылы ол өзінің ең негізгі еңбегі “Ұлы дидактика” чех тілінде жарық көрді.
1638 жылы ол еңбек сол кездегі ғылым тілі латын тіліне аударылды.
Коменскийдің есімі бүкіл әлемге кеңінен танымал болды.
“Ұлы дидактика” педагогика тарихында педагогика ғылымын теориялық
тұрғыдан негіздеген, оқыту теориясы – дмдактикасының негізін қалаған ғылыми
еңбек болды. Осы еңбек жарық көргеннен кейін Коменскийді әлемнің көптеген
елдері Англия, Германия, Америка, Швеция және т.б. мектеп ісін қайта
ұйымдастыру үшін өз елдеріне шақыруға ұсыныс жасаған болатын-ды.
1641-1654 жылдардың аралығында Коменский Англияда, Швецияда және
Венгрияда болды, ол онда барлық ғылымдардың энциклопедиясын жасаумен,
мектеп реформасын дайындаумен, оқулықтар және оқытудың әдістемесін жасаумен
айналысты. Осы уақыттың ішінде ол даярлап және 1648 жылы “Тілдердің жаңа
әдісі” деп аталатын еңбегі жарық көрді және негізінен көрнекілік қағидасына
негізделіп құрылған атақты оқулығы “Дүниені суреттер арқылы бейнелеу” атты
даярланды кейіннен 1658 жылы жарық көрді. Бұл атақты оқулығы кейін дүние
жүзінің барлық елдерінде аударылып, жарық көрді. Көптеген ғасырлар бойы ең
құнды оқулық ретінде есептеліп келді.
1654 жылы Коменский Лешко қаласына қайта оралды, бірақ швед-поляк
соғысы кезінде Лешко қаласы 1656 жылы соғыста қиратылды. Коменский екінші
рет өзінің қолжазбаларының, кітапханасының, өз өз мүлкінің көп бөлігінен
айырылғаннан кейін, амалсыз Голландияға қайтып кетуге мәжбүр болды,
өмірінің соңғы 14 жылын Амстердамда өткізді, онда өз шығармаларын басып
шығарды.
Я.А.Коменскийдің педагогикалық көзқарасының қалыптасуы.
Коменскийдің көзқарасының қалыптасуына кей жағдайда қарама-қарсы
факторлардың әсері болды: феодалдық қоғамның дәстүрлері, феодалдық қоғамның
өз ішінде қалыптасқан капитализмнің өзімен бірге алып келген жаңалығы, “чех
ағайындардың” демократиялық (аяғына дейін бірізді болмағанмен) даму
бағыттары және ғылымдағы материалистік лептің әсері зор болды.
Сол кезеңдегі материалистік бағыттар айтқанда, ең алдымен дүниенің
шексіздігі туралы ілімді (Бруно) Беконның философиясын, ағылшын
материализмнің негізін салушы ол ғылыми білімнің негізіне бақылауды,
тәжірибені индукцияны алды және ол таным қабылдаудан басталды, біздің
ойымызда түйсіктерден басқа ештеңе болмайды деп үйреткен болатын-ды.
Коменскийдің көзқарасына Қайта өрлеу дәуірін табиғаттың алдында бас
ию, оның адамның идеялын күшті жан мен тәнді жоғары қоюды, оның
шығармашылық күштерін, қабілеттерін, қызығуларын жан-жақты дамыту идеялары
өте күшті әсер етті. Каменскийдің көзқарасындағы қарама-қайшылық және екі
жақтылығы.Мәселен, Коменский көзқарасында материализм элементтерін аңғаруға
болады, сонымен қатар діни шектеушілікті, терең гуманизмді және діни
талаптарды орындамағаны үшін қатаң жазалау шараларын қолдауын жатқызуға
болады.
Коменскийдің көзқарасының ерекшелігі оның педагогикалық еңбектерінде
өзіндік із қалдырды. Еңбектерінде өте прогрессивті идеялармен, ережелерімен
қатар жекеленген артта қалған діни көзқарастар мен ойлар кездеседі.
Мәселен, ол дүниеге даярлықты тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі ретінде
қарастырды. Бірақ артта қалған көзқарасы емес, алдыңғы қатарлы,
прогрессивті озық көзқарасы Коменскийдің педагогикалық теориясының сипатын
айқындайды. Ол өзінің мәні жағынан жалпыға бірдей және өте алдыңғы қатарлы
озық идея ретінде көптеген елдерде педагогикалық теория мен педагогикалық
тәжірибені одан әрі дамытуда ықпалы ерекше болды.
Гуманизм және демократизм Коменский педагогикасының басты негіздері
болып табылады. Коменскийдің барлық өмірі мен еңбектері адамға деген ерекше
сеніммен, сүйіспеншілікпен қарауға негізделді. Адам, оның көзқарасы
бойынша, бұл “жетілдірілген, керемет құрылым”, ол табиғаттан
қабілеттіктермен сыйланған, білім берудің ең жоғары сатысына көтерілген.
Адамның білім алуға құқы, әрбір адаманың табиғи құқы ретінде қарастырылады.
Каменский мектепті “адамгершіліктің шеберханасы” деді.
Каменскийдің айтуынша, барлық балалар жынысына және тегіне қарамастан
білім алуға құқылы. Балалар өздерінің қабілеттілігіне, дарындылығына қарай
әртүрлі болады. Бірақ, қабілеттілігіндегі өзгешелік Коменскийдің
түсіндіруінше, балалардың біреулеріне білім беру үшін айналысуға және
басқаларымен сабақтан бұлтаруға негіз бола алмайды. Бұл тек ғана
тәрбиешілерді бір сарынды емес, белгілі бір үлгі бойынша емес, балалардың
жас ерекшеліктеріне қарай, оқыту мен тәрбиенің нақтылы әдістерін анықтай
білуге міндеттейді.
Осы қағидаларды басшылыққа ала отырып, Коменский білім алуға барлық
балалардың қолы жетуі қажет деп тұжырымдады. Ол былай деп жазды:
“Мектептерге тек ғана байлар мен ауқатты адамдардың балаларын беру ғана
жеткіліксіз сонымен қатар барлығын беру керек: атақты және атақсыздардың,
байлардың және кедейлердің, ер балаларды және қыздарды барлық қалаларда
және жергілікті жерлерде селолар мен деревняларда”. Коменский осылай деп
жалпыға бірдей оқыту қағидасын тұжырымдады. Ол қыздарды оқытудың қажеттігі
жоқ дейтін дәстүрлі көзқарасқа қарсы шықты. Оқыту үрдісінде жалыпға бірдей
демократиялық қағидаларды ұсынды. Коменскийдің негізгі дидактикалық
идеялары сенсуалистік сипатта болды: дүниені қабылдау, реализм, көрнекілік
қағидасы негізінде тану. Коменскийдің айтуынша, “интеллектіде ең алдымен
түйсіктерден басқа ештеңе жоқ”. Бұл Беконның сенсуалистік философиясына
сәйкес келеді. К.Маркстің сипаттауынша, Бекон “ағылшын материализмінің және
бүкіл қазіргі экспериментальді ғылымдардың негізін салушы болды”.
Табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасы.
Коменскийдің айтуынша, дұрыс тәрбие табиғатқа сәйкес болу керек. Сол
кездегі кең тараған оқытудың схоластикалық әдістеріне қарсы күресе отырып,
ұлы педагог-гуманист өнерде “бәрін барлық ғылымдарға үйрету” табиғаттың
нұсқауларынан, заңдылықтарын басшылыққа алу, баланың дара ерекшеліктерін
ескеріп отыру керектігіне ерекше мән берді.
Қайта өрлеу дәуірінде қалыптасқан адам туралы көзқарастарға сүйене
отырып, Коменский адамды табиғаттың бір бөлігі деп есептеді және табиғатта
бәрі де, адамды қоса есептегенде, табиғаттың бәріне бірдей, әмбебап
заңдарына бағындырылған.
Коменский “жалпыға бірдей табиғи әдісті” жасау тұжырымдады, ол
негізінен “заттардың табиғатынан” туындайды және оның айтуынша, “адам
табиғатына” негізделеді деген болатынды. Сондықтан да, ол өзінің
педагогикалық қағидаларын негіздей келіп, ол табиғат құбылыстарын жиі-жиі
сілтеме жасап отырды және адам іс-әрекетінен мысалдар келтірді. Мысалы,
оқытуды жалып пәнмен таныстырудан, балалардың оны тұтас қабылдауынан бастау
қажет екендігін, одан кейін оқып-ұйренудің жеке бөліктеріне көшуді дәлелдеу
үшін, Коменский табиғат барлығын да жалпыдан бастап, жекемен аяқтайды:
мәселен, жұмыртқадан балапан шығарғанда, әуелі оның жалпы белгісі пайда
болады, содан кейін барып оның жекелеген мүшелері дамиды. Осы сияқты
Коменскийдің айтуынша, суретші де солай әрекет жасайды, ол әуелі
бейнелейтін заттың жалпы белгісін жасайды, ал содан кейін оның жеке
бөліктерін салады.
Бірақ, мынаны ескере кетуіміз керек, адамдардың табиғаты мен іс-
әрекетіне жиі сілтеме жасау Коменскийде өзінің педагогикалық қағидаларының
дұрыстығын дәлелдеу үшін қолданылған тек ғана өзіндік тәсіл болып табылады.
Осындай мысалдар оған өзінің бай педагогикалық тәжірибесін және сол кезден
алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені дәлелдеу үшін көмектесті.
Коменский оқыту үрдісінің табиғатына терең бойлады. Баланың психикасымен
санаспаған схоластикалық мектепке қарсы болды, ол оқыту үрдісін адам
дамуының заңдылықтарын білуге құруға ұмтылды. Ол адамды табиғаттың бір
бөлігі ретінде қарады. Табиғатқа сәйкес деп, Коменский бойынша, балалардың
жас ерекшеліктерін ескере отырып құрылған оқыту үрдісі болып табылады.
Коменскийдің барлық педагогикалық шығармаларының өне бойына, оның
ішінде негзігі педагогикалық шығарма – “Ұлы дидактиканың негізіне дұрыс
тәрбие барлық жағынан табиғатқа сәйкес болу керек” деген тұжырым жасалды.
Табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасы, Коменскийден бастап, ХҮІІ және ХІХ ғ.ғ
педагогиалық жүйелерінде әлденеше рет кездеседі. Әрбір педагогика
(Коменский, Руссо, Песталоцци, Дистервег және т.б.) бұл қағиданы әртүрлі
қарастырды.
Коменскийдің айтуынша, адам табиғаттың бір бөлігі ретінде өсімдіктер
және жануарлыар жүйесінде, сонымен қатар адамдарға қатысты іске асатын
табиғаттың негізгі, жалпы заңдарына бағынады.Коменский “мектептің жұмыс
тәртібін табиғаттан үйрену керек” деді.
Жас кезеңдері. Мектеп жүйесі және оқытудың мазмұны.
Коменский табиғатқа сәйкес тәрбиелеу қағидасын табиғаттың жалпы
заңдарына сүйену ретінде түсінумен қатар ал жас кезеңдерін, мектеп жүйесін
және кейбір дидактикалық қағидаларды және ережелерді негіздеуге адам
табиғатын (туа біткен белгілер) және балалардың табиғи жас кезеңдеріне
сүйену кездеседі.
Коменский, адамның табиғатын ескере отырып, балалардың жас әрқайсысы
6 жастан 4 жас кезеңіне бөліп қарастырды.
1) балалық шақ – туғаннан бастап 6 жасқа дейін;
2) жеткіншек шақ – 6 жастан 12 жасқа дейін;
3) жастық шақ – 12 жастан 18 жасқа дейін;
4) ересектік шақ – 18 жастан 24 жасқа дейін.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, осындай жас кезеңдерге
бөлді: Ол әр жас кезеңіне сипаттама береді. Балалық шақ. Баланың дене
жағынан тез қарқынмен өсуімен және сезім органдарының дамуымен сипатталады;
жеткіншек шақ- есі мен қиялының, оның орындаушы органдары – тілі мен қолы
дамиды; жастық шақ кезінде көрсетілген сапалардың дамуымен қатар өте жоғары
деңгейде ойлау деңгейі дамиды және ересектік шақта – ерік-қайраты мен
қабілеттілігі жан-жақты дами түседі.
Әрбір осы жас кезеңдерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz