Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың теориялық мәні
Түркістан 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1 мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың теориялық мәні
1.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 МЕКТЕП ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
2.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу
үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана
жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз
үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау
машығын меңгеруге дайын болуға тиіс [1].
Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың
функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі
заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды. Еліміз егемендік алып,
тәуелсіз мемлекет ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа танылып, жаңа
демократиялық қоғамның дүниеге келуі Қазақстанда педагогика ғылымының жаңа
бағытта сипат алуына кең жол ашып берді. Елбасымыз Н.Назарбаевтың
Қазақстан-2030 бағдарламасында, Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында, 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
республиканың әлемдік білім кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің
мазмұны мен оқытудың барлық әдістемелік жүйесін қайта қарау қажеттілігін
атап, білім берудің жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің
міндеттері атап көрсетілген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясатымен мақсатының
бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы
жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана
егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына үлес қоса алады [2 3 ].
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі - таным теориясы
және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып
табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты
болып саналады.
Еліміздің психология және педагогика саласындағы ғалымдардың,
мамандардың назарын аударып отырған мәселелердің бірі – мектепке дейінгі
балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру болып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында білім берудің мемлекеттік
стандартына сәйкес мектептегі, балабақшадағы оқыту мен тәрбиелеу маңызы
түбегейлі өзгеріп, бірінші кезекке бұрынғыдай баланы пәндік білім, білік
және дағдылардың белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, баланың танымдық
қызығушылығын дұрыс және тиімді ұйымдастыру негізінде жеке бас тұлғасын
қалыптастыру мақсаты алға қойылып отыр. Білім беру және оқыту теориясының
балаларды оқыту мәселесіндегі талаптарының бірі танымдық қызығушылық пен
саналылық. Бұл талаптың орындалуы мектеп жасына дейінгі балалардың оқу
материалын түсінуге, өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен
қосымшасын анықтауға, алған білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз
пікірлерінде оларға сүйенуге ұмтылысынан көрінеді. Білімді саналы меңгеру
өз бетімен жаңа білім алуға мүмкіндік беретін ақыл-ой еңбегінің өзіндік
тәсілдерін игермейінше іске аспайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың белсенді танымдық қызығушылығының
көздейтін мүддесі - білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету
қарқынын үдету негізінде дамыту. Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі
балалардың алған білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі
болып табылады.
Даму дегеніміз, ең алдымен, адам организміндегі физиологиялық және
психологиялық сапалық өзгерістер. Даму - жеке адамды жетілдірудің өте
күрделі және диалектикалық үрдісі, Ал жеке тұлғаның дамуына балалардың
танымдық қызығушылығын арттыру қазіргі заман талабына сай оны оқу үрдісінде
жетілдіру болып есептеледі.
Танымдық қызығушылық– баланың оқуға, білімге, ғылымға деген ынта-
ықыласы мен құштарлығының ерекше көрінісі. Қызығушылық баланың әрекеті және
пәнімен қосылғандағы дәрежесін анықтайды. Қызығушылықтың ең жоғарғы
көрінісі: баланың алған тәрбиесін, білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі
пайдалана білуінде.
Қызығушылыққа байланысты әлеуметтік-педагогикалық көзқарас ежелгі
дәуірден бастау алады. Оның көрнекті өкілдеріне. ежелгі грек ойшылдары
Сократ, Платон, Аристотель жатады. Олар белсенді және өз бетімен білім
алуының маңыздылығын, жетістіктері мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды
екендігін негіздеген. Олардың пікірінше өзіндік іс-әрекет нәтижесінде
балада қанағаттану, қуаныш сезімі оянып, білімді игеруге белсенділігі
артады. Бұл пікірлер көптеген ғасырлар бойы педагогтердің талдау нысанасы
болды.
Мұндай психологиялық-педагогикалық көзқарасты Ы.Алтынсаринның 4 ,
К.Ушинскийдің 5 еңбектерінде көре аламыз. Ы.Алтынсарин оқыту арқылы өз
бетінше білім көтеруге жол бастауда, ой-әрекетін жаттықтыруда мұғалімнің,
тәрбиешінің оқу-тәрбие жүйесіндегі рөліне айрықша орын берді.
Ы.Алтынсаринның пікірінше, педагогтердің жұмысындағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің , тәрбиешінің ең жақсы оқыту , тәрбиелеу әдістерін таба білуінде
[6].
Л.В.Артемова танымдық қызығушылық мәселесіне мән беріп, өз бетінше
жұмыс - оқытуды жетістікке жеткізудің бірден-бір жолы деп есептеді 7.
Ол тәрбиешінің жұмысын ескере отырып, баланың қызығушылығын дамыту
мақсатында ұйымдастырылған дербес бақылау мен тәжірибе өткізу.
көрнекіліктер дайындау сияқты жұмыстардың маңыздылығына тоқталды.
К.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет балаларлардың өзіндік жұмысына
философиялық және психологиялық-педагогикалық талдау жасайды.
Қоғам дамуының жаңа кезеңінде қоғамның барлық саласында күрделі
өзгерістер жүрді. Қоғамның оқу-ағарту, білім беру саласындағы өзгерістер
жеке тұлғаны қалыптастыруға, оқу үрдісінде тиімді әдіс-тәсілдерді
іздестіруге, баланың шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін дамытуға,
адамгершілік пен салауатты өмір салтын берік ұстануға бағытталады.
Қазіргі кезеңде баланың танымдық қызығушылығын дамытудың тиімді
жолдарының бірі - баланың өзіндік жұмысы. Т.Сабыров 8, М.Құдайқұлов 9,
А.Әбілқасымованың 10 жастардың өздігінен білім алу әрекеті жайлы,
С.Ұзақбаева 11, Б.Мұқанова 12, А.Ильясова.О.Сыздықов , т.б. оқыту
мәселесін жетілдіру жөнінде жазған еңбектері т. б [14].
Қазіргі кезде ұйымдастырылған іс әрекет барысында балалардың
танымдық қызығушылығын дамыту мен жетілдіру жолдары бүгінгі
күннің өзекті мәселесі болып отыр, сондықтан да диплом жұмысымыздың
тақырыбын Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру деп алуымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны: Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың жолдарын теориялық, әдістемелік тұрғыдан негіздеп,
практикада қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
- Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелерін қарастыру;
- Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктерін
анықтау;
- Мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
жолдарын нақтылау;
- Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін
ұйымдастыру оқу іс әрекетінде қолдану;
- Тіл дамыту пәні арқылы балалардың танымдық қызығушылығын
ұйымдастырылған оқу іс әрекеті барысында қалыптастыру.
Зерттеу пәні: тіл тамыту
Зерттеу әдістері: Оқу стандарты, білім тұжырымдамасы және теориялық
негізде жазылған еңбектердегі педагогикалық – психологиялық әдебиеттердің
мазмұнын ашу, озық педагогикалық еңбектерге талдау жасау.
Диплом жұмысы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады.
1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
1.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық мәселелері.
Мектеп дейінгі мекемеде балалардың ойлау дәрежесі мен дербес іс-
әрекеттегі белсенділігінің қалыптасуына жан-жақты жағдай жасап, мектепке
дейінгі мекемеде берілетін ғылыми білім сапасын жаңа заман талаптарына сай
іріктеу мен меңгерту міндеттері олардың оқу-танымдық іс-әрекетін
қалыптастыруға тікелей байланысты. Осы күнге дейін, негізінен эмперикалық
деңгейде қалып келген дәстүрлі оқыту жүйесі мен заман талаптары арасында
пайда болған диалектикалық қарама-қайшылық мектепке дейінгі мекемеде
оқытудың жаңа сапалық деңгейін қажет етуде. Баланы даяр білімді қабылдаушы
объект емес, білімді өз бетімен ізденуші субъект ретіне қарау мақсатында
оқыту жүйесін лайықтаудың қажеттігі артуда. Осыған орай мектепке дейінгі
мекемеде берілетін білім мазмұнын жаңарту, оқытуды белсендірудің жаңа
әдістемелік жүйесін жасау, ең алдымен, әрбір баланың жан-жақты жетілуіне,
ойлау белсенділігі мен ізденімпаздығының қалыптасуына, нәтижесінде
шығармашыл жеке тұлғасының ақыл ойын қалыптасуына қызмет етуі тиіс.
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші
рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің
қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың
материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім – таным
теориясы деп аталады.
Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбірлі айырмашылығы: ол -
білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы ұстанымдарын, объективтік
қатынастарды қалыптастыру. Таным, ол әрекеттің мақсаты мен түрткісін
анықтайтын тұлғаның ақпараттық қорын құрайтын қоғамдық-тарихи үрдіс
философиялық категория болып табылады. Философиялық сөздікте: таным –
заттардың эмоциялық мазмұнын немесе ақиқатты табу мақсатындағы заттардың
күйін, жағдайын меңгеру болып табылады. Педагогикалық сөздікте таным –
әлем туралы шынайы білімдерді алуға деген субъектінің шығармашылық іс-
әрекеті деп жазылып, сыртқы орта туралы ақпарат алу тұрғысынан берілген.
Танымдық қызығушылық - баланың білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Танымдық белсенділік танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж
және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық белсенділіктің
негізінде балаларда танымдық қызығу, танымдық ізденімпаздық қалыптасады.
Танымдык, қызығу ұғымы және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар,
психологтердің, әдіскерлердің көптеген ғылыми зерттеу еңбектері арналған
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан
бастау алады.
Көне замандағы дәуірдің өзінде-ақ ойшылдар мен педагогтер балалардың
өзіндік ой тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін репродуктивті және
эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясында
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін қамтамасыз етуі
мен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын қарастырды.
Ежелгі Греция мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде басқа
мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне көп көңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің
өз ой тұжырымын дамытуға ерекше мән беріледі.
Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық қызығушылығы мен
ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен еді. Ол
шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы оқыту әдісін
-эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды. Сократ білімді жай ғана
бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя отырып олардың ойлау қабілетін,
қызығуын арттырып, өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті. Эвристикалық
сұрақтарды алдын ала дайындай отырып танымдық белсенділікті оқыту құралы
ретінде қалыптастырады.
И.Гербарт танымдық қызығушылықты қалыптастыру - оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде Гербарт
адамның алуан салалы қызығуларын алады.
Адамдарға қызығулар айналасын қоршаған дүниесін танып білуге немесе
қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу -
эмпирикалық, бұл айналасын қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларын білуге
бағытталады, ойлауға негізделген ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу -
оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай білушілікті көрсетеді. Қызығудың
екінші тобына жататындар - симпатикалық қызығу, бұл жеке адамдар арасында
қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу -әр түрлі қоғамдық ұйымдардың
арақатынасын анықтайды; дінге қызығу -діни ұғымды күшейтеді. Осы түрлі
қызығу мектепке дейінгі балалардың меңгеретін білім мазмұнын анықтайды.
Қызығу (латынша негізі - мәні бар, маңызды) - адам ерекше сезінетін
қимылдың нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық қатынасы
деп анықтауға болады. Баланың танымдық қызығуы танымдық саласына
қатынасынан пайда болады. Оқуға, білуге деген қызығу танымдық
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі. Қ.Жарықбаев бұл жөнінде былай
деген: Ең алдымен, баланы бір әрекетке тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның
бұл әрекетке дайын екенін білу үшін қамқорлық жаса, осыны іске асыру үшін
барлық күшін салатынын және бала өзі қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса сол
әрекетті басқарып, бағыттап отыру керек. Балалардың танымдық қызығушылығы
олардың тәрбиесі ,білім сапасы мен даму деңгейіне байланысты ойлау
әрекетінің қалыптасуына тәуелді [15].
Танымдық қызығушылық ұйымдастырылған оқу іс әрекетінің барлық
саласында көрініс табады. Қазіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті
мәселелерінің біріне танымдық қызығуды жатқызамыз. Оның негізі оқу үрдісін
белсендіру жолдары мен мектепке дейінгі балалардың қызығуын дамытуды
ұсынады, оқытудың белсенді әдістері танымдық қызығуды дамытуды көздейді.
Ұйымдастырылған оқу іс әрекеттің қай түрі болсын қызығушылық уәждемеге
бағытталады. Білім беруді ізгілендіру баланың танымдық ой-өрісін кеңейтуді
негізгі орынға қояды.
Педагогтер, ақыл- ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясы
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін қамтамасыз етуді
және қоғамға, адамдарға дұрыс қарым қатынасын қалыптастыруды қарастырады.
Танымдық қызығушылық туралы анықтамаларға талдау жасай отырып
мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылық белгілері
анықталады. Оған мына үш белгі тән:
- танымдық қызығушылықтың қоғамдағы маңыздылық бағыты;
- танымдық қызыығущылыұтың интелектуалдық сипаты;
- танымдық қызығушылықтың реттеушілік сипаты;
Сондай ақ, танымдық қызығушылығын қалыптастырудың тиімділігі мынадай
жетекші факторлармен анықталады:
- балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу;
- ұйымдастырылған оқу іс әрекетте кеңінен енгізу;
- материалдарды айтып түсіндіруде жүйелік ұстанымын қамтамасыз ету;
- бірте-бірте күрделене түсетін тапсырмалар кешенін шешудегі қол
жеткен табыстарды нығайтуды қамтамасыз ету, т.б.
Ұйымдастырылған іс әрекет балалардың танымдық қызығушылығы нәтижесінде
жүзеге асады, ал танымдықты қалыптастыру негізінде балаларда танымдық
белсенділік қалыптасады. Демек, балалардың танымдык қызығушылығын
қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру - оқу үрдісін жетілдірудің негізгі
шарты.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда оқу
материалдарының маңыздылығы дәрежесіне қарай оның құндылығын анықтап,
тәрбие беру мен оқу үрдісін ұйымдастыра білудің маңызы зор.
Оқытудың мазмұнына фактілерден, әрекет тәсілдерінен басқа оқытудың шын
мазмұнымен бірге оқу үрдісіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасу қорын
құратын және балалардың осы мазмұнды игеруіне әрі оны өмірде қолдануына
қызмет ететін мәліметтер кіреді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық қызығушылықты қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:
- ұйымдастырылған оқу іс әрекетінде қатысушылардың екі жақты сипаты
әсері негізінде тәрбиеші мен баланың бірлескен әрекеті арқылы ,
- танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы ;
-танымдық қызығушылықты қалыптастыру арқылы ;
- әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы ;
- іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы ,
- ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
.
Мектепке дейінгі мекеме - әлеуметтік мәселелердің ішіндегі ең өзекті
мәселелердің бірі. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу-тәрбие жұмыстарына
жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігі туындайды. Қазақстанның болашағын
ойласақ, егемен еліміздің білім беру жүйесі мен мектептері қазіргі жағдайда
шығармашыл жаңа адамды қалыптастыру бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
.
Бұл білім стандартында балалардың белсенділіктерін дамытуды ескеріп, өзін-
өзі дамуына жағдай жасай отырып, міндетті деңгейлерін айқындау жұмыстары
жүргізілді. Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті үдерісінде тәрбиеші мен баланың
арасындағы қарым-қатынастың ролі ерекше. Тәрбиеші қызығушылық қабілетті
арттыра отырып, баланың шығармашылығын, белсенділігін, қабілетін,
қызығушылығын оятуға, дамытуға жол ашады.
Мектеп жасына дейңнгі балалардың танымдық қызығушылығын, дарындылығын
дамыту, тәрбиелеу — бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Баланың
қызығушылық қабілетін арттыру арқылы танымдық белсенділігін, қабілетін де
дамыту қажет. Қызығу - бұл адамның саналы әрекеті.
Қызығушылық қалай пайда болады? Баланың қызығуы үшін – оның көңіл-күйі
көтеріңкі, көңілді болуы тиіс. Бала бір нәрсеге қызығу үшін қызығатын
нәрселер адамға жағымды сезімдер тудыруы керек. Жалпы адамның қызығуы
бірнеше түрге бөлінеді. Қызығу туралы психологтар, педагогтар көптеген
еңбектерін жазып, дәлелдеген, зерттеген. Олар мыналар: Э.Парондайк, У.Мак
Дугал. Бұл ғалымдар қызығушылықты зерттеп, оның жемістерін де атап өтті.
Мысалы:
А) қызығушылық қабілетті арттыра отырып баланың белсенділігін оятуға;
Ә) бала бойында шығармашылық заңдылықтарды дамытып, тәрбиелеуге; т.б.
Шығармашылық - адамның өмір шыңдығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі.
Шығармашылық — адам бойындағы қызығушылықты қалыптастырып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі табуына
жәрдемдеседі. Адам әрдайым өзін жетілдіруге, ұмтылуға, өсуге қабілетті
болады, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
тәрбиенің ,білімнің ең негізгі мақсаты болып табылады деп - Қазақстан орта
білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында. Сонымен қатар қазақтың ұлы
ойшылдары да өз еңбектерініде адамның жеке басының қабілеттерінің дамуын
қарастырып, тиімді жақтарын пайдаланған. Кеңестік дәуірдегі психологтар мен
көрнекті ғалым педагогтар В.В.Давыдов 16, В.А.Крутецкий 17, Л.Р.Выготский
18, Л.В.Занков және қазақтың ағартушы ғалымдарынан А.Байтұрсынов 19,
М.Жұмабаев 20, Ж.М.Әбділдин, ҚБ.Жарықбаев 21, М.М.Мұқанов 22, Т.С.Сабыров
т.б. еңбектерін тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы мен практикасына қосқан
еңбектерін білеміз [23].
Танымдық ізденімпаздык, пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы
болмыс-бітімі болып табылады, ол - сезімталдық, танымдық және еріктік үрдіс
нәтижесі, танымдық уәж пен өз бетінше әрекет тәсілдерінің жиынтығы, танымға
деген тұрақты құлшыныс болып табылатын танымдық әрекетке бейімделуі.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
арттырудың негізі факторларына олардың өз мүмкіндігін сезінуі, балалардың
өз тандауымен жұмыс істеуі, оқу үрдісінде баланың өз әрекетінен
қанағаттануы; оларға тәрбиеші тарапынан қойылатын талап пен қабілеттерінін,
сәйкес болуы; тәрбиешінің өзіндік жұмысты ұйымдастыра алуы, т.б. жатады.
Бұл факторлар оқу мотивтерінің өрісін кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз
қалайды. Қабілеттер балаға дайын түрінде берілмейді, ол тәрбие ,оқыту
барысында жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу, білім алу қабілеттерінің өзі
баланың іс-әрекетінсіз пайда болуы мүмкін емес. Қабілеттердің деңгейі әр
балада әр түрлі болғандықтан, тәрбиеші танымдық тапсырманы беру кезінде оны
ескеруі тиіс.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығы - баланың жеке
дамуын қамтамасыз ететін, танымдық тапсырмаларды шешу кезінде игерілген
білімдер мен біліктерді іс жүзінде қолданылатын, ең бастысы, саналылықпен
білімдеріне, дағдыларына және интеллектуалдық бейімділіктеріне сүйеніп, өз
бетімен кәсіптік бағдар мәселесін анықтайтын және өзіндік шығармашылық ой-
өрісін кеңейте білуімен сипатталатын жеке тұлғаға тән қасиет.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын тәрбиелеу
,білім беру барысында дамыту үшін тәрбиеші тарапынан ұйымдастырушылық пен
дұрыс басшылық және оған балалардың өздері белсенділік танытпағы ләзім.
Ал балалардың жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны
қажетсінуі, ізденуі, бағдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл
жерде балалардың қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес балаға
белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге табиғат,
қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық
бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан
алғанда, ұйымдастырылған оқу іс әрекеттің сан түрлі әдіс-тәсілдерін
іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше. Сонымен
мектепке дейінгі жастағы балаларды тіл дамыту пәнін оқыту барысында
танымдық қызығушылығын қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасау керек:
-тәрбиеші ең алдымен топта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назарын бір нәрсеге аудару керек. Мысалы балалардың назарын шығармашылық
белсенділігін дамыту үшін үнемі тапсырма, жаттығу, ойын түрлерін ұсынған
жөн.
- шығармашылыкпен жеке-дара бала емес, топтың бүкіл
балалары ойласу үшін жағдай, мүмкіндік туғызу.
топта, ұжымда өзара шығармашылық қарым-қатынас,
шығармашылық ахуал орнату;
- тәрбиеші – бала үшін қарапайым ғана жан. Ал егер ол оқиға, сюжет
құруға, образ жасауда жазушылық шеберлік танытса, балалар ерекше елтиді.
Өздерінің күшіне деген сенім қалыптасады. Сондықтан тәрбиешінің
шығармашылықпен айналысуы және өзінің жазған дүниелері жөнінде
балалармен пікір алмасуы баланың танымдық белсенділігін дамытады.
- танымдық қызығушылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік,
ашықтық, бостандықты қамтамасыз ету;
- шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар: біреуі —сәтсіздікке
ұшыраймын, қолымнан ешнәрсе келмейді деген тыс қорқыныш сезімі, екінші -
өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі (не жазса да өзі ұнатпайды, кейде
өзін-өзі жек көріп кетеді), үшіншісі — жалқаулық. Ондай жағдайда баланы
құтқарудың жолдарын табу:
- баланың қызығушылықпен айналысуына топта, ойын үстінде, үйде қолайлы
жағдай туғызу;
- белсенділік бағытқа баланы жүйелі, саналы түрде
қалыптастырып отыру:
- тәрбиеші баланы белсенділіктің түрлеріне үйретіп, баулу үшін өзі де
қарулануы керек.
Тәрбиеші мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру үшін бағыт-бағдар беруде мыналарды ескеруі керек деп ойлаймын:
-шығармашылық тапсырмаларды балаға ұсынуда танымдық қызығушылығын
қалыптастыру жолдары көзделеді;
- білімді меңгертуде баланың танымдық қызығушылығын ұйымдастырылған
оқу іс әрекеті барысында дамыту.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр
саладағы қызғушылықгы алған. Адамдағы қызығушылықтар қоршаған дүниені танып
білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты. Қызығу туралы психолог
мамандар мынадай өз ой-пікірлерін жетік түсіндірген.
1) Қызығу мұқтаждықтан пайда болмайды.
2) Адамның қызығуларын соқыр сезімдерге теңейді.
3) Адамның қызығулары ерте кезден бастап нәсіл арқылы соқыр сезімдер,
инстинктер ретінде ата-анасынан баласына көшіп отырады.
4) Сыртқы дүниемен байланыспайды. т.б.
Қызығу білім беруде оку-тәрбие үрдісінде өте қажетті шарттар, яғни
мәселелер болып табылады.
Қызығудың мектепке дейінгі жастағы балалардың жақсы оқуына, оқығанын
ары қарай дамытуына, адамгершілігі мол, шығармашыл етіп тәрбиелеуіне ықпалы
зор.
Мектеп жасына дейінгі балалар әр нәрсеге еліктегіш, қызығушылықтары
соншалықты көрген нәрсесін қолымен ұстап, көзбен көргенше асығады. Сол үшін
мектепке дейінгі мекемедегі әрбір тәрбиеші балалардың ойынын ,
ұйымдастылылған оқу іс әрекетті тартымды, әсерлі, қызығушылығын артыру
арқылы ұйымдастыру жұмысын жолға қойса, онда біздің еңбегеміз жемісті болар
еді.
Таным теориясы – айналадағы қоршаған дүниенің адам санасында
бейнеленуін, танымның жалпы шарттары мен мүмкіндігін, білімнің шындыққа
қатынасын, қоғамдық тәжірибе негізінде жүзеге асатын таным үрдісінің
заңдылықтарын, оның негізгі түрлерін, әдістерін, жорамалдар мен теориялар
құру және дамытудың жолдарын зерттейтін психология ғылымының саласы.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық таным қызметін іске асыру
үшін, оған баланың қабілетін білген жөн.
Қабілет – баланың бір нәрсеге деген құштарлығы арқылы ашылады.
Қабілетсіз бала жоқ. Қабілеттілік нышан арқылы білінеді.
Баланы мектепке дейінгі мекемелерде оқытудың ерекшеліктері:
- тұрақты балалар тобы;
- әр баланың оқуын қадағалап бақылау, оған көмек көрсету;
- ұйымдастырылған оқу іс әрекет мазмұнын топта қабылдау.
Міне, осы ерекшеліктер баланың ұжымда білім алып, таным қызметінің
дамуына мүмкіндік береді.
Ұжымдарды ұйымдастыруда мына мәселелерді басшылыққа алған жөн:
- әрбір пән бойынша бөлек топтар құрылатындығы, бір пәннің
шеңберінде топтық құрамы жеке балалардың ілгері басуын ескере
отырып анықталуының қажеттігі;
. Ұжыммен орындалатын жұмысты ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да
маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістікке орналастыру да мектеп
жасына дейінгі балалардың өзін-өзі танытуларына, олардың өзіндік
қасиеттерін және осы кезеңдегі өзіндік мәнін қалыптастыруға әсер етеді.
Осы ұжымдық іс-әрекет негізінде балалардың арасында барынша белсенді
байланыс орнайды, қарым-қатынас жақарады, алға деген ұмтылушылық,
қызығушылық пайда болады.
Ұжымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыруда кеңесшіні сайлау мәселесі де маңызды,
яғни балалардың іс-әрекетін ұйымдастыруда өзін-өзі басқарудың психологиялық
құралдарын пайдалана алу қажет. Осылайша танымдық мәселелерді шешуде
негізінен мектеп жасына дейінгі балалардың өзара ықпалдастығы, қарым-
қатынасы, ынтымақтастығы, танымдық қызығушылық ерекшеліктері, танымдық
белсенділігі, алынатын ұжымдық танымдық іс-әрекет мына түрде көрініс табуы
мүмкін.
1. Ұжымдық жұмыс принциптерін ұйымдастыратын фронтальды жұмыс. Мұндай
жұмыстарды ұйымдастырудың тапсырмалар түріне проблемалық
жағдаяттарды талқылауда, мәтінді бірігіп отырып дәлелдеуді,
орындалатын жұмыстардың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып
әңгіме құрастыруды, түрлі- түсті суреттер бойынша бірігіп жұмыстар
жасауды, т.б. жатқызуға болады.
2. Ұйымшылдық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс. Оның
түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдар, топтық жұмыстарда
әңгімелесу, т.б.
3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардағы өзара тексерулер: -
орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру.
Міне осылардың негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық
таным іс-әрекетінің толық ұйымдастырылуын көрсетуге болады.Ұжымдық танымдық
іс-әрекет қажеттілік арқылы көрініс тауып отырады. Жаңа бір нәрсені білу
үшін әрбір бала өзінің тіршілік және рухани қажеттігін өтеп отырады. Міне,
осының әсерінен балада бір нәрсеге қызығу пайда болады. Ұжымда балаларға
ойлауды қажет ететін әр түрлі әдістерді қолдануды түсіндіріп көрсетеді,
оларға түрлі жаттығулар мен тапсырмалар бере отырып шеберлікті, дағдыны
бекітіп, шығармашылық қолдануды үйретеді. Тәрбиеші мен мектеп жасына
дейінгі балалардың осындай іс-әрекеттері ұжымдық іс-әрекетке айналады.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттің ұйымдастырылуының тағы бір көрінісі –
қызығушылық, яғни танымдық қызығу.
Мектеп жасына дейінгі баланың ұжымдық танымдық іс-әрекеттері оқу
үрдісінде жалғасын табады. Бұл жастағы балалар өте сезімтал. Оның сезімі
тәуелсіз және өте ашық болады. Бұл жастағы балалардың қиялы өте шапшаң,
фантазияға берілгіш келеді. Осы жастағы балаларды қандай да болсын бір
іске оп-оңай тартуға жеңіл. Бұл кездегі балалар қиын істерді құштарлықпен
орындайды. Балалар өте байқағыш, еліктегіш, әр нәрсеге үңіле қарайды, көп
нәрсе оларды ойлантады. Кеңестік психологтер зерттеулері бойынша 6- 7
жастағы баланы мектепке қатысты жағдайлардың барлығы қызықтырады: жаңа
адамдар , жаңа орын іс-әрекеттің жаңа түрі және т.б. балалар жасына
байланысты танымдық қызығу мәселелерін бірнеше ғалымдар өз еңбектерінде
қарастырған. Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығуы мынадай
көрсеткіштерге ие:
- қоршаған ортадағы құбылыстар мен объектілерге және іс-әрекет
сипатына қарай таңдамалы қатынас;
- танымдық үрдіс пен танымдық қызығушылықтың көрінуі;
- танымдық қызығушылықта еріктің болуы;
- танымдық қызығушылықтың жалпы сипаты;
- жаңаны білуге ұмтылысы;
- мектепке және басқаларға деген жағымды қатынас.
Қызығу жұмыстағы кемшілікті және қиындықты жеңуге көмектеседі, қол
жетпейтін нәтижелерге жеткізеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық қызығушылығын қалыптастыру, белсендіру, одан жан-жақты дамыған,
білімді, шығармашыл қайраткерді қалыптастыруға, ойшаң, эмоцияға бай, қарым-
қатынасшыл ұрпақты тәрбиелеуге көмектеседі.
Ұжымда балалардың жаңа өзара қарым-қатынастары қалыптасады. Мектекте
дейінгі мекемеде бірнеше аптадан соң мектеп жасына дейінгі балалардың
көпшілігінің ұялшақтығы, абыржуы жойылады. Балалар 1 партада отырған
көршілерінің мінез-құлқына байыппен қарай бастайды., өзін ұнататын немесе
мүдделері сәйкес келетін балалармен қарым-қатынас жасайды. Бағдарлаудың
алғашқы кезеңдерінде балалардың бір бөлігінде оларға тән емес белгілер
көріне бастайды (біреулерінде шамадан тыс тұйықтық, екіншілерінде -
әдепсіздік, үшіншілерінде – еріншектік т.б.). бірақ балалармен өзара қарым-
қатынасты орнату барысында әрбір оқушыны өзінің шын мәніндегі дара
ерекшеліктерімен көрінеді .
Мектеп жасына дейінгі балаларды өзара қарым-қатынасына тән белгі –
олардың достығы, әдетте өмірдің сыртқы мақсаттары мен кездейсоқ мүдделер
ортақтастығына негізделеді..
Психологиялық көзқарас тұрғысынан ұжым – баланың қоғамдық байланысы
қалыптасатын, оның психикалық дамуы жүретін қоғамдық организм. Кез келген
ұжымның оны әлеуметтік орта ретінде, тәрбие шарты және т.б. ретінде
сипаттайтын белгілермен бірге балар ұжымында біз кемелденіп бітпеген,
қалыптасып келе жатқан жеке адамдармен істес боламыз.
Балалар ұжымының айрықша ерекшелігі – ересектердің балаларды
біріктірген кезде, олардың қатынастарын құрған кезде көздеген
мақсаттарының бағыттылығында.
Балалар ұжымын ұйымдастыруда балалардың өздерінің қарым-қатынасқа
деген қажетсінуі мен үлкендер алға қойған міндеттердің арақатынасы ерекше
маңызды... балаларды қоғамдық маңызды міндеттерді шешуге белсенді қатыстыра
отырып, ұжым жеке адамды дамыту үшін кең мүмкіндік ашатын қарым-
қатынастардың сан түрлі формаларына өріс жаюын қамтамасыз етеді. Бұл
жағдайда балалардың ұжымды тек сырттай лайықты деп қабылдамауының
психологиялық маңызы зор.
Балалар ұжымының әлеуметтік-психологиялық ерекшелігі мынада: үлкендер
ұйымдастырған балалар бірлестіктері қоғамның осы типке тән қарым-
қатынастардың үлгісін жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан да ұжым ішіндегі
балалардың өзара қарым-қатынасының олардың жеке басын қалыптастыру үшін
шешуші маңызы бар. Дамыған ұжымға баланың қарым-қатынасының өріс алған
жүйесі, оның басқа адамға ерекше қарым-қатынасы іс-әрекет пен балалардың
қарым-қатынасының сипатын сапалы өзгертуге негізделген ұзақ үрдіс.
Дамыған ұжым өзінен-өзі дүниеге келмейді. Оның қалыптасуы, дамуы
мектепке дейінгі мекемеде басталады, ал түп тамыры одан да гөрі ертерек
неғұрлым сәбилік шақта болады. балалар ұжымын дамыту дәрежесі балалардың
өзара қарым-қатынастарының дамыту деңгейлерімен және сипатымен анықталады.
Балалардың қарым-қатынасының өріс алған жүйесін құрудың негізі – танымдық
қызығушылықтың мақсатты бағытта ұйымдастыру болып табылады.
Мектепке дейінгі балалар ұжымының тәрбиелеу мүмкіндіктері мыналармен
байланысты:
1) балалар әрекетінің мазмұнымен;
2) бұл ұжым қаншалықты таным іс-әрекетінің субъектісі ретінде
болатындығымен;
3) танымдық қызығушылық процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-
қатынастардың жүйесімен айқындалады.
Барлық ұжым мүшелеріне әрбір бала үшін орнықты жағдай туғызатын
қамқорлық қарым-қатынас ұйымдастыру аса маңызды іс.
Мектеп жасына дейінгі балаларды ұжымдық танымдық қызыңушылықты
ұйымдастыру – ол аса маңызды мақсаттардың бірі. Мұны жүзеге асыру
балаларды қарым-қатынастыққа, еркіндікке, шығармашылыққа, жинақылыққа,
танымдық-шығармашылық деңгейін көтеруге, қабілеттерін дамытуға, жеке тұлға
ретінде қалыптасуына, толыққанды ұжымның құрылуына үйретеді, бейімдейді.
Осының барлығының негізінде әрбір баланың меніз-құлқы өзгеріп, ерік-жігер
мен ақыл-ой қабілетінің даму дәрежесі жоғарылап, шығармашылығы артып,
қабілеті көтеріледі. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер балаларды
ізденімпаздыққа, санылы түрде мақсат қоюына, өздерінің іс-әрекеттерін
бағыттап отыруға тәрбиелейді. Ұжымдық танымдық қызығушылық белсенділікпен
тығыз үш байланыста болады. Танымдық қызығушылықтың негізгі бөлігін мынадай
белгілі шарттар мен көрсеткіштердің жиыны арқылы көрсетуге болады.
Сонымен танымдық қызығушылық балаға бірден-бір әсер ететін түрткі,
яғни баланың ұжымда жұмыс істей алуына өзіндік үлесі зор Ұжымдық таным
теориясының психологиялық негізінде жеке адамның жан-жақтылығы,
қызығушылығы, қарым-қатынас деңгейі, ес, сөйлеу, ұйымдастырушылық қабілеті,
өз ойын еркін жеткізе алуы, жігерлігі, белсенділігі, іс-әрекеті, сондай-ақ
психикалық процестеріне, таным процестеріне ерекше көңіл бөлініп
қарастырылды. Мектепке дейінгі балалар ұжымы – мектептің ұйымдасқан бір
формасы. әрбір бала осы ұжымның мүшесі, сондықтан да мектепке дейінгі
ұжымдық іс-әрекеттің мақсатын таңдауға нақтылы қатысып, оны өмірде іске
асырып, көпшілікітің пікіріне ұйымдастырып оқыту қажет. Сондықтан да
ұжымдық таным іс-әрекеттерін әрбір ұйымдастырылған іс әрекетте пайдалану
маңызды екені бәрімізге айғақ.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің ұйымдастырылуы ең алдымен
балалардың белсенділігіне байланысты. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық белсенділіктерін қалыптастыруда танымдық қызығушылықты
ұйымдастырудың барлық түрлері, балаларда қалыптасатын танымдық дербестіктің
бөліктері ескеріледі. Балалардың танымдық дербестігін ұйымдастырудың
негізгі құралы – балалардың танымдық іс-әрекетін жандандыру болып табылады.
Танымдық белсенділіктің қалыптасуының дәрежесі баланың әр түрлі
тапсырманы орындауымен, жұмыс істеу алу қабілетімен, жұмыс істей алу
деңгейімен анықталады.
Ұжымдық танымдық қызығушылық оқытудың тәрбиелеу жағына
тиімділігін арттырады, тұлға аралық қатынастарды қалыптастыруға оң әсер
етеді, топта қолайлы орнатуға және ұжымдық психологияның қалыптасуына
көмектеседі. Балаларда ұжымдық жұмыстар барысында достық және ұжымдық
сезімдер қалыптасады. Топта ұжыммен орындалатын жұмыстарды жүргізу
адамгершілікті оңды қатынастар бойына тәжірибе жинақтауға мүмкіндік жасап,
қоғамдық бағыттылықпен шығармашылық даралаудың бірлігінде оларды
қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.
Ойын барысында ұйымдастырылған оқу іс әрекетін осылайша ұйымдастыру
балаларды бір-бірімен араласуына жағдай жасайды, балалардың ұйымдастырылған
іс әрекет еңбектерінің өнімділігін арттырады, ұжымның және ондағы әрбір
баланың субъекті позициясының қалыптасуына көмектеседі.
Ұжымдық танымдық қызығушылық тұлғаны дамыту барысында пайда болатын
қарама-қайшылықтарды шешудің барысынша тиімді құралы болып табылады, яғни
іс-әрекетті өз ретімен реттеу механизмі және кері байланыс табысты
қалыптасады. Ұжымдық танымдық қызығушылықтың педагогикалық
ұйымдастырылуының тағы бір жолы – ол балалардың ойлау қабілетін
қалыптастырудың дидактикалық жолдары болып табылады.
Балалардың өзіндік ойлау қабілетін дамыту үшін қажетті шығармашылықтық
жұмыстар өте қажетті болып саналады. Шығармашылықтық жұмыстар әр түрлі
болып бөлінеді, дағдыны және шеберлікті қолданып қана қоймай, сонымен бірге
ойлау қызметінің негізгі тәсілдерін және оқытудың үрдісінде меңгерілген
ғылыми таным әдістерінде пайдалануға мүмкіндік береді.
1 балалар алған білімдерін бірлікте, ұйымдасқанда көрсете білулері керек.
2 балалардың қйымдастырылған оқу іс әрекеті барысында танымдық
қызығушылықтарын қалыптастыру қажет.
3 ең алдымен таным іс-әрекеттерін ұйымдастырып алып, содан соң
балалардың ептілігі мен ынталығын атқара алуларына жағдай туғызуы қажет.
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқу- таным іс-әрекеттінің
жоғарыда көрсетілгендей ұжымдық таным іс-әрекеттерін ұйымдастыруда ең
бірінші, маңызды орынға тәрбиеші ие болады.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты қалыптастыруда тәрбиеші балалардың
бойынан ең бірінші – қызығушылықты, танымдық белсенділікті, танымдық
шығармашылықты, танымдық ойлау қабілетін, осыдан барып танымдық іс-
әрекеттерді көре алуы тиіс. Міне сонда ғана тәрбиеші танымдық
қызығушылықты ұйымдастыра алады.
Баланың ғылым негіздерін оқып-үйренуге және оларды өмірде қолдана
білуге қажетті қабілеттері оқу іс-әрекеті үрдісінде қалыптасады. Баланың
танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін оның іс-әрекетін
белсенді ету жұмысын ұйымдастыру керек. Баланың жан-жақты дамуы тек ұжымдық
танымдық қызығулар негізінде жүзеге асады және мақсатты болады.
Кез келген адамға тән әрекет болады. Сондай-ақ бала танымдық
қызығушылық негізінде мыналар әрекеттер жасайды: білім алады, қосымша
ертегілер тыңдайды , оқиды, тапсырмалар орындайды, есептер шығарады т.б.
Осы әрекеттердің барлығы психикалық үрдістер түрінде көрініс береді:
сезіну, қабылдау, ойлау, еске түсіру, көз алдына елестету т.б. баланың
танымдық қызығушылығын белсенді ету – оның ойлау қабілетін күшейту. Осы
мәселенің маңыздылығын көрсеткен көрнекті психолог С.Рубенштейн
төмендегідей түрде түсіндіреді: Оқытудың негізгі мақсаты тәлімгердің ойлай
білуін тәрбиелеу болып табылады. Бұл жағдайда ол бұрыннан белгілі емес
құбылыстар арасындағы жаңа тәсілдерді аша алады, құбылыстардың ішкі
құпияларына қатысты мәселелерді шеше алады Баланың танымдық қабілетін
дамыту арқылы оқып-үйренуге, ұжымдасуға деген жағымды мотив қалыптасады.
Бұл мотив танымдық тапсырмаларды орындап қана қоймауы керек, сонымен қатар
балада сол тапсырмаларды орындау ынтасы, тапсырманы орындауға қызығу және
шешілген тапсырманың нәтижесін көру қуанышы пайда болуы керек. Баланың
танымдық қызығушылығын белсенді ету үшін ең алдымен олардың ойлау іс-
әрекетін пәрменді ету керек. Баланың ойлау іс-әрекеті 3 деңгейден тұрады:
1) түсіну деңгейі
2) қисынды ойлау деңгейі
3) шығармашылық ойлау деңгейі.
Түсіну – тәрбиешінің іс-әрекет негізінде берілетін әрекет. Балаларға
жаңа материалды берген кезде, онда талдау, абстракциялау, жалпылау,
анықтау, салыстыру, қорытындылау және т.б. ой операциялары болып жатады.
Аталған ой операциялары көмегімен бала тәрбиешінің оқу материалының
қисынын, дәлелділігін бақылап отырады. Баланың ой белсенділігі оның өз
бетімен тақырыпты оқып-үйренгенде күшейеді. Ол тақырыптың тек мазмұнын
ғана ұғып қоймауы керек, сонымен қатар тақырыптағы баяндалған мәселелердің
ең маңыздылығын бөліп ала білуі, қарастырылған деректік шындыққа
жанасымдылығын, негізділігін және ой қорыту қисынын байқай білуі керек.
Қисынды ойлау деп баланың танымдық тапсырмаларды ұжымдаса орындау
үрдісін айтамыз. Танымдық қызығушылық бала оқып-үйренетін құбылыстар мен
нысандарды таңдай алулары қажет. Сондықтан да баланың танымдық
қызығушылықтарын одан әрі дамыту үшін көптеген тапсырмалар берулері қажет.
Шығармашылық ойлау кезінде тәрбиеші өзінің алған білімдер жүйесін
бұрыннан таныс емес құбылыстар мен нысандарға қатысты мәселерді шешуде
мақсатты түрде қолданады.Танымдық қызығушылық деңгейі өзіндік ұжымдық іс-
әрекетінде, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Психологиялық көзқарас тұрғысынан ұжым баланың қоғамды байланысы
қалыптасатын, оның психикалық дамуы жүретін қоғамдық организм.
Балалар ұжымының айрықша ерекшелігі - ересектердің балаларды
біріктірген кезде, олардың қатынастарын құрған кезде көздеген мақсаттарының
бағыттылығында.
Балалар ұжымын ұйымдастыруда балалардың өздерінің қарым-қатынасқа
деген қажетсінуі үлкендер алға қойған міндеттердің арақатынасы ерекше
маңызды.
Балалар бірлескен танымдық қызығушылықтың алуан түрлері - неше
түрлі бірлестіктері болады. Ұжымда танымдық қызығушылықты қалыптастырудың
негізгі бір жолы қарым-қатынастың жоғары болуы. Мектепке дейінгі
мекемелерде көптеген үйірмелер болады. Мысалы, (көркем өнер, спорт, би,
т.б.). міне осы үйірмелер негізінде танымдық қызығушылық жүзеге асады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
мыналармен ерекшеленеді:
1. ұжым қаншалықты тұтас танымдық іс-әрекетінің; субъективті
болатындығымен;
2. балалардың танымдық қызығушылық мазмұнымен;
3. танымдық қызығушылық процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-
қатынастардың жүйесімен айқындалады.
Балаларды жалпы бір тұтас, көп салалы ұжым құратын тұрақты және
уақытша ұжымның бірлестіктерінде ұйымдастырылатын танымдық іс-әрекеттің әр
түріне бір мезгілде енгізудің маңызы зор, себебі, бұл мектеп жасына дейінгі
балалардың жеке мүддесіне қосымша жаңа баға беріп, оны қоғамдық мәнді
міндеттерді шешуге бағдарлап қоймай, балалардың сан алуан қарым-
қатынастарын жетілдіреді. Топта әрбір бала неғұрлым белсенді позиция
ұстайтындай мүмкіншілік алатын ситуация жасалады, балалардың танымдық
қызуғышылығын кеңінен және іс жүзінде дамытатын жолдар пайда болады.
Әрбір баланы біртұтас қоғамдық маңызды міндеттерді шешудегі жеке
нақтылы ұжымның мақсаттарының өзара тәуелділігін ойластырып құрудағы,
арнайы берілген көп салалы жүйедегі дамытылған пайдалы танымдық іс-әрекетке
бағдарлы қатынастыру өте маңызды.
Балалар ұжымы дамушының мақсатын, іс-әрекеттің мазмұнына, тәртібіне,
балалардың арақатынасы тәуелділігіне байланысты ажыратылады.
Балалар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ. Сондықтан тәрбиеші топ
өмірін ұйымдастыру үшін жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап танымдық іс-
әрекетінің барысында орындалуға тиісті міндеттер. Талап қою балаларды мінез-
құлық нормасына үйрету, қабілеттерін дамыту, ойларын ұшқырлау, зейінді
болуға үйрету, зеректік пен нақтылыққа үйрету. Жалпы ұжымда – танымдық
белсенді, ынталы, қызығушылығы жоғары, қабілетті балаларға сүйену қажет.
Ұжымда тәрбиешінің негізгі қызметі – балалардың ұжымдық танымдық
қызығушылығын қалыптастыру, оларды әр түрлі іс-әрекет түрлеріне қатыстыру.
Ұжымда танымдық қызығушылықты дамытқан кезде белсенді топпен жұмыс
істеудің маңызы зор. Ұжымда бала танымдық қызығушылықты қалыптастыру үшін
мысалы, әрбір ұжым мүшесіне көмектесу, оқу, іс-әрекеттерді бақылау,
зейінді, ойлауды, қиялды дамыту.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты ұйымдастыру, баланың жеке басын
қалыптастыруға мақсатты түрде ықпал жасайтын құрал.
Ұжымдағы танымдық қызығушылықты қалыптастырудың негізгі принципі – іс-
әрекеттердегі балалардың қызығушылығы мен өздерінің шешім табулары болып
табылады.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты қалыптастырудың жүйесін мына түрде
көрсетуге болады.
Ұжымдағы танымдық қызығушылықтар нәтижелі және қызықты дамуы үшін мына
әдістемелерді қолдануға болады:
Ұжымдағы танымдық қызығушылықты рольдік ойындар арқылы да
қалыптастыруға да болады:
Ұжымда балаларға кімнің немесе ненің ролі деген сұрақ қойылады?
Балалар қандай да бір адамның, әртістің, немесе жан-жануарлардың бейнесін
өзінің іс-әрекеттері, мимика, сөйлеуі т.б. арқылы келтіріледі. Бұл ойын
балалардың шығармашылық ойлауын, байқағыштығын, зейінділігін, қиялын,
шығармашылық қабілетін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың ұжымдық танымдық қызығушылығы топта
және топтан тыс уақытта дамиды. Оқу процесінің негізгі түрі –
ұйымдастырылған оқу іс әрекеті. Ұйымдастырылған оқу іс әрекетте балаларды
ұжымдастыра отырып олардың танымдық іс-әрекеттерін (оқу, еңбек, ойын)
дамытады
Ал бос уақытта, яғни мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық
танымдық қызығушылығы – серуен, ойындар, көңілді ұлттық мерекелер,
эстафеталық жарыстар негізінде жүзеге асады. Ұйымдастырылған іс әрекет
барысында, бос балалар ұжымдаса отырып жұмыс істесе, танымдық
қызығушылығы біршама дамиды. Тәрбиешілер бірлесе істейтін жұмыс түрлері
мыналар
- логикалық тапсырмалар, есептер;
- қызықты сұрақтар;
- сурет салу;
- Жеті өнер үйірмесі;
Алайда бұл істер күнделікті тәжірибеде көрініс таба бермейді. Мектеп
жасына дейінгі ұжымдық танымдық қызығушылығын қалыптастыратын тәрбиеші
болғандықтан, ұжымдық танымдық қызығушылық мақсатын таңдауға нақтылы
қатыстырып, оны өмірде іске асырып, көпшіліктің пікірін ұйымдастырып отыруы
қажет.
Тәуелсіз мемлекетіміздің болашағын дайындауда, олардың
дүниетанымын, өмірлік бағдарын кеңейтіп, жан-жақты жетілген азамат етіп
шығару талабы тұр. Көп уақыт орта білім беретін мектептің негізгі міндеті —
білім беру, дағды мен біліктерін қалыптастыру болып келсе, қазіргі мектепке
дейінгі мекеменің негізгі міндеті — біршама күрделі ойы ұшқыр, шығармашылық
қабілеті жоғары, өмірге икемді, жан-жакты дамыған жеке басты тұлға
тәрбиелеу. Әр заманның ұсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан
қалмай, ілгері жүру - ұлы мұрат. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің
өзіндік үлттық ерекшелігі қалыптасуды Елбасының халыққа арнаған Қазақстан
2030 жолдауындағы негізгі идеяларды іске асырудағы білімнің басты
миссиясын балалардың қазақстандық патриотизмге, шығармашылық жағынан
дамыған жеке тұлға, реформаға белсене қатысушы ретінде тәрбиелеу деп
есептейміз [7] .
XXI ғасырда Қазақстанның Орта Азия барысына айналуын елестету үшін
бүгіннен бастап жас ұрпақтың бойына ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық,
тәкаппарлық, тектілік пен білімділік, шығармашылық қасиеттерін, танымдық
қызығушылығын қалыптастыруымыз керек.
1.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын дамыту
ерекшеліктері.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпаққа ғылыми негізде білім беру шығармашылық белсенділігін дамыту
міндеттері туындайды. Білім мазмұнын жаңарту, үздіксіз білім беру жүйесін
дамыту өмірдің өзі талап етіп отырған бүгінгі күннің обьективті заңдылығы.
Болашақ маманның кәсіби ынта ықыласы, белсенділігі мен шығармашылық
қабілеті білім беру мекемелерінің алдында тұрған үлкен міндет екені
мәлім. Уақыт талабына сай баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру үшін
оқытудың жаңа ақпараттық техникасын пайдаланған жөн.
Психологтардың зерттеулерінде деп Ж.Аймауытов оқу іс-әрекетінің
негізгі құрылымы-оқу мақсаты мен оқу әрекеттерінен тұрады. Оқыту арқылы
баланың қызығушылғын қалыптастырудағы көзделетін басты мақсаттарды саналы
түрде меңгеруге баулу. Танымыдық қызығушылықтың басты мақсаты-оқыту мен
тәрбиелеу арқылы ұлттық және әлемдік тәлім нәрімен сусындаған, болашақ
халық игілігін жасайтын білімді де білікті маман тәрбиелейтін бағыт-бағдар
беру. Ал, балалардың танымдық деңгейін көтеру, белсенділік қабілетін
дамытуға жағдай жасау, салауатты өмір салтын насихаттау болып табылады.
Сондықтан ұшқыр ойлы, жаны сұлу, шығармашыл, белсенді ойлай білетін дара
тұлғаны тәрбиелеу біздің міндетіміз [24].
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-
экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеттері, мазмұны
өзгерді. Бұл өзгерістер жаңа әдіснамалық жүйені жасауда дәстүрлі оқыту
үдерісіне жаңашылдық сипатта қайта қарап, оқытудың жаңа технологияларының
табиғатын түсіне отырып, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің
қажеттігін негіздейді. Айтылған мәселенің басты ерекшелігі оқытудың
нәтижесін алдын-ала болжап, оқушылардың білім алуы барысында іздену-зерттеу
және өз бетімен білім алу жүйесін, алған білімін өмірдің жаңа жағдайларында
пайдалана білу арқылы танылады. Бұл, оқушылардың танымдық қызығушылығын
арттыруды талап етеді.
Елімізде оқушылардың танымдық қызығушылығын, ізденімпаздығын,
белсенділігін қалыптастыру мәселесіне байланысты соңғы кездері
зерттеулердің мынадай бағыттары дамып келе жатқанын атап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1 мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың теориялық мәні
1.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 МЕКТЕП ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
2.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу
үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана
жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз
үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау
машығын меңгеруге дайын болуға тиіс [1].
Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың
функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі
заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды. Еліміз егемендік алып,
тәуелсіз мемлекет ретінде дүниежүзілік қауымдастыққа танылып, жаңа
демократиялық қоғамның дүниеге келуі Қазақстанда педагогика ғылымының жаңа
бағытта сипат алуына кең жол ашып берді. Елбасымыз Н.Назарбаевтың
Қазақстан-2030 бағдарламасында, Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында, 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
республиканың әлемдік білім кеңістігіне енуін ескере отырып, білім берудің
мазмұны мен оқытудың барлық әдістемелік жүйесін қайта қарау қажеттілігін
атап, білім берудің жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің
міндеттері атап көрсетілген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі саясатымен мақсатының
бірі - жан-жақты, білімді, шығармашылық қабілетті, танымдық қызығушылығы
жоғары жеке тұлғаны қалыптастыру. Дарынды, білімді жастар ғана
егемендігіміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
дамуына үлес қоса алады [2 3 ].
Білім беру мен оқыту теориясының әдіснамалық негізі - таным теориясы
және бала тұлғасын жан-жақты және үйлесімді қалыптастыру туралы ілімі болып
табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты
болып саналады.
Еліміздің психология және педагогика саласындағы ғалымдардың,
мамандардың назарын аударып отырған мәселелердің бірі – мектепке дейінгі
балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру болып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында білім берудің мемлекеттік
стандартына сәйкес мектептегі, балабақшадағы оқыту мен тәрбиелеу маңызы
түбегейлі өзгеріп, бірінші кезекке бұрынғыдай баланы пәндік білім, білік
және дағдылардың белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, баланың танымдық
қызығушылығын дұрыс және тиімді ұйымдастыру негізінде жеке бас тұлғасын
қалыптастыру мақсаты алға қойылып отыр. Білім беру және оқыту теориясының
балаларды оқыту мәселесіндегі талаптарының бірі танымдық қызығушылық пен
саналылық. Бұл талаптың орындалуы мектеп жасына дейінгі балалардың оқу
материалын түсінуге, өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен
қосымшасын анықтауға, алған білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз
пікірлерінде оларға сүйенуге ұмтылысынан көрінеді. Білімді саналы меңгеру
өз бетімен жаңа білім алуға мүмкіндік беретін ақыл-ой еңбегінің өзіндік
тәсілдерін игермейінше іске аспайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың белсенді танымдық қызығушылығының
көздейтін мүддесі - білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету
қарқынын үдету негізінде дамыту. Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі
балалардың алған білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі
болып табылады.
Даму дегеніміз, ең алдымен, адам организміндегі физиологиялық және
психологиялық сапалық өзгерістер. Даму - жеке адамды жетілдірудің өте
күрделі және диалектикалық үрдісі, Ал жеке тұлғаның дамуына балалардың
танымдық қызығушылығын арттыру қазіргі заман талабына сай оны оқу үрдісінде
жетілдіру болып есептеледі.
Танымдық қызығушылық– баланың оқуға, білімге, ғылымға деген ынта-
ықыласы мен құштарлығының ерекше көрінісі. Қызығушылық баланың әрекеті және
пәнімен қосылғандағы дәрежесін анықтайды. Қызығушылықтың ең жоғарғы
көрінісі: баланың алған тәрбиесін, білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі
пайдалана білуінде.
Қызығушылыққа байланысты әлеуметтік-педагогикалық көзқарас ежелгі
дәуірден бастау алады. Оның көрнекті өкілдеріне. ежелгі грек ойшылдары
Сократ, Платон, Аристотель жатады. Олар белсенді және өз бетімен білім
алуының маңыздылығын, жетістіктері мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды
екендігін негіздеген. Олардың пікірінше өзіндік іс-әрекет нәтижесінде
балада қанағаттану, қуаныш сезімі оянып, білімді игеруге белсенділігі
артады. Бұл пікірлер көптеген ғасырлар бойы педагогтердің талдау нысанасы
болды.
Мұндай психологиялық-педагогикалық көзқарасты Ы.Алтынсаринның 4 ,
К.Ушинскийдің 5 еңбектерінде көре аламыз. Ы.Алтынсарин оқыту арқылы өз
бетінше білім көтеруге жол бастауда, ой-әрекетін жаттықтыруда мұғалімнің,
тәрбиешінің оқу-тәрбие жүйесіндегі рөліне айрықша орын берді.
Ы.Алтынсаринның пікірінше, педагогтердің жұмысындағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің , тәрбиешінің ең жақсы оқыту , тәрбиелеу әдістерін таба білуінде
[6].
Л.В.Артемова танымдық қызығушылық мәселесіне мән беріп, өз бетінше
жұмыс - оқытуды жетістікке жеткізудің бірден-бір жолы деп есептеді 7.
Ол тәрбиешінің жұмысын ескере отырып, баланың қызығушылығын дамыту
мақсатында ұйымдастырылған дербес бақылау мен тәжірибе өткізу.
көрнекіліктер дайындау сияқты жұмыстардың маңыздылығына тоқталды.
К.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет балаларлардың өзіндік жұмысына
философиялық және психологиялық-педагогикалық талдау жасайды.
Қоғам дамуының жаңа кезеңінде қоғамның барлық саласында күрделі
өзгерістер жүрді. Қоғамның оқу-ағарту, білім беру саласындағы өзгерістер
жеке тұлғаны қалыптастыруға, оқу үрдісінде тиімді әдіс-тәсілдерді
іздестіруге, баланың шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін дамытуға,
адамгершілік пен салауатты өмір салтын берік ұстануға бағытталады.
Қазіргі кезеңде баланың танымдық қызығушылығын дамытудың тиімді
жолдарының бірі - баланың өзіндік жұмысы. Т.Сабыров 8, М.Құдайқұлов 9,
А.Әбілқасымованың 10 жастардың өздігінен білім алу әрекеті жайлы,
С.Ұзақбаева 11, Б.Мұқанова 12, А.Ильясова.О.Сыздықов , т.б. оқыту
мәселесін жетілдіру жөнінде жазған еңбектері т. б [14].
Қазіргі кезде ұйымдастырылған іс әрекет барысында балалардың
танымдық қызығушылығын дамыту мен жетілдіру жолдары бүгінгі
күннің өзекті мәселесі болып отыр, сондықтан да диплом жұмысымыздың
тақырыбын Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру деп алуымызға себеп болды.
Зерттеу нысаны: Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың жолдарын теориялық, әдістемелік тұрғыдан негіздеп,
практикада қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
- Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық мәселелерін қарастыру;
- Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру ерекшеліктерін
анықтау;
- Мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
жолдарын нақтылау;
- Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін
ұйымдастыру оқу іс әрекетінде қолдану;
- Тіл дамыту пәні арқылы балалардың танымдық қызығушылығын
ұйымдастырылған оқу іс әрекеті барысында қалыптастыру.
Зерттеу пәні: тіл тамыту
Зерттеу әдістері: Оқу стандарты, білім тұжырымдамасы және теориялық
негізде жазылған еңбектердегі педагогикалық – психологиялық әдебиеттердің
мазмұнын ашу, озық педагогикалық еңбектерге талдау жасау.
Диплом жұмысы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады.
1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
1.1 Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың педагогикалық-
психологиялық мәселелері.
Мектеп дейінгі мекемеде балалардың ойлау дәрежесі мен дербес іс-
әрекеттегі белсенділігінің қалыптасуына жан-жақты жағдай жасап, мектепке
дейінгі мекемеде берілетін ғылыми білім сапасын жаңа заман талаптарына сай
іріктеу мен меңгерту міндеттері олардың оқу-танымдық іс-әрекетін
қалыптастыруға тікелей байланысты. Осы күнге дейін, негізінен эмперикалық
деңгейде қалып келген дәстүрлі оқыту жүйесі мен заман талаптары арасында
пайда болған диалектикалық қарама-қайшылық мектепке дейінгі мекемеде
оқытудың жаңа сапалық деңгейін қажет етуде. Баланы даяр білімді қабылдаушы
объект емес, білімді өз бетімен ізденуші субъект ретіне қарау мақсатында
оқыту жүйесін лайықтаудың қажеттігі артуда. Осыған орай мектепке дейінгі
мекемеде берілетін білім мазмұнын жаңарту, оқытуды белсендірудің жаңа
әдістемелік жүйесін жасау, ең алдымен, әрбір баланың жан-жақты жетілуіне,
ойлау белсенділігі мен ізденімпаздығының қалыптасуына, нәтижесінде
шығармашыл жеке тұлғасының ақыл ойын қалыптасуына қызмет етуі тиіс.
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші
рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің
қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың
материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім – таным
теориясы деп аталады.
Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбірлі айырмашылығы: ол -
білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы ұстанымдарын, объективтік
қатынастарды қалыптастыру. Таным, ол әрекеттің мақсаты мен түрткісін
анықтайтын тұлғаның ақпараттық қорын құрайтын қоғамдық-тарихи үрдіс
философиялық категория болып табылады. Философиялық сөздікте: таным –
заттардың эмоциялық мазмұнын немесе ақиқатты табу мақсатындағы заттардың
күйін, жағдайын меңгеру болып табылады. Педагогикалық сөздікте таным –
әлем туралы шынайы білімдерді алуға деген субъектінің шығармашылық іс-
әрекеті деп жазылып, сыртқы орта туралы ақпарат алу тұрғысынан берілген.
Танымдық қызығушылық - баланың білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Танымдық белсенділік танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж
және әрекетті орындаудың тәсіл-амалдарынан тұрады. Танымдық белсенділіктің
негізінде балаларда танымдық қызығу, танымдық ізденімпаздық қалыптасады.
Танымдык, қызығу ұғымы және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар,
психологтердің, әдіскерлердің көптеген ғылыми зерттеу еңбектері арналған
Бұл мәселенің кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан
бастау алады.
Көне замандағы дәуірдің өзінде-ақ ойшылдар мен педагогтер балалардың
өзіндік ой тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін репродуктивті және
эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясында
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін қамтамасыз етуі
мен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын қарастырды.
Ежелгі Греция мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде басқа
мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне көп көңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің
өз ой тұжырымын дамытуға ерекше мән беріледі.
Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық қызығушылығы мен
ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен еді. Ол
шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы оқыту әдісін
-эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды. Сократ білімді жай ғана
бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя отырып олардың ойлау қабілетін,
қызығуын арттырып, өз ой тұжырымын жасай білуге үйретті. Эвристикалық
сұрақтарды алдын ала дайындай отырып танымдық белсенділікті оқыту құралы
ретінде қалыптастырады.
И.Гербарт танымдық қызығушылықты қалыптастыру - оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде Гербарт
адамның алуан салалы қызығуларын алады.
Адамдарға қызығулар айналасын қоршаған дүниесін танып білуге немесе
қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу -
эмпирикалық, бұл айналасын қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларын білуге
бағытталады, ойлауға негізделген ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу -
оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай білушілікті көрсетеді. Қызығудың
екінші тобына жататындар - симпатикалық қызығу, бұл жеке адамдар арасында
қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу -әр түрлі қоғамдық ұйымдардың
арақатынасын анықтайды; дінге қызығу -діни ұғымды күшейтеді. Осы түрлі
қызығу мектепке дейінгі балалардың меңгеретін білім мазмұнын анықтайды.
Қызығу (латынша негізі - мәні бар, маңызды) - адам ерекше сезінетін
қимылдың нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық қатынасы
деп анықтауға болады. Баланың танымдық қызығуы танымдық саласына
қатынасынан пайда болады. Оқуға, білуге деген қызығу танымдық
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі. Қ.Жарықбаев бұл жөнінде былай
деген: Ең алдымен, баланы бір әрекетке тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның
бұл әрекетке дайын екенін білу үшін қамқорлық жаса, осыны іске асыру үшін
барлық күшін салатынын және бала өзі қимылдайтынын, ал тәрбиеші болса сол
әрекетті басқарып, бағыттап отыру керек. Балалардың танымдық қызығушылығы
олардың тәрбиесі ,білім сапасы мен даму деңгейіне байланысты ойлау
әрекетінің қалыптасуына тәуелді [15].
Танымдық қызығушылық ұйымдастырылған оқу іс әрекетінің барлық
саласында көрініс табады. Қазіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті
мәселелерінің біріне танымдық қызығуды жатқызамыз. Оның негізі оқу үрдісін
белсендіру жолдары мен мектепке дейінгі балалардың қызығуын дамытуды
ұсынады, оқытудың белсенді әдістері танымдық қызығуды дамытуды көздейді.
Ұйымдастырылған оқу іс әрекеттің қай түрі болсын қызығушылық уәждемеге
бағытталады. Білім беруді ізгілендіру баланың танымдық ой-өрісін кеңейтуді
негізгі орынға қояды.
Педагогтер, ақыл- ой тәрбиесіне негізделген тәрбие теориясы
айналасындағы дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып білуін қамтамасыз етуді
және қоғамға, адамдарға дұрыс қарым қатынасын қалыптастыруды қарастырады.
Танымдық қызығушылық туралы анықтамаларға талдау жасай отырып
мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылық белгілері
анықталады. Оған мына үш белгі тән:
- танымдық қызығушылықтың қоғамдағы маңыздылық бағыты;
- танымдық қызыығущылыұтың интелектуалдық сипаты;
- танымдық қызығушылықтың реттеушілік сипаты;
Сондай ақ, танымдық қызығушылығын қалыптастырудың тиімділігі мынадай
жетекші факторлармен анықталады:
- балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу;
- ұйымдастырылған оқу іс әрекетте кеңінен енгізу;
- материалдарды айтып түсіндіруде жүйелік ұстанымын қамтамасыз ету;
- бірте-бірте күрделене түсетін тапсырмалар кешенін шешудегі қол
жеткен табыстарды нығайтуды қамтамасыз ету, т.б.
Ұйымдастырылған іс әрекет балалардың танымдық қызығушылығы нәтижесінде
жүзеге асады, ал танымдықты қалыптастыру негізінде балаларда танымдық
белсенділік қалыптасады. Демек, балалардың танымдык қызығушылығын
қалыптастыруды арнайы ұйымдастыру - оқу үрдісін жетілдірудің негізгі
шарты.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда оқу
материалдарының маңыздылығы дәрежесіне қарай оның құндылығын анықтап,
тәрбие беру мен оқу үрдісін ұйымдастыра білудің маңызы зор.
Оқытудың мазмұнына фактілерден, әрекет тәсілдерінен басқа оқытудың шын
мазмұнымен бірге оқу үрдісіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасу қорын
құратын және балалардың осы мазмұнды игеруіне әрі оны өмірде қолдануына
қызмет ететін мәліметтер кіреді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық қызығушылықты қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:
- ұйымдастырылған оқу іс әрекетінде қатысушылардың екі жақты сипаты
әсері негізінде тәрбиеші мен баланың бірлескен әрекеті арқылы ,
- танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы ;
-танымдық қызығушылықты қалыптастыру арқылы ;
- әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы ;
- іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы ,
- ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
.
Мектепке дейінгі мекеме - әлеуметтік мәселелердің ішіндегі ең өзекті
мәселелердің бірі. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу-тәрбие жұмыстарына
жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігі туындайды. Қазақстанның болашағын
ойласақ, егемен еліміздің білім беру жүйесі мен мектептері қазіргі жағдайда
шығармашыл жаңа адамды қалыптастыру бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.
.
Бұл білім стандартында балалардың белсенділіктерін дамытуды ескеріп, өзін-
өзі дамуына жағдай жасай отырып, міндетті деңгейлерін айқындау жұмыстары
жүргізілді. Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті үдерісінде тәрбиеші мен баланың
арасындағы қарым-қатынастың ролі ерекше. Тәрбиеші қызығушылық қабілетті
арттыра отырып, баланың шығармашылығын, белсенділігін, қабілетін,
қызығушылығын оятуға, дамытуға жол ашады.
Мектеп жасына дейңнгі балалардың танымдық қызығушылығын, дарындылығын
дамыту, тәрбиелеу — бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Баланың
қызығушылық қабілетін арттыру арқылы танымдық белсенділігін, қабілетін де
дамыту қажет. Қызығу - бұл адамның саналы әрекеті.
Қызығушылық қалай пайда болады? Баланың қызығуы үшін – оның көңіл-күйі
көтеріңкі, көңілді болуы тиіс. Бала бір нәрсеге қызығу үшін қызығатын
нәрселер адамға жағымды сезімдер тудыруы керек. Жалпы адамның қызығуы
бірнеше түрге бөлінеді. Қызығу туралы психологтар, педагогтар көптеген
еңбектерін жазып, дәлелдеген, зерттеген. Олар мыналар: Э.Парондайк, У.Мак
Дугал. Бұл ғалымдар қызығушылықты зерттеп, оның жемістерін де атап өтті.
Мысалы:
А) қызығушылық қабілетті арттыра отырып баланың белсенділігін оятуға;
Ә) бала бойында шығармашылық заңдылықтарды дамытып, тәрбиелеуге; т.б.
Шығармашылық - адамның өмір шыңдығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі.
Шығармашылық — адам бойындағы қызығушылықты қалыптастырып, олардың
өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі табуына
жәрдемдеседі. Адам әрдайым өзін жетілдіруге, ұмтылуға, өсуге қабілетті
болады, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
тәрбиенің ,білімнің ең негізгі мақсаты болып табылады деп - Қазақстан орта
білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында. Сонымен қатар қазақтың ұлы
ойшылдары да өз еңбектерініде адамның жеке басының қабілеттерінің дамуын
қарастырып, тиімді жақтарын пайдаланған. Кеңестік дәуірдегі психологтар мен
көрнекті ғалым педагогтар В.В.Давыдов 16, В.А.Крутецкий 17, Л.Р.Выготский
18, Л.В.Занков және қазақтың ағартушы ғалымдарынан А.Байтұрсынов 19,
М.Жұмабаев 20, Ж.М.Әбділдин, ҚБ.Жарықбаев 21, М.М.Мұқанов 22, Т.С.Сабыров
т.б. еңбектерін тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы мен практикасына қосқан
еңбектерін білеміз [23].
Танымдық ізденімпаздык, пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы
болмыс-бітімі болып табылады, ол - сезімталдық, танымдық және еріктік үрдіс
нәтижесі, танымдық уәж пен өз бетінше әрекет тәсілдерінің жиынтығы, танымға
деген тұрақты құлшыныс болып табылатын танымдық әрекетке бейімделуі.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын
арттырудың негізі факторларына олардың өз мүмкіндігін сезінуі, балалардың
өз тандауымен жұмыс істеуі, оқу үрдісінде баланың өз әрекетінен
қанағаттануы; оларға тәрбиеші тарапынан қойылатын талап пен қабілеттерінін,
сәйкес болуы; тәрбиешінің өзіндік жұмысты ұйымдастыра алуы, т.б. жатады.
Бұл факторлар оқу мотивтерінің өрісін кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз
қалайды. Қабілеттер балаға дайын түрінде берілмейді, ол тәрбие ,оқыту
барысында жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу, білім алу қабілеттерінің өзі
баланың іс-әрекетінсіз пайда болуы мүмкін емес. Қабілеттердің деңгейі әр
балада әр түрлі болғандықтан, тәрбиеші танымдық тапсырманы беру кезінде оны
ескеруі тиіс.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығы - баланың жеке
дамуын қамтамасыз ететін, танымдық тапсырмаларды шешу кезінде игерілген
білімдер мен біліктерді іс жүзінде қолданылатын, ең бастысы, саналылықпен
білімдеріне, дағдыларына және интеллектуалдық бейімділіктеріне сүйеніп, өз
бетімен кәсіптік бағдар мәселесін анықтайтын және өзіндік шығармашылық ой-
өрісін кеңейте білуімен сипатталатын жеке тұлғаға тән қасиет.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын тәрбиелеу
,білім беру барысында дамыту үшін тәрбиеші тарапынан ұйымдастырушылық пен
дұрыс басшылық және оған балалардың өздері белсенділік танытпағы ләзім.
Ал балалардың жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны
қажетсінуі, ізденуі, бағдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл
жерде балалардың қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес балаға
белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге табиғат,
қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды шығармашылық
бағытта жан-жақты дамыту-бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан
алғанда, ұйымдастырылған оқу іс әрекеттің сан түрлі әдіс-тәсілдерін
іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше. Сонымен
мектепке дейінгі жастағы балаларды тіл дамыту пәнін оқыту барысында
танымдық қызығушылығын қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасау керек:
-тәрбиеші ең алдымен топта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін баланың
назарын бір нәрсеге аудару керек. Мысалы балалардың назарын шығармашылық
белсенділігін дамыту үшін үнемі тапсырма, жаттығу, ойын түрлерін ұсынған
жөн.
- шығармашылыкпен жеке-дара бала емес, топтың бүкіл
балалары ойласу үшін жағдай, мүмкіндік туғызу.
топта, ұжымда өзара шығармашылық қарым-қатынас,
шығармашылық ахуал орнату;
- тәрбиеші – бала үшін қарапайым ғана жан. Ал егер ол оқиға, сюжет
құруға, образ жасауда жазушылық шеберлік танытса, балалар ерекше елтиді.
Өздерінің күшіне деген сенім қалыптасады. Сондықтан тәрбиешінің
шығармашылықпен айналысуы және өзінің жазған дүниелері жөнінде
балалармен пікір алмасуы баланың танымдық белсенділігін дамытады.
- танымдық қызығушылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік,
ашықтық, бостандықты қамтамасыз ету;
- шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар: біреуі —сәтсіздікке
ұшыраймын, қолымнан ешнәрсе келмейді деген тыс қорқыныш сезімі, екінші -
өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі (не жазса да өзі ұнатпайды, кейде
өзін-өзі жек көріп кетеді), үшіншісі — жалқаулық. Ондай жағдайда баланы
құтқарудың жолдарын табу:
- баланың қызығушылықпен айналысуына топта, ойын үстінде, үйде қолайлы
жағдай туғызу;
- белсенділік бағытқа баланы жүйелі, саналы түрде
қалыптастырып отыру:
- тәрбиеші баланы белсенділіктің түрлеріне үйретіп, баулу үшін өзі де
қарулануы керек.
Тәрбиеші мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру үшін бағыт-бағдар беруде мыналарды ескеруі керек деп ойлаймын:
-шығармашылық тапсырмаларды балаға ұсынуда танымдық қызығушылығын
қалыптастыру жолдары көзделеді;
- білімді меңгертуде баланың танымдық қызығушылығын ұйымдастырылған
оқу іс әрекеті барысында дамыту.
Неміс педагогы И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр
саладағы қызғушылықгы алған. Адамдағы қызығушылықтар қоршаған дүниені танып
білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты. Қызығу туралы психолог
мамандар мынадай өз ой-пікірлерін жетік түсіндірген.
1) Қызығу мұқтаждықтан пайда болмайды.
2) Адамның қызығуларын соқыр сезімдерге теңейді.
3) Адамның қызығулары ерте кезден бастап нәсіл арқылы соқыр сезімдер,
инстинктер ретінде ата-анасынан баласына көшіп отырады.
4) Сыртқы дүниемен байланыспайды. т.б.
Қызығу білім беруде оку-тәрбие үрдісінде өте қажетті шарттар, яғни
мәселелер болып табылады.
Қызығудың мектепке дейінгі жастағы балалардың жақсы оқуына, оқығанын
ары қарай дамытуына, адамгершілігі мол, шығармашыл етіп тәрбиелеуіне ықпалы
зор.
Мектеп жасына дейінгі балалар әр нәрсеге еліктегіш, қызығушылықтары
соншалықты көрген нәрсесін қолымен ұстап, көзбен көргенше асығады. Сол үшін
мектепке дейінгі мекемедегі әрбір тәрбиеші балалардың ойынын ,
ұйымдастылылған оқу іс әрекетті тартымды, әсерлі, қызығушылығын артыру
арқылы ұйымдастыру жұмысын жолға қойса, онда біздің еңбегеміз жемісті болар
еді.
Таным теориясы – айналадағы қоршаған дүниенің адам санасында
бейнеленуін, танымның жалпы шарттары мен мүмкіндігін, білімнің шындыққа
қатынасын, қоғамдық тәжірибе негізінде жүзеге асатын таным үрдісінің
заңдылықтарын, оның негізгі түрлерін, әдістерін, жорамалдар мен теориялар
құру және дамытудың жолдарын зерттейтін психология ғылымының саласы.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық таным қызметін іске асыру
үшін, оған баланың қабілетін білген жөн.
Қабілет – баланың бір нәрсеге деген құштарлығы арқылы ашылады.
Қабілетсіз бала жоқ. Қабілеттілік нышан арқылы білінеді.
Баланы мектепке дейінгі мекемелерде оқытудың ерекшеліктері:
- тұрақты балалар тобы;
- әр баланың оқуын қадағалап бақылау, оған көмек көрсету;
- ұйымдастырылған оқу іс әрекет мазмұнын топта қабылдау.
Міне, осы ерекшеліктер баланың ұжымда білім алып, таным қызметінің
дамуына мүмкіндік береді.
Ұжымдарды ұйымдастыруда мына мәселелерді басшылыққа алған жөн:
- әрбір пән бойынша бөлек топтар құрылатындығы, бір пәннің
шеңберінде топтық құрамы жеке балалардың ілгері басуын ескере
отырып анықталуының қажеттігі;
. Ұжыммен орындалатын жұмысты ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да
маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістікке орналастыру да мектеп
жасына дейінгі балалардың өзін-өзі танытуларына, олардың өзіндік
қасиеттерін және осы кезеңдегі өзіндік мәнін қалыптастыруға әсер етеді.
Осы ұжымдық іс-әрекет негізінде балалардың арасында барынша белсенді
байланыс орнайды, қарым-қатынас жақарады, алға деген ұмтылушылық,
қызығушылық пайда болады.
Ұжымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыруда кеңесшіні сайлау мәселесі де маңызды,
яғни балалардың іс-әрекетін ұйымдастыруда өзін-өзі басқарудың психологиялық
құралдарын пайдалана алу қажет. Осылайша танымдық мәселелерді шешуде
негізінен мектеп жасына дейінгі балалардың өзара ықпалдастығы, қарым-
қатынасы, ынтымақтастығы, танымдық қызығушылық ерекшеліктері, танымдық
белсенділігі, алынатын ұжымдық танымдық іс-әрекет мына түрде көрініс табуы
мүмкін.
1. Ұжымдық жұмыс принциптерін ұйымдастыратын фронтальды жұмыс. Мұндай
жұмыстарды ұйымдастырудың тапсырмалар түріне проблемалық
жағдаяттарды талқылауда, мәтінді бірігіп отырып дәлелдеуді,
орындалатын жұмыстардың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып
әңгіме құрастыруды, түрлі- түсті суреттер бойынша бірігіп жұмыстар
жасауды, т.б. жатқызуға болады.
2. Ұйымшылдық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс. Оның
түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдар, топтық жұмыстарда
әңгімелесу, т.б.
3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардағы өзара тексерулер: -
орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру.
Міне осылардың негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық
таным іс-әрекетінің толық ұйымдастырылуын көрсетуге болады.Ұжымдық танымдық
іс-әрекет қажеттілік арқылы көрініс тауып отырады. Жаңа бір нәрсені білу
үшін әрбір бала өзінің тіршілік және рухани қажеттігін өтеп отырады. Міне,
осының әсерінен балада бір нәрсеге қызығу пайда болады. Ұжымда балаларға
ойлауды қажет ететін әр түрлі әдістерді қолдануды түсіндіріп көрсетеді,
оларға түрлі жаттығулар мен тапсырмалар бере отырып шеберлікті, дағдыны
бекітіп, шығармашылық қолдануды үйретеді. Тәрбиеші мен мектеп жасына
дейінгі балалардың осындай іс-әрекеттері ұжымдық іс-әрекетке айналады.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттің ұйымдастырылуының тағы бір көрінісі –
қызығушылық, яғни танымдық қызығу.
Мектеп жасына дейінгі баланың ұжымдық танымдық іс-әрекеттері оқу
үрдісінде жалғасын табады. Бұл жастағы балалар өте сезімтал. Оның сезімі
тәуелсіз және өте ашық болады. Бұл жастағы балалардың қиялы өте шапшаң,
фантазияға берілгіш келеді. Осы жастағы балаларды қандай да болсын бір
іске оп-оңай тартуға жеңіл. Бұл кездегі балалар қиын істерді құштарлықпен
орындайды. Балалар өте байқағыш, еліктегіш, әр нәрсеге үңіле қарайды, көп
нәрсе оларды ойлантады. Кеңестік психологтер зерттеулері бойынша 6- 7
жастағы баланы мектепке қатысты жағдайлардың барлығы қызықтырады: жаңа
адамдар , жаңа орын іс-әрекеттің жаңа түрі және т.б. балалар жасына
байланысты танымдық қызығу мәселелерін бірнеше ғалымдар өз еңбектерінде
қарастырған. Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығуы мынадай
көрсеткіштерге ие:
- қоршаған ортадағы құбылыстар мен объектілерге және іс-әрекет
сипатына қарай таңдамалы қатынас;
- танымдық үрдіс пен танымдық қызығушылықтың көрінуі;
- танымдық қызығушылықта еріктің болуы;
- танымдық қызығушылықтың жалпы сипаты;
- жаңаны білуге ұмтылысы;
- мектепке және басқаларға деген жағымды қатынас.
Қызығу жұмыстағы кемшілікті және қиындықты жеңуге көмектеседі, қол
жетпейтін нәтижелерге жеткізеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық қызығушылығын қалыптастыру, белсендіру, одан жан-жақты дамыған,
білімді, шығармашыл қайраткерді қалыптастыруға, ойшаң, эмоцияға бай, қарым-
қатынасшыл ұрпақты тәрбиелеуге көмектеседі.
Ұжымда балалардың жаңа өзара қарым-қатынастары қалыптасады. Мектекте
дейінгі мекемеде бірнеше аптадан соң мектеп жасына дейінгі балалардың
көпшілігінің ұялшақтығы, абыржуы жойылады. Балалар 1 партада отырған
көршілерінің мінез-құлқына байыппен қарай бастайды., өзін ұнататын немесе
мүдделері сәйкес келетін балалармен қарым-қатынас жасайды. Бағдарлаудың
алғашқы кезеңдерінде балалардың бір бөлігінде оларға тән емес белгілер
көріне бастайды (біреулерінде шамадан тыс тұйықтық, екіншілерінде -
әдепсіздік, үшіншілерінде – еріншектік т.б.). бірақ балалармен өзара қарым-
қатынасты орнату барысында әрбір оқушыны өзінің шын мәніндегі дара
ерекшеліктерімен көрінеді .
Мектеп жасына дейінгі балаларды өзара қарым-қатынасына тән белгі –
олардың достығы, әдетте өмірдің сыртқы мақсаттары мен кездейсоқ мүдделер
ортақтастығына негізделеді..
Психологиялық көзқарас тұрғысынан ұжым – баланың қоғамдық байланысы
қалыптасатын, оның психикалық дамуы жүретін қоғамдық организм. Кез келген
ұжымның оны әлеуметтік орта ретінде, тәрбие шарты және т.б. ретінде
сипаттайтын белгілермен бірге балар ұжымында біз кемелденіп бітпеген,
қалыптасып келе жатқан жеке адамдармен істес боламыз.
Балалар ұжымының айрықша ерекшелігі – ересектердің балаларды
біріктірген кезде, олардың қатынастарын құрған кезде көздеген
мақсаттарының бағыттылығында.
Балалар ұжымын ұйымдастыруда балалардың өздерінің қарым-қатынасқа
деген қажетсінуі мен үлкендер алға қойған міндеттердің арақатынасы ерекше
маңызды... балаларды қоғамдық маңызды міндеттерді шешуге белсенді қатыстыра
отырып, ұжым жеке адамды дамыту үшін кең мүмкіндік ашатын қарым-
қатынастардың сан түрлі формаларына өріс жаюын қамтамасыз етеді. Бұл
жағдайда балалардың ұжымды тек сырттай лайықты деп қабылдамауының
психологиялық маңызы зор.
Балалар ұжымының әлеуметтік-психологиялық ерекшелігі мынада: үлкендер
ұйымдастырған балалар бірлестіктері қоғамның осы типке тән қарым-
қатынастардың үлгісін жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан да ұжым ішіндегі
балалардың өзара қарым-қатынасының олардың жеке басын қалыптастыру үшін
шешуші маңызы бар. Дамыған ұжымға баланың қарым-қатынасының өріс алған
жүйесі, оның басқа адамға ерекше қарым-қатынасы іс-әрекет пен балалардың
қарым-қатынасының сипатын сапалы өзгертуге негізделген ұзақ үрдіс.
Дамыған ұжым өзінен-өзі дүниеге келмейді. Оның қалыптасуы, дамуы
мектепке дейінгі мекемеде басталады, ал түп тамыры одан да гөрі ертерек
неғұрлым сәбилік шақта болады. балалар ұжымын дамыту дәрежесі балалардың
өзара қарым-қатынастарының дамыту деңгейлерімен және сипатымен анықталады.
Балалардың қарым-қатынасының өріс алған жүйесін құрудың негізі – танымдық
қызығушылықтың мақсатты бағытта ұйымдастыру болып табылады.
Мектепке дейінгі балалар ұжымының тәрбиелеу мүмкіндіктері мыналармен
байланысты:
1) балалар әрекетінің мазмұнымен;
2) бұл ұжым қаншалықты таным іс-әрекетінің субъектісі ретінде
болатындығымен;
3) танымдық қызығушылық процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-
қатынастардың жүйесімен айқындалады.
Барлық ұжым мүшелеріне әрбір бала үшін орнықты жағдай туғызатын
қамқорлық қарым-қатынас ұйымдастыру аса маңызды іс.
Мектеп жасына дейінгі балаларды ұжымдық танымдық қызыңушылықты
ұйымдастыру – ол аса маңызды мақсаттардың бірі. Мұны жүзеге асыру
балаларды қарым-қатынастыққа, еркіндікке, шығармашылыққа, жинақылыққа,
танымдық-шығармашылық деңгейін көтеруге, қабілеттерін дамытуға, жеке тұлға
ретінде қалыптасуына, толыққанды ұжымның құрылуына үйретеді, бейімдейді.
Осының барлығының негізінде әрбір баланың меніз-құлқы өзгеріп, ерік-жігер
мен ақыл-ой қабілетінің даму дәрежесі жоғарылап, шығармашылығы артып,
қабілеті көтеріледі. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер балаларды
ізденімпаздыққа, санылы түрде мақсат қоюына, өздерінің іс-әрекеттерін
бағыттап отыруға тәрбиелейді. Ұжымдық танымдық қызығушылық белсенділікпен
тығыз үш байланыста болады. Танымдық қызығушылықтың негізгі бөлігін мынадай
белгілі шарттар мен көрсеткіштердің жиыны арқылы көрсетуге болады.
Сонымен танымдық қызығушылық балаға бірден-бір әсер ететін түрткі,
яғни баланың ұжымда жұмыс істей алуына өзіндік үлесі зор Ұжымдық таным
теориясының психологиялық негізінде жеке адамның жан-жақтылығы,
қызығушылығы, қарым-қатынас деңгейі, ес, сөйлеу, ұйымдастырушылық қабілеті,
өз ойын еркін жеткізе алуы, жігерлігі, белсенділігі, іс-әрекеті, сондай-ақ
психикалық процестеріне, таным процестеріне ерекше көңіл бөлініп
қарастырылды. Мектепке дейінгі балалар ұжымы – мектептің ұйымдасқан бір
формасы. әрбір бала осы ұжымның мүшесі, сондықтан да мектепке дейінгі
ұжымдық іс-әрекеттің мақсатын таңдауға нақтылы қатысып, оны өмірде іске
асырып, көпшілікітің пікіріне ұйымдастырып оқыту қажет. Сондықтан да
ұжымдық таным іс-әрекеттерін әрбір ұйымдастырылған іс әрекетте пайдалану
маңызды екені бәрімізге айғақ.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің ұйымдастырылуы ең алдымен
балалардың белсенділігіне байланысты. Мектеп жасына дейінгі балалардың
танымдық белсенділіктерін қалыптастыруда танымдық қызығушылықты
ұйымдастырудың барлық түрлері, балаларда қалыптасатын танымдық дербестіктің
бөліктері ескеріледі. Балалардың танымдық дербестігін ұйымдастырудың
негізгі құралы – балалардың танымдық іс-әрекетін жандандыру болып табылады.
Танымдық белсенділіктің қалыптасуының дәрежесі баланың әр түрлі
тапсырманы орындауымен, жұмыс істеу алу қабілетімен, жұмыс істей алу
деңгейімен анықталады.
Ұжымдық танымдық қызығушылық оқытудың тәрбиелеу жағына
тиімділігін арттырады, тұлға аралық қатынастарды қалыптастыруға оң әсер
етеді, топта қолайлы орнатуға және ұжымдық психологияның қалыптасуына
көмектеседі. Балаларда ұжымдық жұмыстар барысында достық және ұжымдық
сезімдер қалыптасады. Топта ұжыммен орындалатын жұмыстарды жүргізу
адамгершілікті оңды қатынастар бойына тәжірибе жинақтауға мүмкіндік жасап,
қоғамдық бағыттылықпен шығармашылық даралаудың бірлігінде оларды
қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.
Ойын барысында ұйымдастырылған оқу іс әрекетін осылайша ұйымдастыру
балаларды бір-бірімен араласуына жағдай жасайды, балалардың ұйымдастырылған
іс әрекет еңбектерінің өнімділігін арттырады, ұжымның және ондағы әрбір
баланың субъекті позициясының қалыптасуына көмектеседі.
Ұжымдық танымдық қызығушылық тұлғаны дамыту барысында пайда болатын
қарама-қайшылықтарды шешудің барысынша тиімді құралы болып табылады, яғни
іс-әрекетті өз ретімен реттеу механизмі және кері байланыс табысты
қалыптасады. Ұжымдық танымдық қызығушылықтың педагогикалық
ұйымдастырылуының тағы бір жолы – ол балалардың ойлау қабілетін
қалыптастырудың дидактикалық жолдары болып табылады.
Балалардың өзіндік ойлау қабілетін дамыту үшін қажетті шығармашылықтық
жұмыстар өте қажетті болып саналады. Шығармашылықтық жұмыстар әр түрлі
болып бөлінеді, дағдыны және шеберлікті қолданып қана қоймай, сонымен бірге
ойлау қызметінің негізгі тәсілдерін және оқытудың үрдісінде меңгерілген
ғылыми таным әдістерінде пайдалануға мүмкіндік береді.
1 балалар алған білімдерін бірлікте, ұйымдасқанда көрсете білулері керек.
2 балалардың қйымдастырылған оқу іс әрекеті барысында танымдық
қызығушылықтарын қалыптастыру қажет.
3 ең алдымен таным іс-әрекеттерін ұйымдастырып алып, содан соң
балалардың ептілігі мен ынталығын атқара алуларына жағдай туғызуы қажет.
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқу- таным іс-әрекеттінің
жоғарыда көрсетілгендей ұжымдық таным іс-әрекеттерін ұйымдастыруда ең
бірінші, маңызды орынға тәрбиеші ие болады.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты қалыптастыруда тәрбиеші балалардың
бойынан ең бірінші – қызығушылықты, танымдық белсенділікті, танымдық
шығармашылықты, танымдық ойлау қабілетін, осыдан барып танымдық іс-
әрекеттерді көре алуы тиіс. Міне сонда ғана тәрбиеші танымдық
қызығушылықты ұйымдастыра алады.
Баланың ғылым негіздерін оқып-үйренуге және оларды өмірде қолдана
білуге қажетті қабілеттері оқу іс-әрекеті үрдісінде қалыптасады. Баланың
танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін оның іс-әрекетін
белсенді ету жұмысын ұйымдастыру керек. Баланың жан-жақты дамуы тек ұжымдық
танымдық қызығулар негізінде жүзеге асады және мақсатты болады.
Кез келген адамға тән әрекет болады. Сондай-ақ бала танымдық
қызығушылық негізінде мыналар әрекеттер жасайды: білім алады, қосымша
ертегілер тыңдайды , оқиды, тапсырмалар орындайды, есептер шығарады т.б.
Осы әрекеттердің барлығы психикалық үрдістер түрінде көрініс береді:
сезіну, қабылдау, ойлау, еске түсіру, көз алдына елестету т.б. баланың
танымдық қызығушылығын белсенді ету – оның ойлау қабілетін күшейту. Осы
мәселенің маңыздылығын көрсеткен көрнекті психолог С.Рубенштейн
төмендегідей түрде түсіндіреді: Оқытудың негізгі мақсаты тәлімгердің ойлай
білуін тәрбиелеу болып табылады. Бұл жағдайда ол бұрыннан белгілі емес
құбылыстар арасындағы жаңа тәсілдерді аша алады, құбылыстардың ішкі
құпияларына қатысты мәселелерді шеше алады Баланың танымдық қабілетін
дамыту арқылы оқып-үйренуге, ұжымдасуға деген жағымды мотив қалыптасады.
Бұл мотив танымдық тапсырмаларды орындап қана қоймауы керек, сонымен қатар
балада сол тапсырмаларды орындау ынтасы, тапсырманы орындауға қызығу және
шешілген тапсырманың нәтижесін көру қуанышы пайда болуы керек. Баланың
танымдық қызығушылығын белсенді ету үшін ең алдымен олардың ойлау іс-
әрекетін пәрменді ету керек. Баланың ойлау іс-әрекеті 3 деңгейден тұрады:
1) түсіну деңгейі
2) қисынды ойлау деңгейі
3) шығармашылық ойлау деңгейі.
Түсіну – тәрбиешінің іс-әрекет негізінде берілетін әрекет. Балаларға
жаңа материалды берген кезде, онда талдау, абстракциялау, жалпылау,
анықтау, салыстыру, қорытындылау және т.б. ой операциялары болып жатады.
Аталған ой операциялары көмегімен бала тәрбиешінің оқу материалының
қисынын, дәлелділігін бақылап отырады. Баланың ой белсенділігі оның өз
бетімен тақырыпты оқып-үйренгенде күшейеді. Ол тақырыптың тек мазмұнын
ғана ұғып қоймауы керек, сонымен қатар тақырыптағы баяндалған мәселелердің
ең маңыздылығын бөліп ала білуі, қарастырылған деректік шындыққа
жанасымдылығын, негізділігін және ой қорыту қисынын байқай білуі керек.
Қисынды ойлау деп баланың танымдық тапсырмаларды ұжымдаса орындау
үрдісін айтамыз. Танымдық қызығушылық бала оқып-үйренетін құбылыстар мен
нысандарды таңдай алулары қажет. Сондықтан да баланың танымдық
қызығушылықтарын одан әрі дамыту үшін көптеген тапсырмалар берулері қажет.
Шығармашылық ойлау кезінде тәрбиеші өзінің алған білімдер жүйесін
бұрыннан таныс емес құбылыстар мен нысандарға қатысты мәселерді шешуде
мақсатты түрде қолданады.Танымдық қызығушылық деңгейі өзіндік ұжымдық іс-
әрекетінде, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.
Психологиялық көзқарас тұрғысынан ұжым баланың қоғамды байланысы
қалыптасатын, оның психикалық дамуы жүретін қоғамдық организм.
Балалар ұжымының айрықша ерекшелігі - ересектердің балаларды
біріктірген кезде, олардың қатынастарын құрған кезде көздеген мақсаттарының
бағыттылығында.
Балалар ұжымын ұйымдастыруда балалардың өздерінің қарым-қатынасқа
деген қажетсінуі үлкендер алға қойған міндеттердің арақатынасы ерекше
маңызды.
Балалар бірлескен танымдық қызығушылықтың алуан түрлері - неше
түрлі бірлестіктері болады. Ұжымда танымдық қызығушылықты қалыптастырудың
негізгі бір жолы қарым-қатынастың жоғары болуы. Мектепке дейінгі
мекемелерде көптеген үйірмелер болады. Мысалы, (көркем өнер, спорт, би,
т.б.). міне осы үйірмелер негізінде танымдық қызығушылық жүзеге асады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру
мыналармен ерекшеленеді:
1. ұжым қаншалықты тұтас танымдық іс-әрекетінің; субъективті
болатындығымен;
2. балалардың танымдық қызығушылық мазмұнымен;
3. танымдық қызығушылық процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-
қатынастардың жүйесімен айқындалады.
Балаларды жалпы бір тұтас, көп салалы ұжым құратын тұрақты және
уақытша ұжымның бірлестіктерінде ұйымдастырылатын танымдық іс-әрекеттің әр
түріне бір мезгілде енгізудің маңызы зор, себебі, бұл мектеп жасына дейінгі
балалардың жеке мүддесіне қосымша жаңа баға беріп, оны қоғамдық мәнді
міндеттерді шешуге бағдарлап қоймай, балалардың сан алуан қарым-
қатынастарын жетілдіреді. Топта әрбір бала неғұрлым белсенді позиция
ұстайтындай мүмкіншілік алатын ситуация жасалады, балалардың танымдық
қызуғышылығын кеңінен және іс жүзінде дамытатын жолдар пайда болады.
Әрбір баланы біртұтас қоғамдық маңызды міндеттерді шешудегі жеке
нақтылы ұжымның мақсаттарының өзара тәуелділігін ойластырып құрудағы,
арнайы берілген көп салалы жүйедегі дамытылған пайдалы танымдық іс-әрекетке
бағдарлы қатынастыру өте маңызды.
Балалар ұжымы дамушының мақсатын, іс-әрекеттің мазмұнына, тәртібіне,
балалардың арақатынасы тәуелділігіне байланысты ажыратылады.
Балалар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ. Сондықтан тәрбиеші топ
өмірін ұйымдастыру үшін жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап танымдық іс-
әрекетінің барысында орындалуға тиісті міндеттер. Талап қою балаларды мінез-
құлық нормасына үйрету, қабілеттерін дамыту, ойларын ұшқырлау, зейінді
болуға үйрету, зеректік пен нақтылыққа үйрету. Жалпы ұжымда – танымдық
белсенді, ынталы, қызығушылығы жоғары, қабілетті балаларға сүйену қажет.
Ұжымда тәрбиешінің негізгі қызметі – балалардың ұжымдық танымдық
қызығушылығын қалыптастыру, оларды әр түрлі іс-әрекет түрлеріне қатыстыру.
Ұжымда танымдық қызығушылықты дамытқан кезде белсенді топпен жұмыс
істеудің маңызы зор. Ұжымда бала танымдық қызығушылықты қалыптастыру үшін
мысалы, әрбір ұжым мүшесіне көмектесу, оқу, іс-әрекеттерді бақылау,
зейінді, ойлауды, қиялды дамыту.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты ұйымдастыру, баланың жеке басын
қалыптастыруға мақсатты түрде ықпал жасайтын құрал.
Ұжымдағы танымдық қызығушылықты қалыптастырудың негізгі принципі – іс-
әрекеттердегі балалардың қызығушылығы мен өздерінің шешім табулары болып
табылады.
Ұжымдық танымдық қызығушылықты қалыптастырудың жүйесін мына түрде
көрсетуге болады.
Ұжымдағы танымдық қызығушылықтар нәтижелі және қызықты дамуы үшін мына
әдістемелерді қолдануға болады:
Ұжымдағы танымдық қызығушылықты рольдік ойындар арқылы да
қалыптастыруға да болады:
Ұжымда балаларға кімнің немесе ненің ролі деген сұрақ қойылады?
Балалар қандай да бір адамның, әртістің, немесе жан-жануарлардың бейнесін
өзінің іс-әрекеттері, мимика, сөйлеуі т.б. арқылы келтіріледі. Бұл ойын
балалардың шығармашылық ойлауын, байқағыштығын, зейінділігін, қиялын,
шығармашылық қабілетін дамытады.
Мектепке дейінгі балалардың ұжымдық танымдық қызығушылығы топта
және топтан тыс уақытта дамиды. Оқу процесінің негізгі түрі –
ұйымдастырылған оқу іс әрекеті. Ұйымдастырылған оқу іс әрекетте балаларды
ұжымдастыра отырып олардың танымдық іс-әрекеттерін (оқу, еңбек, ойын)
дамытады
Ал бос уақытта, яғни мектеп жасына дейінгі балалардың ұжымдық
танымдық қызығушылығы – серуен, ойындар, көңілді ұлттық мерекелер,
эстафеталық жарыстар негізінде жүзеге асады. Ұйымдастырылған іс әрекет
барысында, бос балалар ұжымдаса отырып жұмыс істесе, танымдық
қызығушылығы біршама дамиды. Тәрбиешілер бірлесе істейтін жұмыс түрлері
мыналар
- логикалық тапсырмалар, есептер;
- қызықты сұрақтар;
- сурет салу;
- Жеті өнер үйірмесі;
Алайда бұл істер күнделікті тәжірибеде көрініс таба бермейді. Мектеп
жасына дейінгі ұжымдық танымдық қызығушылығын қалыптастыратын тәрбиеші
болғандықтан, ұжымдық танымдық қызығушылық мақсатын таңдауға нақтылы
қатыстырып, оны өмірде іске асырып, көпшіліктің пікірін ұйымдастырып отыруы
қажет.
Тәуелсіз мемлекетіміздің болашағын дайындауда, олардың
дүниетанымын, өмірлік бағдарын кеңейтіп, жан-жақты жетілген азамат етіп
шығару талабы тұр. Көп уақыт орта білім беретін мектептің негізгі міндеті —
білім беру, дағды мен біліктерін қалыптастыру болып келсе, қазіргі мектепке
дейінгі мекеменің негізгі міндеті — біршама күрделі ойы ұшқыр, шығармашылық
қабілеті жоғары, өмірге икемді, жан-жакты дамыған жеке басты тұлға
тәрбиелеу. Әр заманның ұсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан
қалмай, ілгері жүру - ұлы мұрат. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің
өзіндік үлттық ерекшелігі қалыптасуды Елбасының халыққа арнаған Қазақстан
2030 жолдауындағы негізгі идеяларды іске асырудағы білімнің басты
миссиясын балалардың қазақстандық патриотизмге, шығармашылық жағынан
дамыған жеке тұлға, реформаға белсене қатысушы ретінде тәрбиелеу деп
есептейміз [7] .
XXI ғасырда Қазақстанның Орта Азия барысына айналуын елестету үшін
бүгіннен бастап жас ұрпақтың бойына ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық,
тәкаппарлық, тектілік пен білімділік, шығармашылық қасиеттерін, танымдық
қызығушылығын қалыптастыруымыз керек.
1.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын дамыту
ерекшеліктері.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпаққа ғылыми негізде білім беру шығармашылық белсенділігін дамыту
міндеттері туындайды. Білім мазмұнын жаңарту, үздіксіз білім беру жүйесін
дамыту өмірдің өзі талап етіп отырған бүгінгі күннің обьективті заңдылығы.
Болашақ маманның кәсіби ынта ықыласы, белсенділігі мен шығармашылық
қабілеті білім беру мекемелерінің алдында тұрған үлкен міндет екені
мәлім. Уақыт талабына сай баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру үшін
оқытудың жаңа ақпараттық техникасын пайдаланған жөн.
Психологтардың зерттеулерінде деп Ж.Аймауытов оқу іс-әрекетінің
негізгі құрылымы-оқу мақсаты мен оқу әрекеттерінен тұрады. Оқыту арқылы
баланың қызығушылғын қалыптастырудағы көзделетін басты мақсаттарды саналы
түрде меңгеруге баулу. Танымыдық қызығушылықтың басты мақсаты-оқыту мен
тәрбиелеу арқылы ұлттық және әлемдік тәлім нәрімен сусындаған, болашақ
халық игілігін жасайтын білімді де білікті маман тәрбиелейтін бағыт-бағдар
беру. Ал, балалардың танымдық деңгейін көтеру, белсенділік қабілетін
дамытуға жағдай жасау, салауатты өмір салтын насихаттау болып табылады.
Сондықтан ұшқыр ойлы, жаны сұлу, шығармашыл, белсенді ойлай білетін дара
тұлғаны тәрбиелеу біздің міндетіміз [24].
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-
экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеттері, мазмұны
өзгерді. Бұл өзгерістер жаңа әдіснамалық жүйені жасауда дәстүрлі оқыту
үдерісіне жаңашылдық сипатта қайта қарап, оқытудың жаңа технологияларының
табиғатын түсіне отырып, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің
қажеттігін негіздейді. Айтылған мәселенің басты ерекшелігі оқытудың
нәтижесін алдын-ала болжап, оқушылардың білім алуы барысында іздену-зерттеу
және өз бетімен білім алу жүйесін, алған білімін өмірдің жаңа жағдайларында
пайдалана білу арқылы танылады. Бұл, оқушылардың танымдық қызығушылығын
арттыруды талап етеді.
Елімізде оқушылардың танымдық қызығушылығын, ізденімпаздығын,
белсенділігін қалыптастыру мәселесіне байланысты соңғы кездері
зерттеулердің мынадай бағыттары дамып келе жатқанын атап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz