Мектепте Ж.Аймауытов шығармашылығын оқыту жолдары

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ

ТАРИХ-ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ КАФЕДРАСЫ

Диплом жұмысы

Тақырыбы: Мектепте Ж.Аймауытов
шығармашылығын оқыту жолдары

Ғылыми жетекші: п.ғ.к., д.м.а.
Жұмақаева Б.Д.
Сарапшы: п.ғ.к., доцент
Сманов Б.
Орындаған: “0307”
Қазақ тілі мен әдебиеті
мамандығының 4 курс студенті

Бекенқызы Мақпал

Қорғауға жіберілді
Хаттама № ___________2007 ж

Кафедра меңгерушісі: ф.ғ.д.,
профессор
Г.Ж.Пірәлиева

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3
1.1. Ж.Аймауытов шығармашылығы, оқыту

мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 5
І.2. Ж.Аймауытов шығармашылығын оқытудың

ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..13
2. Орта буын сыныптарда Ж.Аймауытов
шығармашылығын оқып
үйрену ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..13
3. Ж.Аймауытов шығармашылығын әдебиеттің тарихи
курcында
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
5
3.1. Ж.Аймауытов шығармашылығын монографиялы түрде
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..33
3.2. Тереңдетілген сыныптарда Ақбілек романын оқыту
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 39
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .42

Кіріспе

ХХ ғасырдың соңы еліміздің тарихында қоғамдық-саяси өзгерістер мен
бетбұрыстар кезеңі ретінде алтын әріптермен жазылып қалды. Қоғамның елеулі
өзгерістерінің бірі ретінде халқымыздың санасынан мақсатты түрде
өшіріліп, есімдері қоғам өмірінен аластатылған тарихи ірі тұлғаларымыздың
өз халқына оралуын атап айтсақ болады. Еліміздегі жариялылықтың
нәтижесінде бұрын есімін атауға болмайтын, еңбектерін оқуға рұқсат
етілмеген ақтаңдақтардың сыры ашылды. Әдебиетте жаңа есімдердің аты
аталып, шығармалары халық қазынасына айнала бастады. Атап айтсақ:
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Ш.Құдайбердиев,
Ғ.Қарашев, Ш.Бөкеев т.б. Халқының тілінің, мәдениетінің, әдебиетінің
қалыптасып, дамуында өлшеусіз үлес қосқан, халқының мүддесін өз өмірлерінен
де биік қойған бір туар азаматтарының бай әдеби мұрасын туған халқының өз
игілігіне жарататан күн туды. Ендігі кезекте өз ұрпағынан ажырап қалған
асыл мұраларды жас ұрпаққа оқыту, таныту міндеттері қойылды. Кезек
күттірмейтін мұндай шараларға әдебиет пен білім беру саласындағы танымал
тұлғаларымыз ат салысты. Бес арыстың әдеби мұрасы мектеп бағдарламаларына
енгізіліп, мектеп оқулықтарынан елеулі орын алды. Дегенмен бұрын
оқытылып, әдістемелік жүйеге түспеген жаңа тұлғалар мен олардың
шығармашылығын оқытуда әлі де шешуі күрделі мәселелер көп еді. Солардың
бірі, әдеби тұлғаның бай мұрасынан шығармашылық ерекшелігін айқындайтын,
танымдық, тағлымдық сапалы шығармаларын оқушының жас ерекшелігіне
лайықтап таңдап ұсыну болатын. Бұл ретте мектеп мұғалімдерін ойландыратын
мәселелер көп. Екіншіден, бағдарламаға жаңа енгізілген шығармаларды
оқытудың әдістемелік жолын жіті қарастыру керек болатын. Мұғалімдерге
әдістемелік нұсқау беру, әдістемелік ізденіс қажет болатын. Ж.Аймауытовтың
шығармашылығын мектепте оқыту мәселесін диплом жұмысына тақырып етіп
таңдауымыз аталмыш мәселенің осындай өзектілігінен туындайды. Диплом
жұмысында Ж.Аймауытовтың шығармашылығын сыналап (бірлі жарым шығармаларын
ғана өтетін) оқитын орта буын сыныптардағы әдістемелік мәселелерге көңіл
бөлінді. Сондай-ақ шығармашылығы монографиялы түрде оқылатын әдебиеттің
тарихи оқытылу ерекшелігіне тоқталдық.
Бүгінгі білім берудің талап-тілектері бойынша оқушылардың
шығармашылығы мен өзіндік білім алуына ерекше назар аударылып отыр.
Оқушылардың мектептегі әдеби білімінің тереңдігі мен өзіндік ізденістерінің
бастамасына ерекше көңіл аударылу керектігі айқындалуда. Оқушылардың
шығармашылық тұлғаның барлық болмысын танытарлық ізденістеріне жол ашу
қажеттілігін ескере отырып, Ж.Аймауытовтың Ақбілек романын тереңдетілген
сыныптарда оқыту мәселесін қарастырдық.

1.1. Ж.Аймауытов шығармашылығы, оқыту мәселелері
Ж.Аймауытов өмір сүрген кезең дүрбелеңі мен қайшылығы мол ХХ ғасырдың
бас кезі болды. Ресейдегі революциялық өзгерістер Қазақстанға да әсерін
тигізеді. Қазақтың алғашқы оқыған зиялылары елді отаршылдық өзегі мен
қанаудан босатуды, халыққа өнер-білімді таратуды талап етті. Халықтық күрес
ел ішіндегі жаңа күштерді оятты. Солардың бел ортасында Жүсіпбек Аймауытов
та жүрді. Елді оятуға, ескілікті жойып, оқу-өнерге, білімге, жаңа өмірді өз
қолымен жасауға шақырады. Оның осы бағытта жүргізген қоғамдық-саяси
жұмыстары мен шығармалары заман талабына қызмет етті.
Жүсіпбек Аймауытовтың туындылары революциядан от-жалынында туып, халқын
бостандыққа, тереңдікке шақырды. Сондай-ақ ол көркемсөздің әлеуметтік жүгін
көтеріп, оны қоғамдық күш ретінде танытты. Заман жайлы, сол шытырман
кезеңдегі адам тағдыры жайлы толғаныстарын әдебиеттік бейнеге айналдырды.
Жүсіпбек Аймауытов шығармашылығын өлең, шағын пъеса, мақалалар жазумен
бастады. Олар: Сарыарқа, Алаш газеттерінде, Айқап журналында жарық
көріп тұрды. Кейін ол проза, драматургия жанрына ауысты. Жүсіпбектің
суреткерлік өнері әсіресе, проза салаларында жарқырай көрінді. Қартқожа,
Ақбілек қазақ әдебиетіндегі прозалық шығармалардың көшбасшысы екендігін
танытты. Балаларға арналған кітапшалар, сын еңбектерін жазды, аудармалар
жасады.
Мамандығы мұғалім болғандықтан Жүсіпбек жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу
ісіне де белсене қатысқан. Оның Тәрбиеге көмекші, Жан жүйесі және өнер
таңдау атты кітаптары кезінде педагогикалық оқу орындарының оқулық
қызметін атқарған. Оның оқу-тәрбие мәселелеріне арнап жазған мақалалары да
көп. Жүсіпбек сонымен бірге сын, театр, әуез өнеріне байланысты бірнеше
мақалалар жазған.
Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығына әдеби сынның назар аударуы 20-
жылдардың соңғы кезеңі. Ең алдымен, жазушының 1928 жылы С.Садуақасовтың
сұрақтарына берген жауабы. Смағұлдың жазушының өмірі мен шығармашылығы
жайлы жинаған анкетасы М.Әуезов архивінде сақталып, кейін Жүсіпбек
Аймауытов аяқталғаннан кейін жарық көрді.
Еліміздегі қайта құрудың нәтижесінде болған өзгерістерден кейін ғана,
1988 жылдан бастап Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығы жайлы
байыпты, сындарлы ғылыми-зерттеу еңбектер мен мақалалар жарық көре бастады.
Жүсіпбектануға айрықша үлес қосушы ғалымдар мен әдебиетшілер — М.Қаратаев,
М.Қозыбаев, С.Қирабаев, Б.Құндақбаев, Т.Қожакеев, Қ.Жарықбаев,
К.Мухамеджанов, К.Кедейқұлов, Т.Тұрысбеков, Б.Байғалиев, Қ.Әбдікова сияқты
ғалымдарымыз бар. Әсіресе Жүсіпбек әдебиетке қайтып оралғаннан кейін оның
шығармаларын жинап бастыру ісіне, оның артындағы бай мұрасын зерттеп,
қоғамдық пікір қалыптастыруға белгілі ғалым-әдебиетші С.Қирабаевтың қосқан
көп үлесі бар екенін айта кеткеніміз жөн. Автор Жүсіпбек Аймауытов
шығармаларының бір томдығына (1989ж.) алғысөз жазды, Білім қоғамының
Жүсіпбек Аймауытов атты кітапша, ал 1993 жылы Ана тілің баспасынан
Жүсіпбек Аймауытов атты монографиялық еңбегін шығарды. Бұл
–Жүсіпбектануға қосылған сүбелі еңбек.
1989 жалдан бастап Жүсіпбек Аймауытов шығармашылығын оқытып үйрену
мектеп бағдарламасына енгізілді. Сөйтіп, жазушы мұрасы әдебиеттік оқу
жүйесі бойынша және жоғары сыныптар әдебиет тарихы курсында монографиялы
түрде оқытыла бастады.
Жүсіпбек Аймауытов шығармашылығын әр түрлі қырынан алып, жан жақты
зерттеген ғылыми зерттеу еңбектері жарық көргенмен, орта мектепте оқыту
әдістемелік арнайы сөз еткен еңбектер әлі жоқтың қасында. Ондай әдістемелік
құралдар жазушы қаламынан шыңдалып шыққан туындыларды жете түсіндіруде,
оқушыларға танытуда мұғалімдер үшін пайдасы зор.
1.2. Жүсіпбек Аймауытов шығармаларын оқытудың ерекшеліктері
Жүсіпбек Аймауытов шығармаларын оқытуда, ең алдымен, басты
ерекшеліктері анықталып, оқушылар назары соған аударылды. Бұл үшін Жүсіпбек
Аймауытовтың шығармашылық қадамы өлең жазудың бастағаны, сөйтіп, прозаға,
драматургияға көшкендігі ескеріледі. Бұл туралы Жүсіпбектану ғылымына
елеулі үлес қосқан ғалым С.Қирабаевтың мынадай пікіріне назар аударарлық:
Жүсіпбектің жаңа әдебиетті жасау жолындағы еңбегін айтқанда, біз оның
шығармаларына ортақ жаңа ерекше сипаттарды табамыз. Ол алғашқы еңбектерімен-
ақ кеңес әдебиетінің негізгі принциптерін орнықтыруға қатысты. Оның
романдары мен повестерін, пьесалары мен поэзиялық туындыларын бүгінгідей
өндіріс, ауыл шаруашылық тақырыбына жазылған, немесе тарихи-революциялық
деп, тақырыптық жіктеу лайықсыз. Ол өнерін негізгі объектісі — Адам
тағдырын жазды. Сол – адамның қоғамдағы орнын, қызметін, өз дәуірімен қарым-
қатынасын көркемдікпен ашуға ұмтылды[1].
Әдебиет зерттеушісі жазушыға тән басты ерекшелікті осылай саралап
көрсетеді. Жазушы шығармаларында адам тағдыры, оның қоғамдағы орны, өз
дәуірімен қарым-қатынасы суреттелетінін ашып айтады.
Жүсіпбек Аймауытов көпшілік шығармаларын реалистік бағытта жазды.
Сөйтіп, өзі өмір сүрген дәуірдің келбетін жасады. Оның кейіпкерлерінің дені
қалың көпшілік ортасынан ойып алыныпты, өмір талқысына салып (Қартқожа,
Ақбілек, Күнікей), сол замандағы қоғамның белсенді қаһармандары тұлғасына
көтеріледі.
Жүсіпбек Аймауытов — қазақ әдебиетіндегі проза жанрының дамуына ерекше
үлес қосқан қаламгер. Жүсіпбекке дейін осы күнгі ұғымдағы көлемді проза
болмады. Жүсіпбек іздену нәтижесінде проза жанрының өсу, кемелдену жолынан
өтті. Оның тұңғыш романы Қартқожада халықтық әдебиеттің әсері мол
екендігі көрінді. Бұл жаңа қалыптасып келе жатқан сол тұстағы әдебиетке тән
қасиет еді. Одан кейін жазылған Ақбілек, Күнікейдің жазығы роман-
повестерінде европалық проза деңгейін меңгеруге дейін көтеріледі.
Сөйтіп, жазушы өзінен кейінгі қаламгерлерге проза жазудың үлгісін
көрсетіп, әдебиеттің күрделі саласында өзінің қолбасышылығын танытты.
Жүсіпбек Аймауытов шығармаларының басты сипаты — халықтық қарапайым
өкілдерінің бейнелерін жасай білуінде. Мысалы, Қартқожа қорлық көріп өскен,
теңсіздіктегі ортадан шыққан қазақ кедейі етіп суреттеледі. Алайда ол
әлеуметтік арпалыстар кезінде, тулаған толқын үстінде өзіне жол тауып, жаңа
өмірді жасауға қатысады.
Екінші сиапты — қазақ әйелдерінің бейнесін жасауы. Әйелдерді тағдырдың
қиын-қыстау талқысынан өткізіп, өз бақыты үшін күреске жетелеп, оны оқу-
білім арқылы тапқандығы тартымды бейнеленеді (Ақбілек, Күнікей).
Жүсіпбек Аймауытов алғашқы шығарашылық қадамын драма жазудан (1915)
бастаған. Сөйтіп драматургияның туу, қалыптасуына айтарлықтай үлес қосты.
Ескі тәртіппен бала оқытудың, Рабиға (1917ж.) Семей қаласындағы ойын-
сауық кештерінде қойылған. Драмашыл пьесаларда халықтың азаттық идеясына
сахна тілімен өрнектеуге арналған. Сол дәуірдегі басты тақырыптар мен
проблемаларды қамтыған. Қазақ елінің қараңғы қапастағы, жағымсыз
көріністерін әшкерелеп, халықты оқу-білімге, өнерге үгіттейді, теңдік
жолындағы күреске үндейді. Әйелдер бас бостандығын шығармаларына арқау
етеді. (Рабиға, Қанапия мен Шәрбану).
Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығын оқытуда оқушылардың назарын ерекше
аударатын мәселенің бірі — оның шығармашылығының халық әдебиетімен ұштасып
жататындығы. Жазушының әуелгі шығармаларында қазақтың әңгімешілдік дәстүрі,
фольклорлық сипаты сақталады. Қартқожа, қазақтың халық әдебиеті үлгісі,
мысалы: Әлқиса, бұл әңгіме осымен тұра тұрсын, енді мынаған келейік деген
сияқты, ел аузындағы әңгімелер, халық жырлары, мақал-мәтелдер ұтымды
пайдаланылады. Мәселен, Ақбілектегі Әлдекейдің Мамырбайдың көңілін жұбату
үшін айтқан әңгімелері, Едігенің баласын сүюі туралы жырлары т.б.
Күнікейдің жазығында, Жаялықша жалпиған, жарқанатша қалықтаған, жермен
жексен шым қора, бейнеуі жоқ сұм қора. Шым қорада — жер үйде желпіндірмес
көр. Үйде, арса-арса боп сүйегі, қалақтай боп иегі, жаңқадай жоқ етен,
саусақтары шібіиіп, көлеңкедей кілбиіп, бұ жатқан қай аруақ - деген үзінді
әлгі айтқандарымызға дәлел болады.
Халықтың салт-дәстүрлері, әдет-ғұрып, салт-сана мол қамтылады. Мысалы,
қыз ұзату, құда түсу, ойын-сауық кештері, ұлттық ойындар (Күнікейдің
жазығың, жастардың ара қатынасы Қартқожада Жүніс пен Шәмкенің
кездесулері, Қартқожаның жесір жеңгесіне үйленуі, Дәрменнің күресі, жеңге
мен қайын сіңілісі арасындағы қатынас Ақбілекте) Ұрқия мен Ақбілек
арасындағы қатынастан көрінеді.
Мысалы: Нақан ауылы, Түннен көшеді, үдіре көшеді. Қатын-баланың жақ
жүнін үрпите, көзін іріндете, иегін дірілдете, көлікті зорықтырып, арықты
өлтіре кешеді (Көп керуен) деген көрініс-суреттер оқырманға жанды
суреттей әсер етеді. Жалпы, жазушы өткендегі әдеби дәстүрдің жақсыларын
жаңа дәуір талабына сай қолданып, шығармашылық шеберлігін дамыта түседі.
Жүсіпбек Аймауытов шығармаларының тақырыбы, дәуір шындығын суреттеуі,
кейіпкерлердің ой-санасының оқу дәрежесін көрсетуі, композициялық құрылымы
жағынан алып қарағанда, бір-бірімен сырттай ұқсас болғанымен, басты
кейіпкерлерді суреттеу әдісі жағынан ұқсамайтын өзіндік ерекшеліктері бар.
Қартқожада қазақ ауылының революция алдындағы және әлеуметтік арпалыстар
кезіндегі тіршілігі, азаттық жолындағы күресі суреттеледі. Жазушы осы
тартыстар арқылы қазақ кедейінің оқу жолдарын көрсетеді. Ол біртіндеп көзін
ашып, әлеуметтік теңсіздік сырларына түсініп, саналы күреске бет бұрады.
Шығарма соңында Қартқожа елі үшін күйген, еңбекті сүйген, ер жүректі,
жұртшылық көсемі- жалынды жастардың қатарынан көрінеді.
Ақбілек тақырыбы жағынан Қартқожа романымен үндес болғанымен,
көркемдік шешілуі жағынан оқиға дамуы басқаша өрбиді. Романда феодалдық
қоғамда рулық тартыстардан қорлық көрген қазақ қызының жаңа заманда өз
бақытын табуы сипатталады. Ақбілек білім алып, адам қатарына қосылады.
Ақбілектің бұл күйге жетуі оңайға соққан жоқ. Жазушы оның қайшылықты
тағдырын шиленістіріп, үлкен психологиялық образ дәрежесіне көтереді.
Күнікейдің жазығы повесінің тақырыбы да әйел тағдыры. Шығарма оқиғасы
шегініс арқылы дамып, Күнікейдің жастық шағы, өскен ортасы, жүдеу тұрмыс-
тіршілігі суреттеледі. Күнікей осындай теңсіздік ортада өмір сүрсе де, өзін
қолдауға, мазақтауға жол бермейді. өз жеке басын қорғап, азаттыққа жетіп,
сүйгеніне қосылады. Алайда ол өмірінің соңында тағдыр тәлкегінен құтыла
алмайды, сүйгені тастап кетеді.
Жазушы шығарманы ақ өлең үлгісімен жазып, прозадағы жаңа ізденісін
танытқан. Кейіпкерлердің психологиялық иірімдеріне терең бойлаған.
Жүсіпбек Аймауытовтың стильдік ерекшелігін тіл-суреттеу құралдарын
шығармаларында шебер қолданатындығын да байқауға болады. Әсіресе, ол
портрет жасауда ұзақ баяндауға бармай, қысқа портреттік суреттер жасап,
кейіпкер характерін ашуға көңіл бөледі.
Мысалы, Бетінен майы шыққан, ақ жарқын мес мұғалім облыстық комитетке
ресми түрде қағаз жазып, сүзеген бұқа тәрізді, мұрты түксиген, жұқа қабақ
мұғалім газет оқып отырған, қутыңдаған қунақы зиялы жігіт жайпандап кіріп
келді. [23, 110].
Жазушы кейіпкерлердің сыртқы пішінінің ішкі іс-әрекеттерімен нақтылай
түседі. Іс-әрекет, ой, көбінесе психологиялық күйініш-сүйініш, ішкі толғам
арқылы ашылады. Жеңіл, әзіл, қалжың арқылы кейіпкерге өз көзқарсын
білдіреді.
Белгілі әдіскер-ғалым Т.Ақшолақов: Әр жазушының стиль ерекшелігін оның
шығармасындағы көркем компоненттерін тану арқылы айқындаймыз. Әр жазушының
өзіне тән суреттеу стиль, сөз саптау мәнері бар. Ол сол жазушының барлық
шығармаларында көрініс беріп отырады. Осы суреттеу, көркемдеу тәсілдеріне
қарай, біз өнер шеберлерінің суреткерлік даралығын танимыз. Олай болса,
шығарманың көркем компоненттерін таныту-жазушы стилін танытуға апарар
бірден- бір жол деп білеміз,— дейді [3]. Жүсіпбек Аймауытов осындай
өзіндік өрнегі, стилі қалыптасқан жазушы. Балаларға оны таныту әдебиет
мұғалімдерінің міндеті.
Қаламгерлердің өзіне тән ерекше көңіл бөлерлік мәселесі — тілі.
Жазушының тіл байлығы мол. Тіл ұстартуы ешкімге ұқсамайды. Тілге аса
жауапкершілікпен қарап, орынсыз сөз қолданбайды.
Жүсіпбек Аймауытовтың роман-повестерінде теңеу, эпитет, метафора,
метанимия, литота, аллитерация, ассонанс, психологиялық паралеллизм,
монолог, диалог т.б. қысқа, нақты айшықты қолданылады. Теңеулерді шебер,
образды пайдаланылады.
Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығы өзінен кейін өмір сүрген ақын-
жазушылар шығармашылығына игі әсер еткен. М.Әуезов одан үйренген. Абай
жолы романында, пьесаларында ақ өлең үлгісіндегі суреттеулері осыған дәлел
бола алады. Стилист жазушы Ғ.Мүсірепов Менің ұстазым-Аймауытов [24]
деген.
Міне, ұстаз Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығына байланысты
ерекшеліктер мен басты мәселелерді осылай айқындап алғаннан кейін сол
білімді шәкірттердің жас ерекшеліктері мен жеке басы қабілеттеріне сәйкес
санасына жеткізудің тиімді жолдарын іздестіреді.
Әдебиет пен жастарды ізгілікке адамгершілікке баулиды, рухани
биіктетеді, жан сұлулығын тәрбиелейді. Адамды асыл арманға бастайды. Көркем
әдебиетте адамдар тағдыры бар тіршілік болмысымен көрінеді. Оқырман көз
алдынан талай тағдырлар өтіп жатады. Өнер туындысында адамды баурап әкетер,
ләззатқа бөлер, қуат берер, әсемдікке ынталандырар күш бар. Әдебиет пәні
алдында тұрған осындай басты міндет сабақ арқылы жүзеге асырылады.
Сондықтан да әр сабақты сапалы да тиімді оқыту пән мұғалімдерінен үлкен
ізденісті, шеберлікті, шығармашылық жұмысты талап етеді.
Соңғы жылдары мұғалімдер басшылыққа алатын озат тәжірибелер,
әдістемелік еңбектер көптеп жарыққа шығуда. Сабақ өтудің әдістемесі, әдіс-
тәсілдері жетіліп келеді. Ал енді мұғалім осы әдіс-тәсілдердің қайсысын
пайдаланса тиімді, нәтижесі болады? Міне, осы сұрақ қай мұғалімді
болмасын, сөз жоқ, қатты толғандырады. Дегенмен, басы ашық нәрсе сол —
ұстаз өз тәжірибесіне сүйене отырып, әдіс-тәсілдердің ішіндегі өзіне ең
қолайлысын, тиімдісін өзінің ой елегінен өткізіп қолданғанда ғана пайдалы,
жемісті болмақ. Сондықтан да соңғы жылдарда мектептерде тиімділік әдісі
кеңінен қолдау тауып отыруы осы себептен. Мұғалім көркем шығарманы
талдауға қандай әдіс-тәсілді қолдануға, ерікті. Бірақ қайткен күнде де
шығарманың бойындағы тұтастықты бұзбай, образдар жүйесіне сүйене отырып,
оның идеялық –эстетикалық мазмұн айта алса, сол әдістің бәрін ұтымды деп
білеміз. Шығармадағы мазмұн мен форманы бірлікті алып талдау — кітаптың
негізгі өзегі. [3, 5 б.] деген ғылыми байлау айтады.
Бұл әдіс мұғалімдерді нәтижесіз, тиімсіз еңбек етуден сақтандырады.
Сөйтіп, әр сабақтың тиімділікпен өтуін, әр оқушының білім деңгейінің төмен
болмауын қарастырады.
Сондай-ақ бұл әдістің өміршендігі сол оқу тәрбие жұмысын кешенді түрде
қарастыруды көздейді. Осындай мүкіндіктерді атқарғанда ғана мұғалім алдына
қойған мақсатын орындай алады. Бұл үшін, ол өз оқушыларының жас
ерекшелігін, білім дәрежесін, ой-өрісін, қабілет-талғамын, икемділік
дағдыларын, психологиялық ерекшеліктерін терең зерттеп оқу-тәрбие жұмысын
жетілдіру үшін ең тиімді әдіс тәсілдерін тыңдап алғанда ғана нәтижелі
болмақ. Егер сабақта үш тағылым: өмірлік, эстетикалық және адамгершілік
тағылым ұштасқанда ғана, — дейді майталман ұстаз Е.И.Ильин, — ол тәрбие
сабағына айналады. [4, 59]
Шығарма талдаудағы екінші бір тиімді, прогресшіл әдіс-проблемалық
талдау әдісі. Ол сабақтың белгілі бір кезеңдерінде сұрақ арқылы қойылып,
оқушылардың өздігінен ізденуіне жол бастайды, оны табудың жолдарын
ойластырады.
Бұл әдіс оқушы қабілетін дамытады. Ол үшін мұғалім алдын ала
проблемалық пікір-талас тудырарлық сұрақтарды дайындайды. Сұрақ неғұрлым
пікір қайшылығына құрылса, соғұрлым оқушы қызығушылығын арттырып, дербес
жұмыс істеуіне түрткі болады. Жауабын іздестіруге жұмылдырады.
Мысалы, Қартқожа романын оқыту барысында мынадай сұрақтар арқылы
оқушыларға ой салуға болады.
1. Жазушының Қартқожаны тақыр кедейдің баласы етіп алғанда қандай
мән бар?
2. Қартқожа ауыл молдасынан оқып жатқан көп баланың ішінен қандай
мінез-құлықтарымен, қасиеттерімен ерекшелінеді?
3. Қартқожа бейнесінен өмір сүрген дәуіріне тән қандай жаңалықты
аңғарар едің?
4. Қартқожаның мына сөзінен қандай ой түюге болады? Әттең, менің
кедейлігім-ау? Артық болса, малы артық. Дүние шіркін-ай! Кегімді
алатын күн болар ма екен! (27б.).
Қартқожаның ары қарайғы тағдыры не болады? Балалар мұндай проблемаға
құрылған сұрақтарға жауап іздеп, ойы шарқ ұрады. Оқиды, ізденеді. Шешуге
ұмтылады. Бірте-бірте өздігінше проблема тудыруға үйренеді.
Әдебиет өміріндегі оқиғаларды көркемдік суреттер арқылы бейнелейді.
Көркем шығарманың құрылыс, ондағы әрбір деталь, көркемдік тәсіл белгілі бір
мақсатты, ойды көздей отырып, шығарманың идеясы мен тақырыбын ашуға, жазушы
мұратына жеткізуге лайықталып құрылады.
Сондықтан да әдебиет пәні мұғалімі шығармадағы көркемдік детальдарды
таба білуге, жазушы шеберлігін дұрыс айқындауға бағыт-бағдар беруі керек.
Көркемдік деталь жазушының шеберлігін танытатын құрал. Мәселен, Ақбілектің
романының басталуына көз жіберейікші.
Уайым-қайғысыз өмір сүріп жатқан Ақбілек үй ішінің көрпе-төсегін
жинасып қасындағы қыздарға қарап: Көзім тартып тұрғаны несі?ң-дейді.
Осы детальда қандай сыр бар? Жазушы осы сөзді Ақбілектің аузына неге
салады? Міне, балалар осы проблемалық сұрақтардың төңірегінде жұмыс істеп
бүкіл шығарманы оқып, оған жауап іздейді. Осы бір жолдарда жазушының алда
сұмдық оқиғаның боларын, Ақбілектің басына түсетін қайғы-қасіреті осы бір
кішкентай деталь арқылы хабарлап тұрғанын, онда үлкен философиялық ой,
астары мағынаның жатқандығын түсінеді. Оқушы жоғарыдағы сұраққа дұрыс жауап
таба білсе, сабақтың алдына қойған мақсаты дұрыс шешілгені. Е.И.Ильиннің
Балаларды текстегі керекті детальдарды ұғып қалуға үйретемін, Жаңалық
тақырыпта емес, детальда жатыр деуінің мәнісі осында жатыр. [4, 227-
228б.].
Республикамызда әдебиет сабағын озық әдіс-тәсілдерімен оқытатын
жаңашыл, озық тәжірибелі ұстаздар аз емес. әсіресе КСРО халық мұғалімі,
профессор Қ.Айтқалиев, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстанның еңбек
сіңірген білім беру қызметкері Қ.Бітібаева, бірнеше оқулықтардың авторы
К.Назарғалиева және озат ұстаз Н.Ердәулетова т.б. ұстаздар әрбір сабағын
оқушының жүрегіне, сезіміне әсер етерліктей етіп өткізуге көңіл бөледі.
Олар шәкірттерді сабаққа белсенді қатыстырып, ой-пікірлерін қысылмай еркін
айтуға, ойлантуға, толғануға, пікір таластыруға үйретеді. Көркем шығармаға
деген көзқарсын, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге, сөз құдіретін текстен
тапқызуға, оны түсінуге жеткілікті мән береді. Әр сабағында оқушыларды
іздендіріп отыруды мақсат тұтады.
Міне, біз де жоғарыдағы есімдерді аталған жаңашыл ұстаздардан үйрене
отырып, әр сабақты мүмкіндігінше шығармашылықпен өткізуге, оқушыларды
іздендіруге назар аударамыз. Ол үшін, әуелі, тиімді әдіс-тәсілдерді таңдап,
іріктеп, балаларды оған кеңінен қатыстыруға көңіл бөлеміз.

2. Орта буын сыныптарда Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығы оқып үйрену
Көрнекі жазушы Жүсіпбек Аймауытовтың есімі соңғы жылдардағы еліміздегі
өзгерістердің нәтижесінде әйгілі болды. 60 жылдан кейін ғана оқырман
құнарлы да, нәрлі шығармалар туғызған қаламгердің шығармашылығымен танысуға
мүмкіндік алды. Ендігі міндет ортамызға қайта оралған асылдың мұраларын жас
ұрпаққа кеңінен жеткізу.
Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығын зерттеп жариялауда 1988 жылдан
бері бірқатар шаралар жүргізіліп келеді. 1989 жылы Жазушы баспасынан
алғашқы жинағы жарияланды. Алдағы кезде бес томдық толық жинағы жарық
көрмек. Түрлі баспасөзде суреткердің шығармалары, өмірбаяны мен
шығармашылығын зерттеуге арналған мақалалар, ғылыми еңбектер, естеліктер
т.б. жарияланады. 1989 жылы жазушының туғанының 100 жылдығына орай
Қазақстан жазушылар одағы әдеби-теориялық конференция өткізеді. Жүсіпбек
Аймауытовтың шығармашылығын орта мектептерде 1990-91 оқу жылынан бері
оқытылып келеді.
Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығы – үлкен бір әлем. Сол әлемді оқыту,
жас ұрпақты соның таңғажайып сырларымен таныстыру, эстетикалық талғамын
тәрбиелеу — әдебиетші мұғалімдердің басты борышы.
Ол үшін бірнеше мәселелердің басын жазып алатын, ойласатын жәйттер аз
емес. Солардың ең негізгілері:
Мектеп бағдарламасында екшеп енгізу, сағат санын 8-10 сағатқа дейін
жеткізу. Болашақ жазушының Ақбілек, Күнікейді жазығың роман-
повестерімен бірге пьесаларын оқытуды қарастырсақ, сонда ғана біз
оқушыларға Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығын толық, әрі терең жеткізе
аламыз.
Мектеп бағдарламасында І сыныпта Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығын
оқытуға 4 сағат, 7-сыныпта — 2 сағат бөлінген. Бұл, әрине, мардымсыз.
Біздің ойымызша ХІ сыныпта Жүсіпбек Аймауытовтың өмірінен шығармашылығына
—1 сағат, Қартқожа романын оқуға – 2 сағат, Ақбілек романына — 3 сағат,
әңгімелеріне – 1 сағат, пьесаларын оқытуға — 1 сағат, ал 7-сыныпта Әнші
әңгімесін оқытуға — 2 сағат уақыт бөліп оқытса дұрыс болар еді.
Ән салсаң өзімдей сал асқақтатып
(Ә.Найманбаев)
Ж.Аймауытовтың Әнші әңгімесін оқыту. (Іздендіру сабағы)
7-сынып
1-сабақ
Сабақтың мақсаты: Шығарманың мазмұнын меңгерту, тақырыбы
мен идеясын ашып, шығарманың
протипін
түсіндіру, мәнерлеп оқыту.
Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларға эстетикалық, адамгершілік тәрбие
беру. Өнерді түсінуге, оны
бағалауға баулу.
Сабақтың жабдығы: Жазушы Ж.Аймауытовтың, атақты әнші Ә.Қашаубаевтың
суреттері, жазушының шығармалар жинағы, карта, кесте-плакат, естеліктер,
жинақталған альбом, граммпластинкалар, көріністер (Семей қаласының ескі
көрінісі).
Оқыту әдісі: проблемалық сұрақ, сұрақ-жауап, әңгіме әдісі.
Сабақтың өтілу барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастырып, өткен сабақтан алған білімдерін тексеру.
2. Ж.Аймауытовтың, Ә.Қашаубаевтың суреттерін, өмірбаяндық деректер,
естеліктер жазылған кесте-плакатты іліп, жауаптасу арқылы жаңа
сабақты түсіндіруге кірісемін.
— Балалары, есімдері қайта оралған қандай ақын-жазушыларды білесіңдер?
— Шәкәрім, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов.
— Дұрыс, енді сендерді Ж.Аймауытов ағаларыңныңң өмірі мен таныстырайын.
Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы- деп
картадан Павлодарды, оның қасындағы Баянауылды көрсетемін. – Қызылтау
атырабында туған. Әкесі кедей шаруа болған.
Жүсіпбек ата-анасынан жастайынан арабша хат таниды, ауыл молдасында
оқиды. Ол оқу үстіне ағаш шеберлігін, темір ұсталығын, сурет өнерін
үйренеді. 15-16 жасында Павлодарға қашып барып, орысша-қазаша мектепке
түседі. Семейдегі оқушылар семинариясын бітірді. 13 жасынан өлең, кейінірек
әңгіме, көркем шығармалар жазумен айналысады. Қазақ әдебиетінің негізін
қалауға ат салысты. Артында Қартқожа, Ақбілек, Күнікейдің жазығы
сияқты өміршең туындылар қалдырды. өз тұсындағы жазушылар секілді барлық
жанрға қалам тартты. Драматургия, аударма салаларына үлес қосты, оқу
орындарының студенттеріне оқулықтар жазды. Ол 41 жыл өмір сүрді. Жеке
адамға табынушылық саясатының құрбаны болды. Елдегі жаңа өзгерістердің
нәтижесінде ғана Ж.Аймауытовтың есімі қайта оралды.
Жазушы туған жерден С.Торайғыров, С.Дөнентаев, И.Байзақов, Қ.Сәтбаев,
Ш.Айманов сынды қазақтың біртуар ақын-жазушылары, ғалымдар, өнер иелері
шыққан. (Суреттері көрсетіледі).
Ж.Аймауытовтың өмірінің ең қызықты, ең мағыналы әрі жемісті шақтары
Семей қаласындағы мұғалімдер семинариясында оқыған жылдары. Мұнда ол
алғашқы жазушылық қаламын бастады және соншалық қаламгердің шығармашылығына
үлкен әсерін тигізді. Солардың бірі — атақты әнші Ә.Қашаубаев. Әдебиетші
Байғалиевтің мақаласынан үзінді келтіру (Үнтаспаны пайдалану).
Жүсіпбек семинарияда болып тұрған ойын-сауық, әдеби кештеріне үзбей
қатысып, бірде клубтарда қойылып тұратын қойылымдардағы рольдерді ойнаған,
тіпті, өз жанына шағын пьесалар жазып, сауық кештерінде қояды. Сол кездегі
баспасөз деректеріне жүгінетін болсақ, Семей қаласында 1917 жылы 17
желтоқсан күні оқушы жастардың әдебиет кеші болып, онда Жүсіпбектің Ескі
тәртіппен бала оқыту атты бір перделі комедиясы мен Рабиға атты бір
перделі драмасы қойылыпты. Осы екі пьеса қойылғанда, онда атақты әнші
Ә.Қашаубаев, ұлы жазушы М.Әуезов ролдерді ойнап жұртшылық қошеметіне
бөлініпті.
Осыдан кейін Ж.Аймауытовтың Әміремен қарым-қатынасы достыққа ұласқанын
айттық. Екеуінің алғашқы таныстығын, мәтіннен оқушыларға тапқызып, мәнерлеп
оқыттық.
Қала жігіттерің қалжыңға топас келеді ғой. Әзілі жараса алмай, қымыз
ұсынуға зорлап отырғанда, арсалаңдаған бір жігіт кіріп келді. өз үйінен
жаңа келе бір кесені алып, Құйшы,- Шәкетке сүйкене отыра кетті.
Қонақтар: Бәрекелді! Жақсы келді!- деп аяқтарын ұсынды.
- Шәкет, қарағым, гармоньды әперші!
- Ойбай, уақытым жоқ, Бержбай күтіп тұр ...
- Барарсың, азырақ ән салып кет..
Жігіттер болмаған соң, әнші сандыққа отырды. Шәкет сырнайын әперді,
әнші Шәкетке қарап, мырс етіп Болмас, болмасаң, деп гармоньды қолына алды.
Әнші еркін, ерке екен...
Әнші көңілі даулағандай, ырғалаңдап мойнын бұрып салып, гармоньды
барылдатып күйеледі.
Ұшатын құстай қымтанып, қомданып алды. Отырғандар аузын ашып аңғарды.
әнші жіберді. Бір-бір ауыздан ән салды. Аз да болса, бірегей болды.
Сүмірейте, қылмита соқты: жеделдете құтырта соқты. Лебізі құлаққа жағып
кетті, жүректі тербетті, тамырды желпіндіреді, бойды шымырлатты.
-Ойт, шіркін!... Па, сабазым-ай!
- Ой, пәле-ай!
Жазушы Ж.Аймауытов атақты әнші Әміренің өнерін сүйіп,
құрметтейтіндігінің белгісі ретінде осы Әнші деген әңгімесін жазды.
— Балалар, Ж.Аймауытов өз шығармашылығын арнап отырған Әміре Қашаубаев
туралы не білесіңдер? (Оқушылар оның әнші екендігін айтқаны болсама,
әндерін атап бере алмады)
Сендерді енді әнші Ә.Қашаубавтың қысқаша өмірбаянымен таныстырайын.
Әміре (1884-1934ж) бұрынғы Семей губерниясы, Қарқаралы уезі, абыралы
болысына қарасты Дегелең тауында туды. Әнді апасынан үйренеді. Жас Әміре
жәрмеңке, той-думанның сәні болған. Ә.Қашаубаев аса күрделі, ерекше
шеберлікті талап ететін Бес қарагер, Жалғыз арша, Сілеті, Үш дос ,
Ағаш аяқ әндерін Париждегі (195ж.). франкфурт Майндағы (1927ж) бүкіл
дүниежүзілік көрмелерде асқан шабытпен орындап, тыңдаушыларын қайран
қалдырған.
Оның сондағы орындаған әндері Парижде бейнетаспаға жазылып алынған. Әлі
сақтаулы. Қазіргі радиода, теледидарда Әміренің өз орындауындағы әндері
содан жазып алынғанын айтамын.
Сосын әншінің суреті көрсетіліп, әндері күйойнатқыштан орындалады.
Оқушыларға әңгіменің 2-тарауындағы Әмірқанның портретін тапқызып,
мәнерлеп оқытқызамын.
Әнеугі Шәкіттікінде көрген Әмірхан бұйығы, момақан жігіт.
Бәленше қандай кісің деп сұрасақ. Бек деген қу түрік бұзып аудармай
сала қоятын, Нармамбет шешен бір құрбысын Май ауыз, май құлақ, тасбақа,
талтақайң деп суреттеген екен. Егер мен Бек тәрізді қу болсам, мойнымды
қалжырайтып, көзімді бажырайтып: Әмірқан осындай жігітің дер едім. Егер
мен Нарымбеттей шешен болсам, Әмірқанды: Ербең құлақ, едірек, талтиған
тәпек асықң дер едім. Олардай менің өнерім жоқ, сондықтан мен Әмірқанды деп
қана суреттей аламын.
Сабақтың осы кезеңінде Әмірқанның суреті мен жазушы жасаған әншінің
портретінде ұқсастықтың бар, жоқтығына шәкірттердің назары аударылады.
Әңгімедегі Әмірқанның протиптипі Ә.Қашаубаев екендігін түсіндірдік. Оны
ғалым С.Қирабаевтың пікірімен дәлелдедік. Әнші атты әңгімесін Жүсіпбек
Ә.Қашаубаевтың өнеріне арнаған. Әңгіме кейіпкері Әмірқанның әншілік өнерін
жазушы оның характерімен тұтастыққа ашып көрсетеді.[7, 388]
Тақтаға плакатқа жазылған мынадай жоспарды іліп, балаларға сабақтың
мазмұнын айтқызамын.

Жоспар:
І. Әншімен алғашқы таныстық.
1. Қала өмірі. Семинария оқушыларының бос уақытттағы тірлігі
2. Қазақ ауылдарына барып, қымыз ішуі, көңіл көтеруі
3. Шәкет қыздың күн көрісі
4. Әншімен алғашқы таныстық
5. Ән құдіреті

ІІ. Наурыздағы сауық-той
1. Наурызға әзірлік
2. Әмірқанның сауытқа шақырылуы
3. Әмірқанның портреті
4. Ырым. Сауық-тойды ұйымдастырушы жігіт
5. Наурызға арналған сауық-той
6. Аруақты әнші

ІІІ. Әмірқанның үйінде
1. Әмірқанның адамға үйірсектігі
2. әншінің жүдеу тұрмысы
3. әмірқан әншілік өнерді кімнен үйренген?
4. Ән салу үлкен өнер
5. Әнші де жылайды екен
6. Әмірхан ғашығы Ақтамақтан қалай ажырап қалды?
7. Қорытынды

Төмендегідей сөздік жұмысын жүргізіп, оқушылардың дәптеріне жазғызамыз
1. құжыра –үй, баспана деген мағынасында
2. жоққа таңдық-жоқ есебі
3. шеулі-жыртқыш құстың бір түрі, бұл арада шағын, кішкентай деген
мағынада
4. жетішатыр-Семей қаласының қазақша аты.

Үйге мынадай тапсырма беріледі:
1. пейзаждық суреттерді салып келу;
2. жазушы, әнші туралы естеліктер, деректер, мақалалар, күйтабақтар
жинап, альбом жасау;
3. әңгіменің жазылу тарихы туралы естеліктер, деректер,материалдар жинау
(альбом жасау);
4. Қашаубаевтың орындайтын әндерін үйреніп келу.

2-сабақ
Қара сөздің қас шебері (Әнші әңгімесіндегі Әмірқанның бейнесі,
жазушы шеберлігін түсіндіру әдісі)
Сабақтың тақырыбы: Әнші әңгімесіндегі Әмірқан бейнесіне
талдау жасау, көркемдік, тіл
шеберліктеріне
көңіл бөлу, әдеби-теориялық
білім беру.
Сабақтың жабдығы: таблица-плакат, карточкалар, магнитофон,
Ж.Аймауытовтың шығармалар жинағы, альбом.
Сабақтың барысы: Сабақ Әміренің тыңдатумен басталады. Жалғыз арша,
Ағаш аяқ, Бес қарагер т.б. әндері күйсандықта және балалардың
орындауында орындалады. Үй тапсырмасы төмендегідей сұрақтар арқылы
тексеріледі.
1. Ж.Аймауытовтың қандай шығармаларын білесіңдер, қайсысын оқыдың,
біреуінің мазмұнын қысқаша айт.
2. Ж.Аймауытовтың Әнші әңгімесі қазақтың қандай әншісі туралы
жазылған?
3. Әнші Ә.Қашаубаев туралы не білесіз? Қандай материал оқыдыңдар?
Қандай әнін білесің?
4. Әнші мен жазушы ең алғаш рет қалай танысты? әншіні қандай
жағдайда көрді. әңгімелеп бер.
5. Жазушының әншімен қарым-қатынасын, достығын айт.
6. әңгімеде жазушы әншінің әншілік өнерін қалай сипаттайды? Текстен
тауып оқы.

Жаңа сабақта әңгіменің басты кейіпкері Әмірқан бейнесін талдаудан
бастадық.
Оқушыларды іздендіру арқылы талдау жасаттық. Оқушылар мінездемелік
жоспарды мұғалімнің көмегімен былай жасады:
1. әншінің қарапайымдылығы;
2. әншінің орындаушылық шеберлігі;
3. адамға үйірсектігі;
4. әншінің азаматтық тұлғасы;
5. өнерге сүйіспеншілігі;
6. махаббатқа адалдығы.
Сынып ұжымының қатынасуымен басты кейіпкердің бойындағы қасиеттерге
талдау жасалынды. Әңгімеден әнші бойындағы қасиеттерді ашатын үзінділерді
тауып оқыту арқылы әншінің дарындылығына, таланттылығына әсіресе
адамгершілігіне оқушылар сүйсіне, екіншіден өнерге деген сүйіспеншілік
сезімі арта түседі.
Шәкірттердің белсенділігін арттыру мақсатымен мынадай жұмыстар
жүргіздік. Карточкалар таратылып, олардың білім, білік дағдылары
тексеріледі, ойлау қабілеті арттырылады.

Әмірқанның мінездемелік сипатыӘңгімеден үзінділер (мәтіннен іздеп тап)
1-к. Әмірқанның Әмірқан қол ұстасып, сыпайы амандасып
қарапайымдылығы отырды. Әнеугі Шәукеттікінде көрген
Әмірқан емес, бұйығы, момақан жігіт
2-к. Әншінің орындаушылық Ұшатын құстай қымтанып, қомданып алды.
шеберлігі Отырғандар аузын ашып аңырды. әнші
жіберді. Бір-бір ауыздан ән салды. Аз да
болса бірегей болды. Сүмірейте, қылмита
соқты: жеделдете, құтырта соқты, лебізі
құлаққа жағып кетті, жүректі тербетті,
тамырды желпіндірді, бойды шымырлатты.
3-к. Өнерге сүйіспеншілігі Әмірқандай әнді ешкім сала алмады. ән
салаласа, ол өзін-өзі ұмытады, оның даусы
көмейінен шықпайды, жүрегінен шығады. Ол
әннің әр нақысын ұғады, әнді ғана сүйеді.
Ол тәтті үнге, топқа бола жаралған адам.
ән салас рахаттанып, гүл-гүл жайнайды.
Көзі де, аузы да, денесі де, қолы да
бірге ән салалды. Әмірқан кісі емес- әнге
айналады. Оның ән салғандағы түріне қарап
отырсаң, тоясың.
4-к. Адамға үйірсіктігі. Әмірқан кісіге тез үйір болатын, жолдасқа
жанын қиятын адам. Наурыздан кейін
біздбен дос болып кетті. Бір жаққа шықса,
біззге соқпай кетпейді.
5-к. Әншінің азаматтық тұлғасыОл барды бағаламайды- өзінің бірдемесін
сұрасаң бере салады, кісінің нәрсесін,
киімін өзі де киіп жүре береді. Ұят
екен-ау демейді. Ол кісі алдауды, арын
сатуды білмейді: кім көрінгенге сенеді.
Өзін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.