Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәні. Лекция сабақтары
9. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
1- лекция. Таќырыбы:
Кіріспе
Жоспары:
1. Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәні.
2. Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері мен негізгі
факторлары.
3. Мектепте тарихты оқытудағы әдістеменің орны мен рөлі.
Лекция маќсаты: Пәннің мақсаты, міндеттері оқу процесіндегі ролі мен
таныстыру
Лекция мєтіні Әдістеме дегеніміз - методика. "Методика'' сөзі
ежелгі грек тілінен аударғанда — "таным тәсілі", "зерттеу жолы" деген
ұғымдарды береді. Әдіс дегеніміз — нақты міндетті шешудің, әлдебір мақсатқа
жетудің тәсілі. Сонда, әдістеме бұл әдістер жиынтығы, кешені. Тарих оқыту
әдістемесі тарихы оқытудың міндеттері, мазмұны және әдіс-тәсілдері туралы
педагогикалық ғылымдардың бір саласы. Ол тиімділігі мен сапасын арттыру
мақсатында тарихты оқыту процесінің заңдылығын зерттеу және оқып-үйренуге
арналады. Сонымен әдістеме оқу процесін ұйымдастыру мен оның негізгі
факторларын жетілдіруге бағытталады. XX ғасыр басындағы көрнекті әдіскер
К.А.Иванов әдістеменің маңызды міндеттері деп сол ғылымды оқу пәні ретінде
жақсы жолға қоюға алып баратын оқытудың айқыңдау, бағалау, бейнелеу
тәсілдерін атайды. Әдістеме тарихты қалай оқыту мәселесін қарастырады және
зерттейді. Осылайша әдістеме пәні - педагогикалық процесс, мұғалімнің
тарихты оқытуы, оқушының тарихты оқуы. Ал әдістеменің нысаны - оқытудың
әдістері, мазмұны, ұйымдастырылуы және түрлері. Тарихты оқыту — өзара
байланыста және үнемі қозғалыста болатын құрауыштардың басын біріктіретін
өте күрделі процесс. Ол оқыту мақсаты оның мазмұны білім беру және оны
игеруге басшылық жасау оқушылардың оқу әрекеті оқыту нәтижесі деген
тізбекті құрайды. Оқыту процесіндегі қозғалыс оның ішкі қайшылықтарын жою
барысында іске асады. Ол қайшылықтар оқыту мақсаты мен қол жеткен нәтиже
арасында, қолданылуы жоспарластырылған және нақты қолданылған оқыту
құралдары мен әдістерінің арасында пайда болады. Тарихты оқыту процесінің
диалектикалығы сияқты әдістемені оқып-үйрену де үнемі даму үстінде болады.
Тарихты оқыту әдістемесі қоғам алдында тұрған жас ұрпақты тәрбиелеудің
кешенді міндеттерін іске асыруға қызмет жасайды. Тарихты оқыту әдістемесі
тарих ғылымдарымен бірге философия, әлеуметтану, мәдениеттану, педагогика,
психология, дидактика талаптары логика сияқты ғылым салаларымен де тығыз
байланысты дамиды. Бұл салалардың материалдарын пайдалану шығармашылық
сипат алады, өйткені әдістеме пәні оларды тарихты оқыту процесін жетілдіру
мақсатында қорытып, жаңғыртып пайдаланады. Мұғалім мен оқушының оқу процесі
күрделі және көп қырлы болып келеді. Оның тиімділігі оқушы әрекетінің
сипатымен айқындалады. Мұғалім өз пәнін қаншалықты жетік білгенімен
оқушылардың қызығушылығын оятып, шығармашылық әрекетін ұйымдастыра алмаса,
айтарлықтай табысқа жете алмайды. Өмірде нашар мұғалімдерді көп
кездестіреміз, олардың пайда болуы өз пәнін жетік білмеуіне байланысты
емес, ең бастысы олар өз білімдерін өзгелерге оңай жолмен түсіндіре
алмайды. Өйткені, олар оқушыларға тарихи материалды баяндаудың әдістемелік
негіздерімен таныс емес, тіпті пәннің әдістемесінен жеткілікті хабары жоқ.
Сондықтан пәннің әдістемесін не үшін оқытамын? Қалай оқытамын? Немен
оқытамын? деген сұрақтарға жауап тақырыпта басты назарда болуы тиіс.
Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері мен негізгі
факторлары
Тарихты оқытудың негізгі факторлары мына сұрақтардың жауаптарына
байланысты:
- мемлекет пен қоғам белгілеген мақсаттар;
- стандарт пен бағдарламаларда бекітіліп, солардың негізінде
оқулықтарда баяндалған тарихи білімнің мазмұны мен құрылымы;
- оқыту процесінің ғылыми-әдістемелік ұйымдастырылуы (оқыту мен
оқудың түрлері, әдістері мен әдістемелік тәсілдері, құралдары);
- оқушылардың танымдық мүмкіндіктері;
- оқыту нәтижелерімен айқындалады.
1. Тарихты оқытудың мақсаттары мемлекет дамуының әр түрлі кезеңдерінде
өзгеріп отырды. Кеңестік кезеңге дейінгі мектептерде тарихты оқытуда
көптеген объективтік жетістіктер болғанымен, оның мазмұнында ұлы орыстың
шовинизм, ұлы державалық астамшылық басым болды. Қазақстандағы мектептердің
өзінде Қазақстан тарихына қатысты мәселелер оқытылмады. Кеңестік кезеңде
тарих пәнінің мазмұнында жоғарыда аталған саяси белгілер коммунистік,
таптық сипат алды. Дегенмен Қазақстан тарихы жеке пән ретінде оқу
бағдарламасына енгізіліп, оқытыла бастады. Ол кезеңдегі тарих пәнінің
мақсаты маркстік-лениндік дүниетанымға негізделіп, коммунистік идеяларға
бағытталды. Қазіргі кезенде тарихи білім берудің мақсаттары былай
айқыңдалған:
оқушылардың ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі адамзаттың тарихи даму
жолы туралы тарихи білімдерді игеруі;
тарихи білім негізінде оқиғалар мен өмірлік құбылыстарды ой елегінен
өткізе алу қабілетін дамыту;
отансүйгіштік, тарихи тәжірибе, гуманизм идеялары негізінде оқушылардың
рухани құндылық бағдарлары мен көзқарасын қалыптастыру;
—халықтардың тарихы мен мәдениетіне қызығушылық пен
құрметін дамыту. Қазіргі кезде тарихты оқытудың мақсаттарын айқындау одан
әрі жалғасуда. Соған сәйкес мынадай міндеттерді атауға болады.
Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды құрметтейтін, табиғаттың,
мәдениеттің және қоршаған ортаның байланыстарын қорғау қажеттілігін сезіне
білетін отансүйгіш азамат тәрбиелеу;
оқушыларды қоғам мен адамзаттың ежелгісімен, бүгінімен таныстырып, оларды
өткен бабалардың әлеуметтік, адамгершілік тәлім-тәрбиесін ұғынуға бейімдеу;
қазіргі қоғамға кіріккен және оны жетілдіруге ұмтылатын тұлға
қалыптастыру;
тұлғаны ұлттық және әлемдік мәдениетке кіріктіруге бейімдеу;
әр түрлі көзқарастар жүйесін есепке ала отырып, оқушылардың пікірлер мен
көзқарастарды еркін таңдау құқын қорғауын қамтамасыз ету, гуманистік және
демократиялық құндылықтарға бағыттау;
— тарихи білімдер мен әдістерді қолданып, қоғамдық ойдағы жаңа
мағлұматтарды өз позициясы тұрғысынан сын көзімен бағалап, талдай алу
дағдысын қалыптастыру. Тарихты оқытудың негізгі факторлары оқу процесінде
кешенді түрде жүйемен іске асады. Жүйе дегеніміз — өзара әрекеттесіп, тығыз
байланыста болып, белгілі біртұтастық, бірлік құрайтын бөліктердің
жиынтығы. Оқу факторларының ішкі тұтастық қасиеті оқыту процесіне дұрыс
ықпал жасап, оның сапасының жақсаруына жол ашады.
Мектепте тарихты оқытудың мазмұны тарих ғылымының дамуы барысында өзгеріп
отырады. Әдістеме отандық және жалпы тарихтың негізгі оқиғалары, фактілері
мен құбылыстарын таңдауға; теориялық жинақтау мен анықтамалар
қалыптастыруға көмектеседі. Мектепте оқыту үшін таңдап алынған тарихтың
мазмұны мемлекеттік стандарт, бағдарлама, оқулық түрінде көрініс табады.
Оқушылар ол мазмұнды сыныптық, сыныптан тыс және мектептен тыс оқу түрлерін
қамтитын оқытуды ұйымдастырудың белгілі бір әдістемесі арқылы меңгереді.
Әдістер (әрекет тәсілдері) әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, сөздік, баспа-
қолжазбалық (мәтінмен жұмыс). Көрнекі, практикалық деген сияқты. Олардың
мәні қалай оқыту керек деген сұраққа жауап беріп, мұғалім мен оқушының екі
жақты әрекетін айқындайды. Жақсы жолға қойылған оқытудың әдістемесі
оқушылардың бойында тарихи білім мен танымдық дағдыларды, ғылыми көзқарас
пен сенімді қалыптастырып, дамытуда тиімді нәтиже береді. Әдіс, тәсілдер
мен оқытудың түрлері (жалпы сыныптық, топтық, дербес), сабақ типтері
(қайталау-жинақтау, семинар, зертханалық, саяхат-сабақ), сабақ үстіндегі
мұғалім әрекеті мен оқушының оқу құралдары тығыз байланысты. Оқу жұмысының
құралдарына оқу процесін қамтамасыз етуге керекті оқулық, жұмыс дәптері,
тарихи карта, оқу картиналары, диафильм т.б. сияқты заттарды жатқызамыз.
Оқу материалы мазмұнының, тиісті оқыту әдістемесінің ұйымдастырылуы және
оқушылардың танымдық қызметі формаларының біртұтастығы негізінде оқушылар
оқыту мақсатына қол жеткізеді.
4. Оқушылардың танымдық мүмкіндіктері оқушының жасына және соған
сәйкес тарихи білім мен дағдыны игеру деңгейіне тікелей байланысты. Тарихи
танымға ұмтылуға күш жұмсау тұлғаның ойлауын, қиялын, ерік-жігерін және
сезімдік қасиеттерін дамытуға айтарлықтай ықпал жасайды. Оқу процесінде
оқушылардың тарихи білімді меңгеру және қолдану қабілеті дамиды.
Қабілеттілік дегеніміз не? Ол тарихты оқып-игеруде табысқа жетуге алғы шарт
болатын тұлғаның дербес ерекшеліктері. Ол қабілеттілік әрекеттің әдістері
мен тәсілдерін тез, терең және оңай меңгеруден байқалады.
5. Оқыту нәтижелері алға қойған мақсаттарды іске асырумен тікелей
байланысты. Ол оқушылардың қол жеткізген білім мен дағдысының, олардың
интеллектуалдық, эмоциялық және ерік-жігерінің деңгейін танытады. Білімін
дәлелдеу және негіздеу, ең бастыны бөліп алу, себеп-салдарлы байланыстарды
анықтап, қалыптасқан мәселені шешуде қажетті білімді қолдана алудан
көрінеді. Оқыту нәтижелері мына деңгеймен өлшенеді: 1) 5-11 сыныптардағы
бір сабақта, бір тақырыптағы бірнеше сабақта немесе бөлімдегі, тараудағы,
курстағы, бүкіл курстағы алған тарихи білім; 2) ғылыми көзқарастың
қалыптасуы; 3) тарихты оқыту процесінде оқушыларды тәрбиелеу; 4)
оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін дамыту. Осылайша оқыту нәтижелері алға
қойған мақсаттың орындалғанын немесе тек сөз жүзінде қалғандығын танытады.
Соңғы жылдары білім сапасы тест көмегімен бағалануда. Оның есесіне
оқушылардың алған білімдерінің практикалық қызметте қолдану қабілетін
бағалайтын тапсырмалар аз қолданылуда. Тарих сабақтарында мұндай
тапсырмалар қарапайым дерек көздері және құжаттарды зерттейтін зертханалық
сабақтар жүргізумен тікелей байланысты. Оқушылар сабақтан бос уақытында
мұражай мен мұрағаттағы жұмыстары негізінде баяндама, реферат, ғылыми
мақала дайындауы да тарихи білімін бағалаудың өлшемі болуы тиіс.
Мектепте тарихты оқытудағы әдістеменің орны мен ролі
Әдістеменің маңызы мектептегі тарих пәнінің мұғалімі, студент үшін
— белгілі бір жастағы оқушылардың тарих пәні бойынша білім мен дағды
деңгейін анықтауға;
— сынып, курс, бөлім және тақырып бойынша оқытудың мақсатын нақшлауға;
— оқу процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жұмыс тиімділігін анықтап,
оқыту міндетін нақтылауға;
— оқыту мазмұнын қолданылатын әдістер және тәсілдермен ұштастыруға;
— тест, қисынды тапсырмалар және тірек сигналдарды қолданып, конспект
дайындауға;
— оқытудың барынша тиімді әдістері, түрлері мен құралдарын қолдануға;
— оқыту нәтижелерін алдын ала болжап, педагогикалық әрекетке түзету
енгізіп отыруға мүмкіндік беруімен бағаланады. Тарихты оқыту әдістемесі
өзге ғылымдармен, әсіресе оқытудың мазмұнын талдап жасайтын базалық тарих
ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеменің мақсаты — тарих ғылымының негізгі
мәліметтерін таңдап алып, оны дидактикалық өндеуден өткізіп, бейімдеп,
мектеп курсының мазмұнына енгізу. Таңдап алу оқушылардың танымдық
мүмкіндігін ескере отырып жүргізіледі. Оларды анықтауда психология
ғылымының жетістіктеріне сүйенеміз. Бұл ғылым оқушылар танымы мен танымдық
әрекетінің ерекшеліктерін ашуға көмектеседі. Оның үстіне тарихты оқыту
процесіне талдау жасағанда бірқатар психологиялық және педагогикалық
зерттеу тәсілдері де қолданылады. Әдістеме пәні оқытудың бір саласы ретінде
педагогикамен де тығыз байланысты. Педагогика - оқыту, ғылыми зерттеу
әдістемесі мен тәрбие мақсатын айқындайды. Осы әдістер мен мақсаттарды
негізге алып, әдістеме оқу процесіне де, ғылыми зерттеуге де нақты тарихи
мазмұн береді.
Ғылыми-зерттеу әдістері деп зерттеудің педагогикалық бақылауды және
қалыптастырушы эксперименттің (экспериметтік сабақ) мақсаты, міндеттері мен
болжамын анықтауды айтамыз. Латын тіліндегі "экспериментум" сөзі тәжірибе,
сынақ дегенді білдіреді. Мұндай тәжірибелер белгілі бір оқытудың факторы
және жағдайының әрекеті нәтижесінде пайда болады. Педагогикалық бақылау -
оқу процесіне ықпал жасамай, тарихты оқыту практикасын зерттеу дегенді
білдіреді. Зерттеуші тарих сабақтарына қатысып, оны талдайды, оқушыларға
сұрақ қою мен тесті өткізіп, мұғалімдердің ашық сабақтарының хабарламаларын
тексеріп, пән бірлестіктерінің озат тәжірибені жинақтаған материалдарымен
танысады.
Қалыптастырушы эксперимент тәжірибе жасаушының оқу процесіне белсене
араласуын қарастырады. Мұндай эксперименттің міндетті құрамы - дәлелге
негізделген, бірақ міндетті түрде тексеруді қажет ететін болжанған нәтиже,
болжал болмақ. Болжал мына сұлба бойынша қалыптасады: оң нәтижеге қол
жеткізуге бола ма, егер: а) мазмұнды, материалды баяндаудың бірізділігін
өзгертсе, ә) оқытудың жаңа құралдарын, материалды баяндаудың жаңа тәсілін
қолданса, б) таным әрекетін басқаша ұйымдастырса. Болжам іс жүзінде тиісті
жағдайлар мен әдістер арқылы тексеріледі. Эксперимент жасаушы ең алдымен
зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сай әдістемелік талдама жасайды, содан
кейін оның тиімділігін оқыту барысында тексереді.
Баќылау с±раќтары:
1Тарихты оқытудың басты мақсаты мен міндеті.
2.Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің мүмкіндігін игерудегі тікелей
байланыс.
3.Қабілет дегенімізне?
4.Мектепте тарихты оқытуда қалыптастырушы эксперименттің ролі.
2-лекция. Тақырыбы: Тарихты оқыту әдістемесінің жоспарлары мен
бағдарламары.
Жоспары:
1. Мемлекеттік стандарт.
2. Бағдарлама жасаудың принципі.
3. Хронологиялық шектерін анықтау.
4. Тарих пәнінің бағдарламалары.
Лекция маќсаты: Тарихты оқыту әдістемесінің жоспарлары мен бағдарламаларын
үйрету.
Лекция мєтіні:
Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан тарихы өзінше курс болып,
бірақ КСРО тарихы құрамында оқытылғаннан (1958-1959 оқу жылынан) бастап,
осы уақытқа (2000-2001 оқу жылына) дейін оның құрылымы үш рет үлкен
өзгеріске ұшырады.
Оның алғашқы құрылымы 1958-59 оқу жылынан бастап 1990-жылдар аралығында
пайдаланылды. Қазақстан тарихы бағдарламасы, оқулықтары бар мектептік курс
деп аталғанмен, оның оқу материалы мектептің 4 (5), 7 (8)—10 (11)-
сыныптарында оқытылды, бес сыныпта 50-60 сағаттай ғана уақыт бөлінді.
4 (5) -сыныптағы "КСРО тарихынан эпизодтық әңгімелер" курсы құрамыңца
"Қазақ КСР тарихының эпизодтық әңгімелері" 8-10 сағат көлемінде оқытылды.
Ал 7 (8) -10 (11), яғни төрт сыныпта КСРО тарихының жүйелі курсы
құрамында Қазақ КСР тарихы 47-48 сағат, (7-сыныпта -12, 8-сыныпта 9-сағат,
9-сыныпта - 14-сағат, 10-сыныпта - 12 сағат) көлемінде оқытылады. 4 (5) -
сыныпта да, 7-10-сыныптарда да Қазақ КСР тарихының мазмұны алғашқы қауымдық
құрылыстан осы уақытқа дейінгі аралықтағы тарихты қамтыды. Бұл курстардың
мазмұнының өте қысқа болғаны, КСРО мектептерінде одақтас республикаларға
аты берілген ұлттың тарихын оқытуда орын алған кемшіліктер мен келеңсіз
тенденциялар туралы басқа тарауларда айтылатындықтан бұл жерде қайталаудың
қажеті жоқ.
Қазақстан тарихы құрылымының екінші үлкен өзгерісі 1991-1992 оқу
жылында жасалды. Бұл өзгеріс өте қысқа уақытқа 10 жылға ғана созылғанмен
дербес оқу пәні деп оқу жоспарына енген Қазақстан тарихының келешегі үшін
үлкен маңызы болды. Өтпелі кезең деп аталатын азғана жылдарда тұңғыш рет
"Жалпы білім беретін мектепте Қазақстан тарихын оқыту тұжырымдамасы"
жасалып, баспасоз бетінде жарық көрді (60), оның оқулықтарына бәйге
жарияланып (55), қорытындысы шығарылды. Пәннің құрылымы мен мазмұнының
қалыптасуына аса қажет: Мемлекеттік білім стандарты, оқу бағдарламалары,
жаңа оқулықтар мен бірқатар шағын әдістемелік құралдар жарыққа шықты. 1990-
1999 жылдар аралығында Қазақстан тарихынан жалпы білім беретін мектептердің
5-11 сыныптарына арналған тек қазақ тілінде ғана 9 оқулықтың шыққанын және
де олардың әрқайсысының 3-5 реттен басылғанын айтсақ та жеткілікті.
Аталған құжаттардың, бағдарламалардың, оқулықтардың, әдістемелік
құралдардың енді ғана дербес, жеке пәнге айналған Қазақстан тарихын оқытуды
жақсарта түсуге кеп пайдасы тиді, әсіресе тарихшы мұғалімдерге ғылыми-
әдістемелік басшылық, әрі нақты көмек болды. Екінші жағынан, осы жылдары
жарық көрген тұжырымдамалар, бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік құралдар
мен нұсқаулар, ұсыныстар жасау тәжірибесі келешекте Қазақстан тарихының
жаңа бағдарламаларын, жаңа буын оқулықтарын, оқу-әдістемелік кешенін (ОӘК)
жасауға көмек болды. Осының бәрі келіп "Қазақстан тарихын оқыту теориясы
мен әдістемесінің" одан әрі қалыптаса түсуіне, дамуына пайдалы әсер етті.
Осы жағдайларға байланысты тараудың келесі параграфтарында 1990-1999
жылдары республика баспасынан шыққан мектептерде пайдаланған Қазақстан
тарихының бағдарламалары, оқулықтары, хрестоматиялары, кейбір әдістемелік
құралдары қысқаша талданады. Өйткені олардың бәрі осы курстың теориясы мен
әдістемесінің және оның әдістемелік жүйесінің құрамына енеді.
Сыныптан тыс жұмыстардың міндеттері. Жұмыстың бұл түріне де тарих
сабақтарының белгілі үш міндетін орындауға үлес қосу жүктеледі.
Айырмашылығы ол міндеттер сыныптан тыс жұмыстарда басқа материалдар мен
құралдардың көмегі арқылы орындалады.
Сыныптан тыс жұмыстардың басты міндеттерінің бірі - оқушылардың білімін
қоғам тарихының түрлі салаларынан хабар беретін жаңа фактілермен,
ұғымдармен толықтыру. Өйткені сыныптан тыс жұмыстар оқушыларды тарихи
білімнің археология, нумизматика, геральдика сияқты қосымша салаларымен
таныстырады.
Бұл жұмыстың тағы бір маңызды міндеті оқушылардың тарихқа деген
қызығушылығын арттыру. Сыныптан тыс жұмыс дұрыс ұйымдастырылса, тарих
пәніне деген оқушылардың көзқарасы мүдде өзгереді, олар тарихтың қоғамдағы
маңызды ғылымдардың бірі ғана емес, сонымен қатар оның әрбір адамға
күңделікті өмірде аса қажет білім саласы екенін саналылықпен ұғады. Осы
тұрғыдан келгенде тарихтың сыныптан тыс жұмыстарының тәрбиелеушілік
мүмкіндіктері айқын байқалады. Оқушылар сыныптан тыс жұмыстардың түрлі
формаларына қатыса жүріп қазіргі кезең тарихындағы өзін толғандырған
мәселелерге ерекше назар аударатын болады, оларға жауап табуға тырысады.
Сыныптан тыс жұмыстардың тағы бір артықшылығы оның дерек көздерінің
алуан түрлілігі. Олар: мемлекет атынан қабылданып жататын түрлі қаулы-
қарарлар, маңызды тарихи құжаттар, қоршаған ортада болып жататын жаңалықтар
мен өзгерістер, материалдық мәдениеттің құнды ескерткіштері мен қазір
жасалып жатқан тамаша ғимараттары, түрлі көркем бұйымдар, мерзімді
баспасөз, көркем әдебиет пен өнер туындылары, театрлар мен кино залдарында
күнделікті қойылатын шығармалар мен фильмдер, архив, мұражайлардағы
құжаттар мен экспонаттар т.б. Осы аталған және басқа да деректер
оқушылардың білімін, ақыл ойын дамытуға, оларда күнделікті өмірге қажетті
біліктерді қалыптастыруға үлес қосады. Бұлар әсіресе көрсеткіш және
энциклопедиялық басылымдармен жұмыс жасап, бибиографиялық тізім
құрастырғанда, архив құжаттары мен басқа да деректермен жұмыс істегенде,
оқушылар мен үлкендер арасында хабар, баяндамалар жазғанда, тарихи
фильмдер, көркем әдебиеттер туралы пікір жазғанда, тарихи оқиғалардың
куәгерлерімен кездесіп, олармен әңгімелескенде, оны қағаз бетіне
түсіргенде, туған өлкесінің өткен тарихы және қазіргі жағдайы туралы
материал жинағанда, тарихи орындарға, мұражайларға экскурсия жасағанда,
түрлі тақырыптарда көрмелер ұйымдастырғанда, түрлі кестелер, сызбалар,
көрнекі құралдар, макеттер, модельдер жасағанда біртіндеп қалыптасып, одан
әрі дамып, жетіле түседі. Осы жұмыстардың бәрі оқушыларға өткендегі және
қазіргі тарихи құбылыстар мен оқиғаларға ғылыми тұрғыдан қарауды, қоғамның
даму зандарын түсінуді, өзі меңгерген тарихи білімін өмірде қолдана алуды
үйретеді.
Оқушы сыныптан тыс жұмыстардың өзі таңдаған формаларына қатыса отырып,
белгілі бір ұжым мүшелерімен жұмыс істейді: қиындықты да, жұмыстың
нәтижесін де бірлесіп көреді, бұл оларды ұйымшылдыққа, бірлесіп
шығармашылық жұмысты істеуге тәрбиелейді т.б.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі ерекшеліктері:
Жұмыстың бұл түрінің тарихи білімді күнделікті оқытуды ұйымдастыру
формалары арқылы үйретуден бірқатар өзгешеліктері бар. Оларды жеке-жеке
атап өтейік.
Алдымен назар аударатын ерекшелік бұл жұмыстың еріктілік сипаты.
Тарихшы мұғалімдер оқу жылы басында өз шәкірттерін мектепте
ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыспен, оның формаларымен таныстырғаннан
кейін, оқушылар жұмыстың қандай түріне қатысатынын өздері таңдайды. Мұғалім
тек білімдік, тәрбиелік, дамытушылық жағынан тиімдірек түрлерін басымырақ
ұсынады. Ал оқушыларды сыныптан тыс жұмыстардың түрлеріне бөлгенде олардың
ынтасын, бейімділігін ескеру керек.
Сыныптан тыс жұмыс қазіргі кезеңмен тығыз байланысты жүргізіледі. Мұның
өзі бұрын болып өткен оқиғаларды қазіргі жағдайлармен салыстыру,
өткендегінің қазіргімен байланысты тұстарын ашып көрсету, қазіргі қоғамдық-
саяси, әлеуметгік-экономикалық, мәдени жағдайларды жақсы білу, түсіну үшін
тарих пәнінің өмірлік маңызы зор екенін және де Қазақстан Республикасының
тәуелсіздік алғаннан бергі жылдардағы қол жеткен табыстарын айқын сезіну
үшін қажет. Өткенді қазіргімен байланыстырудың басқа да жолдары бар, бірақ
қандай тәсілді қолдансақ та, ол оқушылардың ойлау қызметінің одан әрі
дамуына, тәрбиелілігінің жақсара түсуіне әсер етуі, демек әдістемелік
жағынан тиімді болуы тиіс.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың зерттеу әдісімен танысуына, оны іс
жүзінде байқап көруіне мүмкіндік береді. Бұл жұмыс алдымен оқушылардың
сабақ үстіндегі өздігінше атқаратын жұмысында басталады. Бірақ та сабақ
үстінде зерттеу жұмысын жүргізу шектеулі. Ал сабақтан тыс уақытта бұған
мүмкіндік мол. Мұнда оқушыларға күрделірек, көлемді тапсырмалар беріледі,
ал тапсырмалар көбіне жалпы беріледі, оларды шешудің нақты жолдарын
оқушылар өздері іздеп табады. Мұны біз Алматы қаласындағы №12 мектептің
жоғары сынып оқушыларымен өткен ғасырдың 80 жылдарының екінші жартысында
Республикалық Мемлекеттік архивте, Республикалық Мемлекеттік өлкетану
мұражайында жүргізген жұмыстарымыз кезінде байқадық. Мұндай жұмыстар
Қазақстан тарихы бойынша қазір көптеген мектептерде жолға қойыла бастады.
Сыныптан тыс жұмыстардың көбінің қоғамдық пайдалы бағыты бар, яғни
жұртшылық үшін пайдалы іс деген сөз. Мәсселен, жоғары сынып оқушылары халық
арасында саяси үгіт-насихат жұмысын жүргізеді, тарихи-мәдени ескерткіштерді
тауып, оларды қамқорлыққа алады, ұйымдар мен мекемелердің тапсырмаларын
орындайды (үлкен қалалардағы бірқатар мектептер қалалық әкімшілікпен
бірлесе отырыи белгілі ауданның, көшелердің экологиялық тазалығын
қамқорлыққа алады т.б.), ғылыми экспедицияларға қатысады, аты ұмыт болған
ардагерлерді тауып, есімі мен еңбегін қалпына келтіреді, оларға ескерткіш
орнатуға қатысып, оны одан әрі қамқорлыққа алады, мектеп музейі мен
залдарын да ұйымдастырады, соғыс, еңбек ардагерлерін, мүгедектерін
қамқорлыққа алады. Осы жұмыстардың бәрі оқушыларды өмірді шын мәнісінде
түсінуге, қоғамдағы өзгерістер мен жаңалықтарды бағалай білуге, осы қоғамда
лайықты өмір сүріп, еңбек етуге тәрбиелейді.
Жоғарыда аталып көрсетілген алуан түрлі сыныптан тыс жұмыстарды орындау
оқушыларды белсене әрекет жасауға, әр істе бастамашы болуға тәрбиелейді.
Сыныптан тыс жұмыстардың бірқатарының мазмұны оқытылып жатқан тарих
сабақтарының мазмұнымен тікелей байланысты. Мәселен, қазақ халқының сырттан
болған шапқыншылыққа қарсы ерлік күресі, мәдениет тарихы, Тәуелсіз
Қазақстан Республикасының тарихы, отарлық бұғауға қарсы жүргізген ұлт-
азаттық қозғалыстар тарихы және басқа да маңызды тақырыптардың мазмұны
сыныптан тыс жұмыстардың түрлі формаларында жүргізілетін жұмыстарда
қамтылып жатады.
Мектепте оқытылатын тарих пәні өзінің негізін тарих ғылымынан алады, ал
ол ғылымның аса маңызды салаларына жатады. Кез келген өркениетті, дамыған
елдер өз мемлекетінің барлық азаматтарын тарихи біліммен қаруландыруға
ұмтылады және де оны алдымен өз халқының, өз елінің тарихын оқытып
үйретуден бастайды. Тарихи білімді меңгерген адам өзі өмір сүрген қоғамдағы
орынын, атқаратын қызметін, басқа да іс-әрекеттерін дәл анықтай алады.
Сондықтан да Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат
жөніндегі Ұлттық Кеңес бекіткен 1995 жылғы Қазақстан Республикасында тарихи
сана қалыптастыру тұжырымдамасын қабылдаған болатын. Бұл тұжырымдамада оқу
орындарында тарихты, әсіресе Қазақстан тарихын оқытуды алдын-ала межелеу
жөнінде аса жауапты міндеттер қойылған. Ол міндеттер алдымен жалпы білім
беретін мектептерде жүзеге асады. Өйткені елдің барлық азаматтарына жүйелі
тарихи білім беретін оқу орны - мектеп. Ол пәңді оқытатын - тарихшы
мұғалімдер. Сондықтан да университеттер мен пединституттардың тарих
факультеттерінде болашақ тарихшылар 4-5 жыл оқып, орта мектептің тарихшы
мұғалімі деген мамандық алады. Осы факультетте оқылатын пәндердің арасында
"Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі" (ТОТӘ) пәнінің орны ерекше.
Тарихты оқыту — күрделі үрдіс, ол өзара байланысты: оқытудың мақсатын
анықтау, білім мазмұнын іріктеу, білімді оқытып-үйрету және оны меңгеруге
басшылық ету — оқушылардың оқу қызметі — және оқытудың нәтижесі сияқты
құрамдас бөлімдерден құралады. Оқыту үрдісі үнемі қозғалыста болады, демек
дамып отырады, ол туындағаң қайшылықтарды шешу арқылы жетіледі.
Қазақстан тарихы курсының оқыту мақсатын анықтау қиындау мәселенің
бірі. Өйткені коммунистік идеология үстемдік еткен жылдардағы оқыту мақсаты
түбірімен өзгерді. Осыған орай Қазақстан тарихын оқыту міндеттеріне де
елеулі өзгерістер енгізіліп отыр. Бұл мәселелерге кейін арнайы тоқтайтын
болғандықтан әзірше проблеманың аса маңыздылығын айтумен шектелдік.
Мақсатын анықтаудан кейінгі маңызды мәселе білім мазмұнын анықтау,
іріктеу. Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі бұл мәселені шешуде алдымен
Қазақстан тарихы ғылымының әдіснамасына сүйенеді, соны басшылыққа алады.
Соның негізгі ғылыми ұстанымдарына сүйене отырып, педагогика ғылымының
білім мазмұнына қоятын талаптары мен критерийлерін ескеріп, Қазақстан
тарихы мектеп курсының білім мазмұнын анықтайтын ұстанымдарды белгілейді.
Осыдан кейін барып Қазақстан тарихының теориясы мен әдістемесі мектеп
курсының ең қолайлы, тиімді мазмұнын, курстың құрылымын, нақты тарихи
фактілер мен негізгі ұғымдарды қалыптастыратын білім көлемін және де
тарихты оқыту барысында оқушылар игеріп, меңгеретін біліктерді анықтайды.
Жоғарыда айтылғандарға қарамастан тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі
тарих ғылымдарына жатпайды, ол педагогикалық ғылымдарға қосылады. Өйткені
оның зерттейтін негізгі нысандары: оқытудың мақсаты, білім мазмұны,
оқушылардың оқу қызметі қалай ұйымдастырылады, оның тиімді жолдары қайсысы?
Оқыту нәтижесі өте жақсы болу үшін оқулықтардың қандай түрі жөне олардың
әдістемелік құрылымы қандай болуы керек? Мұғалім қалай оқытуы керек? Оқыту
нәтижесі қалай тексеріледі және оның қорытындысы оқытуды одан әрі жетілдіру
үшін қалай пайдаланылады? Тарихты оқыту барысында қандай курсаралық,
пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруға болады? — деген сияқты көптеген
мәселелер.
Тарихты оқытуға тікелей қатысты осы және басқа да мәселелерді шешудің
өзіндік жолдары бар, оларды зерттейтін де, белгілейтін де педагогика
ғылымы. Аталған мәселелерді шешумен тарих ғылымы емес, педагогика ғылымы
айналысады, олар педагогикалық теорияларға сүйенгенде ғана дұрыс шешіледі.
Олардың ішіндегі кейбір аса маңызды мәселелер: білім мазмұнын анықтау
немесе жетілдіру, оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістерін жетілдіру,
оқулықтарды жақсарту, оқытуды оңтайландыру т.б. тек ғылыми-педагогикалық
эксперимент жүргізу арқылы ғана дұрыс шешіледі.
Осыған байланысты тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі ғылыми
педагогикалық пән деп есептелінеді.
Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі ғылыми пөн болғандықтан ол осы
пәннің аса маңызды проблемаларын зерттеумен де шұғылданады. Ол
проблемаларды - қайшылықтарды шешу үшін эксперимент жұмысы жүргізіледі.
Мұндай жұмысқа мектеп мұғалімдері де қатыса алады. Оның барысында мұғалім
ғылыми жұмыс жүргізуді үйренеді, ғылыми-әдістемелік мақалалар дайындайды,
озат мұғалімдер тәжірибесімен танысады, оны жинақтап қорытады, көпшілікке
таратады, бұған өз тәжірибесін де қосады. Мұндай зерттеу жұмыстарына
қатысып, оны талапқа сай жүргізу үшін мұғалім педагогикалық зерттеу
жұмыстарының әдіс-тәсілдерін жақсы білуі тиіс. Тарих пәнінің оқытылу
мәселелерін зерттеуде: тәжірибені зерттеу, бақылау, әңгімелесу, түрлі
сипатты сауалнамалар жүргізу, қорытындысын шығару сияқты басқа да зерттеу
әдістері қолданьглады.
Баќылау с±раќтары:
1. Тарихты оқытуда хронологиялық шеңберді дұрыс пайдалана білудің маңызды
жағы.
2. "КСРО тарихынан эпизодтық әңгімелер" курсы қай сыныптар аралығында
өткізілген?
3. Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесінің басты проблемасы?
4. Тарихты оқыту барысында қандай курсаралық, пәнаралық байланыстарды
жүзеге асыруға болады?
№ 3-4-лекция. Таќырыбы: Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық
әдістерді қолдану
Жоспары
1. Тарихты оќытудаѓы жањашылдыќ сипаты.
2. Шыѓармашылыќ ж±мыс.
3. Тірек конспектілер.
Лекцияның мақсаты:Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді
қолдану жолдарын түсіндіру.
Лекция мәтіні Жаңашылдық яғни "Инновация" — жаңалық, жаңашылдық,
өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновация құрал, әдіс, процесс ретінде
әлдебір жаңалықты енгізу деген сөз. Педагогикалық процесте инновация окыту
мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері, максаты мен мазмұнына, мұгалім мен
окушының бірлескен кызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізудеген ұғымды
танытады.
Жаңашылдық адамдардың кәсіптік қызметінің бәріне де тән болғандықтан
ол зерттеу мен талдаудың және тәжірбиеге енгізудің нысанына айналған.
Жаңашылдық өздігінен пайда болмайды, сондықтан ол ғылыми ізденістің,
жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның ерекетінің нәтижесі ретінде
басқаруды қажет етеді.
Тұтас педагогикалы процестің жаңалықтың түбегейлі жоспарыңда жаңалық
процестерді алқа апарушылар ретінде мектеп директоры, пән мұғалімдерінің
рөлі арта түсуде. Оқыту процесінің көпқырлылығына - дидактикалық,
компьютерлік, мәселелік, модульдік т.б. — қарамастан жетекші педагогикалық
қызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде қалып отыр. Оқу-тәрбие процесіне
қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім өзінің
міндеттік қызмет салаларын одан әрі тереңдей игеруде. Сондықтан да
мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен қана шектелмей,
педагогика мен психологияның, оқыту мен тәрбие технологиясы салаларының
қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан жан-жақты дайындық
талап етеді. Осы негізде педагогикалық жаңашылдық қабылдау, бағалау жене
іске асырудағдылары қалыптасады.
Білім берудегі жаңашыл процестердің мәнін педагогиканың маңызды екі
проблемасы құрайды. Олар — озық педагогикалық тәжірибені зерттеу,
жинақтау және тарату, екіншісі педагогакалық-психодогиялық ғылымдардың
жетістігін практикаға енгізу. Жаңашыл процестердің нәтижесі теория мен
практиканың соғысында пайда болатын жаңалықты қолдану болуға тиіс.
Жаңашыл процестер педагогиканың бір саласы жекелеген пәндерді оқытудың
әдістемесінде шұғыл, тез қолдану мүмкіндігімен ерекшеленеді. Тарих пәнін
оқытуда жаңа әдіс, тәсілдерлі қолдануға мүмкіндік мол. Пән мазмұнының
жаңаруы оны оқушыларға игертудің әдістерін де жетілдіруді қажет етеді.
Мектепте жаңа педагогикалық идея мен технологияны насихаттайтын және
тарататын, шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдер тобы құрылады. Мұндай
топты құру бірнеше қажеттіктен туындайды. Ең бастысы — қазіргі заманғы
ақпараттар тасқыны және технологиялардың күрделілігі мұғалімнің жалғыз-
жарым әрекетіне бағына бермейді. Сондықтан да оқытудың жаңашыл міндеттерін
тарих пәні мұғалімдерінің бірлестігі болып, жұмыла қолға алған орынды.
Мұндай шығармашылық топ мектептің бүкіл оқу-тәрбие процесіне жаңашылдық
сипат бере алады.
Тірек конспектілер
Шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл мұғалімдер тарихты оқытудағы өз
әдістері мен жүйесін қалыптастырады. Олардың сабақтарында мұғалімнің
дербестік ерекшеліктері мен мүмкіндіктері көрініс табады, яғни мұғалімнің
тұлғасы белгілі дәрежеде оның өткізген сабағының деңгейін, бағыт-бағдарын
айқындайды. Мұндай сабақтарды дайындау мен өткізу біршама уақыт пен күш-
жігерді талап етеді.
Сондықтан Бұл жұмысқа кіріспестен бұрын өз күшің мен мүмкіндігіңді
салмақтап, нақты оқу жүйесіндегі жұмыс тәжірибесімен танысып алған орынды.
Сабақтың кезеңдерін, оқытудың бірізділігін, жұмыс түрін өзгерту жаңашыл
мұғалімге тиісті нәтиже бермеуі мүмкін. Содан да оқытудағы жаңашыл
процестер аса сақтықпен, білімділікпен қолдануды қажет етеді. Шартты
белгілер, рәміздер түрінде бейнеленген тарихи құбылыстар оқушының ойлау
қызметіне тірек болады. Белгілер ойда қалыптасқан бейнелерге назар
аудартады.
Жақсы ойластырылған кескіндемелік сұлбалар күрделі мәселсні бірнеше
ұсақ бөліктерге бөліп, шартты төрде бейнелеуге мүмкіндік береді. Ол жағдай
оқушылардың зейінін нақты тақырыпқа аударып, ондағы жекелеген кезеңдерді
тұтастықта қабылдауына көмектеседі. Оқушылардың базалық білімді игеруіне
көру арқылы қабылданған тірек ұғымдар едәуір ықпал жасайды. Мұндай тірек
конспектілер оқу материалы қисындық мазмұндауға, басты деректерді есте
сақтауға жұмылдырылған шартты кескіндемелік белгілердің жүйесін құрайды.
Мұғалім оқып-үйренуге арналған материалды тірек сигналдармен
"жазылған" ерекше конспект түрінде ұсынады. Тірек символдар оқушыларға
ақпарат бірліктерін — басты жіне қосалқы деректерді есте сақтауға
көмектеседі. Ұқсастыру үшін тірек конспекгілерде ол ұғымдар әртүрлі түспен
боялады. Бұл жүйемен жұмыс жасаудың мәні білімді көп рет қайталау негізінде
игеру және оқушылардың өздерінің көмегімен білім сапасын күнделікті
қадағалауға көмектесу болма?.
Тірек конспектілерді қалай дайыңцауға болады? Жұмысты жаңа бастаған
жас мұғалім ең алдымен мектеп оқулығының мазмұнын жете меңгеруі керек, оны
бастан-аяқ толық оқып шығып. соңынан жеке тақырыптар бойынша талдап оқиды.
Тақырыпты оқу барысында мұғалім мәтінге құрылымдық-функциялық талдау жасап,
сонымен бірге оқулықтың қандай тақырыптарын бір сабаққа топтастыруға
болатындығын анықтайды. Содан соңғы кезеңде тірек сигналдарымен конспект
парағын безендіруге кіріседі. Тақырыпты аша отырып, мұғалім бір парақ
қағазға 4-5 тақырыпты орналастыра алады. Олардың саны материалдың
күрделілігіне байланысты. Конспект парағына үй тапсырмасымен бірге
сигалдардың анықтамасын беруге болады. Егер окулық 60 параграфтан тұрса,
параграфтардың жқптасуын ескергенде конспект-парақтардың аны едәуір аз
болуы мүмкін. Курстың мазмұны бойынша конспект-парақтар жасап болған соң
мұғалім олардан шағын көшірмелер алып, үлестірмелі материалдар дайьшдайды.
Көрнекті әдіскер В.Ф.Шаталов тірек-сигналдарды қолданып, конспект-
парақ дайыңдаудьщ мынадай жаднамасын ұсынады:
1. Оқулықтың тарауы немесе білімін мұқият оқып шығып, өзара байланысы
мен өзара тәуелділігіне қарай мәтінді мағыналық бөліктерге бөл.
2. Метіндегі баяндалу төртібі мен негізгі ойды қысқаша мазмұнда.
3. Қысқартылған жазбаны алдын-ала қағазға түсір.
4. Ол жазбаларды кескіндемелік, әріптік, рәміздік белгілерге айналдыр.
5. Сигналдарды блоктарға біріктір.
6. Блоктарды кескінмен (контур) бөлекте және олардың өзара байланысын
кескіндемелік белгілермен белгіле
7. Маңызды бөліктерді бояу, түспен бөліп көрсет.
Тірек-сигналдар конспектісін жазғанда рәміздік-сөздік (әріптер,
буындар, сандар, қосу, алу белгілері); суреттік (пиктограммалар); шартты-
кескіндемелік (жергілікті жердің жоспары, карта, сұлба) белгілерді
қолдануға болады. Мұғалім өзінің құрастырады оқыту жүйесінде тірек-сигнал
конспсктісін әртүрлі тәсілдермен құрастырады.
Тірек-сигнал конспектілерімен жұмыс істеуде оқушылардың жас
ерекшеліктері ескеріледі. Мысалы, ол 10-11 сыныптарда 3-4 параграфты
біріктіруі мүмкін. Алғашқы сабақты жеңілдетілген тірек-сигнал түрінде 30
минупық дәріс етіп өткізеді. Кейіннен оқулықпен жұмыс істегенде конспектіге
жетпейтінін сигнал-рәміздерді оқушылар өздері тауып қосады. Олар дәріске
дайындалу барысында қажетті тақырыптарды оқулықтан үйде оқып келеді.
Дәрістен соң оқушылар түсінбеген сұрақтарын мұғалімге жазып береді. Осы
жазбалар негізінде мұғалім кеңес-сабақ өткізеді. Оқушылардың сұрақтарына
кезекші топ немесе мұғалім көрнекілік қолдана отырып жауап береді. Үшінші,
төртінші сабақтар топтардың өзара оқуы және білімді тексеруіне арналады.
Бақылау сұрақтары:
1. Инновация термині қандай мағына береді?
2. Көрнекті әдіскер В.Ф.Шаталов тірек-сигналдарды қолданудың қандай түрін
қарастырған?
3. Тірек-сигнал конспектілерімен жұмыс істеуде оқушылардың жас
ерекшеліктері қандай?
4. Тірек символдардың оқушыларға қандай әсер қалдырады?
№5-6-лекция. Тақырыбы: Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық
әдістерді қолдану
Жоспар:
1.Модульдік технология
2. Жањашыл м±ѓалімдер идеясын сабаќќа ќолдану
Лекцияның мақсаты:Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді
қолдануды үйрету.
Лекция мєтіні
Соңғы жылдары тарих сабақтарында оқушылардың өз бетімен іздену,
зерттеу, басқаның пікірін тыңдай білу дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін
қалыптастыру, жеке тұлғаны дамыту жолында жұмыс жүргізілуде. Оның мақсаты -
оқушыларды белсенділікке, өз бетімен білім алуға, ізденуге, өздерін тұлға
ретінде сезіне білуге үйрету.
Педагогикалық әдістемедегі оқыту кезендерінде қайталау тәсілін
пайдалансақ, оқыту құрлымы ортақ, мазмұны әртүрлі жекелеген блоктардан
тұратын модульдік сипат алады.
Модульдік технологиямен окыту нұсқасында білімді толық игеруді негізге
ала отырып, қазіргі дидактика талабына сәйкес балаларды оқыту ғана емес,
тұлғаның танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу үрдісін диалогтық қарым-
қатынас негізінде құруға болады. Бұл оқу үрдісі мен мұғалімнің жқмысына
кейбір өзгерістер туғызады. Оның жалпы нұсқасы мынадай:
1. Оқушыларды оқу мақсатымен таныстыру.
2. Сыныпты мазмұндары ұқсас бірнеше тақырыптан түратын (тарау) блок
модулімен таныстыру.
3. Мұғалімнің белгілік (знак) жүйе бойынша (сызба, кесте, т.б.)
қысқаша мазмұндауы (оқушыларға материал кодталған түрде түсіндіріледі, не
зерттеу, іздену бағыты негізге алынады).
4. Оқушының таным қызметіне негізделген диалогтық қарым-қатынасы мен
сабақ сайын әрбір оқушының білім нәтижесінің бағалануын ұйымдастыру.
5. Оқу материальша негізделген ортақ тақырыптарға (тарауға) 4-7 ретке
дейін қайта-қайта орала отырып, үдемелі (қайталау емес) түрде зерттеу.
6. Бүкіл тақырып бойынша (модульдегі) тест өткізу (тесттің әртүрін
пайдалану)
7. Тақырып бойынша денгейлік (релелік) сынақ, бақылау жұмысы, тарихи
сынақ хат т.б.
Деңгейлік — әр оқушыға үш деңгейлік (қиьш, орташа, оңай) жүйе бойынша
билет таңдауға мүмкіндік беру. Рейтингтік жүйені пайдалануға болады.
Оқу модулі үш бөлімнен тұрады: кіріспе, диалогтық және қорытынды
бөлім.
Бір модуль шамамен 5-12 сағатты қамтуы мүмкін (өзгертуге болады).
Кіріспеге 1-2 сағат, қорытындыға 2-3 сағат, қалған уақыт диалогтық бөлімге
арналады.
Диалогтық бөлімде оқушылардың тақырыпқа бірнеше қайта оралуы (оқыту
ойындары, бірін-бірі оқыту және тексеру) оқу материалын жақсы меңгеруге,
қарапайымнан күрделіге, жай тапсырмадан шығрмашылық ізденуге мүмкіндік
береді. Әр оқушы тақырыпты түсіну дәрежесінен білімді жеткізе білу
дәрежесіне көтеріледі. Диалогтық бөлімде таным үрдісі 2, 4, 7, т.б. адамдық
топтарға бөлінеді, ол оқушылардың бір-бірін оқыту, ойындар арқылы қарым-
қатынас жасауына негізделеді.
Мысалы, Ежелгі Қазақстан тарихынан "Қола дәуіріндегі Қазақстан" модуль-
сабағына 4 сағат бөлінген.
1-сабақта (кіріспе бөлім) модулге кіріспе, саяхат сабақ, тірек
сызбамен жұмыс жүргізіледі.
2-сабақ оқыту ойындарына арналады.
3-сабақ. Картамен жұмыс жасау. Сөзтізбек шешу.
4-сабақта деңгейлік (релелік) сынақ өткізіледі Бұл жүйе оқушыларды
ынталандырады. 30 және одан да көп оқушысы бар сыныптарда әрбір баланы
сабақ сайын бағалау және біріне-бірін бағалату оның белсенділігін арттырып,
сенімін күшейтеді.
Жаңашыл мұғалімдер идеясын сабаққа қолдану
Оқу мазмұны үздіксіз жаңаруда. Білім берудің жаңа философиясы,
теориялық негізі, әдістемелік, дидактикалық практикасы сапалық жаңа кезеңге
қадам басты. Тарихи білім жүйесі де жетілдірілуде. Жаңа мазмұнға жаңа
әдістер жүйесі қажет. Мемлекеттік стандарт, оқу бағдарламалары қасандықтан
догмалық арылған, оған шығармашылықпен даму қағидаларына тән. Содан да
білім беру жүйесінде мұғалімдердің қызметі үнемі ізденумен, өзін-өзі
дамытумен ерекшеленеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқу-тәрбие процесіндегі
жаңалыққа ұмтылушылық мұғалімдердің бәріне тән болуы тиіс.
Жаңашыл мұғалімдердің идеясын сабаққа қолданудың маңызы зор. Бұл
жағдай сабақты, оқыту процесінің үдістерін түрлеңдіре отырып, жаңа білімді
игерудегі оқушылардың әрекетін жеңілдетуге көмектеседі. Жаңашыл мұғалімдер,
олардың идеялары да көп. Әр мұғалім өзінің қабілеті мен бейіміне,
мүмкіндігіне қарай өзі таңдап алуы керек. Бұл жерде біз жаңашыл идеялардың
бірнешеуін үлгі ретінде мысалға келтіреміз.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мынадай ерекшеліктерін бөліп
атауға болады: мұғалімнің жан-жақты түсіндіруі; оқу материалын тірек-
сигналдармен жазылған плакат бойынша қысқаша мазмұндау; тірек-сигналдарды
үлестірмелі материал бойынша әрбір оқушының танысуы; оқулықпен және тірек-
сигналдар парағымен окушының үйде жұмыс жасауы; тірек, сигналдарды келесі
сабақта жазбаша жаңғырту; тірек-сигнал бойынша жауап беру; бұрын оқылған
материалдарды үнемі тереңдету және қайталау.
Ал А.Литвановтың икондық үлгілеу әдісі осыған ұқсас көрінгенімен
өзіндік ерекшелігі де мол. Оның мәні — оку материалындағы негізгі ұғымдар
мен құбылыстарды сұлба немесе сурет түрінде беру. Ол мынадай тәсілдерден
құралады: — мұғалім түсіндіре отырып, тақтаға сурет салады, ал оқушылар оны
өз дәптерлеріне түсіреді;
— тақтадағы жазбалар бойынша мұғалімнің қайталап түсіңдіруі;
— оқушылардың оқулық және конспект бойынша үйде жұмыс жасауы;
— келесі сабақта оқушының тақтадағы конспект бойынша жауап беруі.
С.Д.Шевченконың әдістемесінде ауызша сұрауды оқушылардың өздері
кезектесіп жүргізеді, келесі кезенде үйде дайындалған материал бойынаша әр
оқушының өзіне-өзі баға беруі іске асады; одан соң қарама-қарсы сұрақ қою
арқылы оқушылар бірін-бірі бағалайды; тірек-сигнаддарды жаңғырту бойынша
жазбаша бағылау жұмысы; жаңа материалды түсіндіру; тірек-сишалдарды
қолданып жаңа материалдардың мазмұны қайталау. Бұл әдістер бойынша оқу
дағдыларын қалыптастыру бір сабақтың, тақырыптың, бөлімнің, тұтас оқу
жылының негізінде белгіленеді.
Соңғы жылдары республикадағы білім беру саласында жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірбиелері жинақталып, насихатталуда. Солардың қатарында
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, Б.А.Тұрғанбаеваның дамыта
оқыту технологиясы бағыттарындағы жаңашылдық істерін атап айтуға болады.
Қорыта айтқанда, жаңашыл оқыту білім беру жүйесінде болашағы зор аса
маңызды міндеттердің бірі.
Баќылау с±раќтары:
1. Оқушыларға модульдік технологияны оқытудағы басты мақсат?
2. Диалогтық модульдік бөлімде оқытудың қандай түрі қарастырылады?
3. В.Ф.Шаталов әдістемелік жүйесінің оқытудағы ерекшеліктерін қалай
көрсетіп өткен?
7- лекция. Тақырыбы: Тарихи білім мен фактілер,оның Қазақстан тарихын
оқытудағы ролі
Жоспары
1. Деректер. Оқиғалар. Құбылыстар. Процестер.
2. Тарихи түсінік пен ұғым.
3. Тарихи терминдермен жұмыс.
Лекция маќсаты: Тарихи білім беру мен фактілер,оның Қазақстан тарихын
оқытудағы ролін оқыту.
Лекция мєтіні
Тарихты оқытудағы деректердің маңызы. Тарихи білім берудің ең басты
элементі — ол білім. Білім адамзаттың әлеуметтік тәжірибесін жинақтаған
тарих саласындағы мәлімет, танымдардан құралады. Білім қоғамның дамуы
туралы ғылыми түсінік топтастырады, тарихи шындық және адамзаттың оған қол
жеткізу жолдары туралы дүниетанымды негіздейді.
Тарихи білімнің құрылымы тарих ғылымының өзін танудан басталады. Оқу
мазмұны мыналар: ғылымның мазмұны, тарихи материалмен теориялық және
әдістемелік (ғылыми танымның түрлері мен әдістері, құрылымының қағидалары
туралы ғылым) негіздерімен жұмыс жасай алу. Оқу процесінде оқушылар дерек,
құбылыс, оқиға, процесс сияқты санаттарды қолдану арқылы тарихи білім
элементтерін игереді. Олар, мысалы, оқиғаның мәнін нықтап, оларды
салыстырады.
Дерек деген сөз латын тілінен аударылғанда "жасалынған, іске асқан"
деген ұғымды білдіреді. М.Горький "дерек үйретеді, тәрбиелейді" деген.
Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи шындықтың фрагменті ретінде
қарастырылады. Мысалы, 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы Ұлт-азаттық қозғалыстың
жеке дерегі.
Дерек қайталанбайды, оны бақылау, қайта қалпына келтіру мүмкін емес.
Бұл оның өзіндік ерекшелігі. Тарихты тану процесінде деректің маңызы зор,
ол тарихи байланыстарды айқындау, салыстыру және жинақтауда аса қажет.
Деректерді жинақтау және жүйелеу — тарихи танымныц құралы.
Нақты деректермен тарихи материалды баяндауда бейнелікке көп
жеткіземіз.
Деректерді маңыздылығына қарай негізгі және қосалқы деп бөлуге болады.
Мысалы, Ұлы Отан соғысы — негізгі, Курск шайқасы — қосалқы дерек.
Сабаққа дайындық барысында негізгі тірек болатын фактілерді анықтап,
оны оқушы есінде сақтап қалатындай етіп көрсету керек. Негізгі деректер
тарих пәні курсының негізгі идеясын көтеретін болғандықтан ол жан-жақты
және толық қамтылып, түсіндірілуі керек. Олар маңызды оқиғаларды жақсы есте
сақтау, өзгелермен байланыстыру үшін қажет. Демек, деректі түсіндіру оның
маңыздылығына байланысты.
Сабақта деректі қолдану үшін оның ғылыми дәлдігін, нақтылығыш,
бейнелігін, эмоциялығын айқындап алған жөн. Орта буын сыныптарында дерек
бейнелі, эмоциялы болса, жоғары сыныптарды ол құжатқа сүйенген, дәлелді
болуы тиіс. Тарихты оқытуда дерек пен жинақтаудың арақатынасының жігін
білген жөн. Бір-бірімен байланысы жоқ, жинақталмаған тарихи деректер басым
болса, ол сабақ деректер жинағына, ал нақты дерекке сүйенбей жинақтау мен
қорытынды пікірлерді негізге алған сабақ социологияға айналып кетеді.
Оқиға дегеніміз жалғыз-жарым дерек. Оған Аңырақай шайқасы, Кенесары
көтерілісін жатқызуға болады. Бұл оқиғалар нақты жағдайда, нақты адамдардың
қатысуымен белгілі бір уақыт пен кеңістіктің шегінде болған. Осындай
жекелеген қайталанбайтын оқиғаларды оқып үйрену оқушылардың түрпатты
құбылыстарды түсінуіне көмектеседі.
Құбылыс деп нақты дерекке қатыссыз, орыны, қатысушылары, уақыты
көрсетілмеген жалпы ұғымдарды (революция, көтеріліс) айтамыз. Бұл жағдайда
революция — қоғамдық дамудың сапалық өзгерісі, ал көтеріліс - бұқараның
қарулы бас көтеруі. Тарихи құбылыстар белгілі бір тарихи кезеңнің немесе
дәуірге тең сипатты белгілерін танытады.
Процесс дегеніміз — даму жағдайының бірізділікпен ауысуы. Тарих
процесс уақытпен тығыз байланысқан деректер тізбегі, оның байланыстырушысы
себеп пен салдар. Мысалы, өнеркәсіптік төңкеріс — мануфактурадан машиналы
өнеркәсіпке өтуді сипаттайтын процесс.
Тарихты танудың өзі процеске жатады. Ол деректерді игеруден басталады.
К.Д.Ушинский "адам санасы біртіндеп деректерді көбейту, екіншіден оны өңдеу
арқылы байиды. Деректік білім неғұрлым парасатты болған сайын, ол шикі
материал неғұрлым жақсы өнделген сайын адам дами түседі, күшейе түседі",
-деді.
Тарихи түсінік пен ұғым
Түсінік. Оқып үйренген деректердің негізінде оқушы санасыңда белгілі
бір тарихи ұғымдар жүйесінің нақты түсінігі қалыптасады. К.Д.Ушинский
оқушыларды алаңдатуды емес, нақты бейнелікке, көрнекілікке негізделген
түсінік қалыптастыруды ұсынады. Оқушының санасында дұрыс, толық түсінік
қалыптастыру үшін бейне картинаны керсетіп, оны ауызша түсіңдіру
жеткіліксіз. Оған қоса ол ұғымды нақтылап, бекітуге көмектесетін әдістерді
қолдану керек. Ондай әдістердің қатарында бейнелеу, суретін салу немесе
нысанды кескіңдемелік тұрғыдан қайта жаңғыртуды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1- лекция. Таќырыбы:
Кіріспе
Жоспары:
1. Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәні.
2. Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері мен негізгі
факторлары.
3. Мектепте тарихты оқытудағы әдістеменің орны мен рөлі.
Лекция маќсаты: Пәннің мақсаты, міндеттері оқу процесіндегі ролі мен
таныстыру
Лекция мєтіні Әдістеме дегеніміз - методика. "Методика'' сөзі
ежелгі грек тілінен аударғанда — "таным тәсілі", "зерттеу жолы" деген
ұғымдарды береді. Әдіс дегеніміз — нақты міндетті шешудің, әлдебір мақсатқа
жетудің тәсілі. Сонда, әдістеме бұл әдістер жиынтығы, кешені. Тарих оқыту
әдістемесі тарихы оқытудың міндеттері, мазмұны және әдіс-тәсілдері туралы
педагогикалық ғылымдардың бір саласы. Ол тиімділігі мен сапасын арттыру
мақсатында тарихты оқыту процесінің заңдылығын зерттеу және оқып-үйренуге
арналады. Сонымен әдістеме оқу процесін ұйымдастыру мен оның негізгі
факторларын жетілдіруге бағытталады. XX ғасыр басындағы көрнекті әдіскер
К.А.Иванов әдістеменің маңызды міндеттері деп сол ғылымды оқу пәні ретінде
жақсы жолға қоюға алып баратын оқытудың айқыңдау, бағалау, бейнелеу
тәсілдерін атайды. Әдістеме тарихты қалай оқыту мәселесін қарастырады және
зерттейді. Осылайша әдістеме пәні - педагогикалық процесс, мұғалімнің
тарихты оқытуы, оқушының тарихты оқуы. Ал әдістеменің нысаны - оқытудың
әдістері, мазмұны, ұйымдастырылуы және түрлері. Тарихты оқыту — өзара
байланыста және үнемі қозғалыста болатын құрауыштардың басын біріктіретін
өте күрделі процесс. Ол оқыту мақсаты оның мазмұны білім беру және оны
игеруге басшылық жасау оқушылардың оқу әрекеті оқыту нәтижесі деген
тізбекті құрайды. Оқыту процесіндегі қозғалыс оның ішкі қайшылықтарын жою
барысында іске асады. Ол қайшылықтар оқыту мақсаты мен қол жеткен нәтиже
арасында, қолданылуы жоспарластырылған және нақты қолданылған оқыту
құралдары мен әдістерінің арасында пайда болады. Тарихты оқыту процесінің
диалектикалығы сияқты әдістемені оқып-үйрену де үнемі даму үстінде болады.
Тарихты оқыту әдістемесі қоғам алдында тұрған жас ұрпақты тәрбиелеудің
кешенді міндеттерін іске асыруға қызмет жасайды. Тарихты оқыту әдістемесі
тарих ғылымдарымен бірге философия, әлеуметтану, мәдениеттану, педагогика,
психология, дидактика талаптары логика сияқты ғылым салаларымен де тығыз
байланысты дамиды. Бұл салалардың материалдарын пайдалану шығармашылық
сипат алады, өйткені әдістеме пәні оларды тарихты оқыту процесін жетілдіру
мақсатында қорытып, жаңғыртып пайдаланады. Мұғалім мен оқушының оқу процесі
күрделі және көп қырлы болып келеді. Оның тиімділігі оқушы әрекетінің
сипатымен айқындалады. Мұғалім өз пәнін қаншалықты жетік білгенімен
оқушылардың қызығушылығын оятып, шығармашылық әрекетін ұйымдастыра алмаса,
айтарлықтай табысқа жете алмайды. Өмірде нашар мұғалімдерді көп
кездестіреміз, олардың пайда болуы өз пәнін жетік білмеуіне байланысты
емес, ең бастысы олар өз білімдерін өзгелерге оңай жолмен түсіндіре
алмайды. Өйткені, олар оқушыларға тарихи материалды баяндаудың әдістемелік
негіздерімен таныс емес, тіпті пәннің әдістемесінен жеткілікті хабары жоқ.
Сондықтан пәннің әдістемесін не үшін оқытамын? Қалай оқытамын? Немен
оқытамын? деген сұрақтарға жауап тақырыпта басты назарда болуы тиіс.
Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәнінің міндеттері мен негізгі
факторлары
Тарихты оқытудың негізгі факторлары мына сұрақтардың жауаптарына
байланысты:
- мемлекет пен қоғам белгілеген мақсаттар;
- стандарт пен бағдарламаларда бекітіліп, солардың негізінде
оқулықтарда баяндалған тарихи білімнің мазмұны мен құрылымы;
- оқыту процесінің ғылыми-әдістемелік ұйымдастырылуы (оқыту мен
оқудың түрлері, әдістері мен әдістемелік тәсілдері, құралдары);
- оқушылардың танымдық мүмкіндіктері;
- оқыту нәтижелерімен айқындалады.
1. Тарихты оқытудың мақсаттары мемлекет дамуының әр түрлі кезеңдерінде
өзгеріп отырды. Кеңестік кезеңге дейінгі мектептерде тарихты оқытуда
көптеген объективтік жетістіктер болғанымен, оның мазмұнында ұлы орыстың
шовинизм, ұлы державалық астамшылық басым болды. Қазақстандағы мектептердің
өзінде Қазақстан тарихына қатысты мәселелер оқытылмады. Кеңестік кезеңде
тарих пәнінің мазмұнында жоғарыда аталған саяси белгілер коммунистік,
таптық сипат алды. Дегенмен Қазақстан тарихы жеке пән ретінде оқу
бағдарламасына енгізіліп, оқытыла бастады. Ол кезеңдегі тарих пәнінің
мақсаты маркстік-лениндік дүниетанымға негізделіп, коммунистік идеяларға
бағытталды. Қазіргі кезенде тарихи білім берудің мақсаттары былай
айқыңдалған:
оқушылардың ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі адамзаттың тарихи даму
жолы туралы тарихи білімдерді игеруі;
тарихи білім негізінде оқиғалар мен өмірлік құбылыстарды ой елегінен
өткізе алу қабілетін дамыту;
отансүйгіштік, тарихи тәжірибе, гуманизм идеялары негізінде оқушылардың
рухани құндылық бағдарлары мен көзқарасын қалыптастыру;
—халықтардың тарихы мен мәдениетіне қызығушылық пен
құрметін дамыту. Қазіргі кезде тарихты оқытудың мақсаттарын айқындау одан
әрі жалғасуда. Соған сәйкес мынадай міндеттерді атауға болады.
Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды құрметтейтін, табиғаттың,
мәдениеттің және қоршаған ортаның байланыстарын қорғау қажеттілігін сезіне
білетін отансүйгіш азамат тәрбиелеу;
оқушыларды қоғам мен адамзаттың ежелгісімен, бүгінімен таныстырып, оларды
өткен бабалардың әлеуметтік, адамгершілік тәлім-тәрбиесін ұғынуға бейімдеу;
қазіргі қоғамға кіріккен және оны жетілдіруге ұмтылатын тұлға
қалыптастыру;
тұлғаны ұлттық және әлемдік мәдениетке кіріктіруге бейімдеу;
әр түрлі көзқарастар жүйесін есепке ала отырып, оқушылардың пікірлер мен
көзқарастарды еркін таңдау құқын қорғауын қамтамасыз ету, гуманистік және
демократиялық құндылықтарға бағыттау;
— тарихи білімдер мен әдістерді қолданып, қоғамдық ойдағы жаңа
мағлұматтарды өз позициясы тұрғысынан сын көзімен бағалап, талдай алу
дағдысын қалыптастыру. Тарихты оқытудың негізгі факторлары оқу процесінде
кешенді түрде жүйемен іске асады. Жүйе дегеніміз — өзара әрекеттесіп, тығыз
байланыста болып, белгілі біртұтастық, бірлік құрайтын бөліктердің
жиынтығы. Оқу факторларының ішкі тұтастық қасиеті оқыту процесіне дұрыс
ықпал жасап, оның сапасының жақсаруына жол ашады.
Мектепте тарихты оқытудың мазмұны тарих ғылымының дамуы барысында өзгеріп
отырады. Әдістеме отандық және жалпы тарихтың негізгі оқиғалары, фактілері
мен құбылыстарын таңдауға; теориялық жинақтау мен анықтамалар
қалыптастыруға көмектеседі. Мектепте оқыту үшін таңдап алынған тарихтың
мазмұны мемлекеттік стандарт, бағдарлама, оқулық түрінде көрініс табады.
Оқушылар ол мазмұнды сыныптық, сыныптан тыс және мектептен тыс оқу түрлерін
қамтитын оқытуды ұйымдастырудың белгілі бір әдістемесі арқылы меңгереді.
Әдістер (әрекет тәсілдері) әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, сөздік, баспа-
қолжазбалық (мәтінмен жұмыс). Көрнекі, практикалық деген сияқты. Олардың
мәні қалай оқыту керек деген сұраққа жауап беріп, мұғалім мен оқушының екі
жақты әрекетін айқындайды. Жақсы жолға қойылған оқытудың әдістемесі
оқушылардың бойында тарихи білім мен танымдық дағдыларды, ғылыми көзқарас
пен сенімді қалыптастырып, дамытуда тиімді нәтиже береді. Әдіс, тәсілдер
мен оқытудың түрлері (жалпы сыныптық, топтық, дербес), сабақ типтері
(қайталау-жинақтау, семинар, зертханалық, саяхат-сабақ), сабақ үстіндегі
мұғалім әрекеті мен оқушының оқу құралдары тығыз байланысты. Оқу жұмысының
құралдарына оқу процесін қамтамасыз етуге керекті оқулық, жұмыс дәптері,
тарихи карта, оқу картиналары, диафильм т.б. сияқты заттарды жатқызамыз.
Оқу материалы мазмұнының, тиісті оқыту әдістемесінің ұйымдастырылуы және
оқушылардың танымдық қызметі формаларының біртұтастығы негізінде оқушылар
оқыту мақсатына қол жеткізеді.
4. Оқушылардың танымдық мүмкіндіктері оқушының жасына және соған
сәйкес тарихи білім мен дағдыны игеру деңгейіне тікелей байланысты. Тарихи
танымға ұмтылуға күш жұмсау тұлғаның ойлауын, қиялын, ерік-жігерін және
сезімдік қасиеттерін дамытуға айтарлықтай ықпал жасайды. Оқу процесінде
оқушылардың тарихи білімді меңгеру және қолдану қабілеті дамиды.
Қабілеттілік дегеніміз не? Ол тарихты оқып-игеруде табысқа жетуге алғы шарт
болатын тұлғаның дербес ерекшеліктері. Ол қабілеттілік әрекеттің әдістері
мен тәсілдерін тез, терең және оңай меңгеруден байқалады.
5. Оқыту нәтижелері алға қойған мақсаттарды іске асырумен тікелей
байланысты. Ол оқушылардың қол жеткізген білім мен дағдысының, олардың
интеллектуалдық, эмоциялық және ерік-жігерінің деңгейін танытады. Білімін
дәлелдеу және негіздеу, ең бастыны бөліп алу, себеп-салдарлы байланыстарды
анықтап, қалыптасқан мәселені шешуде қажетті білімді қолдана алудан
көрінеді. Оқыту нәтижелері мына деңгеймен өлшенеді: 1) 5-11 сыныптардағы
бір сабақта, бір тақырыптағы бірнеше сабақта немесе бөлімдегі, тараудағы,
курстағы, бүкіл курстағы алған тарихи білім; 2) ғылыми көзқарастың
қалыптасуы; 3) тарихты оқыту процесінде оқушыларды тәрбиелеу; 4)
оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін дамыту. Осылайша оқыту нәтижелері алға
қойған мақсаттың орындалғанын немесе тек сөз жүзінде қалғандығын танытады.
Соңғы жылдары білім сапасы тест көмегімен бағалануда. Оның есесіне
оқушылардың алған білімдерінің практикалық қызметте қолдану қабілетін
бағалайтын тапсырмалар аз қолданылуда. Тарих сабақтарында мұндай
тапсырмалар қарапайым дерек көздері және құжаттарды зерттейтін зертханалық
сабақтар жүргізумен тікелей байланысты. Оқушылар сабақтан бос уақытында
мұражай мен мұрағаттағы жұмыстары негізінде баяндама, реферат, ғылыми
мақала дайындауы да тарихи білімін бағалаудың өлшемі болуы тиіс.
Мектепте тарихты оқытудағы әдістеменің орны мен ролі
Әдістеменің маңызы мектептегі тарих пәнінің мұғалімі, студент үшін
— белгілі бір жастағы оқушылардың тарих пәні бойынша білім мен дағды
деңгейін анықтауға;
— сынып, курс, бөлім және тақырып бойынша оқытудың мақсатын нақшлауға;
— оқу процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жұмыс тиімділігін анықтап,
оқыту міндетін нақтылауға;
— оқыту мазмұнын қолданылатын әдістер және тәсілдермен ұштастыруға;
— тест, қисынды тапсырмалар және тірек сигналдарды қолданып, конспект
дайындауға;
— оқытудың барынша тиімді әдістері, түрлері мен құралдарын қолдануға;
— оқыту нәтижелерін алдын ала болжап, педагогикалық әрекетке түзету
енгізіп отыруға мүмкіндік беруімен бағаланады. Тарихты оқыту әдістемесі
өзге ғылымдармен, әсіресе оқытудың мазмұнын талдап жасайтын базалық тарих
ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеменің мақсаты — тарих ғылымының негізгі
мәліметтерін таңдап алып, оны дидактикалық өндеуден өткізіп, бейімдеп,
мектеп курсының мазмұнына енгізу. Таңдап алу оқушылардың танымдық
мүмкіндігін ескере отырып жүргізіледі. Оларды анықтауда психология
ғылымының жетістіктеріне сүйенеміз. Бұл ғылым оқушылар танымы мен танымдық
әрекетінің ерекшеліктерін ашуға көмектеседі. Оның үстіне тарихты оқыту
процесіне талдау жасағанда бірқатар психологиялық және педагогикалық
зерттеу тәсілдері де қолданылады. Әдістеме пәні оқытудың бір саласы ретінде
педагогикамен де тығыз байланысты. Педагогика - оқыту, ғылыми зерттеу
әдістемесі мен тәрбие мақсатын айқындайды. Осы әдістер мен мақсаттарды
негізге алып, әдістеме оқу процесіне де, ғылыми зерттеуге де нақты тарихи
мазмұн береді.
Ғылыми-зерттеу әдістері деп зерттеудің педагогикалық бақылауды және
қалыптастырушы эксперименттің (экспериметтік сабақ) мақсаты, міндеттері мен
болжамын анықтауды айтамыз. Латын тіліндегі "экспериментум" сөзі тәжірибе,
сынақ дегенді білдіреді. Мұндай тәжірибелер белгілі бір оқытудың факторы
және жағдайының әрекеті нәтижесінде пайда болады. Педагогикалық бақылау -
оқу процесіне ықпал жасамай, тарихты оқыту практикасын зерттеу дегенді
білдіреді. Зерттеуші тарих сабақтарына қатысып, оны талдайды, оқушыларға
сұрақ қою мен тесті өткізіп, мұғалімдердің ашық сабақтарының хабарламаларын
тексеріп, пән бірлестіктерінің озат тәжірибені жинақтаған материалдарымен
танысады.
Қалыптастырушы эксперимент тәжірибе жасаушының оқу процесіне белсене
араласуын қарастырады. Мұндай эксперименттің міндетті құрамы - дәлелге
негізделген, бірақ міндетті түрде тексеруді қажет ететін болжанған нәтиже,
болжал болмақ. Болжал мына сұлба бойынша қалыптасады: оң нәтижеге қол
жеткізуге бола ма, егер: а) мазмұнды, материалды баяндаудың бірізділігін
өзгертсе, ә) оқытудың жаңа құралдарын, материалды баяндаудың жаңа тәсілін
қолданса, б) таным әрекетін басқаша ұйымдастырса. Болжам іс жүзінде тиісті
жағдайлар мен әдістер арқылы тексеріледі. Эксперимент жасаушы ең алдымен
зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сай әдістемелік талдама жасайды, содан
кейін оның тиімділігін оқыту барысында тексереді.
Баќылау с±раќтары:
1Тарихты оқытудың басты мақсаты мен міндеті.
2.Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің мүмкіндігін игерудегі тікелей
байланыс.
3.Қабілет дегенімізне?
4.Мектепте тарихты оқытуда қалыптастырушы эксперименттің ролі.
2-лекция. Тақырыбы: Тарихты оқыту әдістемесінің жоспарлары мен
бағдарламары.
Жоспары:
1. Мемлекеттік стандарт.
2. Бағдарлама жасаудың принципі.
3. Хронологиялық шектерін анықтау.
4. Тарих пәнінің бағдарламалары.
Лекция маќсаты: Тарихты оқыту әдістемесінің жоспарлары мен бағдарламаларын
үйрету.
Лекция мєтіні:
Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан тарихы өзінше курс болып,
бірақ КСРО тарихы құрамында оқытылғаннан (1958-1959 оқу жылынан) бастап,
осы уақытқа (2000-2001 оқу жылына) дейін оның құрылымы үш рет үлкен
өзгеріске ұшырады.
Оның алғашқы құрылымы 1958-59 оқу жылынан бастап 1990-жылдар аралығында
пайдаланылды. Қазақстан тарихы бағдарламасы, оқулықтары бар мектептік курс
деп аталғанмен, оның оқу материалы мектептің 4 (5), 7 (8)—10 (11)-
сыныптарында оқытылды, бес сыныпта 50-60 сағаттай ғана уақыт бөлінді.
4 (5) -сыныптағы "КСРО тарихынан эпизодтық әңгімелер" курсы құрамыңца
"Қазақ КСР тарихының эпизодтық әңгімелері" 8-10 сағат көлемінде оқытылды.
Ал 7 (8) -10 (11), яғни төрт сыныпта КСРО тарихының жүйелі курсы
құрамында Қазақ КСР тарихы 47-48 сағат, (7-сыныпта -12, 8-сыныпта 9-сағат,
9-сыныпта - 14-сағат, 10-сыныпта - 12 сағат) көлемінде оқытылады. 4 (5) -
сыныпта да, 7-10-сыныптарда да Қазақ КСР тарихының мазмұны алғашқы қауымдық
құрылыстан осы уақытқа дейінгі аралықтағы тарихты қамтыды. Бұл курстардың
мазмұнының өте қысқа болғаны, КСРО мектептерінде одақтас республикаларға
аты берілген ұлттың тарихын оқытуда орын алған кемшіліктер мен келеңсіз
тенденциялар туралы басқа тарауларда айтылатындықтан бұл жерде қайталаудың
қажеті жоқ.
Қазақстан тарихы құрылымының екінші үлкен өзгерісі 1991-1992 оқу
жылында жасалды. Бұл өзгеріс өте қысқа уақытқа 10 жылға ғана созылғанмен
дербес оқу пәні деп оқу жоспарына енген Қазақстан тарихының келешегі үшін
үлкен маңызы болды. Өтпелі кезең деп аталатын азғана жылдарда тұңғыш рет
"Жалпы білім беретін мектепте Қазақстан тарихын оқыту тұжырымдамасы"
жасалып, баспасоз бетінде жарық көрді (60), оның оқулықтарына бәйге
жарияланып (55), қорытындысы шығарылды. Пәннің құрылымы мен мазмұнының
қалыптасуына аса қажет: Мемлекеттік білім стандарты, оқу бағдарламалары,
жаңа оқулықтар мен бірқатар шағын әдістемелік құралдар жарыққа шықты. 1990-
1999 жылдар аралығында Қазақстан тарихынан жалпы білім беретін мектептердің
5-11 сыныптарына арналған тек қазақ тілінде ғана 9 оқулықтың шыққанын және
де олардың әрқайсысының 3-5 реттен басылғанын айтсақ та жеткілікті.
Аталған құжаттардың, бағдарламалардың, оқулықтардың, әдістемелік
құралдардың енді ғана дербес, жеке пәнге айналған Қазақстан тарихын оқытуды
жақсарта түсуге кеп пайдасы тиді, әсіресе тарихшы мұғалімдерге ғылыми-
әдістемелік басшылық, әрі нақты көмек болды. Екінші жағынан, осы жылдары
жарық көрген тұжырымдамалар, бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік құралдар
мен нұсқаулар, ұсыныстар жасау тәжірибесі келешекте Қазақстан тарихының
жаңа бағдарламаларын, жаңа буын оқулықтарын, оқу-әдістемелік кешенін (ОӘК)
жасауға көмек болды. Осының бәрі келіп "Қазақстан тарихын оқыту теориясы
мен әдістемесінің" одан әрі қалыптаса түсуіне, дамуына пайдалы әсер етті.
Осы жағдайларға байланысты тараудың келесі параграфтарында 1990-1999
жылдары республика баспасынан шыққан мектептерде пайдаланған Қазақстан
тарихының бағдарламалары, оқулықтары, хрестоматиялары, кейбір әдістемелік
құралдары қысқаша талданады. Өйткені олардың бәрі осы курстың теориясы мен
әдістемесінің және оның әдістемелік жүйесінің құрамына енеді.
Сыныптан тыс жұмыстардың міндеттері. Жұмыстың бұл түріне де тарих
сабақтарының белгілі үш міндетін орындауға үлес қосу жүктеледі.
Айырмашылығы ол міндеттер сыныптан тыс жұмыстарда басқа материалдар мен
құралдардың көмегі арқылы орындалады.
Сыныптан тыс жұмыстардың басты міндеттерінің бірі - оқушылардың білімін
қоғам тарихының түрлі салаларынан хабар беретін жаңа фактілермен,
ұғымдармен толықтыру. Өйткені сыныптан тыс жұмыстар оқушыларды тарихи
білімнің археология, нумизматика, геральдика сияқты қосымша салаларымен
таныстырады.
Бұл жұмыстың тағы бір маңызды міндеті оқушылардың тарихқа деген
қызығушылығын арттыру. Сыныптан тыс жұмыс дұрыс ұйымдастырылса, тарих
пәніне деген оқушылардың көзқарасы мүдде өзгереді, олар тарихтың қоғамдағы
маңызды ғылымдардың бірі ғана емес, сонымен қатар оның әрбір адамға
күңделікті өмірде аса қажет білім саласы екенін саналылықпен ұғады. Осы
тұрғыдан келгенде тарихтың сыныптан тыс жұмыстарының тәрбиелеушілік
мүмкіндіктері айқын байқалады. Оқушылар сыныптан тыс жұмыстардың түрлі
формаларына қатыса жүріп қазіргі кезең тарихындағы өзін толғандырған
мәселелерге ерекше назар аударатын болады, оларға жауап табуға тырысады.
Сыныптан тыс жұмыстардың тағы бір артықшылығы оның дерек көздерінің
алуан түрлілігі. Олар: мемлекет атынан қабылданып жататын түрлі қаулы-
қарарлар, маңызды тарихи құжаттар, қоршаған ортада болып жататын жаңалықтар
мен өзгерістер, материалдық мәдениеттің құнды ескерткіштері мен қазір
жасалып жатқан тамаша ғимараттары, түрлі көркем бұйымдар, мерзімді
баспасөз, көркем әдебиет пен өнер туындылары, театрлар мен кино залдарында
күнделікті қойылатын шығармалар мен фильмдер, архив, мұражайлардағы
құжаттар мен экспонаттар т.б. Осы аталған және басқа да деректер
оқушылардың білімін, ақыл ойын дамытуға, оларда күнделікті өмірге қажетті
біліктерді қалыптастыруға үлес қосады. Бұлар әсіресе көрсеткіш және
энциклопедиялық басылымдармен жұмыс жасап, бибиографиялық тізім
құрастырғанда, архив құжаттары мен басқа да деректермен жұмыс істегенде,
оқушылар мен үлкендер арасында хабар, баяндамалар жазғанда, тарихи
фильмдер, көркем әдебиеттер туралы пікір жазғанда, тарихи оқиғалардың
куәгерлерімен кездесіп, олармен әңгімелескенде, оны қағаз бетіне
түсіргенде, туған өлкесінің өткен тарихы және қазіргі жағдайы туралы
материал жинағанда, тарихи орындарға, мұражайларға экскурсия жасағанда,
түрлі тақырыптарда көрмелер ұйымдастырғанда, түрлі кестелер, сызбалар,
көрнекі құралдар, макеттер, модельдер жасағанда біртіндеп қалыптасып, одан
әрі дамып, жетіле түседі. Осы жұмыстардың бәрі оқушыларға өткендегі және
қазіргі тарихи құбылыстар мен оқиғаларға ғылыми тұрғыдан қарауды, қоғамның
даму зандарын түсінуді, өзі меңгерген тарихи білімін өмірде қолдана алуды
үйретеді.
Оқушы сыныптан тыс жұмыстардың өзі таңдаған формаларына қатыса отырып,
белгілі бір ұжым мүшелерімен жұмыс істейді: қиындықты да, жұмыстың
нәтижесін де бірлесіп көреді, бұл оларды ұйымшылдыққа, бірлесіп
шығармашылық жұмысты істеуге тәрбиелейді т.б.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі ерекшеліктері:
Жұмыстың бұл түрінің тарихи білімді күнделікті оқытуды ұйымдастыру
формалары арқылы үйретуден бірқатар өзгешеліктері бар. Оларды жеке-жеке
атап өтейік.
Алдымен назар аударатын ерекшелік бұл жұмыстың еріктілік сипаты.
Тарихшы мұғалімдер оқу жылы басында өз шәкірттерін мектепте
ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыспен, оның формаларымен таныстырғаннан
кейін, оқушылар жұмыстың қандай түріне қатысатынын өздері таңдайды. Мұғалім
тек білімдік, тәрбиелік, дамытушылық жағынан тиімдірек түрлерін басымырақ
ұсынады. Ал оқушыларды сыныптан тыс жұмыстардың түрлеріне бөлгенде олардың
ынтасын, бейімділігін ескеру керек.
Сыныптан тыс жұмыс қазіргі кезеңмен тығыз байланысты жүргізіледі. Мұның
өзі бұрын болып өткен оқиғаларды қазіргі жағдайлармен салыстыру,
өткендегінің қазіргімен байланысты тұстарын ашып көрсету, қазіргі қоғамдық-
саяси, әлеуметгік-экономикалық, мәдени жағдайларды жақсы білу, түсіну үшін
тарих пәнінің өмірлік маңызы зор екенін және де Қазақстан Республикасының
тәуелсіздік алғаннан бергі жылдардағы қол жеткен табыстарын айқын сезіну
үшін қажет. Өткенді қазіргімен байланыстырудың басқа да жолдары бар, бірақ
қандай тәсілді қолдансақ та, ол оқушылардың ойлау қызметінің одан әрі
дамуына, тәрбиелілігінің жақсара түсуіне әсер етуі, демек әдістемелік
жағынан тиімді болуы тиіс.
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың зерттеу әдісімен танысуына, оны іс
жүзінде байқап көруіне мүмкіндік береді. Бұл жұмыс алдымен оқушылардың
сабақ үстіндегі өздігінше атқаратын жұмысында басталады. Бірақ та сабақ
үстінде зерттеу жұмысын жүргізу шектеулі. Ал сабақтан тыс уақытта бұған
мүмкіндік мол. Мұнда оқушыларға күрделірек, көлемді тапсырмалар беріледі,
ал тапсырмалар көбіне жалпы беріледі, оларды шешудің нақты жолдарын
оқушылар өздері іздеп табады. Мұны біз Алматы қаласындағы №12 мектептің
жоғары сынып оқушыларымен өткен ғасырдың 80 жылдарының екінші жартысында
Республикалық Мемлекеттік архивте, Республикалық Мемлекеттік өлкетану
мұражайында жүргізген жұмыстарымыз кезінде байқадық. Мұндай жұмыстар
Қазақстан тарихы бойынша қазір көптеген мектептерде жолға қойыла бастады.
Сыныптан тыс жұмыстардың көбінің қоғамдық пайдалы бағыты бар, яғни
жұртшылық үшін пайдалы іс деген сөз. Мәсселен, жоғары сынып оқушылары халық
арасында саяси үгіт-насихат жұмысын жүргізеді, тарихи-мәдени ескерткіштерді
тауып, оларды қамқорлыққа алады, ұйымдар мен мекемелердің тапсырмаларын
орындайды (үлкен қалалардағы бірқатар мектептер қалалық әкімшілікпен
бірлесе отырыи белгілі ауданның, көшелердің экологиялық тазалығын
қамқорлыққа алады т.б.), ғылыми экспедицияларға қатысады, аты ұмыт болған
ардагерлерді тауып, есімі мен еңбегін қалпына келтіреді, оларға ескерткіш
орнатуға қатысып, оны одан әрі қамқорлыққа алады, мектеп музейі мен
залдарын да ұйымдастырады, соғыс, еңбек ардагерлерін, мүгедектерін
қамқорлыққа алады. Осы жұмыстардың бәрі оқушыларды өмірді шын мәнісінде
түсінуге, қоғамдағы өзгерістер мен жаңалықтарды бағалай білуге, осы қоғамда
лайықты өмір сүріп, еңбек етуге тәрбиелейді.
Жоғарыда аталып көрсетілген алуан түрлі сыныптан тыс жұмыстарды орындау
оқушыларды белсене әрекет жасауға, әр істе бастамашы болуға тәрбиелейді.
Сыныптан тыс жұмыстардың бірқатарының мазмұны оқытылып жатқан тарих
сабақтарының мазмұнымен тікелей байланысты. Мәселен, қазақ халқының сырттан
болған шапқыншылыққа қарсы ерлік күресі, мәдениет тарихы, Тәуелсіз
Қазақстан Республикасының тарихы, отарлық бұғауға қарсы жүргізген ұлт-
азаттық қозғалыстар тарихы және басқа да маңызды тақырыптардың мазмұны
сыныптан тыс жұмыстардың түрлі формаларында жүргізілетін жұмыстарда
қамтылып жатады.
Мектепте оқытылатын тарих пәні өзінің негізін тарих ғылымынан алады, ал
ол ғылымның аса маңызды салаларына жатады. Кез келген өркениетті, дамыған
елдер өз мемлекетінің барлық азаматтарын тарихи біліммен қаруландыруға
ұмтылады және де оны алдымен өз халқының, өз елінің тарихын оқытып
үйретуден бастайды. Тарихи білімді меңгерген адам өзі өмір сүрген қоғамдағы
орынын, атқаратын қызметін, басқа да іс-әрекеттерін дәл анықтай алады.
Сондықтан да Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат
жөніндегі Ұлттық Кеңес бекіткен 1995 жылғы Қазақстан Республикасында тарихи
сана қалыптастыру тұжырымдамасын қабылдаған болатын. Бұл тұжырымдамада оқу
орындарында тарихты, әсіресе Қазақстан тарихын оқытуды алдын-ала межелеу
жөнінде аса жауапты міндеттер қойылған. Ол міндеттер алдымен жалпы білім
беретін мектептерде жүзеге асады. Өйткені елдің барлық азаматтарына жүйелі
тарихи білім беретін оқу орны - мектеп. Ол пәңді оқытатын - тарихшы
мұғалімдер. Сондықтан да университеттер мен пединституттардың тарих
факультеттерінде болашақ тарихшылар 4-5 жыл оқып, орта мектептің тарихшы
мұғалімі деген мамандық алады. Осы факультетте оқылатын пәндердің арасында
"Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі" (ТОТӘ) пәнінің орны ерекше.
Тарихты оқыту — күрделі үрдіс, ол өзара байланысты: оқытудың мақсатын
анықтау, білім мазмұнын іріктеу, білімді оқытып-үйрету және оны меңгеруге
басшылық ету — оқушылардың оқу қызметі — және оқытудың нәтижесі сияқты
құрамдас бөлімдерден құралады. Оқыту үрдісі үнемі қозғалыста болады, демек
дамып отырады, ол туындағаң қайшылықтарды шешу арқылы жетіледі.
Қазақстан тарихы курсының оқыту мақсатын анықтау қиындау мәселенің
бірі. Өйткені коммунистік идеология үстемдік еткен жылдардағы оқыту мақсаты
түбірімен өзгерді. Осыған орай Қазақстан тарихын оқыту міндеттеріне де
елеулі өзгерістер енгізіліп отыр. Бұл мәселелерге кейін арнайы тоқтайтын
болғандықтан әзірше проблеманың аса маңыздылығын айтумен шектелдік.
Мақсатын анықтаудан кейінгі маңызды мәселе білім мазмұнын анықтау,
іріктеу. Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі бұл мәселені шешуде алдымен
Қазақстан тарихы ғылымының әдіснамасына сүйенеді, соны басшылыққа алады.
Соның негізгі ғылыми ұстанымдарына сүйене отырып, педагогика ғылымының
білім мазмұнына қоятын талаптары мен критерийлерін ескеріп, Қазақстан
тарихы мектеп курсының білім мазмұнын анықтайтын ұстанымдарды белгілейді.
Осыдан кейін барып Қазақстан тарихының теориясы мен әдістемесі мектеп
курсының ең қолайлы, тиімді мазмұнын, курстың құрылымын, нақты тарихи
фактілер мен негізгі ұғымдарды қалыптастыратын білім көлемін және де
тарихты оқыту барысында оқушылар игеріп, меңгеретін біліктерді анықтайды.
Жоғарыда айтылғандарға қарамастан тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі
тарих ғылымдарына жатпайды, ол педагогикалық ғылымдарға қосылады. Өйткені
оның зерттейтін негізгі нысандары: оқытудың мақсаты, білім мазмұны,
оқушылардың оқу қызметі қалай ұйымдастырылады, оның тиімді жолдары қайсысы?
Оқыту нәтижесі өте жақсы болу үшін оқулықтардың қандай түрі жөне олардың
әдістемелік құрылымы қандай болуы керек? Мұғалім қалай оқытуы керек? Оқыту
нәтижесі қалай тексеріледі және оның қорытындысы оқытуды одан әрі жетілдіру
үшін қалай пайдаланылады? Тарихты оқыту барысында қандай курсаралық,
пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруға болады? — деген сияқты көптеген
мәселелер.
Тарихты оқытуға тікелей қатысты осы және басқа да мәселелерді шешудің
өзіндік жолдары бар, оларды зерттейтін де, белгілейтін де педагогика
ғылымы. Аталған мәселелерді шешумен тарих ғылымы емес, педагогика ғылымы
айналысады, олар педагогикалық теорияларға сүйенгенде ғана дұрыс шешіледі.
Олардың ішіндегі кейбір аса маңызды мәселелер: білім мазмұнын анықтау
немесе жетілдіру, оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістерін жетілдіру,
оқулықтарды жақсарту, оқытуды оңтайландыру т.б. тек ғылыми-педагогикалық
эксперимент жүргізу арқылы ғана дұрыс шешіледі.
Осыған байланысты тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі ғылыми
педагогикалық пән деп есептелінеді.
Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесі ғылыми пөн болғандықтан ол осы
пәннің аса маңызды проблемаларын зерттеумен де шұғылданады. Ол
проблемаларды - қайшылықтарды шешу үшін эксперимент жұмысы жүргізіледі.
Мұндай жұмысқа мектеп мұғалімдері де қатыса алады. Оның барысында мұғалім
ғылыми жұмыс жүргізуді үйренеді, ғылыми-әдістемелік мақалалар дайындайды,
озат мұғалімдер тәжірибесімен танысады, оны жинақтап қорытады, көпшілікке
таратады, бұған өз тәжірибесін де қосады. Мұндай зерттеу жұмыстарына
қатысып, оны талапқа сай жүргізу үшін мұғалім педагогикалық зерттеу
жұмыстарының әдіс-тәсілдерін жақсы білуі тиіс. Тарих пәнінің оқытылу
мәселелерін зерттеуде: тәжірибені зерттеу, бақылау, әңгімелесу, түрлі
сипатты сауалнамалар жүргізу, қорытындысын шығару сияқты басқа да зерттеу
әдістері қолданьглады.
Баќылау с±раќтары:
1. Тарихты оқытуда хронологиялық шеңберді дұрыс пайдалана білудің маңызды
жағы.
2. "КСРО тарихынан эпизодтық әңгімелер" курсы қай сыныптар аралығында
өткізілген?
3. Тарихты оқыту теориясы мен әдістемесінің басты проблемасы?
4. Тарихты оқыту барысында қандай курсаралық, пәнаралық байланыстарды
жүзеге асыруға болады?
№ 3-4-лекция. Таќырыбы: Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық
әдістерді қолдану
Жоспары
1. Тарихты оќытудаѓы жањашылдыќ сипаты.
2. Шыѓармашылыќ ж±мыс.
3. Тірек конспектілер.
Лекцияның мақсаты:Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді
қолдану жолдарын түсіндіру.
Лекция мәтіні Жаңашылдық яғни "Инновация" — жаңалық, жаңашылдық,
өзгеріс деген ұғымды білдіреді. Инновация құрал, әдіс, процесс ретінде
әлдебір жаңалықты енгізу деген сөз. Педагогикалық процесте инновация окыту
мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері, максаты мен мазмұнына, мұгалім мен
окушының бірлескен кызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізудеген ұғымды
танытады.
Жаңашылдық адамдардың кәсіптік қызметінің бәріне де тән болғандықтан
ол зерттеу мен талдаудың және тәжірбиеге енгізудің нысанына айналған.
Жаңашылдық өздігінен пайда болмайды, сондықтан ол ғылыми ізденістің,
жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның ерекетінің нәтижесі ретінде
басқаруды қажет етеді.
Тұтас педагогикалы процестің жаңалықтың түбегейлі жоспарыңда жаңалық
процестерді алқа апарушылар ретінде мектеп директоры, пән мұғалімдерінің
рөлі арта түсуде. Оқыту процесінің көпқырлылығына - дидактикалық,
компьютерлік, мәселелік, модульдік т.б. — қарамастан жетекші педагогикалық
қызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде қалып отыр. Оқу-тәрбие процесіне
қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім өзінің
міндеттік қызмет салаларын одан әрі тереңдей игеруде. Сондықтан да
мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен қана шектелмей,
педагогика мен психологияның, оқыту мен тәрбие технологиясы салаларының
қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан жан-жақты дайындық
талап етеді. Осы негізде педагогикалық жаңашылдық қабылдау, бағалау жене
іске асырудағдылары қалыптасады.
Білім берудегі жаңашыл процестердің мәнін педагогиканың маңызды екі
проблемасы құрайды. Олар — озық педагогикалық тәжірибені зерттеу,
жинақтау және тарату, екіншісі педагогакалық-психодогиялық ғылымдардың
жетістігін практикаға енгізу. Жаңашыл процестердің нәтижесі теория мен
практиканың соғысында пайда болатын жаңалықты қолдану болуға тиіс.
Жаңашыл процестер педагогиканың бір саласы жекелеген пәндерді оқытудың
әдістемесінде шұғыл, тез қолдану мүмкіндігімен ерекшеленеді. Тарих пәнін
оқытуда жаңа әдіс, тәсілдерлі қолдануға мүмкіндік мол. Пән мазмұнының
жаңаруы оны оқушыларға игертудің әдістерін де жетілдіруді қажет етеді.
Мектепте жаңа педагогикалық идея мен технологияны насихаттайтын және
тарататын, шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдер тобы құрылады. Мұндай
топты құру бірнеше қажеттіктен туындайды. Ең бастысы — қазіргі заманғы
ақпараттар тасқыны және технологиялардың күрделілігі мұғалімнің жалғыз-
жарым әрекетіне бағына бермейді. Сондықтан да оқытудың жаңашыл міндеттерін
тарих пәні мұғалімдерінің бірлестігі болып, жұмыла қолға алған орынды.
Мұндай шығармашылық топ мектептің бүкіл оқу-тәрбие процесіне жаңашылдық
сипат бере алады.
Тірек конспектілер
Шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл мұғалімдер тарихты оқытудағы өз
әдістері мен жүйесін қалыптастырады. Олардың сабақтарында мұғалімнің
дербестік ерекшеліктері мен мүмкіндіктері көрініс табады, яғни мұғалімнің
тұлғасы белгілі дәрежеде оның өткізген сабағының деңгейін, бағыт-бағдарын
айқындайды. Мұндай сабақтарды дайындау мен өткізу біршама уақыт пен күш-
жігерді талап етеді.
Сондықтан Бұл жұмысқа кіріспестен бұрын өз күшің мен мүмкіндігіңді
салмақтап, нақты оқу жүйесіндегі жұмыс тәжірибесімен танысып алған орынды.
Сабақтың кезеңдерін, оқытудың бірізділігін, жұмыс түрін өзгерту жаңашыл
мұғалімге тиісті нәтиже бермеуі мүмкін. Содан да оқытудағы жаңашыл
процестер аса сақтықпен, білімділікпен қолдануды қажет етеді. Шартты
белгілер, рәміздер түрінде бейнеленген тарихи құбылыстар оқушының ойлау
қызметіне тірек болады. Белгілер ойда қалыптасқан бейнелерге назар
аудартады.
Жақсы ойластырылған кескіндемелік сұлбалар күрделі мәселсні бірнеше
ұсақ бөліктерге бөліп, шартты төрде бейнелеуге мүмкіндік береді. Ол жағдай
оқушылардың зейінін нақты тақырыпқа аударып, ондағы жекелеген кезеңдерді
тұтастықта қабылдауына көмектеседі. Оқушылардың базалық білімді игеруіне
көру арқылы қабылданған тірек ұғымдар едәуір ықпал жасайды. Мұндай тірек
конспектілер оқу материалы қисындық мазмұндауға, басты деректерді есте
сақтауға жұмылдырылған шартты кескіндемелік белгілердің жүйесін құрайды.
Мұғалім оқып-үйренуге арналған материалды тірек сигналдармен
"жазылған" ерекше конспект түрінде ұсынады. Тірек символдар оқушыларға
ақпарат бірліктерін — басты жіне қосалқы деректерді есте сақтауға
көмектеседі. Ұқсастыру үшін тірек конспекгілерде ол ұғымдар әртүрлі түспен
боялады. Бұл жүйемен жұмыс жасаудың мәні білімді көп рет қайталау негізінде
игеру және оқушылардың өздерінің көмегімен білім сапасын күнделікті
қадағалауға көмектесу болма?.
Тірек конспектілерді қалай дайыңцауға болады? Жұмысты жаңа бастаған
жас мұғалім ең алдымен мектеп оқулығының мазмұнын жете меңгеруі керек, оны
бастан-аяқ толық оқып шығып. соңынан жеке тақырыптар бойынша талдап оқиды.
Тақырыпты оқу барысында мұғалім мәтінге құрылымдық-функциялық талдау жасап,
сонымен бірге оқулықтың қандай тақырыптарын бір сабаққа топтастыруға
болатындығын анықтайды. Содан соңғы кезеңде тірек сигналдарымен конспект
парағын безендіруге кіріседі. Тақырыпты аша отырып, мұғалім бір парақ
қағазға 4-5 тақырыпты орналастыра алады. Олардың саны материалдың
күрделілігіне байланысты. Конспект парағына үй тапсырмасымен бірге
сигалдардың анықтамасын беруге болады. Егер окулық 60 параграфтан тұрса,
параграфтардың жқптасуын ескергенде конспект-парақтардың аны едәуір аз
болуы мүмкін. Курстың мазмұны бойынша конспект-парақтар жасап болған соң
мұғалім олардан шағын көшірмелер алып, үлестірмелі материалдар дайьшдайды.
Көрнекті әдіскер В.Ф.Шаталов тірек-сигналдарды қолданып, конспект-
парақ дайыңдаудьщ мынадай жаднамасын ұсынады:
1. Оқулықтың тарауы немесе білімін мұқият оқып шығып, өзара байланысы
мен өзара тәуелділігіне қарай мәтінді мағыналық бөліктерге бөл.
2. Метіндегі баяндалу төртібі мен негізгі ойды қысқаша мазмұнда.
3. Қысқартылған жазбаны алдын-ала қағазға түсір.
4. Ол жазбаларды кескіндемелік, әріптік, рәміздік белгілерге айналдыр.
5. Сигналдарды блоктарға біріктір.
6. Блоктарды кескінмен (контур) бөлекте және олардың өзара байланысын
кескіндемелік белгілермен белгіле
7. Маңызды бөліктерді бояу, түспен бөліп көрсет.
Тірек-сигналдар конспектісін жазғанда рәміздік-сөздік (әріптер,
буындар, сандар, қосу, алу белгілері); суреттік (пиктограммалар); шартты-
кескіндемелік (жергілікті жердің жоспары, карта, сұлба) белгілерді
қолдануға болады. Мұғалім өзінің құрастырады оқыту жүйесінде тірек-сигнал
конспсктісін әртүрлі тәсілдермен құрастырады.
Тірек-сигнал конспектілерімен жұмыс істеуде оқушылардың жас
ерекшеліктері ескеріледі. Мысалы, ол 10-11 сыныптарда 3-4 параграфты
біріктіруі мүмкін. Алғашқы сабақты жеңілдетілген тірек-сигнал түрінде 30
минупық дәріс етіп өткізеді. Кейіннен оқулықпен жұмыс істегенде конспектіге
жетпейтінін сигнал-рәміздерді оқушылар өздері тауып қосады. Олар дәріске
дайындалу барысында қажетті тақырыптарды оқулықтан үйде оқып келеді.
Дәрістен соң оқушылар түсінбеген сұрақтарын мұғалімге жазып береді. Осы
жазбалар негізінде мұғалім кеңес-сабақ өткізеді. Оқушылардың сұрақтарына
кезекші топ немесе мұғалім көрнекілік қолдана отырып жауап береді. Үшінші,
төртінші сабақтар топтардың өзара оқуы және білімді тексеруіне арналады.
Бақылау сұрақтары:
1. Инновация термині қандай мағына береді?
2. Көрнекті әдіскер В.Ф.Шаталов тірек-сигналдарды қолданудың қандай түрін
қарастырған?
3. Тірек-сигнал конспектілерімен жұмыс істеуде оқушылардың жас
ерекшеліктері қандай?
4. Тірек символдардың оқушыларға қандай әсер қалдырады?
№5-6-лекция. Тақырыбы: Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық
әдістерді қолдану
Жоспар:
1.Модульдік технология
2. Жањашыл м±ѓалімдер идеясын сабаќќа ќолдану
Лекцияның мақсаты:Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді
қолдануды үйрету.
Лекция мєтіні
Соңғы жылдары тарих сабақтарында оқушылардың өз бетімен іздену,
зерттеу, басқаның пікірін тыңдай білу дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін
қалыптастыру, жеке тұлғаны дамыту жолында жұмыс жүргізілуде. Оның мақсаты -
оқушыларды белсенділікке, өз бетімен білім алуға, ізденуге, өздерін тұлға
ретінде сезіне білуге үйрету.
Педагогикалық әдістемедегі оқыту кезендерінде қайталау тәсілін
пайдалансақ, оқыту құрлымы ортақ, мазмұны әртүрлі жекелеген блоктардан
тұратын модульдік сипат алады.
Модульдік технологиямен окыту нұсқасында білімді толық игеруді негізге
ала отырып, қазіргі дидактика талабына сәйкес балаларды оқыту ғана емес,
тұлғаның танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу үрдісін диалогтық қарым-
қатынас негізінде құруға болады. Бұл оқу үрдісі мен мұғалімнің жқмысына
кейбір өзгерістер туғызады. Оның жалпы нұсқасы мынадай:
1. Оқушыларды оқу мақсатымен таныстыру.
2. Сыныпты мазмұндары ұқсас бірнеше тақырыптан түратын (тарау) блок
модулімен таныстыру.
3. Мұғалімнің белгілік (знак) жүйе бойынша (сызба, кесте, т.б.)
қысқаша мазмұндауы (оқушыларға материал кодталған түрде түсіндіріледі, не
зерттеу, іздену бағыты негізге алынады).
4. Оқушының таным қызметіне негізделген диалогтық қарым-қатынасы мен
сабақ сайын әрбір оқушының білім нәтижесінің бағалануын ұйымдастыру.
5. Оқу материальша негізделген ортақ тақырыптарға (тарауға) 4-7 ретке
дейін қайта-қайта орала отырып, үдемелі (қайталау емес) түрде зерттеу.
6. Бүкіл тақырып бойынша (модульдегі) тест өткізу (тесттің әртүрін
пайдалану)
7. Тақырып бойынша денгейлік (релелік) сынақ, бақылау жұмысы, тарихи
сынақ хат т.б.
Деңгейлік — әр оқушыға үш деңгейлік (қиьш, орташа, оңай) жүйе бойынша
билет таңдауға мүмкіндік беру. Рейтингтік жүйені пайдалануға болады.
Оқу модулі үш бөлімнен тұрады: кіріспе, диалогтық және қорытынды
бөлім.
Бір модуль шамамен 5-12 сағатты қамтуы мүмкін (өзгертуге болады).
Кіріспеге 1-2 сағат, қорытындыға 2-3 сағат, қалған уақыт диалогтық бөлімге
арналады.
Диалогтық бөлімде оқушылардың тақырыпқа бірнеше қайта оралуы (оқыту
ойындары, бірін-бірі оқыту және тексеру) оқу материалын жақсы меңгеруге,
қарапайымнан күрделіге, жай тапсырмадан шығрмашылық ізденуге мүмкіндік
береді. Әр оқушы тақырыпты түсіну дәрежесінен білімді жеткізе білу
дәрежесіне көтеріледі. Диалогтық бөлімде таным үрдісі 2, 4, 7, т.б. адамдық
топтарға бөлінеді, ол оқушылардың бір-бірін оқыту, ойындар арқылы қарым-
қатынас жасауына негізделеді.
Мысалы, Ежелгі Қазақстан тарихынан "Қола дәуіріндегі Қазақстан" модуль-
сабағына 4 сағат бөлінген.
1-сабақта (кіріспе бөлім) модулге кіріспе, саяхат сабақ, тірек
сызбамен жұмыс жүргізіледі.
2-сабақ оқыту ойындарына арналады.
3-сабақ. Картамен жұмыс жасау. Сөзтізбек шешу.
4-сабақта деңгейлік (релелік) сынақ өткізіледі Бұл жүйе оқушыларды
ынталандырады. 30 және одан да көп оқушысы бар сыныптарда әрбір баланы
сабақ сайын бағалау және біріне-бірін бағалату оның белсенділігін арттырып,
сенімін күшейтеді.
Жаңашыл мұғалімдер идеясын сабаққа қолдану
Оқу мазмұны үздіксіз жаңаруда. Білім берудің жаңа философиясы,
теориялық негізі, әдістемелік, дидактикалық практикасы сапалық жаңа кезеңге
қадам басты. Тарихи білім жүйесі де жетілдірілуде. Жаңа мазмұнға жаңа
әдістер жүйесі қажет. Мемлекеттік стандарт, оқу бағдарламалары қасандықтан
догмалық арылған, оған шығармашылықпен даму қағидаларына тән. Содан да
білім беру жүйесінде мұғалімдердің қызметі үнемі ізденумен, өзін-өзі
дамытумен ерекшеленеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқу-тәрбие процесіндегі
жаңалыққа ұмтылушылық мұғалімдердің бәріне тән болуы тиіс.
Жаңашыл мұғалімдердің идеясын сабаққа қолданудың маңызы зор. Бұл
жағдай сабақты, оқыту процесінің үдістерін түрлеңдіре отырып, жаңа білімді
игерудегі оқушылардың әрекетін жеңілдетуге көмектеседі. Жаңашыл мұғалімдер,
олардың идеялары да көп. Әр мұғалім өзінің қабілеті мен бейіміне,
мүмкіндігіне қарай өзі таңдап алуы керек. Бұл жерде біз жаңашыл идеялардың
бірнешеуін үлгі ретінде мысалға келтіреміз.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мынадай ерекшеліктерін бөліп
атауға болады: мұғалімнің жан-жақты түсіндіруі; оқу материалын тірек-
сигналдармен жазылған плакат бойынша қысқаша мазмұндау; тірек-сигналдарды
үлестірмелі материал бойынша әрбір оқушының танысуы; оқулықпен және тірек-
сигналдар парағымен окушының үйде жұмыс жасауы; тірек, сигналдарды келесі
сабақта жазбаша жаңғырту; тірек-сигнал бойынша жауап беру; бұрын оқылған
материалдарды үнемі тереңдету және қайталау.
Ал А.Литвановтың икондық үлгілеу әдісі осыған ұқсас көрінгенімен
өзіндік ерекшелігі де мол. Оның мәні — оку материалындағы негізгі ұғымдар
мен құбылыстарды сұлба немесе сурет түрінде беру. Ол мынадай тәсілдерден
құралады: — мұғалім түсіндіре отырып, тақтаға сурет салады, ал оқушылар оны
өз дәптерлеріне түсіреді;
— тақтадағы жазбалар бойынша мұғалімнің қайталап түсіңдіруі;
— оқушылардың оқулық және конспект бойынша үйде жұмыс жасауы;
— келесі сабақта оқушының тақтадағы конспект бойынша жауап беруі.
С.Д.Шевченконың әдістемесінде ауызша сұрауды оқушылардың өздері
кезектесіп жүргізеді, келесі кезенде үйде дайындалған материал бойынаша әр
оқушының өзіне-өзі баға беруі іске асады; одан соң қарама-қарсы сұрақ қою
арқылы оқушылар бірін-бірі бағалайды; тірек-сигнаддарды жаңғырту бойынша
жазбаша бағылау жұмысы; жаңа материалды түсіндіру; тірек-сишалдарды
қолданып жаңа материалдардың мазмұны қайталау. Бұл әдістер бойынша оқу
дағдыларын қалыптастыру бір сабақтың, тақырыптың, бөлімнің, тұтас оқу
жылының негізінде белгіленеді.
Соңғы жылдары республикадағы білім беру саласында жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірбиелері жинақталып, насихатталуда. Солардың қатарында
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, Б.А.Тұрғанбаеваның дамыта
оқыту технологиясы бағыттарындағы жаңашылдық істерін атап айтуға болады.
Қорыта айтқанда, жаңашыл оқыту білім беру жүйесінде болашағы зор аса
маңызды міндеттердің бірі.
Баќылау с±раќтары:
1. Оқушыларға модульдік технологияны оқытудағы басты мақсат?
2. Диалогтық модульдік бөлімде оқытудың қандай түрі қарастырылады?
3. В.Ф.Шаталов әдістемелік жүйесінің оқытудағы ерекшеліктерін қалай
көрсетіп өткен?
7- лекция. Тақырыбы: Тарихи білім мен фактілер,оның Қазақстан тарихын
оқытудағы ролі
Жоспары
1. Деректер. Оқиғалар. Құбылыстар. Процестер.
2. Тарихи түсінік пен ұғым.
3. Тарихи терминдермен жұмыс.
Лекция маќсаты: Тарихи білім беру мен фактілер,оның Қазақстан тарихын
оқытудағы ролін оқыту.
Лекция мєтіні
Тарихты оқытудағы деректердің маңызы. Тарихи білім берудің ең басты
элементі — ол білім. Білім адамзаттың әлеуметтік тәжірибесін жинақтаған
тарих саласындағы мәлімет, танымдардан құралады. Білім қоғамның дамуы
туралы ғылыми түсінік топтастырады, тарихи шындық және адамзаттың оған қол
жеткізу жолдары туралы дүниетанымды негіздейді.
Тарихи білімнің құрылымы тарих ғылымының өзін танудан басталады. Оқу
мазмұны мыналар: ғылымның мазмұны, тарихи материалмен теориялық және
әдістемелік (ғылыми танымның түрлері мен әдістері, құрылымының қағидалары
туралы ғылым) негіздерімен жұмыс жасай алу. Оқу процесінде оқушылар дерек,
құбылыс, оқиға, процесс сияқты санаттарды қолдану арқылы тарихи білім
элементтерін игереді. Олар, мысалы, оқиғаның мәнін нықтап, оларды
салыстырады.
Дерек деген сөз латын тілінен аударылғанда "жасалынған, іске асқан"
деген ұғымды білдіреді. М.Горький "дерек үйретеді, тәрбиелейді" деген.
Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи шындықтың фрагменті ретінде
қарастырылады. Мысалы, 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы Ұлт-азаттық қозғалыстың
жеке дерегі.
Дерек қайталанбайды, оны бақылау, қайта қалпына келтіру мүмкін емес.
Бұл оның өзіндік ерекшелігі. Тарихты тану процесінде деректің маңызы зор,
ол тарихи байланыстарды айқындау, салыстыру және жинақтауда аса қажет.
Деректерді жинақтау және жүйелеу — тарихи танымныц құралы.
Нақты деректермен тарихи материалды баяндауда бейнелікке көп
жеткіземіз.
Деректерді маңыздылығына қарай негізгі және қосалқы деп бөлуге болады.
Мысалы, Ұлы Отан соғысы — негізгі, Курск шайқасы — қосалқы дерек.
Сабаққа дайындық барысында негізгі тірек болатын фактілерді анықтап,
оны оқушы есінде сақтап қалатындай етіп көрсету керек. Негізгі деректер
тарих пәні курсының негізгі идеясын көтеретін болғандықтан ол жан-жақты
және толық қамтылып, түсіндірілуі керек. Олар маңызды оқиғаларды жақсы есте
сақтау, өзгелермен байланыстыру үшін қажет. Демек, деректі түсіндіру оның
маңыздылығына байланысты.
Сабақта деректі қолдану үшін оның ғылыми дәлдігін, нақтылығыш,
бейнелігін, эмоциялығын айқындап алған жөн. Орта буын сыныптарында дерек
бейнелі, эмоциялы болса, жоғары сыныптарды ол құжатқа сүйенген, дәлелді
болуы тиіс. Тарихты оқытуда дерек пен жинақтаудың арақатынасының жігін
білген жөн. Бір-бірімен байланысы жоқ, жинақталмаған тарихи деректер басым
болса, ол сабақ деректер жинағына, ал нақты дерекке сүйенбей жинақтау мен
қорытынды пікірлерді негізге алған сабақ социологияға айналып кетеді.
Оқиға дегеніміз жалғыз-жарым дерек. Оған Аңырақай шайқасы, Кенесары
көтерілісін жатқызуға болады. Бұл оқиғалар нақты жағдайда, нақты адамдардың
қатысуымен белгілі бір уақыт пен кеңістіктің шегінде болған. Осындай
жекелеген қайталанбайтын оқиғаларды оқып үйрену оқушылардың түрпатты
құбылыстарды түсінуіне көмектеседі.
Құбылыс деп нақты дерекке қатыссыз, орыны, қатысушылары, уақыты
көрсетілмеген жалпы ұғымдарды (революция, көтеріліс) айтамыз. Бұл жағдайда
революция — қоғамдық дамудың сапалық өзгерісі, ал көтеріліс - бұқараның
қарулы бас көтеруі. Тарихи құбылыстар белгілі бір тарихи кезеңнің немесе
дәуірге тең сипатты белгілерін танытады.
Процесс дегеніміз — даму жағдайының бірізділікпен ауысуы. Тарих
процесс уақытпен тығыз байланысқан деректер тізбегі, оның байланыстырушысы
себеп пен салдар. Мысалы, өнеркәсіптік төңкеріс — мануфактурадан машиналы
өнеркәсіпке өтуді сипаттайтын процесс.
Тарихты танудың өзі процеске жатады. Ол деректерді игеруден басталады.
К.Д.Ушинский "адам санасы біртіндеп деректерді көбейту, екіншіден оны өңдеу
арқылы байиды. Деректік білім неғұрлым парасатты болған сайын, ол шикі
материал неғұрлым жақсы өнделген сайын адам дами түседі, күшейе түседі",
-деді.
Тарихи түсінік пен ұғым
Түсінік. Оқып үйренген деректердің негізінде оқушы санасыңда белгілі
бір тарихи ұғымдар жүйесінің нақты түсінігі қалыптасады. К.Д.Ушинский
оқушыларды алаңдатуды емес, нақты бейнелікке, көрнекілікке негізделген
түсінік қалыптастыруды ұсынады. Оқушының санасында дұрыс, толық түсінік
қалыптастыру үшін бейне картинаны керсетіп, оны ауызша түсіңдіру
жеткіліксіз. Оған қоса ол ұғымды нақтылап, бекітуге көмектесетін әдістерді
қолдану керек. Ондай әдістердің қатарында бейнелеу, суретін салу немесе
нысанды кескіңдемелік тұрғыдан қайта жаңғыртуды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz