Мемлекет және құқық теориясының пәні жайында

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мемлекет және құқық теориясының пәні.
Әрбір ғылымның өз зерттеу пәні болады. Ол дегеніміз осы ғылымның
объективтік шындықты зерттеу жағы. Мемлекет және құқық теориясының пәні
болып мемлекет және құқықтың пайда болуы, дамуы мен қызмет етуінің жалпы
заңдылықтары мен заң ғылымдарының негізгі түсініктерінің жүйесі табылады.
Бұл жерде ерекше атап өтетін жайт, мемлекет және құқық теориясы нақты бір
мемлекет пен құқықтың емес, жалпы мемлекеттіліктің пайда болуы, дамуы мен
қызмет етуін, сонымен қатар, жалпы заң ғылымдарына тән құқық нормасы,
құқықтық қатынас, құқық субъектісі және т.б. сияқты түсініктерді зерттейді.

Мемлекет және құқық теориясының әдістері.
Ғылым әдісі - бұл пәнді түсінуге мүмкіндік беретін тәсілдер мен
бағыттардың жиынтығы. Мемлекет және құқық теориясы өз пәнін зерттеу үшін
көптеген әдістерді қолданады. Олардың ішінен мыналарды ерекше атауға
болады:
1.Жалпы әдістер - ойлаудың кешенді қағидаларын көрсететін
философиялық, дүниетанымдық бағыттар. Оларға мыналар жатадьг:
а) метафизика. Ол мемлекет пен құқықты мәңгілік және өзгермейтін
институттар ретінде қарастырады;
ә) диалектика. Өз ішінде материалистік және идеалистік болып бөлінеді.
Материалистік диалектика бұл құбылыстарды қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық
өзгерістермен, нақты айтқанда, жеке меншіктің пайда болуымен және қоғамның
таптарға бөлінуімен байланыстырады, яғни, мемлекет пен құқық нақты бір
тарихи кезеңге сәйкес, бір-бірімен байланыстылықта, даму барысында
қарастырылады. Идеалистік диалектика, өз кезегінде, объективтік және
субъективтік идеализм болып екіге бөлінеді. Объективтік идеализм мемлекет
пен құқықтьщ пайда болу себептері мен өмір сүру жағдайын құдайдың күшімен,
ал субъективтік идеализм адамның санасымен байланыстырады.
Жалпы ғылыми әдістер - жалпы әдістер сияқты бүкіл ғылыми танымды
толығымен қамтымайды, оның жекелеген кезеңдерінде ғана қолданылады. Оларға
мыналар жатады:
а) талдау - күрделі мемлекетгік-құқықтық құбылысты шартты түрде
жекелеген бөліктерге бөлу;
ә) синтез - құбылысты оның құрамдас бөліктерін шартты түрде біріктіре
отырып зерттеу;
б) жүйелік әдіс - объектінің тұтастығын ашуға, ондағы әртүрлі байланыс
түрлерін анықтауға бағыттайды;
в) функционалды әдіс - бір әлеуметтік құбылыстардың екіншілеріне
қатысты функцияларын анықтауға бағыттайды.
Жеке ғылыми әдістер - мемлекет және құқық теориясының техникалық,
жаратылыстану және гумантарлық ғылымдардың ғылыми жетістіктерін қабылдауы
нәтижесінде пайда болатын әдістер. Оларға мыналар жатады:
а) нақты-әлеуметтанушылық әдіс - сұраудың, бақылаудың, сұхбаттасудың
және т.о. тәсілдердің көмегімен мемлекеттік-құқықтық саладағы
субъектілердің жүзіндегі жүріс-тұрысы туралы мәліметтер алуға мүмкіндік
береді;
ә) статистикалық әдіс - нақты бір мемлекеттік-құқықтық құбылыстың
сандық көрсеткіштерін алуға мүмкіндік береді;
б) кибернетикалық әдіс - кибернетиканың түсініктері, заңдары және
техникалық құралдарының жүйесі арқылы мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды
тануға мүмкіндік береді.
4. Жеке құқықтық әдістер - тек заң ғылымдарына ғана тән болып келеді,
оларға мыналар жатады:
а) формалды-заңды әдіс - заң түсініктерін,олардың белгілерін
анықтауға, түрлендіруді жүзеге асыруға, құқықтық ережелердің мазмұнын
түсіндіруге және т.б. мүмкіндік береді;
ә) салыстырмалы-құқықтық әдіс - әртүрлі құқықтық жүйелерді ңе олардың
жекелеген элементтерін олардың жалпы және арнайы қасиеттерін анықтау
мақсатында салыстыруға мүмкіндік береді.
3. Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы. Өз
жиынтығында ғылым жүйесін құрайтын ғылыми пәндерді шартты түрде үш топқа
бөлуге болады:
1) техникалық ғылымдар;
2) жаратылыстану ғылымдары;
3) гуманитарлық ғылымдар.
Гуманитарііық ғылымдар қоғамды, адамды, әлеуметтік қатынастар мен
институттарды зерттейді. Заң ғылымдары - гуманитарлық ғылымдардың бір түрі,
себебі, мемлекет пен құқық әлеуметтік институттар болып табылады. Заң
ғылымдарын мынадай түрлерге бөлуге болады:
• мемлекет және құқық теориясы;
• тарихи-құқықтық ғылымдар (мемлекет және құқық тарихы, саяси және
құқықтық ілімдер тарихы);
• салалық заң ғылымдары (конституциялық, азаматтық, қылмыстық және т.б.
құқық салалары);
• қолданбапы ғылымдар (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы
және т.б.).
Мемлекет және құқық теориясы гуманитарлық ғылымдар жүйесінде бола тұра,
философиямен, әлеуметтанумен, саясаттанумен және т.б. тығыз байланысқа
түседі. Солай, философияның көмегімең мемлекет және құқық теориясының
дүниетанымдық бағыттары қалыптасады, оның нәтижесінде мемлекеттік-құқықтық
шындықты танудың жалпы әдістемесі қалыптасады. Өз кезегінде, мемлекет және
құқық теориясы кеңейтілген философиялық жалпылаулар үшін нақты материалдар
береді.
4. Заң ғылымдары жүйесіндегі мемлекет және құқық Теориясының орны. Заң
ғылымдары жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясының орнын оның тарихи-
құқықтық ғылымдармен арақатынасын мысалға ала отырып қарастыруға болады.
Мемлекет және құқық теориясы мен тарихи-құқықтық ғылымдарға тән ортақ белгі
- олар мемлекет пен құқықты зерттейді. Ал айырмашылықтары мынада - тарихи-
құқықтық ғылымдар мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың даму үдерісін
хронологиялық тәртіпте зерттесе, мемлекет және құқық теориясы бұл
үдерістерге жалпы сипаттама береді, мемлекет пен құқықтың мәнін, олардың
қызмет ету заңдылықтарын және т.б. зерттейді.
Салалық заң ғылымдарына қатысты мемлекет және құқық теориясы жалпылаушы
сипатты иеленеді; ол мемлекет пен құқықтың пайда болуы, қызмет етуі мен
дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ал кез-келген салалық ғылымның пәні
қоғамдық қатынастардың тек нақты бір саласымен ғана байланысты болады.
Сонымен қатар, мемлекет жэне құқық теориясы барлық салаларға ортақ
мәселелерді зерттейді, яғни, мемлекет және құқық теориясының түсініктері
мен институттарының негізінде салалық заң ғылымдарының түсініктері мен
институттары қалыптасады.

Мемлекеттің пайда болу себептері
Алғашқы қауымдық құрылыстың ұзаққа созылған даму процесі біртіндеп,
оның сапа жағынан өзгеруіне алғышарттар жасады. Еңбек құралдарының
жетілуіне байланысты, өндірушілік дағдылар қалыптасып, еңбек өнімділігі,
мәдениеттілік, адамгершілік негізінде дамиды. Қоғам мүшелерінің мүдделері
әр түрлі болып, қарама-қайшылықтар туа бастайды.
Алғашқы қауымдық құрылыстан, сапалы жаңа өндіріске көшуде ең маңызды
рөл атқарған қоғамдағы еңбектің бөліну процесі, себебі, әйел мен еркектің
арасындағы еңбектің қызметі олардың табиғатына қарай белгіленгендігінде. Ең
бірінші, үлкен қоғамдық еңбектің бөлінуіне мал бағумен, жерді игеру
жұмыстарының бір-бірінен даралануы жатады. Келе-келе жерден кәсіпкерлік
бөлінді. Кейіннен, белгілі адамдар тобы дараланып тауар айналымымен
шүғылдана бастайды, оларға саудагерлер жатады.
Алдымен олар қала - мемлекет ретінде пайда болып, бостандықтағы жер
өндейтін қоғамдастықтар болып өмір сүрген. Олар руларға жатпайтын, көршілес
қоғамдастардан тұрған. Ең алдымен алғашқы ауылдар топтарынан, шаруашылықтар
мен орталықтардақ біртіндеп әкімшілік-шаруашылықтар діни орталыққа - қалаға
айналған. Мұндай қалаларда басқарушы-құдайлары тұрақты өмір сүрген, олар
жиналыс және кеңес өткізетін жерге айналған.
Қала - мемлекет әлеуметтік жағынан, топтарға бөлінген, мүліктік
бөліністерге қарай, қызметтері белгіленген жерлеріне байланысты болған.
Мыстан майда заттар жасайтын үсталар, мелтек аудандар пайда болған, алғашкы
басқару органдары құрылып, өндірісті ұйымдастыратын белгілі адамдар болған.
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру есепке алынып, оған қоғамдық қордан қаражат
бөлінген. А.Б.Венгеровтың бойынша қала мемлекеттің үш орталығы болған.
Оларға басқару, әкімшілік және идеологиялық басқару жатқан. Яғни қала
қоғамдастығы, сарай және шіркеу болған. Шіркеу дінді уағыздады,
шаруашылықты ұйымдастырды, бөлу және мәліметтер тарату жүйесін басқарды.
Қала өзіне таяу жатқан жерлерге мемлекеттік басқару қызметін жүргізе
бастайды. Ол қызметке - қоғамдастықтардың жерін өңдеуді және иемденуді
басқару, қоғамның әдет-ғүрыптарын сақтау, мемлекеттер арасындағы заттармен
айырбас жасау, ол бара-бара тауарлармен айырбастауға айналған, сыртқы
басқыншы жаудан қорғау, басқа мемлекеттер мен қалаларды басып алу
мақсатындағы жорықтарды ұйымдастыру, елден алым-салық жинау, қоғамдық
табысты жасау және бөлу, әр түрлі дауды шешу туралы институттар құру,
қолөнерді, үсталықты және сауда жасауды дамыту сияқты міндеттерді айтуға
болады.
Сонымен, мемлекет, ұйымдасқан қоғам өмірінің жаңа нысаны ретінде
объективті түрде пайда болады, яғни неолиттік төңкерістің нәтижесінде, адам
баласының өндірістік экономикаға көшкендігі көрінді.
Басқаша айтқанда, қоғамдағы материалдық жағдайлардың өзгеру
процестеріне, еңбекті ұйымдастырудың сол өмірдегі жаңаша нысандары
байланысты болды. Ол еш жақтан келген жоқ, қоғамның материалдық,
ұйымдастырушылық және идеологиялық факторларына байланысты, болды.
Алғашқы қала-мемлекет нысаны оның негізі ретінде "неолиттік
революцияның" тереңдеушілігіне тығыз байланысты.
Жалпы маңызы бар бір қорытындыға келетін болсақ, жоғарыдағы
мемлекетгің пайда болуы түрінен, тұжырымдама бұрын өріс алған отандық
теориядан мүлде өзгеше, қазір бұл проблемаға жаңаша көзқарас туды. Сонымен
қатар, ол материалистік, таптық негізін сақтайды. Бұл тұжырымдама жаңа
білімдерді пайдаланып негізінен қала - мемлекеттің ұйымдастырылу қызметімен
мемлекеттің пайда болуы кезеңіндегі өндіруші экономиканың құрылуы, олардың
тығыз қарым-қатынасына келіп тіреледі.
Бұрынғы анайы және догматикалық (қасаң) мемлекет пен құқық
теориясында, мемлекеттің пайда болуын басқа тұрғыдан түсіндірген болатын.
Онда, мемлекет пайда болу үшін, қоғамда (алдымен) таптар, сондай-ақ жеке
меншіктің дамуына байланысты үстем таптың пайда болуы қажет болған.
Кейін таптар қайшылығының нәтижесінде үстем таптың қол шоқпары ретінде
мемлекеттің пайда болатындығы көрсетілген.
Үстем тап, мемлекеттің әкімшілік күшін пайдаланып, қаналушы тапты
өзінің мүддесіне сай бағынышты жағдайда үстағандығы уағыздалған. Ол
мемлекеттің қажеттілігін қаналушы бұқараның қарсылығын тежеу үшін керек деп
санаған. Сонымен, қоғамның саяси жүйесіндегі субъектілерінің бірі ретінде,
мемлекет саяси үстемдік етудің негізгі қаруы, құралы болып есептелген.
Біріншіден, қаналушы тапқа жататындар, соғыста қолға түскен
түтқындармен өз ішінен шыққан, кедейленген, тәуелді азаматтар болған.
Былайша айтқанда, оны мынадай жүйе бойынша түсінуге болады: "Қосымша табыс,
жекеменшіктік таптар - үстем тап, мемлекеттік күштеу, мәжбүр ету - қүл
иелену".
Қазіргі кезде, ғалымдар мемлекеттің пайда болуындағы таптардың рөлі
туралы жүйеге ғылыми түзетулер енгізді.
Шын мәнісінде қала-мемлекеттің дамуындағы көптеген қызметгері оның
алғашқы құрылғанынан бастап, бірнеше салаға бөлінген бюрократтық, әкімшілік
аппаратын құрудың қажет екендігін көрсетті.
Алғашқы қала - мемлекет аппараты, қоғамның жер иелену бірлестігі
басқармасынан (жер иеленушілердің жиналысы; ақсақалдар алқасы; патша - алға
бастаушы) құрылды.
Оның үш басқару орталығы: қалалық бірлестіктерді, сарайларды жөне
меншіктерді басқару орталықтары болған.
Алғашқы мемлекеттердің тапқа бөліну табиғаты біртіндеп, уақыт өткен
сайын ғана көрінеді. Таптардың арасында, мемлекетті өз мүддесіне пайдалану
мақсатында ымыраға келмейтін таптық күрес басталады. Таптардың және
мемлекеттің пайда болу процесін қарапайым ғана, "алдымен таптар пайда
болды, одан кейін, олардың қарама-қайшы мүдделері, мемлекетті туғызды" -
деп біржақты түсіндірместең, оның өте қиын, ұзақ уақыт алатындығын, үмытпау
керек. Бұл біріне-бірі тәуелсіз, бір-бірімен қарым-қатынастағы қатар
жүретін процесс.
Мысалы, ертедегі Мысырда, Үндістанда, Қытайда алғашқы мемлекеттер
таптардың пайда болу процесінде катализаторлық атқарғаң, яғни алғашқы
таптык коғамның құрылуына жағдай жасағады.
Өз кезіңде Ф. Энгельс, саяси және экономикалық жағынан үстем таптардың
пайда болуындағы екі жолды көрсеткен.
Біріншіден, атадан қалған мұра ретінде жоғарғы қызмет орындарын
иемдену арқылы, екіншіден, баю косымша пайданы иемдену негізінде болған.
Қорыта айтқанда, нағыз тарихи шындыққа жүгінсек, мемлекет тек үстем
таптың әрекетінен пайда болды деп айтуға болмайды. Ол қоғам дамуындағы
өндіруші экономиканың дамуымен, қүл иеленушілік мәдениеттің соңғы даму
сатысына байланысты болды. Әрине, қай тап болсын мемлекетті басып алып, сол
мемлекеттің көмегімен үстемдікке ие болуға мүмкіндік алды. Яғни, мемлекетті
жаулап алған тап, саяси жағынан да үстем тапқа айналады.
Жаңа ғылыми деректер, мәселеге басқаша қарауды қажет етеді. Яғни,
алғашқы мемлекеттердің таптық негіздерін белгілеуге, қүл иеленуші
мемлекеттің қоғамдық-экономикалық негізін білуге деген қүштарлық өзгеше
өтелуі тиіс.
Біріншіден, А.Б.Венгеров пен З.Ш.Гафуров айтқан қоғамдастық жер
өңдеушілерді алсақ, тарихи деректердің көрсетуі бойынша, олардың негізгі
әлеумсттік және өндіргіш күштердің қызметін, қүлдардың қызметіне жатқызуға
болмайды. Яғни, олардың қызметі құлдыққа жатпаған және тәуелділікке де
жатпаған.
Екіншіден, алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына байланысты қүл
иеленуші мемлекеттердің пайда болғандығы. Мысал ретінде, Афин мен Римді
айтады. Энгельс пен Ленин де мемлекеттің пайда болуы жөнінде сөз болғанда
Рим мен Афинды пайдаланған. Дегенмен, грек мемлекеттерінен бұрын ерте
заманғы, таптық құрамды құрылымдар болғаны белгілі, олар құрамы жөнінен
алдыңғы азиялық мемлекеттерге ұқсаған.
Сонымен, қүл иеленуші мемлекет ертедегі тарихтың бір кезеңі, адам
баласы тарихындағы бірыңғай жағдай емес, Греция мен Рим, тарихи
жағдайларына тән, теңдесі жоқ ерекше мемлекет болып табылады. Ертедегі қүл
иеленуші мемлекеттерді Греция мен Рим мемлекеттіктерінің кезеңі деп қарау
керек. Оның алдында, әр түрлі нысандағы басқа кезең болғанын айта кетуіміз
қажет. Олар алғашқы таптық мемлекеттерге тән, ерекшеліктерімен бірдей
болатын. Алғашқы қауымдық құрылыстың орнына келген қүл иеленуші мемлекет
емес, алғашқы таптық қала - мемлекет. Ол өзінің өте қиын әлеуметтік
құрамына байланысты өндіруші экономиканың дамуына жағдай жасау үшін
көптеген қоғамдық қызметтерді атқарған.
Бұл алғашқы таптық мемлекет, өзінің әрі қарай даму процесінде, азиялық
жолмен өндіруші мемлекеттер жолына ұласады.
Қорыта айтқанда, алғашқы таптық қоғам, адам баласының даму процесінде,
өзіне тән тәуелсіз орын алады, ал алғашқы таптық мемлекет -
мемлекеттіліктің дамуындағы тәуелсіз кезең, адам баласының әлеуметтік
қүрылысындағы алғашқы таптық қоғамнан айырмашылығын, оның саяси
мемлекеттілік нысанға ие болуынан және құрамдық аумағынын құрылуынан көруге
болады.
Саяси болатын себебі, мемлекет барлық қоғамның қамын ескере келіп,
таптардың мүң-мұқтаждарымен қатар қоғамдағы басқа да әлеуметтік топтардың
жағдайын қорғайтын болды. Сонымен қатар, мемлекет ішкі және сыртқы
саясатпен шұғылданатын болды.
Мемлекет қоғамдағы жаңа құрамдық бөлімге жатады. Қоғамнан, ерекше
топқа жататын адамдар бөлініп шығып, мемлекетті ұйымдастыру және басқару
ісімен шұғылданады. Осы топ, жаңа құрамды топ, мемлекет аппараты, алғашқы
бюрократия тәуелсіз пайда болып, өте қажетті, бағалы, пайдалы іспен,
басқару қызметімен шұғылданған.
Мемлекеттік аппарат басынан бастап өте қиын жекелеген құрылымдардан
түрады және орасан зор мемлекеттік аппаратты ұстау үшін қаражат қажет, ол
қаражат халықтан салық ретінде жиналады. Өзінің алдына қойылған
міндеттерді, мемлекетті басқару үшін, мемлекеттік аппаратқа билік беріледі,
өз қызметін орындау мақсатында күш көрсетіледі. Мемлекеттің мүддесін
орындау үшін жергілікті халық, мекемелер оған толық бағындырылады. Сол
мақсатқа сай әлеуметтік құрал ретінде, мемлекеттің арнаулы бөлімдері: сот,
полиция, түрме, әскер пайда болады.
Алғашқы қауымдық құрылыстан, мемлекеттің айырмашылығы, оның көптеген
әкімшілік аумақтардан тұратындығында. Осы кезден бастап, мемлекет аппараты
жеке топтарды басқаруға ғана бейімделмей, үлкен аумақтарды басқаруға
бағытталды. Мемлекеттің аумақтарға сай құрылуы әр түрлі жағдайларға
байланысты болды, яғни аумақтарды мемлекетке қосу үшін бірнеше жағдайларды
ескеру қажет болды. Оларға сол аумақта түратын ұлттардың этникалық
құрамдары, орталықпен қарым-қатынасы т.б. жатады.
Аумақтар мемлекеттің меншігі болғандықтан жерін қорғау үшін және жаңа
жерлерді жаулап алу үшін болған соғыстар тарихта көптеп кездеседі. Сайып
келгенде, алғашқы қауымдық құрылыстан мемлекеттің ерекшелігін, оның өзіне
тән белгілері арқылы ажыратуға болады. Оған жататындар: біріншіден, дербес
меншікті аумағы болу қажет, онда әр түрлі үлттар, өзінің әкімшілік
аумағында өмір сүріп, әр түрлі шаруашылықтармен шұғылданады. Екіншіден,
ерекше адамдардан құрылған мемлекеттің басқару аппараты болады. Олардың
мақсаты мемлекеттің міндетінде түрған әр түрлі мәселелерді ұйымдастыру,
шешу болып табылады. Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаттары, өкіметті құру
және бір орталыққа бағынатын алым-салық қаржы жүйесін өз деңгейінде
жүргізу. Осы мақсаттарды орындау жолында, мемлскеттің әкімшілік органдары
күш қолдануы мүмкін.
Бұл белгілерге қосымша, мемлекеттіктің тағы бір белгісі, оның
аумағында жалғыз ғана мемлекеттік тіл болуы қажет. Ал басқа да этникалық
топтардың тілдері тең құқықтық негізінде толық пайдаланылады. Осы уақытқа
дейін, мемлекеттің пайда болуын тек Ф. Энгельстің және Лениннің
көзқарастарына сай түсініп, зерттеп келдік. Оның негізіне Ф. Энгельстің
"Семъяның, жеке меншіктің және мемлекеттің пайда болуы ", Лениннің
"Мемлекет туралы " деген еңбектерін жатқызуға болады.
Мемлекет пен құқық теориясы өзінің даму процесінде эволюциялық
кезеңдердің болғандығын және оның қажетті жағдай екендігін жоққа
шығармайды. Сондықтаң Энгельс пен Лениннің жоғарыдағы көрсетілген
еңбектеріне қысқаша тоқталсақ, қазіргі кезеңдегі көзқарастармен оларды
қалайша бағалайтындығьш көруге болады. Ф. Энгельстің жұмысындағы негізгі
жетістіктеріне, оның Морганның көзқарастарын бір жүйеге келтіру ғана емес,
басқа да алғашқы қауымдық құрылыс туралы этнографтардың ілімін қабылдады.
Сонымен қатар, мемлекеттің, жеке меншіктіктің пайда болуына материалистік
және таптық көзқарастарды бекітті. Ол алғашқы қауымдық қоғамдағы
материалдық жағдайдың өте қажетті болғандығын, еңбекпен шұғылдану
нысандарын шаруашылықты жүргізуді, еңбектің әр түрге бөлінуін, меншіктің
тууын және мемлекеттің пайда болуын сәтті көрсетті. Ол алғашқы қауымдық
қоғамның дамуындағы жалпылама процестерді көре білді. Солтүстік
Америкадағы үндістердің рулық қарым-қатынасын, Римдегі, Грециядағы және
Германиядағы болған сондай процестерді түсіндіруге пайдаланады. Әсіресе сол
кездегі өте бағалы болған жағдай, рулық қүрылыстың ыдырап қоғамның
мемлекеттік нысанға көшуі болды.
Сонымен катар, Энгельстің бұл еңбегінде айтылған көзқарастарды анық
айтуымыз керек. Энгельс қауымдық құрылыстың тарихын жасады, схематикалық
жолмен көрсетті. Оның зерттеуі бойынша адам баласының дамуы тек тағылық
жабайы және өркениетті кезендерден түрады. Яғни, тағылық кезеңде адамдар
тек табиғаттан алу, пайдалану шаруасымен айналысқан. Тағылық кезеңінде
адамдар өз еңбектерімен өнім өндіре бастаған. Одан кейінгі кезеңде адамдар
өндіріс орындарын салып, әрі қарай даму процесі жалғасатын болған. Қазіргі
кезде, алғашқы қауымдық құрылысты кезеңдерге бөлу кезінде Энгельс көрсеткен
жоғарыдағы адам баласының үш кезеңнен емес, екі кезеңнен тұратын дербес
даму жолдары көрсетілмегең, Энгельс сияқты жабайы, тағылық және өркениетті
деп бөлмеген. Мұнда да адам баласының дамуы өндіруші экономиканың гүлденіп
өсуіне байланысты екендігі, жер өңдеуші қоғамдастықтардың пайда болуы,
ертедегі таптық мемлекеттердің дамуы көрсетілген. Энгельстің
қателескендігі, отбасының пайда болуы мен нысандары туралы болды. Отбасының
пайда болуын жеке меншіктің пайда болуымен қате байланыстырады.
Матриархаттан патриархатқа баратын процесс деп білді. Бұл өте қате ұғым,
себебі, матриархалдық және патриархалдық байланыстар туып келе жатқан жеке
меңшікке әсері жоқ, қарсылығы да жоқ. Осы уақытқа дейін көптеген халықтарда
патриархалдық нысандағы отбасын матриархалдық отбасы ығыстырады. Кейде бұл
процесс керісінше болды.
Сонымен қатар, ол нысандағы отбасы бір мезгілде өмір сүре алады. Оған әсер
ететін демографиялық, әдет-ғүрып, субъективтік т.б. көптеген факторларды
(жағдайларды) айтуға болады. Тағы бір қателік, отбасы жөнінде. Оны
Морганның зерттеулерінен ешқандай негізсіз алынған. Энгельс тағы да бір
қателікті "таптық отбасы" туралы жіберген. Яғни, ол туысқандықтың
тектестіру маңызын түсінбеген. . Бұл проблемалардың ең бастысы, гректер мен
римдіктердегі мемлекеттіліктің пайда болуындағы теңдесі жоқ процестер ру
құрылысының жойылып, қүл иеленушіліктің пайда болуына бірыңғай баға
берілуінде. Қүл иеленуші мемлекет ең алғашқы, барлығына бірдей нысандағы
мемлекет ретінде танылуында деп тұжырымдауға болады. Тағы бір қателігі -
мемлекетті үстем таптың қолындағы құрал, машина ретінде қарауы. Мемлекеттің
табиғатын зерттегенде, оны таптың үстінен қарайтын күш ретінде көруі.
Энгельстің зерттеуі бойынша мемлекет алғашқы қауымдық қүрылыста болған жоқ,
сондықтан коммунизм кезінде мемлекет жойылады, өледі деген қате пікірін
тағы да айтуға болады. Сонымен XIX ғасырдағы ғылымның дсңгейі тарихи
материалистік тұрғыдан зерттеуге догматикалық көптеген қателіктердің
жіберілуіне себеп болды.
В.И. Лениннің "Мемлекет туралы" лекциясын жоғарыдағыдай бағалауға
болады. Ленин Энгельстің жұмыстарына сүйене отырып, оның жіберген
қателіктерін өз жұмыстарында қайталап келіп, қате пікірлер айттьг. Мысалы,
бүкіл Еуропа елдері, қүл иеленушілік қоғамды басынан өткізді деген
тұжырымға келеді. Шын мәнісінде, жер шарының көптеген халықтары, оның
ішіңде, Ресей қүл иеленушілік нысанын білмейді.
В.И.Ленин өз лекциясында 1919 жылы азамат соғысы кезіндегі тарихи
кезеңдердің әсерімен күштеу рөлін баса көрсетті. Ол мемлекетті, тоқтаусыз
жүйелі түрдегі адамдарды күшпен бағындыру үшін құрылған ерекше аппарат
ретінде білді. Мемлекетті бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.