Меншік құқығын қорғау мен оның тәсілдері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Заттық құқыққа талдау жасағанда өз ерекшелігімен және сипатымен оқшауланатын иеленуді қорғау жөніндегі талап қою екендігі көрсетеді. Бұған тоериялық дәлелдеме ретінде Римнің жеке құқығы тарихында « . . . затқа меншік нақты иеленуден шыққан», -деген ұғым бар.

Ал ондай иеленуді қайдан шығады деген орынды сұрақтуындайды. Отырықшылық, қоныстану иелену терминіне балама бола алады.

Сонымен иелену мен иеленуді қорғау меншіктің заттық құқық қасиетін тудыруда айтарылықтай рөл атқарады.

Азаматтық-құқықтық қорғаудың көздейтін мақсаты меншік иесінің заңсыз айырылған нәрсесін өзіне қайтару немесе өзінің заттын пайдаланудағы жою болып табылады. Затын қайтару туралы азаматтық талапты виндикалық талап, ал затын пайдаланудағы кедергілерді жою талабын неготорлы талап деп атайды.

Виндикация қағидасы АК-тің 260-бабында төмендегі түрде айтылған; « меншік иесі өзгеден заңсыз иеленген өз мүлкін талап етуге құқылы», яғни меншік иесі өз затын оны ешқандай заңсыз иемденіп отырған жақтан талап ете алады.

Затты иелену оның заңды иесімен жасалған келісімге негізделмесе, заңсыз иемдену деп аталады. Ал меншік иесінің затты заңды иесінен виндикация жолымен қайтарып ала алмайтын жағдайда бар, өйткені заттың заңды иесі оны игілігіне жаратып отырғандықтан дәлелді себеппен қайтара алмайды. Айталық, бір азамат екінші біреуге бір жылға өзінің теледидарын жалдады дедік, ал үш айда кейін видикация жолымен оны қайтаруды талап етеді. Мұндай реттерде теледидарды жалдап алушы мүлік жалдау мәмілесі бойынша иемденіп отырғандығын айтып, жалға аул мерзімі біткенше заттыы қайтармаймын деіне құқылы. Сондықтан біздің азаматтық кодекс «заңды иеленуш», «адал ниетті алушы», «»арам ниетті алушы» деген терминдерді қолданады.

Затты адал ниеттпен иемденген адам өзіне зат сатқан адамның ол затты сатуға құқығы жоқтығын, яғни оның өзі сатыпотырған заттың иесі емес екендігі немес меншік иесінің өкілі емес екендігін білмеген және білуге тиісті емес адамды айтамыз. Зат иесі затын виндикеация жолымен қайтарып алғанда адал алушының өзінің адалдығы өзін қорғап қалады. Айталдық, меншік иесі шарт бойынша өз затын біреуге қарызға берді делік, ал алған адам ол затты үшінші бір адамға сатып жібереді, ол қателесті. Мұндай жағдайда меншік иесі затты оны сатып алған адамнан қайтарып беруді талап етуге құқығысы жолқ, бірақ ол затты қарызға алған адамнан шығынын өтеуді (заттың ақшалай құнын) талап ете алады.

Егер мүлік оны иеліктен айруға құқығы болмаған адамнан тегін алынып, алушы мұны білмесе және білуге тиіс иеленуші берген адам жоғалтқан не мұның екеуінен де ұрланған, не олардың иеленуінен бұлардың еркінен тыс өзге жолмен шығып қалған ретт ғана меншік иесі бұл мүлікті алушыдан тала етуге құқылы.

Егер мүлік оны иеліктен айруға құқығы жоқ адамнан тегіналынса, меншік иесі барлық ретте мүлікті талап етіп, алдырауға құқылы (АК-тің 261-бабының 1, 2, тармақтары) .

Егер мүлік сот шешімдерін атқару үшінбелгіленген тәртіп бойынша сатылған болса, АК-тің 261-бабының 1-тармағында көрсетілген негіздер бойынша мүлікті талап етіп алдыруға жол берілмейді.

Меншік иесі болғанымен, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару, тұрақты жер пайдалану құқығымен не заң құжаттарында немесе шартта көзделген өзге де негізбен мүлікті иеленушінің де АК-тің 259-264 баптарында көзделген құқықтары болады. Бұл адамның өз иелігін меншік иесінен де қорғауға құқығыбар (АК-тің 265-бабы) .

Ақшаны немесе бағашлы қағаздардың, айталық мемлекеттікұтыс заемның облигацияларын, ақшалай-заттай лотерея билелеттерін адал ниетпен алған адамдар әлдеқайда кең көлемде қорғалады. Оларды адал ниетпен алған адамнан меншік иесі ұрлатқан немесе ол жоғалтып алған жағдайда да қайтарып беруді талап етуге болмайды. Оның себебі мынада, ұсынушы арқылы ақша мен бағалы қағаздар қолдан қолға тезаусып кете алады, ал мұның өзі оларды басқа бір адамның меншігіне берген адамның оған құқылы екендігін және дұрыстығын тексеруге мүмкіндік бермейді.

Виндикация әдетте тараптардың өзара есептесумен қатар жүоеді. Меншік иесі виндикация негізінде өз мүлігін талап ете отырып, арам ниетті иеленушіден бүкіл иеленген кезінде өзі алған немес алуға тиіс болағн табыстардың бәрін қайтаруды немес өтеуді талап етуге құқылы. Ол адал иеленушіден оның заңсыз иеленуді туралы білген немесе білуге тиіс болған, сондай-ақ мүлікті қайтару туралы талап қою хабарламасын алған кезінен бастап алынған немес алуға тиіс болған табыстардың бәрін талап етуге де құқылы.

Ол адал иеленушіден оның заңсыз иеленуді туралы білген немес білуге тиіс болған, сондай-ақ мүлікті қайтару туралы талап қою хабарламасын алған кезінен бастап алынған немес алуға тиіс болған табыстардың бәрінен талап етуге де құқылы. Адал иеленуші өз кезегінде меншік иесінен мүліктен табыс есептелетін уақыттан бастап ол мүлікке жұмсалған қажетті шығындарды меншік иесінің өтеуін талап етуге құқылы. Арам ниеттен иеленуші мұндай өтемді иеленушінің талабын сот негізді деп тапқан реттерде толық немесе ішінара алуға құқылы.

Меншік құқығын қорғау барлық құқық салаларымен жұзеге асырылады. Мысалы конституциялық құқық меншік құқығын қорғаудың жалпы қағидаларын бекітеді, әкімшілік құқық пен қылмыстқ құқық біреудің мүлкін заңсыз иелунушіге жауаптылық белгілейді, іс жүргізушілік құқық нақты бір материалдық құқық нормасын қолдану тәртібін анықтайды. Отбасылық құқығы ерлі-зайыптылар мен балаларыдң меншік қатынастары мен оларды қорғау мәселелерін реттейді. Ал еңбек құқығы жұмыс берушінің мүлкіне зиян келтірген жұмысшыға материалдық жауапкершілік жіктеу нормасының мазмұнын құрайды. Сол сияқты басқа да құқық салалары немесе институттарда (мысалы жер, қаржы, салық банкілік және өзге де құқық салалары) меншік құқығын қорғауды жүзеге асырады.

Сондықтан меншік құқығын қорғау мәселесін толық көлемде зерттеу үшін оның басқа құқық салаларымен қалай реттелетінің анықтаумыз керек.

Қазақстан Республикасындағы меншікті қорғаудың азаматтық құққытық тәсілдері азаматтық құққытағы өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Қазақастан Республикасы аумағында осы мәселе бойынша тек бірнеше жұмыстар жарияланған Бұл еңбектертер профессор М. Сулейменов пен заң ғылымының кандидаты С. Скрябинге тиесілі. Азаматтық құқық меншік құқығын қорғаудың құқықтық нормаларының жүйесінде ерекше орын алады. Бұл азаматтық құқық пәнімен байланысты. Азаматтық кодекстің 1-бабына сәйкес, азаматтық заңдар мен тауар ақша және өзге де мүліктік қатынастар және мүлікке қатысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді. «Меншік ерекше қоғадық, яғни ерікті қатынастары болып азаматтық құқытың пәні табылады.

Азаматтық-құқықтық қорғаудың көздейтін мақсаты меншік иесінің заңсыз айырылған мүлкін өзіне қайтару немесе өзінің затын пайдаланудағы кедергілерді жою болып табылады.

Меншікті азаматтық-құқықтық қорғау ғалымда кең және тар көлемде түсіну қарастырылған. Меншікті азаматтық-құққытық қорғаудың кең көлемі қоғамның экономикалық қатынастарын кедергісіз дамуын және жақсы қамтамасыз етілуіне бағытталған азаматтық құқық нормаларымен көзделген барлық әдіс-тәссілдердің жиынтығы. Меншікті азаматтық-құқықтық қорғаудың тар көлемі деп бұзылған заңды мүдделерді қорау және де меншік құқығын тану немесе қалпына келтіруге бағытталған әдіс-тәсілдер мен заңда көрсетілген шаралардың жиынтығын айтамыз.

Меншік құқығының бұзылу спаты мен мазмұнына байланысты меншік иесінің мүдделерін заңды жолмен қамтамасыз ету үшін азаматтық құқықта әр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады.

1. Заттық-құқықтық әдіс.

2. Міндеттемелік-құққытық әдіс

3. Заттық құқықққа да, міндеттемелік-құқыққа да жатпайтын, бірақ азаматтық-құқықтың әр түрлі институттарынан тарайтын меншік құқығын қорғаудын әдісіні бір түрі

4. Заңда көрсетілген негіздер бойынша меншік құқығы тоқтатылған жағдайда меншік иесінің мүдделерін қорғауға бағытталған меншік құқығын қорғауды тағы бір әдіс

Енді осыларға тоқталып кетейік. Меншік құқығын қорғаудың заттық-құққытық әдісі белгілі бір міндеттемеге байланысты емесе және меншік иесінің өзінің меншігін иелену, пайдалану, билік ету немесе осы өкілеттіктерді жүзеге асыруға кедергі келтіретін мән-жайларды жоюға бағытталған белгілерімен сипатталады. Соған сәйкес заттық-құқықтық әдістерген мынадай талап-арыздар жатады: 1) меншік иесінің мүлікті өзгенің заңсыз иелнуінен талап етуі; 2) меншік құқығын тану туралы талап-арыз. Нақты субъективтік құқық сияқты меншік құқығы тек осы аталған талап арыздардың көмегімен қорғалады.

Меншік құқығын қорғаудың екінші тобын міндеттемелік-құқықтық әдістер құрайды. Бұл топқа мынадай талап-арыздардың түрлері жатады: 1) шартты орындамау немесе тиісті дәрежеде орындамау салдарынан клген зиянды өтеу туралы; 2) деликт міндеттеме шегінде зиянның орнын толтыру туралы; 3) аренда, сақтау шарттарының мерзімінің бітуіне орай мүлікті қайтару туралы туралы талап; 4) негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелерег қатысты мүлікті қайтару туралы талап және тағы басқа талап арыздар жатады.

Заттық-құқықтық әдіспен міндеттемелік-құқықтық әдісті салыстыра отырып, олардың мынадай ерекшеліктерін табуға болады: а/меншік құқығы тікелей (мысалы мүлік ұрланса немесе алынса) бұзылса, ол заттық-құқықтық әдіс арқылы қорғалады. Ал мүлік (мысалы жалдау шарты бойынша мүлік меншік иесіне қайтарылмаса) құқық бұзушы мен меншік иесі арасында белгілі бір құқықтық қатынасқа түсу нәтижесінде бұзылса, ол міндеттемелік-құықтық әдіс арқылы қорғалады.

Меншік қорғаудың азаматтық-құқықтық әдістерінің 3-ші тобын заттық-құққытық әдіске де, міндеттемелеік -құққытық әдіске де жатпайтын, бірақ азаматтық құқықтын әр түрлі институттарынан тарайтын әдісі жатады. Мсалы өлді деп жарияланған адамның тірі оралуынан туындайтын жағдайларға байланысты меншік иесінің мүлкін қорғау жөніндегі талап. Аз. кодекстің 32-бабына сәйкес өлді деп жарияланған Адам тірі оралған немесе оның тұрған жері белгілі болған жағдайда сот тиісті шешімнің күшін жояды. Азамат өзінің қай уақытта оралғанына қарамастан кез келген адамнан лді деп жариялағаннан кейін сол адамға тегін көшіп, сақталып қалған мүлкін қайтарып беруді талап ете алады.

4-ші тобына заңда көрсетілген негіздер бойынша меншік құқығының тоқтатылған жағдайда меншік иесінің мүдделерін қорғауғабағытталған азаматтық-құқықтық әдістер жатады. Мұндайталаптарды жария билікке қойылатын талаптар мемлекттік билік органдарына дәстүрлі заттық-құққытық пен міндеттемелік-құққытық қатынасқа тең қатысушылар ретінде қатыспаса қолданылмайды.

ҚР Азаматтық кодексінің 26-бабына сәйкес, ҚР меншік құқығын тоқтататын заң құжаттарын қабылдаған ретте, осы құжаттарды қабылдау нәтижесінде мншік иесінен келтірілген залалдарды меншік иесінен ҚР-сы толық көлемінде өтейді.

ҚР Азаматтық кодексінің 267-бабында көрсетілгендей, егер мемлекеттік басқару органының, жергілікті өкілді немесе атқарушы органның, не лауазымды адамның заңдарға сәйкес келмейтін қалыпты немесе жеке кұжат шағаруы салдарынан мншік иесінің және басқа адамдардың өзіне тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі құқықтары бұзылса, мұндай құжат меншік иесінің немес құқығы бұзылған адамның талап қоюы бойынша сот тәртібімен жарамсыз деп танылады.

Азаматтық-құқықтық қорғаудың көздейтін мақсаты меншік иесінің заңсыз айырылған нәрсесін өзіне қайтару немесе өзінің затын пайдаланудағы кедергілерді жою болып табылады. Затын қайтару туралы азаматтық талапты виндикациялық талап, ал затын пайдаланудағы кедергілерді жою талабын негаторлы талап деп атайды.

Виндикация қағидасы АК-тің 260-бабында төмендегі түрде айтылған: “меншік иесі өзгеден заңсыз иеленген өз мүлкін талап етуге құқылы”, яғни меншік иесі өз затын оны ешқандай заңсыз иемденіп отырған жақтан талап ете алады.

Заттық-құқықтық талаптардың ең көп тараған түрі - виндикациялық талап. Тиісті мүлік өзінің бстапқы қалпындағыдай түрінде қайтарылады. Ал егер мүлік пайдаланылып қойылса немесе зиян келтірілсе виндикациялық талап болмайды. Бұл жағдайда меншік иесі өз құқығын келтірілген залалды және алынбай қалған залалды өтеу туралы талап қою арқылы (АК-тің 9-шы бабы) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.