Медициналық және ветеринариялық биотехнология пәнінен сарамандық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқау
КАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ
050701 Биотехнология
мамандығына арналған ғылыми-оқу кешені
Медициналық және ветеринариялық биотехнология
пәнінен
сарамандық жұмыстарға арналған
әдістемелік нұсқау
050701 Биотехнология
мамандығына оқитын 3
курс
студенттеріне арналған
ПАВЛОДАР 2009 жыл
БЕКІТІЛДІ
Инженерлік Академия Директорі
Вет.гыл.докторы, профессор____________ Е.Б. Никитин
“___” _______________ 2009ж.
Құрастырушы: зертх. менгер., оқытушы________ Х.Х. Рафикова
Қолданбалы биотехнология кафедрасы
Медициналық және ветеринариялық биотехнология пәні бойынша
050701 Биотехнология
мамандығының жалпы орташа білім негізінде күндізгі бөлімінің
студенттеріне арналған САРАМАНДЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпы міндетті білім беру
3.08.327 – 2006 Жоғары кәсіптік білім. Бакалавриат. 050701 Биотехнология
мамандығы стандарттың негізінде жасалған және Медициналық және
ветеринариялық биотехнология пәнінің қалыпты бағдарламасының (Алматы 2005)
негізінде сәйкес жетілдірілген.
Қолданбалы биотехнология кафедрасының отырысында қарастырылды.
Хаттама № __ _____________2009 ж.
Қолданбалы биотехнология кафедра меңг. орынбасары
тех. ғыл. канд., профессор_______________М.С. Омаров
Инженерлік Академия ғылыми - әдістемелік кеңесінің отырысында бекітіліп,
басылымға жіберілді
Хаттама № __ _____________ 2009 ж.
ИА ҒӘК төрағасы
тех. ғыл. канд., профессор___________Е.К. Ордабаев
Келісілді:
АӘБ бастығы
пед. ғыл. канд., профессор ___________ Н.М. Ушакова
Өткізілді ____________________________
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 4
№ 1 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
№ 2 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
№ 3 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
№ 4 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
№ 5 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
№ 6 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
№ 7 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
№ 8 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .. 14
№ 9 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
№ 10 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
№ 11 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
№ 12 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
№ 13 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
№ 14 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
№ 15 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
КІРІСПЕ
Медициналық және ветеринариялық биотехнология пәнінің мақсаты –
студенттерде медициналық және ветеринариялық биотехнологияның
мүмкіншіліктері, инфекция, иммунитет және иммунология, аллергия,
вакциналарды, сарысуларды, антибиотиктерді, ферменттерді алу
биотехнологиясы туралы білімдерді дамыту.
Қурстың тапсырмасы – болашақ мамандарға медициналық және ветеринариялық
биотехнология облысында терең және жан жақты білім беру.
Курспен танысып студенттер тиісті:
Білуге: медициналық және ветеринариялық биотехнологиясының жалпы
негіздерін, серологиялық реакциялардың тәжірибе жұмыстарын, инфекцияның
жаратылысын және иммунитеттің қалыптасуын, вакциналардың, сарысулардың,
антибиотиктердің ағзаға әсерін. Студенттер ветеринарияның және медицинаның
тәжірибе және ғылыми жұмыстарында биотехнология әдістерін қолдану тұралы
білу керек.
Тәжірибеде қолдану: теориялық білімдерді ғылымға және тәжірибеге
еңгізілу үшін қолдану, медициналық және ветеринариялық биотехнологияның
сынауларын сауатты жоспарлау.
Ие болу: РА, РП, РСК, ИФА реакцияларымен, негізгі объекттермен -
жануарлармен (тышқан, үй қоян, қой); микроскоптық құралдармен (әр түрлі
микроскоптар); зертханалық құралдармен (термостаттар, су моншалар,
центрифугалар, анализаторлар және әдейленген аспаптар) тәжірибеде жұмыс
істей алу.
Оқу үдірісінде кестелік материалдар, плакаттар және басқа өткізіліп
жатқан сабақтың тақырыбына сәйкес келетін көрнекі құралдар және оқулық
техникалық құралдар қолданылады.
Пререквизиттер: микробиология, вирусология, адам және жануарлардың
физиологиясы, жасұшалы биотехнология, биохимия.
Постреквизиттер: гентикалық инженерия.
САРАМАНДЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ТАҚЫРЫБЫ
ТАҚЫРЫП 1.Микробиологиялық зертханалардың номенклатурасы. Микроағзаларды
биологиялық қауыптылығына байланысты сұрыптау
Сабақ мақсаты. Медициналық және ветеринариялық биотехнология жұмыстарына
қатысты зертханалардың номенклатурасымен және түрлерімен танысу.
Микроағзаларды сұрыптау ерекшеліктерімен таныстыру..
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Медициналық және ветеринариялық зертханаларының номенклатурасы және
түрлері..
2. Микроағзаларды биологиялық қауыптылығына байланысты сұрыптау.
Микроағзаларға қатысты жұмыстарды зертханаларда өткізеді. Алдарына
қойылған талаптарына байланысты зертханаларды келесі топтарға бөледі:
1. Ғылыми – зертханалық.
2. Диагностикалық
3. Өнеркәсіптік.
Ден саулық сақтау жүйеде келесі зертханалар бар:
1. Жалпы немесе әдейленген түрлі клиника-диагностикалы зертханалар. Олар
емдеу – алдын алу мекемелердің құрамында болады.
2. Бактериялық зертханалар.
3. Сантитариялы – бактериялық зертханалар.
4. Санитариялы – химиялық зертханалар.
5. Орталық, проблемалық, регионалдық, оқулық зертханалар.
6. Әдейленген зертханалар (аса қауыпты инфекциялармен және т.б. әдейленген
жұмыстармен айналысатын).
7. Бактериологиялық, микологиялық, протозоологиялық, иммунологиялық.
Микроағзаларды қауыптылығымен байланысты ВОЗ сұрыптауы бойынша төрт
топқа бөледі:
1. Аса қауыптылығы жоқ микроағзалар. Күнделік жағдайда адамдардың және
жануарлардың ауруларын қоздырмайды (іш таяқша, стафиллококк).
2. Орташа қауыпты микроағзалар. Адамдардың және жануарлардың ауруларын
қоздырады, бірақ күнделік жағдайда аса қауыпты емес (сальмонелла,
туберкулез қоздырғыштары, гепатит, менингит вирустері).
3. Жоғары қауыпты микроағзалар. Осы микроағзалар ауру қоздырады, бірақ
бір ағзадан екінші ағзаға берілмейді (бруцеллез қоздырғышы, қан
аурулары).
4. Өте жоғары қауыпты микроағзалар. Эпидемия таратылуға, ағзада күрделі
инфекциялар тұдыруға себеп болатын микроағзалар (оба, шешек, аусыл,
сібір жарасының қоздырғыштары).
Микроағзалар топтарға бөлінуімен байланысты зертханаларды келесі
дәрежелерге бөледі:
1. Негізгі базалық зертханалар – негізгі немесе жалпы түр. Жұмыстың
ерекшелігіне байланысты қорғаныс құрылымдары болады.
2. Тәртіп бойынша жұмыс істейтін жабық зертханалар.
3. Ерекше тәртіп бойынша жұмыс істейтін жабық зертханалар.
Бақылау сұрақтары:
1. Мақсатына байланысты зертханалар қандай түрлерге бөлінеді?
2. Микроағзаларды қауыптылығына байланысты топтарға бөлу үшін, олардың
қандай ерекшеліктерін есепке алады?
3. Микроағзалардың топтарының сипаттамалары.
4. Зертханалардың дәрежелері.
ТАҚЫРЫП 2. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – РА реакциясы
Сабақ мақсаты. Серологиялық реакциялардың негізінде жатқан үдірістермен
таныстыру. Агглютинация реакциясы тұралы түсініктемемен және оның көп
түрлерімен таныстыру. Агглютинация реакциясын қою тәртібімен және
ерекшеліктерімен таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Фюллеборн сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Иммуномикробиологиялық зерттеулер тұралы түсініктеме, олардың негізі,
фазалары.
2. Агглютинация реакциясы тұралы түсініктеме.
3. Агглютинация реакциясының түрлері.
4. Агглютинация реакциясын қою кестесі.
Имуномикробиологиялық зерттеулер
Иммунологиялық әдістермен көп тапсырмаларды шешу үшін қолданады:
1. Иммундық жүйенің жасұшаларының және олардың өнімдерінің санды және
функционалды мінездемелерін анықтап адамның және жануардың иммундық
жүйесінің жағдайын анықтау.
2. Адамның ұлпаларының құрамын және мінездемелерін анықтау: қанның
топтарын, резус себепкер шарттарды, трансплантациялық антигендерді.
3. Антиденелердің мөлшерлерін (титрлерін) (серологиялық диагностика) тауып
және анықтап инфекциялық ауруларды және оларға резистенттікті табу, ағзада
қоздырғыштардың антигендерін табу, осы антигендерге жасұшалы реакцияларды
анықтау.
4. Адамның және жануардың ағзасынан бөлініп шығарылған вирустердің және
бактериялардың дақылдарын серологиялық теңестіру.
5. Адамның ағзасында және қоршаған ортада антигенді қасиеттері бар
(гормондар, ферменттер, улар, дәрілер, есіркілер және т.б.) заттарды табу.
6. Иммунопатологиялық жағдайларды, аллергияларды, трансплантациялық және
ісіктерге қарсы реакцияларды анықтау.
Иммунологиялық әдістердің негізінде серологиялық реакциялар және
жасұшалы реакциялар жатыр. Серологиялық реакцияларды қойғанда антиденелері
бар сарысулармен (serum) қолданады. Жасұшалы реакциялардың негізінде
антигендердің (аллергендердің) Т-жасұшалармен қарым-қатынасуы жатыр.
Иммуномикробиологиялық зерттеулер – өзгеше антиденелерді және антигендерді
анықтауға арналған микробиологиялық экспресс-сараптаудың түрі.
Серологиялық реакцияларда антигеннің және антидененің қарым-қатынасу
үдірісі екі фазада өтеді:
1) өзгеше – антиденелердің белсенді орталықтарының (паратоптар) және
антигендердің эпитоптарының комплементарлы қосылып қатынасу фазасы. Осы
фаза бір неше секунд немесе бір неше минут созылады;
2) өзгеше емес – көзге көрінетін иммунды кешендер жаратылатын фаза. Осы
фаза бір неше минуттан бір неше сағатқа дейін созылады.
Антигеннің және антидененің қарым-қатынасу кестесі
In vitro жағдайында антигенмен антидененің қарым-қатынасуына байланысты
реакцияларды бөледі:
1. Тұнбалы.
2. Еріту.
3. Нейтрализдеу.
Агглютинация реакциясы
Агглютинация, немесе микробтардың жабысуы, ағзада агглютининдердің
барымен белгіленеді. Осы серологиялық реакция жануарларда және адамдарда
бруцеллез ауруын анықтағанда (Райт, Хеддельсон реакциялары), сүзек,
сальмонеллез ауруларын (Видаль реакциясы) анықтағанда, ағзадан бөлініп
шығарылған қоздырғышты анықтағанда өткізіледі. Осы реакциямен екі жағдайда
қолданады: 1) зертханада белгілі антигеннің көмегімен ауру ағзадан алынған
сары суды зерттегенде; 2) зертханада болған белгілі сары судың көмегімен
ауру ағзадан бөлініп шығарылған белгісіз микробты зерттегенде.
Реакцияны өткізу үшін келесі заттарды алу керек: 1) зерттелетін сары су,
2) бактериялардың өлтірілген дақылы (антиген) и 3) сары суға қосу үшін және
бактериалдық ерітіндіні дайындау үшін физиологиялық ерітінді.
Сары суды адамдардың және жануарлардың ағзаларынан алады. Сол үшін
олардан 8-10 мл қан алады. Реакция өткізу үшін сары судың көлемін
физиологиялық ерітіндімен арттырады. Сары суларды биофабрикаларда дайындап
зертханаларға жібереді. Антигендерді де биофабрикаларда дайындайды.
Агглютинация реакциясы тұңба немесе жапалақтар жаратылумен белгіленеді.
Және осы реакциямен эритроциттердің аллоантигендеріне қарсы моноклоналды
антиденелермен қолданып қанның топтарын анықтағанда қолданады.
Агглютинация реакциясының әр түрлі нұсқаларымен қолданады: жәйілім,
беттеу және т.б. Ауруларда антиденелер анықтау үшін жәйілім агглютинация
реакциясын қояды: аурудың қанының езілген сары суына өлтірілген
микробтардың суйықтығын (диагностикум) қосады. +37 градуста бір неше сағат
ұстап жаратылған тұнбаны байқайды. Агглютинацияның сипаттамасы және
жылдамдығы антигеннің және антидененің түрімен байланысты. Мысалы О- және Н-
антигендердің ерекше антиденелермен қарым қатынасу ерекшеліктері: О-
диагностикуммен (жылытумен өлтірілген бактериялар) агглютинация жапалақтары
ұсақ болады, Н-диагностикуммен (формалинмен өлтірілген бактериялар)
агглютинация жапалақтары ірі болып реакция тез өтеді.
Аурудан адамнан бөліп алған қоздырғышты анықтау үшін беттеу агглютинация
реакциясын қояды. Осы реакцияда диагностикалы антиденелермен қолданады,
басқаша айтқанда қоздырғыштың серотипін анықтайды. Беттеу реакциясын шыны
үстінде өткізеді. Диагностикалы иммунды сары судың 1:10 немесе 1:20 көлемі
артырылған бір тамшысына ауру адамнан бөлініп алынған қоздырғыштың таза
дақылын қосады. Жапалақты тұнба пайда болса, келесі реакцияны диагностикалы
сары судың көлемін тағын да арттырып, әр бір мөлшерге қоздырғыш бар
дақылдың 2-3 тамшысын қосып сынауықтарда өткізеді. Жапалақты тұнба түскен
реакцияның мөлшеріне қарап реакцияны бағалайды.
Гемагглютинация теріс реакцияның (РНГА) негізінде қабыршықтарында
антиденелер немесе антигендер адсорбталған эритроциттермен қолдану жатыр.
Осы жағдайда ауру адамның сары суының антигендері немесе антиденелері
эритроциттердің антигендерімен немесе антиденелерімен сәйкес болса
эритроциттер жабысып сынауықтың түбіне тұнба болып түседі. РНГАмен
инфекциялық ауруларды зерттегенде, жүктілік жағдайды анықтағанда зәрде
гонадотропты гормонды табу үшін, әр түрлі дәрілерге және гормондарға
сезімталдықты анықтағанда қолданады.
Гемагглютинация тежеу реакцияның (РТГА) негізінде иммунды сары судың
вирустерге әсері жатыр. Иммунды сары су вирустердің күшін төмендетіп,
вирустерде эритроциттеді агглютининдеу қасиеті жоғалады. РТГАмен тумау,
қызылша, энцефалит ауруларын зерттегенде қолданады. Осы ауралардың
қоздырғыштарында ағзаның эритроциттерін агглютининдеу қасиеті бар.
Резус-факторды анықтауға арналған агглютинация реакциясы негізінде
антирезусты сары суларды қолдану. Зерттелетін эритроциттердің
қабыршықтарында резус-антиген болса осы жасұшалар агглютинацияға жатады.
Бақылауға қанның әр түрлі топтарының стандартты резус-оң және резус-теріс
эритроциттер алынады.
Коагглютинация реакциясы – алдын ала иммунды диагностикалық сары сумен
әсер етілген стафиллококкалардың көмегімен қоздырғыштың жасұшаларын
анықтау. Стафиллококкаларда иммунноглобулиндерге жақын А ақұызы бар.
Сондықтан олар антимикробты антиденелерді адсорбтап, сәйкес келетін
микробтардың белсенді орталарымен қарым қатынасқа кіреді. Коагглютинация
қортындысында құрамында стафиллококкалар, диагностикалы сары сулардың
антиденелері және анықталуға жатқан микроб бар жапалақтар жаратылады.
Зерттелетін (белгісіз) немесе дайын сары судың көлемін реакция қоярдың
алдында арттырады.
Сары судың көлемін 1:10 арттыру үшін сары судың 1 мл және физиологиялық
ерітіндінің 9 мл алады, 1:10 көлемі арттырылған сары судан 1 мл алып келесі
9 мл физиологиялық ерітіндіге қуйса 1:100 көлемі арттырылу болады.
Сары судың осы көлемінен келесі көлем арттырылу жұмыстарын өткізеді.
Реакция сынауықтарда өткізіледі. Сынауықтардағы көлемі арттырылған сары
суға микробы бар дақылды (антиген) қосады. Осы қоспаны 4 сағатқа
термостатқа орналастырады, кейіннен бөлме температурасында 20 сағат ұстап
қортындысын қарастырады. Жапалақты тұнба жаратылу мөлшері реакцияның оң
немесе теріс болғанын көрсетеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Иммунологиялық реакциялардың негізінде не жатыр?
2. Иммунологиялық реакцияларда қандай фазалар байқалады?
3. Агглютинация реакциясымен қолдану мақсаты.
4. Агглютинация реакциясының түрлері.
5. Агглютинация реакциясын қою тәртібі.
6. Агглютинация реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 3. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – РП реакциясы
Сабақ мақсаты. Преципитация реакциясын қою бағыттарын анықтау.
Преципитация реакциясы тұралы түсініктемемен және оның көп түрлерімен
таныстыру. Преципитация реакциясын қою тәртібімен және ерекшеліктерімен
таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Уленгут сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Преципитация реакциясы тұралы түсініктеме.
2. Преципитация реакциясын қою бағыттарына сәйкес реакция түрлері.
3. Преципитация реакциясын қою тәртібі.
Преципитация реакциясы
Преципитация реакциясы – ерекшелік антиденемен молекулярлы антигеннің
кешені қалыптасып тұнбаға түсу реакциясы.
Антиген-антидене кешенінің тұнбасы преципитат деп аталады. Ерітіндідегі
антигенді иммундық сары судың үстіне араластырмай жіберу реакциясын
сынауықтарда өткізеді. Антиген және антидене қарым-қатынасуымен осы екі
ерітінділердің шек араларында преципитат жүзігі жаратылады (жүзік
преципитация реакциясы).
Антиген ретінде осы реакцияда мүшелердің немесе ұлпалардың сулы
экстракттарын қайнатып және сүзіп қолданғанда осы реакцияны
термопреципитация реакциясы (Асколи реакциясы) деп атайды.
Преципитация реакциясынагардың жартылай суйық гелінде немесе агарозада
өткізетін түрлерін Оухтерлони иммунодиффузиясы, радиалды диффузия,
иммуноэлектрофарез деп атайды.
Оухтерлони иммунодиффузия реакциясын қою үшін ерітілген агарлық гельді
шыны үстіне жұқа қабатты құйып, қатырып, 2-3 мл ұялар ойып қояды. Сол
ұяларға бөлек антигендер және иммундық сары суларды салады. Олар агарға
тартылып (диффузия) кездескен жерде ақ сызықты преципитат жаратады.
Радиалды иммунодиффузия реакциясын қойғанда иммундық сары суды агарлық
гельге кіргізеді. Гель ұяларына антиген ерітінділерін салады, ол гельге
тартылып (диффузия) ұялардың қасында жүзікті преципитация зоналарын
жаратады. Преципитация жүзігінің диаметрі антигеннің көлеміне (санына)
сәйкес. Қанда иммуноглобулиндерді зерттегенде осы реакциямен қолданады.
Иммуноэлектрофарез – электрофарез және иммунопреципитация әдістерінің
қосылуы: антигендер қоспасы гельде электрофарез көмегімен бөлінеді,
электрофарез зонасына қатар иммундық сары су кіргізеді, оның антиденелері
гельге таратылып, кездескен жерде преципитация сызықтарын жаратады.
Флокуляция реакциясы (Рамон бойынша) – преципитацияның бір түрі – токсин-
антитоксин және анатоксин-антитоксин реакциясында жапалақ түрінде тұнба
жарату.
Преципитация реакциясы немесе тұнбаға түсіру реакциясы. Ветеринариялық
тәжірибеде сібір жарасы қоздырғыштарына теріні зерттегенде қолданылатын
реакция. Реакцияға келесі компоненттер кіреді: преципитиноген – теріден
немесе мүшеден физиологиялық ерітіндінің көмегімен суйықтық алады;
преципитациялық сары су – преципитиндері бар, биофабрикаларда дайындалатын
суйықтық. Антигенді (экстрактты) преципитациялық сары судың үстіне
араластырмай құйғанда екі ерітіндінің шек арасында мөлдір емес зат
жаратылады. Осы заттың құрамында микробтық жасұшалардың ақұыздары,
ерекшелік антидене-преципитинмен жаратылған. Осы реакцияны сынауықтарда
өткізеді, антиген және антидене қарым-қатынасуымен жаратылған мөлдір емес
зат сары су және антиген арасындағы көгілдір түсті жүзік ретінде болып
көрінеді.
Сібір жарасының преципитация реакциясының антигендері – сібір жарасының
қоздырғышының ыдырау өнімдері. Зерттелген үлгіде ыдыраған өнімдер көп
болса, реакция анық көрінеді.
Зерттелген үлгіден экстрактті екі әдіспен алуға болады: ыстық және суық.
Ыстық әдісте зерттелетін үлгіні қайнатумен, суық әдісте физиологиялық
ерітіндіге салумен алады.
Зеттеуге 1-2 гр салмағымен тері үлгілерін алады. Қанталаған жерлерді
таңдап алады. Сондай жерлерде сібір жарасының қоздырғышының антигендері
болу мүмкін. Реакция бастамай үлгілердің бәрін автоклавта зарарсыздандырады
(сібір жарасының қоздырғыштарын өлтіру үшін).
Сібір жарасының антигені жоғары температураға төзімді, үлгілер
зарарсыздандырылғанда бұзылмайды. Зарарсыздандырылған үлгілерді ұсақтап,
сынауықтарға салып, үстінен 10 мл физиологиялық ерітіндіні құяды. 100
градуста су моншасында ұстап, қайнатып, үлгілерді экстракциядан өткізеді
(жарты сағат).
Экстракциядан өткен суйықтықты асбест сүзгіш арқылы таза сынауықтарға
өткізеді. Зерттелген үлгінің ерекшелік преципитациялық сары суын бақылау
үшін нормалы сары суменде осындай реакцияны өткізеді.
Преципитациялық сары суды сібір жарасының бациллаларының ыдыраған
өнімдерін немесе күші кеткен бациллаларын жылқының ағзасына еңгізіп алады.
Нормалы сары су дені сау жылқылардан алынады. Нормалы және преципитациялық
сары суларды көп уақытқа сақтағанда оларға 0,5 пайызды карбол қышқылын
салып консерваттайды.
Зерттелетін үлгілермен реакцияны Уленгут сынауықтарында өткізеді. Осы
сынауықтарға 0,5-1 мл сары су құяды, Пастер пипеткасының көмегімен сары су
үстіне араластырмай зерттелетін экстрактты құяды. Жоғары жазылған
белгілерге сәйкес реакцияны бақылайды.
Бақылау сұрақтары:
4. Преципитация реакциясымен қолдану мақсаты.
5. Преципитация реакциясының түрлері.
6. Преципитация реакциясын қою тәртібі.
7. Преципитация реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 4. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – КБ реакциясы
Сабақ мақсаты. Комплемент байланыстыру реакциясының маңыздығын және қою
бағыттарын анықтау. Комплемент байланыстыру реакциясының ерекшеліктерімен
және тапсырмаларымен таныстыру. Комплемент байланыстыру реакциясын қою
тәртібімен таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Фюллеборн сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Комплемент байланыстыру реакцияның тапсырмалары және кезеңдері.
2. Реакцияға қатысты жүйелер тұралы және реакцияның компоненттері.
3. Негізгі сынауды қою техникасы.
Комплемент байланыстыру реакциясы 1901 жылы Борде және Жангу ғалымдармен
ашылған. Антиген және антидене қосылу белгісі тек қана комплемент болғанда
белгіленетін реакция.
Антиген-антидене-комплемент кешені жаратылу реакция көзге көрінбейтін
реакция. Реакция бөлшектерінің қарым-қатынасуын анықтау үшін, қосымша
индикаторлық жүйемен қолданады. Осы жүйенің көмегімен алғашқы жүйеде өткен
қарым-қатынасудың қортындысын көруге болады. Осымен КБ реакциясына бірінші
жүйеде комплементтің байланысқанын көрсететін екі жүйе қатысады: 1)
бактериолитикалық (диагностикалық) және 2) гемолитикалық (индикаторлық).
Реакцияның негізінде комплементті антиген – антидене кешенімен
белсендету жатыр. Антиген және антидене бір біріне сәйкес келгенде олар
иммундық кешен жаратады. Сол кезде антиденелер бөлшектері арқылы иммундық
кешенге комплемент қосылып антиген-антидене кешенімен комплемент
байланыстырылады.
Реакция екі кезеңде өтеді:
1 – құрамында антиген-антидене-комплемент қоспаның инкубациясы.
Бактериолитикалық жүйені дайындағанда сынауықтарда 0,5 мл зерттелетін
инактивирленген сары суды жане антигенді араластырады, бір белгіленген
санда (титрде) комплемент қосады. Антиген-антидене (сары су)-комплемент
(бактериолитикалық жүйе) қоспасын су моншасына (немесе термостатқа) 37-38
градуске 20-40 минутке орналастырады.
2 – индикаторлық кезең – қоспаға гемолитикалық жүйе салып, сондағы бос
комплементті табу. Гемолитикалық жүйенің құрамы – қойдың эритроциттері және
антиденелері бар гемолитикалық сары су. Сынауықтардың барлығына екінші
гемолитикалық жүйенің компоненттерін салып қайтадан су моншасына 15-20
минутке қояды.
Реакцияның бірінші кезеңінде антиген-антидене кешен жаратылғанда ол
комплементті байланыстырады. Осы жағдайда реакцияның екінші кезеңінде
антиденелермен сенсибилизденген эритроциттердің гемолизі болмайды (оң
реакция).
Антиген және антидене бір біріне сәйкес келмесе (зерттелген үлгіде
антиген немесе антидене болмаса) комплемент бос қалып екінші кезеңде
эритроцит – антиэритроцитарлық дене кешеңіне қосылып, гемолиз жаратады
(теріс реакция).
Комплемент байланыстыру реакцияның көмегімен сифилис (RV), маңқа,
бруцеллез ауруларын зерттейді.
Комплемент байланыстыру реакцияның негізінде екі көрініс жатыр –
бактериолизис және гемолиз.
Комплемент байланыстыру реакциясын қою үшін болу керек:
1. Зерттелетін сары су.
2. Сараптауға жататын қоздырғыштан алынатын антиген (биофабрикада
дайындалады).
3. Комплемент. Осы компонентті теңіз шошқа қанының сары суынан
зертханада дайындайды немесе дайын түрінде биофабрикадан алады.
4. Қойдың эритроциттері.
5. Гемолитикалы сары су (гемолизин). Компонент биофабрикада үй қояндарға
қойдың эритроциттерімен әсер ету жұмыстары арқылы алынады.
6. Зерттелетін қоздырғышқа оң реакция беретін биофабрикаларда
дайындалатын сары су.
7. Дені сау ағзалардан алынған сары су.
8. Негізгі компоненттердің көлемін арттыруға арналған физиологиялық
ерітінді.
Реакция сынауықтарда өткізіледі. Су моншасымен жұмыс істегенде жұмыс
температурасы 37-38 градус болу керек.
Зертханаларда міндетті түрде өткізілетін дайындық жұмыстар.
Зерттелетін сары су алу тәртібі. Қанды ағзаның қан тамырынан алады.
Жанадан алынған қан 30-37 градуста қан ұйтылып тұнбаға түскенше 30-60 минут
бөлмеде ұсталады, кейіннен салқын жерге қойылады. Сары су ұйытылған қаннан
бөлініп алынғанда, сары суды бөліп құйып алады. Зерттеуге түскен сары сулар
және бакылау үшін қолданатын сары сулар физиологиялық ерітіндімен 1:5
немесе 1:10 есе көлемі арттырылып, су моншасында 30 минут 56-58 градуста
инактивирленеді.
Эритроциттерді алу тәртібі. Эритроциттерді 4-5 жасар еркек немесе ұрғашы
қойдан алады. Қанды мойын қан тамырынан 30-40 мл мөлшерде
зарарсыздандырылған ыдысқа алады. Ыдыс түбіне зарасыздандырылған шыны
моншақтар салыну керек. Ыдысқа қанды құйып алып, ыдысты 10-15 минут сілкіп,
қанды абайлап араластырады. Сол кезде қанның құрамындағы фибрин жіптері
бөлініп шығып моншақтарға оралады. Осыдан кейін қанды екі қабат марлядан
центрифуга сынауықтарына сүзеді. 10-15 минут 1500-2000 минутына айналдырып
центрифугадан өткізеді. Тұнбаның үстіндегі суйықтықты сорып алып, тұнбаға
физиологиялық ерітіндіні қосады. Осы жұмысты эритроциттерді сары судан
босату үшін 3-4 рет өткізеді. Реакцияға арналған эритроциттердің тұнбасын
1:40 есе физиологиялық ерітіндімен көбейтеді.
Антигенді биофабрикаларда дайындайды. Олар құрамы бұзылған бактериялар
немесе ауру ағзалардан алынған ұлпалар.
Комплемент 1889 жылы Бухнермен ашылған. Ол қанның сары суының, лимфаның,
әр түрлі жануарлардың және адамның ұлпаларының суйықтықтарының негізгі
бөлшегі. КБ реакциясында теңіз шошқаның қанының сары суымен қолданады. Неге
десек осы жануардың сары суының комплементі өте сезімталды болады.
Комплемент – ақұызды зат, құрамы күрделі,жылытқанда, көп уақыт сақтағанда,
қатты сілкіғінде, сүзгіштерден сүзгенде тез инактивирленеді. Комплементті
теңіз шошқаның сары суының 100 мл 5 гр күкіртқышқыл натрийді, 4 гр бор
қышқылын салып сақтайды. Осы жағдайда комплементтің белсенділігі жарты
жылға дейін сақталады.
Гемолизинді биофабрикаларда үй қояндарды қойлардың жуылған
эритроциттерімен гипериммуниздеп дайындайды: үй қояндардың қан тамырына 4-5
рет 2-3 күн арасында 40-50 пайыздық қойлардың жуылған эритроциттерін
салады. Ақырғы инъекциядан бір жұма өткеннен кейін үй қояндардан қан алып,
сары суды бөліп алып, оны инактивирлеп, 1:1 глицеринмен немесе 0,5 пайызды
фенолмен консервілеп, титрлеп, ампулаларға құяды. Зертханаларда КБ
реакциясын қояр алдында гемолизинді қайтадан титрлейді.
Негізгі сынауды қою
техникасы
Сары судың әр бір үлгісінің көлемін 1:10 есе арттырып инактивирлейді,
0,5 мл екі сынауықтарға құяды. Штативке сары сулармен сынауықтардың екі
қатарын қояды және бақылау сары сулардың (оң және норма сары сулары) екі
қатарын қояды. Бірінші қатардағы сары сулардың бәріне 0,5 мл антиген
қосады. Екінші қатардағы сары суларға (антигенсіз) 0,5 мл физиологиялық
ерітінді қосады. Кейіннен сынауықтардың екі қатарына да 0,5 мл комплемент
қосып, сілкіп, су моншасына 20-40 минутке 37-38 градуске қояды. Осы
бактериолитикалық жүйе. Су моншасында ұстап болғаннан кейін, сынауықтардың
барлығына гемолитикалық жүйенің компонеттерін салады (0,5 мл гемолизин және
қойдың эритроциттері). Сілкіп қайтадан 15-20 минутке су моншасына қояды.
Бақылау екі кезеңде өткізіледі:
1. Су моншадан алынған кезде.
2. Су моншадан алып үй бөлменің температурасында 12 сағат тұнбалары
қалыптасу мақсатымен ұстап бақылау.
Оң реакция (++++) – гемолиздің толығынан кешігуі (эритроциттер тұнбаға
түсу); (+++) - гемолиздің кешігуі, эритроциттер тұнбаға түсу, тұнбаның
үстіндегі суйықтық қызғылт түсті.
Қосымша зерттелуге жататын реакция - (++); (++-) гемолиз жартылай
кешігеді, тұнбада эритроциттер бар, суйықтық қызыл түсті; (+) – гемолиз
бар, тұнба аз көлемді, суйықтық қызыл түсті; теріс реакция (----) – толық
гемолиз, тұнба жоқ.
Бақылау сұрақтары:
1. Комплемент байланыстыру реакциясымен қолдану мақсаты.
2. Комплемент байланыстыру реакциясының түрлері.
3. Комплемент байланыстыру реакциясын қою тәртібі.
4. Комплемент байланыстыру реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 5. Зертханалық жануарлармен жұмыс істеу әдістері
Сабақ мақсаты. Медициналық және ветеринариялық биотехнологияда
зертханалық жануарларды қолдану мақсаты. Сынаудағы жануарлардың жұқтыру
жұмыстарының әдістері. Өлген жануарлардың ішін жарып зерттеу жұмыстарының
ретімен танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Сынаудағы жануарлардың жұқтыру жұмыстарының әдістері.
2. Өлген жануарлардың ішін жарып зерттеу жұмыстарының ретімен танысу.
Патогенді микробтың таза дақылын бөліп алу үшін немесе оның
вируленттігін анықтау үшін сынаудағы зертханалық жануарларға жұқтыру
жұмыстарын өткізеді. Зерттеудің мақсатымен байланысты және микробтың
қасиеттеріне байланысты бір белгілі зертханалық жануарды таңдап алады.
Сынаудағы жануарларды жұқтыру әдістері келесі:
1. тері астына (субкутанды әдіс) – зерттелетін материал шприц
арқылы тері астына еңгізіледі: теңіз шошқаларға сан жағына,
тышқандарға бел жағына, үй қояндарға сан жағына;
2. тері ішіне (интракутанды әдіс) – зерттелетін материал терінің
ішіне еңгізіледі; осы әдіспен сирек қолданады;
3. былшық еттің ішіне (интрамускулярля әдіс) – материал былшық
еттің ішіне еңгізіледі;
4. іш құрылыстың ішіне – материал іш құрылыстың ішіне еңгізіледі;
5. қан тамырдың ішіне – материал инъекция арқылы қан тамырға
еңгізіледі;
6. субдуральді – материал мидың қатты қабыршығына еңгізіледі;
7. интрацеребральді – материал мидың ішіне еңгізіледі.
Ағзаға материалды еңгізетін жерді дайындау керек: жүнді қырқып алып,
теріні спиртпен сүртіп, йод жағады. Осы шаралармен жануардың терісінің
үстінде болған микробтарды зерттелетін материалды еңгізгенде кіргізбес үшін
қолданады.
Сынаудағы жануарларға жұқтыру жұмыстарын өткізгенде, оларды жақсылап,
қозғалтпай ұстау керек. Үй қояндарды келесі әдіспен ұстайды. Көмекші үй
қоянды арқа терісінен ұстап, көтеріп, артқы аяқтарын сол қолының астына
қысып ұстайды. Осындай жағдайда үй қоянның арқасы төмен қарап, қоян қозғала
алалмайды.
Теңіз шошқаларды қолмен қатты ұстап тұрады: бір қолымен артқы аяқтарын
қысып, екінші қолмен алдынғы аяқтарын және басын қысып ұстайды.
Тышқандарды бір қолымен құйрығынан ұстап, екінші қолмен мойын терісінен
ұстап көтереді. Осы жағдайда оларға жұқтыру жұмыстар өткізеді.
Мысықтарды әдейленген үстелдерге тіркейді немесе жәшіктерге салады.
Жұқтыру әдістің ең жеңілі – тері астына. Тамырға материалды салып
жұқтыру – күрделі әдіс. Үй қояндарды құлақ тамырынан, теңіз шошқаларды
мойын тамырынан, тышқандарды құйрық тамырынан, құстарды қанат тамырынан
жұқтырады. Материалды еңгізетін жерде жүнді қырқады. Қан тамырды кеңейту
үшін (материалды тамырға еңгізу мақсатымен) тамырды ксилолмен сүртеді.
Тамырдың ішіне жұқтырғанда жұқа инелермен қолданады. Қан тамырдың
жолында теріні тесіп, иненің ұшын қан тамырға абайлап кіргізеді және
зерттелетін материалды қан тамырға еңгізеді.
Мидың қатты қабыршығының астына еңгізумен өте сирек қолданады. Осы
әдіспен үй қояндарды жұқтырады. Бас терісін кесіп, сүйекте трепан көмегімен
немесе жуан инемен тесік жасап, мидың қабыршығына материалды еңгізеді.
Жануарларда жұқтыру жұмыстарды келесі жағдайларда өткізеді: белгісіз
материалды зерттегенде, микробтардың патогендігін және вируленттігін
анықтағанда.
Жұқтырылған сынаудағы жануарларды бояумен белгілейді; өткізілген жұқтыру
жұмыстар тұралы бағдарламаны журналға жазады; тышқандарды шыны банкаларға
отыртады. Жұқтырылған жануарлар отыратын жерде келесі бағдарлама болу
керек: жұқтыру күні, жұқтырылған материал түрі, жұқтыру жұмыстар өткізген
жұмыскердің аты-жөні.
Өлтірілген зертханалық жануарлардың ішін жарар алдында оларды
дезинфекциялық ерітінділерге салады. Кейіннен оларды тіркейтін үстелге
іштерін жоғары қаратып қатты байлайды. Тері кесілетін жер спиртпен
сүртіліп, жандырылған спиртті мақтамен сүртіледі. Инструменттер қайнатумен
зарарсыздандырылып, ішті жару алдында отқа қақталады.
Ішті кескенде алдымен теріні тіледі, одан кейін былшық етті және
қарынның сірі қабыршығын тіледі. Қарынның сірі қабыршығын тілгенде,
операция жерін кірлетпес үшін, ішекті жарып алмасқа тырысады. Кеудені
ашқанда, қабырғалардың артқы жақтарын кесіп қайырады.
Ішкі мүшелерді қарайды, олардың сыртқы пішінін зерттейді, кейіннен алып
шығып Петри табақшаларына салады. Экссудатты және қанды пастер
пипеткаларына сорып алады. Бактериоскопияға мазоктар дайындайды, өлтірілген
жануардың қалдықтарын жағып жібереді немесе автоклавта зарарсыздандырады.
Алынған материалды зерттеулерге жібереді. Осы материалдан мазоктар жасап,
қоректік орталарға себу жасайды.
Жануарды ашуға қолданған инструменттерді, ыдыстарды және басқа заттарды
зарарсыздандырады.
Бас сүйегін ашу және миды зерттеу әдейленген зерттеулерде (мысалы құтыру
ауруын зерттегенде) өткізіледі.
Ашу және зерттеу жұмыстардың қортындылары хаттамаға жазылады.
Зертханалық жануарлардан алған материалды келесі тәртіппен зерттейді:
1. Мазок жасайды, бояп микроскоп астында микробтарды анықтау мақсатымен
мазокты қарайды (мазоктар құжат ретінде сақталады).
2. Тығыз қоректік орталарға себу жасап, термостатқа қояды.
3. Бір тәүлік өткеннен кейін колонияларды зерттейді.
4. Колонияларды қайтадан қоректік орталарға сеуіп термостатқа қояды.
5. Колониялардан мазок жасап, мазоктарды бояп микроскоп астында
зерттейді.
6. Қоректік орталарда микробтардың өсу ерекшеліктерін зерттейді
(микробтардың морфологиясын, қасиеттерін, колониялардың түсін,
түрін).
7. Алған мәліметтерді зерттеп, салыстырып, микробтын түрін анықтайды.
Бақылау сұрақтары:
1. Зертханалық жануарларға жұқтыру жұмыстарын қандай мақсатпен өткізеді?
2. Қандай жұқтыру әдістер бар?
3. Мүшелерді алу мақсатымен зертханалық жануарлардың ішін жарғанда
қандай жұмыстар өткізеді?
4. Зертханалық жануарлармен жұмыс істегенде қандай құжаттар болу керек?
ТАҚЫРЫП 6. Антигендерді және антиденелерді алу
Сабақ мақсаты. Антигендер алу технологиясымен танысу. Антигендер және
антиденелер алу жұмыстарының әдістемелерімен танысу. Негізінде антиденелер
жататын сары сулар алу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Антигендерді алу технологиясымен танысу.
2. Ақуызды антигендерге сәйкес антиденелері бар сарысуларды алу. Әдістің
ұстанымы.
3. Жұмыстың әдістемесі: жануарларды дайындап, қандарынан сарысу алуымен
танысу.
Белсенді иммунитетті жаратуға арналған препараттар – вакциналар.
Вакциналардың келесі түрлері болады:
- тірі күші азайған микроағзалардан жасалған (аттенуирленген);
- микроағзаларды өлтіріп жасаған (инактивирленген);
- бүтін микробтық жасұшалардан жасалған (корпускулярлы);
- антигендердің бөлшектерінен жасалған (химиялық);
- анатоксиндер.
Тірі вакциналар. Құрамында микроағзалар немесе вирустер бар суйықтықты
консерванттарсыз әдейленген қоректік орталарда, тауық эмбриондарында немесе
ұлпалардың дақылдарында өсіреді. Биофабрикалардан шығарар алдында оларды
вируленттікке, белсенділікке, тазалыққа тексереді.
Өлтірілген вакциналар. Штаммдар әдейленген сауыттарда (танкерлерде)
қоректік орталарда бір белгіленген құрамға дейін өсіріледі. Осыдан кейін
оларды физикалық (жылумен, ультракүлгін сәүлемен) немесе химиялық
(формалинмен, фенолмен, спиртпен, мертиолатпен және т.б.) әдістермен
инактивирлейді.
Химиялық вакциналар. Антигендерді микробтық жасұшалардан бөліп алып
тазалайды. Антигендердің иммуногендік қасиеттерін күшейту үшін, оларға
адьюванттарды қосады. Адьюванттар еңгізілген жерде антиген жиналып,
иммундық жауап күшейеді. Адьванттар ретінде алюминий гидроксидін, әр түрлі
майларды, синтетикалық полимерлерді алады.
Анатоксиндер. Экзотоксиндерді шығаратын микроағзаларды суйық қоректік
орталарда токсин жиналу мақсатымен көп уақыт культивирлейді. Кейіннен
қоректік ортаны микробық жасұшаларды бөліп алу үшін бактериалдық сүзгіштен
өткізеді. Экзотоксині бар фильтратқе 0,4 пайыздық формалинді қосады, ұлы
заттардың күшін төмендету үшін бір неше күн термостатта ұстайды
(детоксикаттау). Кейіннен адсорбент және консервант қосады. Өлтірілген
вакциналарды және анатоксиндерді белсенділікке, қауыпсыздыққа,
зарарсыздығына тексереді.
Қоректік орталарға бактериялық тірі вакциналарды сепкенде тек қана
вакциндік штамм өсу керек, ал қоректік орталарға тірі вирустік вакцина
сепкенде еш қандай өсу болмау керек. Қауыпсыздықты зертханалық жануарларға
вакцина еңгізіп тексереді, жануарлар өлмеу керек. Вакциналардың күшін тағы
да зертханалық жануарларда тексереді. Вакциналарды ағзаға еңгізгенде жалпы
немесе жергілікті реакциялар болады – дененің температурасы 1 градуске
көтерілу, тамақтан бас тарту, вакцина еңгізген жерде ісік және аурған пайда
болу.
Рекомбинаттық вакциналар. Бір неше кезенмен алынады:
- керекті антигенді синтездейтін гендерді клондау;
- клондалған гендерді векторға кіргізу (вирустерге, плазмидаларға);
- векторларды продуцент-жасұшаларға (вирустер, бактериялар,
саңырауқұлақтар) кіргізу;
- in vitro жасұшаларды культивирлеу;
- антигенді бөліп алып оны тазалау немесе вакцина ретінде продуцент-
жасұшалармен қолдану.
ДНҚ-вакциналар инактивирленген вакциналардың қауыпсыздығымен және тірі
вакциналардың күшімен сипатталады.
Сары сулар (Serum) ағзада пассивті иммунитет қалыптастырады, ол 2-3 жұма
сақталады. Осы қасиетті ауру ағзаларды емдеуге және ауру қоздырылу
қауыптығы бар жерлерде алдын алу шаралармен қолданады. Иммунды сары суларды
жануарларды иммундеп немесе жануарлар-реконвалесценттерден (инфекциялық
аурулармен ауырған жануарлар) алады.
Сары суларды биофабрикаларда және биокомбинаттарда жылқылардан,
бұқалардан, қойлардан, шошқалардан, есектерден, қашырлардан екі кезеңді
гипериммунизация өткізіп алады.
Бірінші кезеңде жануарлар-продуценттерге 1-2 рет вакцина кіргізеді.
Екінші кезеңде мөлшерін көтеріп ұзақ уақытта микроағзалардың
штаммдарының вирулентті дақылын кіргізеді.
Иммунизация аяқталғаннан кейін продуценттердің қанын алып , сары су
дайындайды.
Антитоксикалы сары суларды алғанда жануарлар-продуценттерді алдымен
анатоксинмен иммундеп, кейіннен токсин кіргізеді.
Негізінде иммунды сары суларды зертханалық немесе табиғи сезімталды
жануарларда антигенмен гипериммунизация өткізіп алады. Мысалы,
нейроинфекция қоздыратын вирустерге қарсы қолданатын сары суларды алғанда
ең жарамды жануар – теңіз шошқасы. Осы жануарлардың қарын жақтарына 1:100
көлемін арттырып белсенді вирустің суспензиясын 4-6 жұма мерзімінде әр бір
4-5 күнде еңгізіп отырады.
Белсенді вирусті еңгізбей отырып алдын ала формалинденген суспензияның
екі инъекциясын салады. Теңіз шошқалардың миына құрамында вирусы бар
суспензияны екі қатар кіргізгенде антиденелердің титрі тез және деңгейі өте
жоғары болып көтеріледі. Және тағы да теңіз шошқаларды белсенді вирусті
материалмен келесі кесте бойынша иммундеуге болады: 1) қарын ішіне
инъекция; 2) 10 күннен кейін тері астына инъекция; 3) 10 күннен кейін ми
ішіне инъекция. Материалдың ақырғы инъекциясынан 10 күн өткеннен кейін
жануарлардың қанын толығынан алады. Осы кестемен еңгізілетін вируске теңіз
шошқалар сезімталды болмаса қолданады.
Құрамында антиденелердің деңгейі жоғары тұмауға қарсы сары суларды ақ
тышқандардың тұмсықтарына 2 мл вирусті суспензияны еңгізіп алады. Осы
бағытта теңіз шошқаларды да иммундеп қолдануға болады. Антигендерді еңгізу
кестесі әр түрлі болады. Мысалы, қарынның ішіне инфицияланған тауықтардың
эмбриондарының аллантоистық суйықтығын кіргізуге болады. Суйықтықты 3-7 күн
аралықта 2 мл 6 рет немесе 3 күн қатарынан салып төртінші күнде тағы бір
қайталайды.
Вирустік диареяға қарсы ерекше сары суды салмағы 2,5-3 кг шиншилла үй
қояндарының немесе 2-4 жасар ешкілердің көмегімен тазаланған вируспен
қолданып алады.
Иттердің оба вирусіне қарсы антиденелері бар сары суларды келесі кесте
бойынша алуға болады:
- ит-продуценттердің қандарының сары суларын инфекциялық гепатиттің
және парвовирустік энтериттің ВН-антиденелерінің болмауын бақылау;
- иттердің 2-3 айлық күшіктерін иттердің обасына қарсы культуралды
вакцинамен иммундеу;
- иттердің күшіктерін үш қатар, аралығы 7 күннен 1 кг тірі салмағына 1,
2 және 4 мл мөлшерлерде құрамында иттердің оба вирусі бар материалмен
гипериммундеу;
- алынған сары суды серологиялық белсенділікке бақылау
- жануарлар-продуценттерден тоталды қан алу және қанның сары сулы
фракциясын бөліп алу;
- алынған препараттарды лиофилиздеп немесе қатырып консервілеу.
Ірі қара малдың оба вирусіне қарсы сары суды бұзаулардың және
шошқалардың көмегімен келесі кесте бойынша алады:
- жануарларға ірі қара малдың оба ауруына қарсы К3770 штаммының
вакцинасымен вакцинация өткізу;
- вакцинациядан кейін 14-21 тәүлік өткізіп инъекция араларында 7 тәүлік
аралығын сақтап үш қайтарып ірі қара мал обасынан өлген бұзаулардың
лимфа бездерінің және көк бауырларының 20 пайыздық суспензиясымен
гипериммунизация;
- сары суларды белсенділікке және ерекшелікке бақылау, жануарлардың
қанын алу және сары суды консервілеу немесе лиофилиздеу.
Сары суларды лиофилиздеген жағдайда рефрижераторда 4 жыл сақтауға болады
немесе лиофилиздемей қатырып 1 жыл сақтайды. Осы жағдайларда олардың
антиденелерінің титрі төмендемейді.
Бақылау сұрақтары:
1. Вакциналардың қандай түрлері бар?
2. Әр түрлі вациналардың алу әдістемелері.
3. Сары суларда алғанда өткізетін жұмыстар.
ТАҚЫРЫП 7. Иммуноглобулиндерді шығарып алу
Сабақ мақсаты. Диагностикалы сары суларды алуға арналған жануарлардың
қасиеттері. Иммуноглобулиндер тұралы түсініктеме, оларды пайдалану
мақсатымен, алу әдістемесімен танысу. Дайын сары сулардың зерттеу
технологиясымен танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Сарысуларды алуға арналған жануарлардың сипаттамаларымен танысу.
2. Иммуноглобулиндерді алу әдістемелерімен танысып жұмыс ретін анықтау.
3. Алынған сарысуларды белсенділікке, қауыпсыздыққа, зарарсыздандырылған
жағдайына қарастыру.
Сары суларды алуға арналған жануарлардың дені сау болу керек. Оларды
инфекциялық аурулардан таза жерлерден алады. Жұмыс бастар алдында мал
дәрігерлер жануарларды зерттейді.
Биофабрикаға түсер алдында жануарларды карантинде ұстайды. Зерттеу
аяқталғаннан кейін, жануарлардың иммунизациясын бастайды. Иммунизация ұзақ
уақыт өткізіледі және иммунделген жануардың ағзасында антиденелер жиналу
мақсатымен бір неше рет өткізіледі. Иммунизацияны белгіленген микробтың
өлтірілген дақылдарымен бастайды, кейіннен күші азайған және вирулентті
микробтармен өткізеді.
№1 кесте
Жылқыларды гипериммундеп тілмеге қарсы сары су алу кестесі
Инъекциялар Дақылдың Инъекциялар Дақылдың
көлемі, мл көлемі, мл
1-ші 50 7-ші 280
2-ші (6 күн өткеннен кейін)100 8-ші 300
3-ші 150 9-шы 350
4-ші 180 10-шы 400
5-ші 200 11-ші 400
6-ші 250 12-ші 400
13-ші 400
Алты күн өткеннен кейін қан тамырына 14-ші 50 мл инъекция еңгізіледі,
тағы 6 күн өткеннен кейін тері астына 100 мл 15-ші инъекция еңгізіледі және
тағы 6 күн өткеннен кейін тері астына 16-шы 200 мл еңгізеді.
Ақырғы инъекциядан 12 күн өткеннен сон қанды алып оны белсенділікке
тексереді (антиденелердің жаратылысын бақылайды).
Иммунизацияны аяқтап, сары суды белсенділікке тексеріп болғаннан кейін,
иммунделген жануарлардан қан алады. Әр бір иммунделген жануардын тірі
салмағының 50 кг 800 мл қан алады. Бір белгіленген уақыт осы жануарлар
демалады, кейіннен тағы иммунизацияға жіберіледі.
Қанды мойын тамырынан алады, қан 1-3 литр шыны цилиндлерге жиналады, 3
сағат 37 градуста, кейіннен 8 градуста тұнып тұрады. Бөлініп шыққан сары
суды сорып алып карбол қышқылымен консервілейді (сары суда 0,5 пайыз карбол
қышқылы болу керек). Дайын сары суды ыдыстарға құяды.
Иммуноглобулиндер (гамма-глобулиндер). Емдеу мақсатымен қолданылатын
иммуноглобулиндер – гамма- және бета-глобулиндері бар жануарлардың қанының
сары суының глобулиндік фракциясының сулы ерітіндісі. Иммуноглобулиндерді
гипериммундық сары сулардан дайындайды. Оларды емдеу және алдын алу
мақсатымен қолданады.
Қәзіргі уақытта спецификалық емес нормальді глобулиндермен қолданады.
Оларды дені сау жануарлардың қанының сары суынан алады, құрамында гамма-
және бета-глобулиндердің кешені болады. Нормальді глобулин ағзаның табиғи
резистентігін жоғарлатады, ағзаның өсуіне және дамуына әсер береді.
Қан тамырынан қанды алу, сары суды сорып ыдыстарға салу
зарарсыздандырылған жағдайларда өткізілу керек. Иммунды сары сулардың
сақтау мерзімдері әр түрлі болады; олардың сақталу мерзімдері, пайдалану
мөлшерлері, сақтау жағдайлары және олармен қолдану әдістері нұсқауларда
көрсетіледі.
Әр бір иммунды сары су биофабрикадан шығар алдында бақылаудан өтеді.
Сары сулар тексеріледі: 1) белсенділікке, 2) зарарсыздану сапасына, 3)
қауыпсыздыққа. Сары судың белсенділігі және қауыпсыздығы сынаудағы
жануарлардың көмегімен зерттеледі. Зарарсыздандыру сапасын тексергенде сары
суды анаэробтық және аэробтық жағдайларда қоректік орталарға себеді. Әр бір
иммунды сары су белсенді, зарарсыздандырылған, қауыпсыз болу керек, басқаша
айтқанда осы сары сулар арқылы жануарларда пассивті иммунитет жаратылу
керек.
Зарарсыздандыру сапасын тексергенде зерттелетін сары су ыдыстардан
пастер пипеткасымен алынып қоректік орталарға себіледі. Қоректік орталар 5
тәүлікке 37 градусқа термостатқа қойылады. Қоректік орталарда микробтардың
өсүі байқалса, сары суларды брак деп есептейді.
Қауыпсыздыққа сары суларды теңіз шошқалардың және ақ тышқандардың
көмегімен зерттейді.
Белсенділікті сынаудағы жануарлардың қабылдағышының көмегімен зерттейді.
Мысалы, ірі қара малдың қарасан аурауына қарсы иммунды сары суды теңіз
шошқаларда тексереді, шошқаның бациллярлық тілмесіне қарсы сары суды
көгершіндерде немесе ақ тышқандарда тексереді.
Бақылау сұрақтары:
1. Иммунды сары суларды қалай алады?
2. Иммунды сары су алу кестесі.
3. Иммуноглобулиндер тұралы түсініктеме.
4. Иммунды сары суларды тексеру тәртібі.
ТАҚЫРЫП 8. Моноклоналды антиденелер (1 бөлім)
Сабақ мақсаты. Моноклоналды антиденелерді алу әдісімен танысу.
Моноклоналды антиденелерді алғанда жұмыстарды ұйымдастыру тәртібімен
танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Моноклоналды антиденелерді алғанда қолданатын құрал-
жабдықтар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Гибридомды технологиямен танысу. Әдістің ұстанымы.
2. Моноклондарды алу. Тышқандардан жасанды ісік – гибридомалар – алу.
3. Гибридомалардан және иммундық жасұшалардан гибридтық жасұшаларды алу.
4. Моноклоналды антиденелерді алғанда ұйымдастырылатын жұмыстар және
қолданылатын құрал-жабдықтар.
5. Сынауға жануарларды таңдау.
Биологиялық құрылымдарды зерттегенде, осы құрылыммен өзгеше қарым-
қатынасқа кіретін реагенттерді іздеу – зерттеулердің негізі. Осындай қасиет
әмбебабты реагентте – иммуноглобулиннің молекуласында бар.
Иммуноглобулиндер антидене болып тек қана антигендермен қарым-қатынасқа
кіреді. Бірақ көп құрылымдарға жағдай тұдырса, олар антигенге айналып
комплементарлы антиденелер жаратылуға жағдай тұдырады (мысалы, күшті
иммуногендермен коньюгатталғанда). Сондықтан биологияның және медицинаның
әр түрлі бөлімдерінде негізінде антиденелермен қолдану жатқан
иммунологиялық әдістер кең таралған.
Әдістің тарихы. Зерттеушілердің мақсаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ
050701 Биотехнология
мамандығына арналған ғылыми-оқу кешені
Медициналық және ветеринариялық биотехнология
пәнінен
сарамандық жұмыстарға арналған
әдістемелік нұсқау
050701 Биотехнология
мамандығына оқитын 3
курс
студенттеріне арналған
ПАВЛОДАР 2009 жыл
БЕКІТІЛДІ
Инженерлік Академия Директорі
Вет.гыл.докторы, профессор____________ Е.Б. Никитин
“___” _______________ 2009ж.
Құрастырушы: зертх. менгер., оқытушы________ Х.Х. Рафикова
Қолданбалы биотехнология кафедрасы
Медициналық және ветеринариялық биотехнология пәні бойынша
050701 Биотехнология
мамандығының жалпы орташа білім негізінде күндізгі бөлімінің
студенттеріне арналған САРАМАНДЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпы міндетті білім беру
3.08.327 – 2006 Жоғары кәсіптік білім. Бакалавриат. 050701 Биотехнология
мамандығы стандарттың негізінде жасалған және Медициналық және
ветеринариялық биотехнология пәнінің қалыпты бағдарламасының (Алматы 2005)
негізінде сәйкес жетілдірілген.
Қолданбалы биотехнология кафедрасының отырысында қарастырылды.
Хаттама № __ _____________2009 ж.
Қолданбалы биотехнология кафедра меңг. орынбасары
тех. ғыл. канд., профессор_______________М.С. Омаров
Инженерлік Академия ғылыми - әдістемелік кеңесінің отырысында бекітіліп,
басылымға жіберілді
Хаттама № __ _____________ 2009 ж.
ИА ҒӘК төрағасы
тех. ғыл. канд., профессор___________Е.К. Ордабаев
Келісілді:
АӘБ бастығы
пед. ғыл. канд., профессор ___________ Н.М. Ушакова
Өткізілді ____________________________
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 4
№ 1 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
№ 2 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
№ 3 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
№ 4 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
№ 5 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
№ 6 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
№ 7 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
№ 8 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .. 14
№ 9 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
№ 10 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
№ 11 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
№ 12 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
№ 13 Зертханалық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
№ 14 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
№ 15 Сарамандық жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
КІРІСПЕ
Медициналық және ветеринариялық биотехнология пәнінің мақсаты –
студенттерде медициналық және ветеринариялық биотехнологияның
мүмкіншіліктері, инфекция, иммунитет және иммунология, аллергия,
вакциналарды, сарысуларды, антибиотиктерді, ферменттерді алу
биотехнологиясы туралы білімдерді дамыту.
Қурстың тапсырмасы – болашақ мамандарға медициналық және ветеринариялық
биотехнология облысында терең және жан жақты білім беру.
Курспен танысып студенттер тиісті:
Білуге: медициналық және ветеринариялық биотехнологиясының жалпы
негіздерін, серологиялық реакциялардың тәжірибе жұмыстарын, инфекцияның
жаратылысын және иммунитеттің қалыптасуын, вакциналардың, сарысулардың,
антибиотиктердің ағзаға әсерін. Студенттер ветеринарияның және медицинаның
тәжірибе және ғылыми жұмыстарында биотехнология әдістерін қолдану тұралы
білу керек.
Тәжірибеде қолдану: теориялық білімдерді ғылымға және тәжірибеге
еңгізілу үшін қолдану, медициналық және ветеринариялық биотехнологияның
сынауларын сауатты жоспарлау.
Ие болу: РА, РП, РСК, ИФА реакцияларымен, негізгі объекттермен -
жануарлармен (тышқан, үй қоян, қой); микроскоптық құралдармен (әр түрлі
микроскоптар); зертханалық құралдармен (термостаттар, су моншалар,
центрифугалар, анализаторлар және әдейленген аспаптар) тәжірибеде жұмыс
істей алу.
Оқу үдірісінде кестелік материалдар, плакаттар және басқа өткізіліп
жатқан сабақтың тақырыбына сәйкес келетін көрнекі құралдар және оқулық
техникалық құралдар қолданылады.
Пререквизиттер: микробиология, вирусология, адам және жануарлардың
физиологиясы, жасұшалы биотехнология, биохимия.
Постреквизиттер: гентикалық инженерия.
САРАМАНДЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ТАҚЫРЫБЫ
ТАҚЫРЫП 1.Микробиологиялық зертханалардың номенклатурасы. Микроағзаларды
биологиялық қауыптылығына байланысты сұрыптау
Сабақ мақсаты. Медициналық және ветеринариялық биотехнология жұмыстарына
қатысты зертханалардың номенклатурасымен және түрлерімен танысу.
Микроағзаларды сұрыптау ерекшеліктерімен таныстыру..
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Медициналық және ветеринариялық зертханаларының номенклатурасы және
түрлері..
2. Микроағзаларды биологиялық қауыптылығына байланысты сұрыптау.
Микроағзаларға қатысты жұмыстарды зертханаларда өткізеді. Алдарына
қойылған талаптарына байланысты зертханаларды келесі топтарға бөледі:
1. Ғылыми – зертханалық.
2. Диагностикалық
3. Өнеркәсіптік.
Ден саулық сақтау жүйеде келесі зертханалар бар:
1. Жалпы немесе әдейленген түрлі клиника-диагностикалы зертханалар. Олар
емдеу – алдын алу мекемелердің құрамында болады.
2. Бактериялық зертханалар.
3. Сантитариялы – бактериялық зертханалар.
4. Санитариялы – химиялық зертханалар.
5. Орталық, проблемалық, регионалдық, оқулық зертханалар.
6. Әдейленген зертханалар (аса қауыпты инфекциялармен және т.б. әдейленген
жұмыстармен айналысатын).
7. Бактериологиялық, микологиялық, протозоологиялық, иммунологиялық.
Микроағзаларды қауыптылығымен байланысты ВОЗ сұрыптауы бойынша төрт
топқа бөледі:
1. Аса қауыптылығы жоқ микроағзалар. Күнделік жағдайда адамдардың және
жануарлардың ауруларын қоздырмайды (іш таяқша, стафиллококк).
2. Орташа қауыпты микроағзалар. Адамдардың және жануарлардың ауруларын
қоздырады, бірақ күнделік жағдайда аса қауыпты емес (сальмонелла,
туберкулез қоздырғыштары, гепатит, менингит вирустері).
3. Жоғары қауыпты микроағзалар. Осы микроағзалар ауру қоздырады, бірақ
бір ағзадан екінші ағзаға берілмейді (бруцеллез қоздырғышы, қан
аурулары).
4. Өте жоғары қауыпты микроағзалар. Эпидемия таратылуға, ағзада күрделі
инфекциялар тұдыруға себеп болатын микроағзалар (оба, шешек, аусыл,
сібір жарасының қоздырғыштары).
Микроағзалар топтарға бөлінуімен байланысты зертханаларды келесі
дәрежелерге бөледі:
1. Негізгі базалық зертханалар – негізгі немесе жалпы түр. Жұмыстың
ерекшелігіне байланысты қорғаныс құрылымдары болады.
2. Тәртіп бойынша жұмыс істейтін жабық зертханалар.
3. Ерекше тәртіп бойынша жұмыс істейтін жабық зертханалар.
Бақылау сұрақтары:
1. Мақсатына байланысты зертханалар қандай түрлерге бөлінеді?
2. Микроағзаларды қауыптылығына байланысты топтарға бөлу үшін, олардың
қандай ерекшеліктерін есепке алады?
3. Микроағзалардың топтарының сипаттамалары.
4. Зертханалардың дәрежелері.
ТАҚЫРЫП 2. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – РА реакциясы
Сабақ мақсаты. Серологиялық реакциялардың негізінде жатқан үдірістермен
таныстыру. Агглютинация реакциясы тұралы түсініктемемен және оның көп
түрлерімен таныстыру. Агглютинация реакциясын қою тәртібімен және
ерекшеліктерімен таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Фюллеборн сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Иммуномикробиологиялық зерттеулер тұралы түсініктеме, олардың негізі,
фазалары.
2. Агглютинация реакциясы тұралы түсініктеме.
3. Агглютинация реакциясының түрлері.
4. Агглютинация реакциясын қою кестесі.
Имуномикробиологиялық зерттеулер
Иммунологиялық әдістермен көп тапсырмаларды шешу үшін қолданады:
1. Иммундық жүйенің жасұшаларының және олардың өнімдерінің санды және
функционалды мінездемелерін анықтап адамның және жануардың иммундық
жүйесінің жағдайын анықтау.
2. Адамның ұлпаларының құрамын және мінездемелерін анықтау: қанның
топтарын, резус себепкер шарттарды, трансплантациялық антигендерді.
3. Антиденелердің мөлшерлерін (титрлерін) (серологиялық диагностика) тауып
және анықтап инфекциялық ауруларды және оларға резистенттікті табу, ағзада
қоздырғыштардың антигендерін табу, осы антигендерге жасұшалы реакцияларды
анықтау.
4. Адамның және жануардың ағзасынан бөлініп шығарылған вирустердің және
бактериялардың дақылдарын серологиялық теңестіру.
5. Адамның ағзасында және қоршаған ортада антигенді қасиеттері бар
(гормондар, ферменттер, улар, дәрілер, есіркілер және т.б.) заттарды табу.
6. Иммунопатологиялық жағдайларды, аллергияларды, трансплантациялық және
ісіктерге қарсы реакцияларды анықтау.
Иммунологиялық әдістердің негізінде серологиялық реакциялар және
жасұшалы реакциялар жатыр. Серологиялық реакцияларды қойғанда антиденелері
бар сарысулармен (serum) қолданады. Жасұшалы реакциялардың негізінде
антигендердің (аллергендердің) Т-жасұшалармен қарым-қатынасуы жатыр.
Иммуномикробиологиялық зерттеулер – өзгеше антиденелерді және антигендерді
анықтауға арналған микробиологиялық экспресс-сараптаудың түрі.
Серологиялық реакцияларда антигеннің және антидененің қарым-қатынасу
үдірісі екі фазада өтеді:
1) өзгеше – антиденелердің белсенді орталықтарының (паратоптар) және
антигендердің эпитоптарының комплементарлы қосылып қатынасу фазасы. Осы
фаза бір неше секунд немесе бір неше минут созылады;
2) өзгеше емес – көзге көрінетін иммунды кешендер жаратылатын фаза. Осы
фаза бір неше минуттан бір неше сағатқа дейін созылады.
Антигеннің және антидененің қарым-қатынасу кестесі
In vitro жағдайында антигенмен антидененің қарым-қатынасуына байланысты
реакцияларды бөледі:
1. Тұнбалы.
2. Еріту.
3. Нейтрализдеу.
Агглютинация реакциясы
Агглютинация, немесе микробтардың жабысуы, ағзада агглютининдердің
барымен белгіленеді. Осы серологиялық реакция жануарларда және адамдарда
бруцеллез ауруын анықтағанда (Райт, Хеддельсон реакциялары), сүзек,
сальмонеллез ауруларын (Видаль реакциясы) анықтағанда, ағзадан бөлініп
шығарылған қоздырғышты анықтағанда өткізіледі. Осы реакциямен екі жағдайда
қолданады: 1) зертханада белгілі антигеннің көмегімен ауру ағзадан алынған
сары суды зерттегенде; 2) зертханада болған белгілі сары судың көмегімен
ауру ағзадан бөлініп шығарылған белгісіз микробты зерттегенде.
Реакцияны өткізу үшін келесі заттарды алу керек: 1) зерттелетін сары су,
2) бактериялардың өлтірілген дақылы (антиген) и 3) сары суға қосу үшін және
бактериалдық ерітіндіні дайындау үшін физиологиялық ерітінді.
Сары суды адамдардың және жануарлардың ағзаларынан алады. Сол үшін
олардан 8-10 мл қан алады. Реакция өткізу үшін сары судың көлемін
физиологиялық ерітіндімен арттырады. Сары суларды биофабрикаларда дайындап
зертханаларға жібереді. Антигендерді де биофабрикаларда дайындайды.
Агглютинация реакциясы тұңба немесе жапалақтар жаратылумен белгіленеді.
Және осы реакциямен эритроциттердің аллоантигендеріне қарсы моноклоналды
антиденелермен қолданып қанның топтарын анықтағанда қолданады.
Агглютинация реакциясының әр түрлі нұсқаларымен қолданады: жәйілім,
беттеу және т.б. Ауруларда антиденелер анықтау үшін жәйілім агглютинация
реакциясын қояды: аурудың қанының езілген сары суына өлтірілген
микробтардың суйықтығын (диагностикум) қосады. +37 градуста бір неше сағат
ұстап жаратылған тұнбаны байқайды. Агглютинацияның сипаттамасы және
жылдамдығы антигеннің және антидененің түрімен байланысты. Мысалы О- және Н-
антигендердің ерекше антиденелермен қарым қатынасу ерекшеліктері: О-
диагностикуммен (жылытумен өлтірілген бактериялар) агглютинация жапалақтары
ұсақ болады, Н-диагностикуммен (формалинмен өлтірілген бактериялар)
агглютинация жапалақтары ірі болып реакция тез өтеді.
Аурудан адамнан бөліп алған қоздырғышты анықтау үшін беттеу агглютинация
реакциясын қояды. Осы реакцияда диагностикалы антиденелермен қолданады,
басқаша айтқанда қоздырғыштың серотипін анықтайды. Беттеу реакциясын шыны
үстінде өткізеді. Диагностикалы иммунды сары судың 1:10 немесе 1:20 көлемі
артырылған бір тамшысына ауру адамнан бөлініп алынған қоздырғыштың таза
дақылын қосады. Жапалақты тұнба пайда болса, келесі реакцияны диагностикалы
сары судың көлемін тағын да арттырып, әр бір мөлшерге қоздырғыш бар
дақылдың 2-3 тамшысын қосып сынауықтарда өткізеді. Жапалақты тұнба түскен
реакцияның мөлшеріне қарап реакцияны бағалайды.
Гемагглютинация теріс реакцияның (РНГА) негізінде қабыршықтарында
антиденелер немесе антигендер адсорбталған эритроциттермен қолдану жатыр.
Осы жағдайда ауру адамның сары суының антигендері немесе антиденелері
эритроциттердің антигендерімен немесе антиденелерімен сәйкес болса
эритроциттер жабысып сынауықтың түбіне тұнба болып түседі. РНГАмен
инфекциялық ауруларды зерттегенде, жүктілік жағдайды анықтағанда зәрде
гонадотропты гормонды табу үшін, әр түрлі дәрілерге және гормондарға
сезімталдықты анықтағанда қолданады.
Гемагглютинация тежеу реакцияның (РТГА) негізінде иммунды сары судың
вирустерге әсері жатыр. Иммунды сары су вирустердің күшін төмендетіп,
вирустерде эритроциттеді агглютининдеу қасиеті жоғалады. РТГАмен тумау,
қызылша, энцефалит ауруларын зерттегенде қолданады. Осы ауралардың
қоздырғыштарында ағзаның эритроциттерін агглютининдеу қасиеті бар.
Резус-факторды анықтауға арналған агглютинация реакциясы негізінде
антирезусты сары суларды қолдану. Зерттелетін эритроциттердің
қабыршықтарында резус-антиген болса осы жасұшалар агглютинацияға жатады.
Бақылауға қанның әр түрлі топтарының стандартты резус-оң және резус-теріс
эритроциттер алынады.
Коагглютинация реакциясы – алдын ала иммунды диагностикалық сары сумен
әсер етілген стафиллококкалардың көмегімен қоздырғыштың жасұшаларын
анықтау. Стафиллококкаларда иммунноглобулиндерге жақын А ақұызы бар.
Сондықтан олар антимикробты антиденелерді адсорбтап, сәйкес келетін
микробтардың белсенді орталарымен қарым қатынасқа кіреді. Коагглютинация
қортындысында құрамында стафиллококкалар, диагностикалы сары сулардың
антиденелері және анықталуға жатқан микроб бар жапалақтар жаратылады.
Зерттелетін (белгісіз) немесе дайын сары судың көлемін реакция қоярдың
алдында арттырады.
Сары судың көлемін 1:10 арттыру үшін сары судың 1 мл және физиологиялық
ерітіндінің 9 мл алады, 1:10 көлемі арттырылған сары судан 1 мл алып келесі
9 мл физиологиялық ерітіндіге қуйса 1:100 көлемі арттырылу болады.
Сары судың осы көлемінен келесі көлем арттырылу жұмыстарын өткізеді.
Реакция сынауықтарда өткізіледі. Сынауықтардағы көлемі арттырылған сары
суға микробы бар дақылды (антиген) қосады. Осы қоспаны 4 сағатқа
термостатқа орналастырады, кейіннен бөлме температурасында 20 сағат ұстап
қортындысын қарастырады. Жапалақты тұнба жаратылу мөлшері реакцияның оң
немесе теріс болғанын көрсетеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Иммунологиялық реакциялардың негізінде не жатыр?
2. Иммунологиялық реакцияларда қандай фазалар байқалады?
3. Агглютинация реакциясымен қолдану мақсаты.
4. Агглютинация реакциясының түрлері.
5. Агглютинация реакциясын қою тәртібі.
6. Агглютинация реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 3. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – РП реакциясы
Сабақ мақсаты. Преципитация реакциясын қою бағыттарын анықтау.
Преципитация реакциясы тұралы түсініктемемен және оның көп түрлерімен
таныстыру. Преципитация реакциясын қою тәртібімен және ерекшеліктерімен
таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Уленгут сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Преципитация реакциясы тұралы түсініктеме.
2. Преципитация реакциясын қою бағыттарына сәйкес реакция түрлері.
3. Преципитация реакциясын қою тәртібі.
Преципитация реакциясы
Преципитация реакциясы – ерекшелік антиденемен молекулярлы антигеннің
кешені қалыптасып тұнбаға түсу реакциясы.
Антиген-антидене кешенінің тұнбасы преципитат деп аталады. Ерітіндідегі
антигенді иммундық сары судың үстіне араластырмай жіберу реакциясын
сынауықтарда өткізеді. Антиген және антидене қарым-қатынасуымен осы екі
ерітінділердің шек араларында преципитат жүзігі жаратылады (жүзік
преципитация реакциясы).
Антиген ретінде осы реакцияда мүшелердің немесе ұлпалардың сулы
экстракттарын қайнатып және сүзіп қолданғанда осы реакцияны
термопреципитация реакциясы (Асколи реакциясы) деп атайды.
Преципитация реакциясынагардың жартылай суйық гелінде немесе агарозада
өткізетін түрлерін Оухтерлони иммунодиффузиясы, радиалды диффузия,
иммуноэлектрофарез деп атайды.
Оухтерлони иммунодиффузия реакциясын қою үшін ерітілген агарлық гельді
шыны үстіне жұқа қабатты құйып, қатырып, 2-3 мл ұялар ойып қояды. Сол
ұяларға бөлек антигендер және иммундық сары суларды салады. Олар агарға
тартылып (диффузия) кездескен жерде ақ сызықты преципитат жаратады.
Радиалды иммунодиффузия реакциясын қойғанда иммундық сары суды агарлық
гельге кіргізеді. Гель ұяларына антиген ерітінділерін салады, ол гельге
тартылып (диффузия) ұялардың қасында жүзікті преципитация зоналарын
жаратады. Преципитация жүзігінің диаметрі антигеннің көлеміне (санына)
сәйкес. Қанда иммуноглобулиндерді зерттегенде осы реакциямен қолданады.
Иммуноэлектрофарез – электрофарез және иммунопреципитация әдістерінің
қосылуы: антигендер қоспасы гельде электрофарез көмегімен бөлінеді,
электрофарез зонасына қатар иммундық сары су кіргізеді, оның антиденелері
гельге таратылып, кездескен жерде преципитация сызықтарын жаратады.
Флокуляция реакциясы (Рамон бойынша) – преципитацияның бір түрі – токсин-
антитоксин және анатоксин-антитоксин реакциясында жапалақ түрінде тұнба
жарату.
Преципитация реакциясы немесе тұнбаға түсіру реакциясы. Ветеринариялық
тәжірибеде сібір жарасы қоздырғыштарына теріні зерттегенде қолданылатын
реакция. Реакцияға келесі компоненттер кіреді: преципитиноген – теріден
немесе мүшеден физиологиялық ерітіндінің көмегімен суйықтық алады;
преципитациялық сары су – преципитиндері бар, биофабрикаларда дайындалатын
суйықтық. Антигенді (экстрактты) преципитациялық сары судың үстіне
араластырмай құйғанда екі ерітіндінің шек арасында мөлдір емес зат
жаратылады. Осы заттың құрамында микробтық жасұшалардың ақұыздары,
ерекшелік антидене-преципитинмен жаратылған. Осы реакцияны сынауықтарда
өткізеді, антиген және антидене қарым-қатынасуымен жаратылған мөлдір емес
зат сары су және антиген арасындағы көгілдір түсті жүзік ретінде болып
көрінеді.
Сібір жарасының преципитация реакциясының антигендері – сібір жарасының
қоздырғышының ыдырау өнімдері. Зерттелген үлгіде ыдыраған өнімдер көп
болса, реакция анық көрінеді.
Зерттелген үлгіден экстрактті екі әдіспен алуға болады: ыстық және суық.
Ыстық әдісте зерттелетін үлгіні қайнатумен, суық әдісте физиологиялық
ерітіндіге салумен алады.
Зеттеуге 1-2 гр салмағымен тері үлгілерін алады. Қанталаған жерлерді
таңдап алады. Сондай жерлерде сібір жарасының қоздырғышының антигендері
болу мүмкін. Реакция бастамай үлгілердің бәрін автоклавта зарарсыздандырады
(сібір жарасының қоздырғыштарын өлтіру үшін).
Сібір жарасының антигені жоғары температураға төзімді, үлгілер
зарарсыздандырылғанда бұзылмайды. Зарарсыздандырылған үлгілерді ұсақтап,
сынауықтарға салып, үстінен 10 мл физиологиялық ерітіндіні құяды. 100
градуста су моншасында ұстап, қайнатып, үлгілерді экстракциядан өткізеді
(жарты сағат).
Экстракциядан өткен суйықтықты асбест сүзгіш арқылы таза сынауықтарға
өткізеді. Зерттелген үлгінің ерекшелік преципитациялық сары суын бақылау
үшін нормалы сары суменде осындай реакцияны өткізеді.
Преципитациялық сары суды сібір жарасының бациллаларының ыдыраған
өнімдерін немесе күші кеткен бациллаларын жылқының ағзасына еңгізіп алады.
Нормалы сары су дені сау жылқылардан алынады. Нормалы және преципитациялық
сары суларды көп уақытқа сақтағанда оларға 0,5 пайызды карбол қышқылын
салып консерваттайды.
Зерттелетін үлгілермен реакцияны Уленгут сынауықтарында өткізеді. Осы
сынауықтарға 0,5-1 мл сары су құяды, Пастер пипеткасының көмегімен сары су
үстіне араластырмай зерттелетін экстрактты құяды. Жоғары жазылған
белгілерге сәйкес реакцияны бақылайды.
Бақылау сұрақтары:
4. Преципитация реакциясымен қолдану мақсаты.
5. Преципитация реакциясының түрлері.
6. Преципитация реакциясын қою тәртібі.
7. Преципитация реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 4. Әр түрлі ауруларды анықтауға қолданылатын серологиялық
реакциялар – КБ реакциясы
Сабақ мақсаты. Комплемент байланыстыру реакциясының маңыздығын және қою
бағыттарын анықтау. Комплемент байланыстыру реакциясының ерекшеліктерімен
және тапсырмаларымен таныстыру. Комплемент байланыстыру реакциясын қою
тәртібімен таныстыру.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Реакцияларға арнаулы қолданылатын Фюллеборн сынауықтары
және штативтер.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Комплемент байланыстыру реакцияның тапсырмалары және кезеңдері.
2. Реакцияға қатысты жүйелер тұралы және реакцияның компоненттері.
3. Негізгі сынауды қою техникасы.
Комплемент байланыстыру реакциясы 1901 жылы Борде және Жангу ғалымдармен
ашылған. Антиген және антидене қосылу белгісі тек қана комплемент болғанда
белгіленетін реакция.
Антиген-антидене-комплемент кешені жаратылу реакция көзге көрінбейтін
реакция. Реакция бөлшектерінің қарым-қатынасуын анықтау үшін, қосымша
индикаторлық жүйемен қолданады. Осы жүйенің көмегімен алғашқы жүйеде өткен
қарым-қатынасудың қортындысын көруге болады. Осымен КБ реакциясына бірінші
жүйеде комплементтің байланысқанын көрсететін екі жүйе қатысады: 1)
бактериолитикалық (диагностикалық) және 2) гемолитикалық (индикаторлық).
Реакцияның негізінде комплементті антиген – антидене кешенімен
белсендету жатыр. Антиген және антидене бір біріне сәйкес келгенде олар
иммундық кешен жаратады. Сол кезде антиденелер бөлшектері арқылы иммундық
кешенге комплемент қосылып антиген-антидене кешенімен комплемент
байланыстырылады.
Реакция екі кезеңде өтеді:
1 – құрамында антиген-антидене-комплемент қоспаның инкубациясы.
Бактериолитикалық жүйені дайындағанда сынауықтарда 0,5 мл зерттелетін
инактивирленген сары суды жане антигенді араластырады, бір белгіленген
санда (титрде) комплемент қосады. Антиген-антидене (сары су)-комплемент
(бактериолитикалық жүйе) қоспасын су моншасына (немесе термостатқа) 37-38
градуске 20-40 минутке орналастырады.
2 – индикаторлық кезең – қоспаға гемолитикалық жүйе салып, сондағы бос
комплементті табу. Гемолитикалық жүйенің құрамы – қойдың эритроциттері және
антиденелері бар гемолитикалық сары су. Сынауықтардың барлығына екінші
гемолитикалық жүйенің компоненттерін салып қайтадан су моншасына 15-20
минутке қояды.
Реакцияның бірінші кезеңінде антиген-антидене кешен жаратылғанда ол
комплементті байланыстырады. Осы жағдайда реакцияның екінші кезеңінде
антиденелермен сенсибилизденген эритроциттердің гемолизі болмайды (оң
реакция).
Антиген және антидене бір біріне сәйкес келмесе (зерттелген үлгіде
антиген немесе антидене болмаса) комплемент бос қалып екінші кезеңде
эритроцит – антиэритроцитарлық дене кешеңіне қосылып, гемолиз жаратады
(теріс реакция).
Комплемент байланыстыру реакцияның көмегімен сифилис (RV), маңқа,
бруцеллез ауруларын зерттейді.
Комплемент байланыстыру реакцияның негізінде екі көрініс жатыр –
бактериолизис және гемолиз.
Комплемент байланыстыру реакциясын қою үшін болу керек:
1. Зерттелетін сары су.
2. Сараптауға жататын қоздырғыштан алынатын антиген (биофабрикада
дайындалады).
3. Комплемент. Осы компонентті теңіз шошқа қанының сары суынан
зертханада дайындайды немесе дайын түрінде биофабрикадан алады.
4. Қойдың эритроциттері.
5. Гемолитикалы сары су (гемолизин). Компонент биофабрикада үй қояндарға
қойдың эритроциттерімен әсер ету жұмыстары арқылы алынады.
6. Зерттелетін қоздырғышқа оң реакция беретін биофабрикаларда
дайындалатын сары су.
7. Дені сау ағзалардан алынған сары су.
8. Негізгі компоненттердің көлемін арттыруға арналған физиологиялық
ерітінді.
Реакция сынауықтарда өткізіледі. Су моншасымен жұмыс істегенде жұмыс
температурасы 37-38 градус болу керек.
Зертханаларда міндетті түрде өткізілетін дайындық жұмыстар.
Зерттелетін сары су алу тәртібі. Қанды ағзаның қан тамырынан алады.
Жанадан алынған қан 30-37 градуста қан ұйтылып тұнбаға түскенше 30-60 минут
бөлмеде ұсталады, кейіннен салқын жерге қойылады. Сары су ұйытылған қаннан
бөлініп алынғанда, сары суды бөліп құйып алады. Зерттеуге түскен сары сулар
және бакылау үшін қолданатын сары сулар физиологиялық ерітіндімен 1:5
немесе 1:10 есе көлемі арттырылып, су моншасында 30 минут 56-58 градуста
инактивирленеді.
Эритроциттерді алу тәртібі. Эритроциттерді 4-5 жасар еркек немесе ұрғашы
қойдан алады. Қанды мойын қан тамырынан 30-40 мл мөлшерде
зарарсыздандырылған ыдысқа алады. Ыдыс түбіне зарасыздандырылған шыны
моншақтар салыну керек. Ыдысқа қанды құйып алып, ыдысты 10-15 минут сілкіп,
қанды абайлап араластырады. Сол кезде қанның құрамындағы фибрин жіптері
бөлініп шығып моншақтарға оралады. Осыдан кейін қанды екі қабат марлядан
центрифуга сынауықтарына сүзеді. 10-15 минут 1500-2000 минутына айналдырып
центрифугадан өткізеді. Тұнбаның үстіндегі суйықтықты сорып алып, тұнбаға
физиологиялық ерітіндіні қосады. Осы жұмысты эритроциттерді сары судан
босату үшін 3-4 рет өткізеді. Реакцияға арналған эритроциттердің тұнбасын
1:40 есе физиологиялық ерітіндімен көбейтеді.
Антигенді биофабрикаларда дайындайды. Олар құрамы бұзылған бактериялар
немесе ауру ағзалардан алынған ұлпалар.
Комплемент 1889 жылы Бухнермен ашылған. Ол қанның сары суының, лимфаның,
әр түрлі жануарлардың және адамның ұлпаларының суйықтықтарының негізгі
бөлшегі. КБ реакциясында теңіз шошқаның қанының сары суымен қолданады. Неге
десек осы жануардың сары суының комплементі өте сезімталды болады.
Комплемент – ақұызды зат, құрамы күрделі,жылытқанда, көп уақыт сақтағанда,
қатты сілкіғінде, сүзгіштерден сүзгенде тез инактивирленеді. Комплементті
теңіз шошқаның сары суының 100 мл 5 гр күкіртқышқыл натрийді, 4 гр бор
қышқылын салып сақтайды. Осы жағдайда комплементтің белсенділігі жарты
жылға дейін сақталады.
Гемолизинді биофабрикаларда үй қояндарды қойлардың жуылған
эритроциттерімен гипериммуниздеп дайындайды: үй қояндардың қан тамырына 4-5
рет 2-3 күн арасында 40-50 пайыздық қойлардың жуылған эритроциттерін
салады. Ақырғы инъекциядан бір жұма өткеннен кейін үй қояндардан қан алып,
сары суды бөліп алып, оны инактивирлеп, 1:1 глицеринмен немесе 0,5 пайызды
фенолмен консервілеп, титрлеп, ампулаларға құяды. Зертханаларда КБ
реакциясын қояр алдында гемолизинді қайтадан титрлейді.
Негізгі сынауды қою
техникасы
Сары судың әр бір үлгісінің көлемін 1:10 есе арттырып инактивирлейді,
0,5 мл екі сынауықтарға құяды. Штативке сары сулармен сынауықтардың екі
қатарын қояды және бақылау сары сулардың (оң және норма сары сулары) екі
қатарын қояды. Бірінші қатардағы сары сулардың бәріне 0,5 мл антиген
қосады. Екінші қатардағы сары суларға (антигенсіз) 0,5 мл физиологиялық
ерітінді қосады. Кейіннен сынауықтардың екі қатарына да 0,5 мл комплемент
қосып, сілкіп, су моншасына 20-40 минутке 37-38 градуске қояды. Осы
бактериолитикалық жүйе. Су моншасында ұстап болғаннан кейін, сынауықтардың
барлығына гемолитикалық жүйенің компонеттерін салады (0,5 мл гемолизин және
қойдың эритроциттері). Сілкіп қайтадан 15-20 минутке су моншасына қояды.
Бақылау екі кезеңде өткізіледі:
1. Су моншадан алынған кезде.
2. Су моншадан алып үй бөлменің температурасында 12 сағат тұнбалары
қалыптасу мақсатымен ұстап бақылау.
Оң реакция (++++) – гемолиздің толығынан кешігуі (эритроциттер тұнбаға
түсу); (+++) - гемолиздің кешігуі, эритроциттер тұнбаға түсу, тұнбаның
үстіндегі суйықтық қызғылт түсті.
Қосымша зерттелуге жататын реакция - (++); (++-) гемолиз жартылай
кешігеді, тұнбада эритроциттер бар, суйықтық қызыл түсті; (+) – гемолиз
бар, тұнба аз көлемді, суйықтық қызыл түсті; теріс реакция (----) – толық
гемолиз, тұнба жоқ.
Бақылау сұрақтары:
1. Комплемент байланыстыру реакциясымен қолдану мақсаты.
2. Комплемент байланыстыру реакциясының түрлері.
3. Комплемент байланыстыру реакциясын қою тәртібі.
4. Комплемент байланыстыру реакциясын бақылау және бағалау.
ТАҚЫРЫП 5. Зертханалық жануарлармен жұмыс істеу әдістері
Сабақ мақсаты. Медициналық және ветеринариялық биотехнологияда
зертханалық жануарларды қолдану мақсаты. Сынаудағы жануарлардың жұқтыру
жұмыстарының әдістері. Өлген жануарлардың ішін жарып зерттеу жұмыстарының
ретімен танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Сынаудағы жануарлардың жұқтыру жұмыстарының әдістері.
2. Өлген жануарлардың ішін жарып зерттеу жұмыстарының ретімен танысу.
Патогенді микробтың таза дақылын бөліп алу үшін немесе оның
вируленттігін анықтау үшін сынаудағы зертханалық жануарларға жұқтыру
жұмыстарын өткізеді. Зерттеудің мақсатымен байланысты және микробтың
қасиеттеріне байланысты бір белгілі зертханалық жануарды таңдап алады.
Сынаудағы жануарларды жұқтыру әдістері келесі:
1. тері астына (субкутанды әдіс) – зерттелетін материал шприц
арқылы тері астына еңгізіледі: теңіз шошқаларға сан жағына,
тышқандарға бел жағына, үй қояндарға сан жағына;
2. тері ішіне (интракутанды әдіс) – зерттелетін материал терінің
ішіне еңгізіледі; осы әдіспен сирек қолданады;
3. былшық еттің ішіне (интрамускулярля әдіс) – материал былшық
еттің ішіне еңгізіледі;
4. іш құрылыстың ішіне – материал іш құрылыстың ішіне еңгізіледі;
5. қан тамырдың ішіне – материал инъекция арқылы қан тамырға
еңгізіледі;
6. субдуральді – материал мидың қатты қабыршығына еңгізіледі;
7. интрацеребральді – материал мидың ішіне еңгізіледі.
Ағзаға материалды еңгізетін жерді дайындау керек: жүнді қырқып алып,
теріні спиртпен сүртіп, йод жағады. Осы шаралармен жануардың терісінің
үстінде болған микробтарды зерттелетін материалды еңгізгенде кіргізбес үшін
қолданады.
Сынаудағы жануарларға жұқтыру жұмыстарын өткізгенде, оларды жақсылап,
қозғалтпай ұстау керек. Үй қояндарды келесі әдіспен ұстайды. Көмекші үй
қоянды арқа терісінен ұстап, көтеріп, артқы аяқтарын сол қолының астына
қысып ұстайды. Осындай жағдайда үй қоянның арқасы төмен қарап, қоян қозғала
алалмайды.
Теңіз шошқаларды қолмен қатты ұстап тұрады: бір қолымен артқы аяқтарын
қысып, екінші қолмен алдынғы аяқтарын және басын қысып ұстайды.
Тышқандарды бір қолымен құйрығынан ұстап, екінші қолмен мойын терісінен
ұстап көтереді. Осы жағдайда оларға жұқтыру жұмыстар өткізеді.
Мысықтарды әдейленген үстелдерге тіркейді немесе жәшіктерге салады.
Жұқтыру әдістің ең жеңілі – тері астына. Тамырға материалды салып
жұқтыру – күрделі әдіс. Үй қояндарды құлақ тамырынан, теңіз шошқаларды
мойын тамырынан, тышқандарды құйрық тамырынан, құстарды қанат тамырынан
жұқтырады. Материалды еңгізетін жерде жүнді қырқады. Қан тамырды кеңейту
үшін (материалды тамырға еңгізу мақсатымен) тамырды ксилолмен сүртеді.
Тамырдың ішіне жұқтырғанда жұқа инелермен қолданады. Қан тамырдың
жолында теріні тесіп, иненің ұшын қан тамырға абайлап кіргізеді және
зерттелетін материалды қан тамырға еңгізеді.
Мидың қатты қабыршығының астына еңгізумен өте сирек қолданады. Осы
әдіспен үй қояндарды жұқтырады. Бас терісін кесіп, сүйекте трепан көмегімен
немесе жуан инемен тесік жасап, мидың қабыршығына материалды еңгізеді.
Жануарларда жұқтыру жұмыстарды келесі жағдайларда өткізеді: белгісіз
материалды зерттегенде, микробтардың патогендігін және вируленттігін
анықтағанда.
Жұқтырылған сынаудағы жануарларды бояумен белгілейді; өткізілген жұқтыру
жұмыстар тұралы бағдарламаны журналға жазады; тышқандарды шыны банкаларға
отыртады. Жұқтырылған жануарлар отыратын жерде келесі бағдарлама болу
керек: жұқтыру күні, жұқтырылған материал түрі, жұқтыру жұмыстар өткізген
жұмыскердің аты-жөні.
Өлтірілген зертханалық жануарлардың ішін жарар алдында оларды
дезинфекциялық ерітінділерге салады. Кейіннен оларды тіркейтін үстелге
іштерін жоғары қаратып қатты байлайды. Тері кесілетін жер спиртпен
сүртіліп, жандырылған спиртті мақтамен сүртіледі. Инструменттер қайнатумен
зарарсыздандырылып, ішті жару алдында отқа қақталады.
Ішті кескенде алдымен теріні тіледі, одан кейін былшық етті және
қарынның сірі қабыршығын тіледі. Қарынның сірі қабыршығын тілгенде,
операция жерін кірлетпес үшін, ішекті жарып алмасқа тырысады. Кеудені
ашқанда, қабырғалардың артқы жақтарын кесіп қайырады.
Ішкі мүшелерді қарайды, олардың сыртқы пішінін зерттейді, кейіннен алып
шығып Петри табақшаларына салады. Экссудатты және қанды пастер
пипеткаларына сорып алады. Бактериоскопияға мазоктар дайындайды, өлтірілген
жануардың қалдықтарын жағып жібереді немесе автоклавта зарарсыздандырады.
Алынған материалды зерттеулерге жібереді. Осы материалдан мазоктар жасап,
қоректік орталарға себу жасайды.
Жануарды ашуға қолданған инструменттерді, ыдыстарды және басқа заттарды
зарарсыздандырады.
Бас сүйегін ашу және миды зерттеу әдейленген зерттеулерде (мысалы құтыру
ауруын зерттегенде) өткізіледі.
Ашу және зерттеу жұмыстардың қортындылары хаттамаға жазылады.
Зертханалық жануарлардан алған материалды келесі тәртіппен зерттейді:
1. Мазок жасайды, бояп микроскоп астында микробтарды анықтау мақсатымен
мазокты қарайды (мазоктар құжат ретінде сақталады).
2. Тығыз қоректік орталарға себу жасап, термостатқа қояды.
3. Бір тәүлік өткеннен кейін колонияларды зерттейді.
4. Колонияларды қайтадан қоректік орталарға сеуіп термостатқа қояды.
5. Колониялардан мазок жасап, мазоктарды бояп микроскоп астында
зерттейді.
6. Қоректік орталарда микробтардың өсу ерекшеліктерін зерттейді
(микробтардың морфологиясын, қасиеттерін, колониялардың түсін,
түрін).
7. Алған мәліметтерді зерттеп, салыстырып, микробтын түрін анықтайды.
Бақылау сұрақтары:
1. Зертханалық жануарларға жұқтыру жұмыстарын қандай мақсатпен өткізеді?
2. Қандай жұқтыру әдістер бар?
3. Мүшелерді алу мақсатымен зертханалық жануарлардың ішін жарғанда
қандай жұмыстар өткізеді?
4. Зертханалық жануарлармен жұмыс істегенде қандай құжаттар болу керек?
ТАҚЫРЫП 6. Антигендерді және антиденелерді алу
Сабақ мақсаты. Антигендер алу технологиясымен танысу. Антигендер және
антиденелер алу жұмыстарының әдістемелерімен танысу. Негізінде антиденелер
жататын сары сулар алу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Антигендерді алу технологиясымен танысу.
2. Ақуызды антигендерге сәйкес антиденелері бар сарысуларды алу. Әдістің
ұстанымы.
3. Жұмыстың әдістемесі: жануарларды дайындап, қандарынан сарысу алуымен
танысу.
Белсенді иммунитетті жаратуға арналған препараттар – вакциналар.
Вакциналардың келесі түрлері болады:
- тірі күші азайған микроағзалардан жасалған (аттенуирленген);
- микроағзаларды өлтіріп жасаған (инактивирленген);
- бүтін микробтық жасұшалардан жасалған (корпускулярлы);
- антигендердің бөлшектерінен жасалған (химиялық);
- анатоксиндер.
Тірі вакциналар. Құрамында микроағзалар немесе вирустер бар суйықтықты
консерванттарсыз әдейленген қоректік орталарда, тауық эмбриондарында немесе
ұлпалардың дақылдарында өсіреді. Биофабрикалардан шығарар алдында оларды
вируленттікке, белсенділікке, тазалыққа тексереді.
Өлтірілген вакциналар. Штаммдар әдейленген сауыттарда (танкерлерде)
қоректік орталарда бір белгіленген құрамға дейін өсіріледі. Осыдан кейін
оларды физикалық (жылумен, ультракүлгін сәүлемен) немесе химиялық
(формалинмен, фенолмен, спиртпен, мертиолатпен және т.б.) әдістермен
инактивирлейді.
Химиялық вакциналар. Антигендерді микробтық жасұшалардан бөліп алып
тазалайды. Антигендердің иммуногендік қасиеттерін күшейту үшін, оларға
адьюванттарды қосады. Адьюванттар еңгізілген жерде антиген жиналып,
иммундық жауап күшейеді. Адьванттар ретінде алюминий гидроксидін, әр түрлі
майларды, синтетикалық полимерлерді алады.
Анатоксиндер. Экзотоксиндерді шығаратын микроағзаларды суйық қоректік
орталарда токсин жиналу мақсатымен көп уақыт культивирлейді. Кейіннен
қоректік ортаны микробық жасұшаларды бөліп алу үшін бактериалдық сүзгіштен
өткізеді. Экзотоксині бар фильтратқе 0,4 пайыздық формалинді қосады, ұлы
заттардың күшін төмендету үшін бір неше күн термостатта ұстайды
(детоксикаттау). Кейіннен адсорбент және консервант қосады. Өлтірілген
вакциналарды және анатоксиндерді белсенділікке, қауыпсыздыққа,
зарарсыздығына тексереді.
Қоректік орталарға бактериялық тірі вакциналарды сепкенде тек қана
вакциндік штамм өсу керек, ал қоректік орталарға тірі вирустік вакцина
сепкенде еш қандай өсу болмау керек. Қауыпсыздықты зертханалық жануарларға
вакцина еңгізіп тексереді, жануарлар өлмеу керек. Вакциналардың күшін тағы
да зертханалық жануарларда тексереді. Вакциналарды ағзаға еңгізгенде жалпы
немесе жергілікті реакциялар болады – дененің температурасы 1 градуске
көтерілу, тамақтан бас тарту, вакцина еңгізген жерде ісік және аурған пайда
болу.
Рекомбинаттық вакциналар. Бір неше кезенмен алынады:
- керекті антигенді синтездейтін гендерді клондау;
- клондалған гендерді векторға кіргізу (вирустерге, плазмидаларға);
- векторларды продуцент-жасұшаларға (вирустер, бактериялар,
саңырауқұлақтар) кіргізу;
- in vitro жасұшаларды культивирлеу;
- антигенді бөліп алып оны тазалау немесе вакцина ретінде продуцент-
жасұшалармен қолдану.
ДНҚ-вакциналар инактивирленген вакциналардың қауыпсыздығымен және тірі
вакциналардың күшімен сипатталады.
Сары сулар (Serum) ағзада пассивті иммунитет қалыптастырады, ол 2-3 жұма
сақталады. Осы қасиетті ауру ағзаларды емдеуге және ауру қоздырылу
қауыптығы бар жерлерде алдын алу шаралармен қолданады. Иммунды сары суларды
жануарларды иммундеп немесе жануарлар-реконвалесценттерден (инфекциялық
аурулармен ауырған жануарлар) алады.
Сары суларды биофабрикаларда және биокомбинаттарда жылқылардан,
бұқалардан, қойлардан, шошқалардан, есектерден, қашырлардан екі кезеңді
гипериммунизация өткізіп алады.
Бірінші кезеңде жануарлар-продуценттерге 1-2 рет вакцина кіргізеді.
Екінші кезеңде мөлшерін көтеріп ұзақ уақытта микроағзалардың
штаммдарының вирулентті дақылын кіргізеді.
Иммунизация аяқталғаннан кейін продуценттердің қанын алып , сары су
дайындайды.
Антитоксикалы сары суларды алғанда жануарлар-продуценттерді алдымен
анатоксинмен иммундеп, кейіннен токсин кіргізеді.
Негізінде иммунды сары суларды зертханалық немесе табиғи сезімталды
жануарларда антигенмен гипериммунизация өткізіп алады. Мысалы,
нейроинфекция қоздыратын вирустерге қарсы қолданатын сары суларды алғанда
ең жарамды жануар – теңіз шошқасы. Осы жануарлардың қарын жақтарына 1:100
көлемін арттырып белсенді вирустің суспензиясын 4-6 жұма мерзімінде әр бір
4-5 күнде еңгізіп отырады.
Белсенді вирусті еңгізбей отырып алдын ала формалинденген суспензияның
екі инъекциясын салады. Теңіз шошқалардың миына құрамында вирусы бар
суспензияны екі қатар кіргізгенде антиденелердің титрі тез және деңгейі өте
жоғары болып көтеріледі. Және тағы да теңіз шошқаларды белсенді вирусті
материалмен келесі кесте бойынша иммундеуге болады: 1) қарын ішіне
инъекция; 2) 10 күннен кейін тері астына инъекция; 3) 10 күннен кейін ми
ішіне инъекция. Материалдың ақырғы инъекциясынан 10 күн өткеннен кейін
жануарлардың қанын толығынан алады. Осы кестемен еңгізілетін вируске теңіз
шошқалар сезімталды болмаса қолданады.
Құрамында антиденелердің деңгейі жоғары тұмауға қарсы сары суларды ақ
тышқандардың тұмсықтарына 2 мл вирусті суспензияны еңгізіп алады. Осы
бағытта теңіз шошқаларды да иммундеп қолдануға болады. Антигендерді еңгізу
кестесі әр түрлі болады. Мысалы, қарынның ішіне инфицияланған тауықтардың
эмбриондарының аллантоистық суйықтығын кіргізуге болады. Суйықтықты 3-7 күн
аралықта 2 мл 6 рет немесе 3 күн қатарынан салып төртінші күнде тағы бір
қайталайды.
Вирустік диареяға қарсы ерекше сары суды салмағы 2,5-3 кг шиншилла үй
қояндарының немесе 2-4 жасар ешкілердің көмегімен тазаланған вируспен
қолданып алады.
Иттердің оба вирусіне қарсы антиденелері бар сары суларды келесі кесте
бойынша алуға болады:
- ит-продуценттердің қандарының сары суларын инфекциялық гепатиттің
және парвовирустік энтериттің ВН-антиденелерінің болмауын бақылау;
- иттердің 2-3 айлық күшіктерін иттердің обасына қарсы культуралды
вакцинамен иммундеу;
- иттердің күшіктерін үш қатар, аралығы 7 күннен 1 кг тірі салмағына 1,
2 және 4 мл мөлшерлерде құрамында иттердің оба вирусі бар материалмен
гипериммундеу;
- алынған сары суды серологиялық белсенділікке бақылау
- жануарлар-продуценттерден тоталды қан алу және қанның сары сулы
фракциясын бөліп алу;
- алынған препараттарды лиофилиздеп немесе қатырып консервілеу.
Ірі қара малдың оба вирусіне қарсы сары суды бұзаулардың және
шошқалардың көмегімен келесі кесте бойынша алады:
- жануарларға ірі қара малдың оба ауруына қарсы К3770 штаммының
вакцинасымен вакцинация өткізу;
- вакцинациядан кейін 14-21 тәүлік өткізіп инъекция араларында 7 тәүлік
аралығын сақтап үш қайтарып ірі қара мал обасынан өлген бұзаулардың
лимфа бездерінің және көк бауырларының 20 пайыздық суспензиясымен
гипериммунизация;
- сары суларды белсенділікке және ерекшелікке бақылау, жануарлардың
қанын алу және сары суды консервілеу немесе лиофилиздеу.
Сары суларды лиофилиздеген жағдайда рефрижераторда 4 жыл сақтауға болады
немесе лиофилиздемей қатырып 1 жыл сақтайды. Осы жағдайларда олардың
антиденелерінің титрі төмендемейді.
Бақылау сұрақтары:
1. Вакциналардың қандай түрлері бар?
2. Әр түрлі вациналардың алу әдістемелері.
3. Сары суларда алғанда өткізетін жұмыстар.
ТАҚЫРЫП 7. Иммуноглобулиндерді шығарып алу
Сабақ мақсаты. Диагностикалы сары суларды алуға арналған жануарлардың
қасиеттері. Иммуноглобулиндер тұралы түсініктеме, оларды пайдалану
мақсатымен, алу әдістемесімен танысу. Дайын сары сулардың зерттеу
технологиясымен танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Сарысуларды алуға арналған жануарлардың сипаттамаларымен танысу.
2. Иммуноглобулиндерді алу әдістемелерімен танысып жұмыс ретін анықтау.
3. Алынған сарысуларды белсенділікке, қауыпсыздыққа, зарарсыздандырылған
жағдайына қарастыру.
Сары суларды алуға арналған жануарлардың дені сау болу керек. Оларды
инфекциялық аурулардан таза жерлерден алады. Жұмыс бастар алдында мал
дәрігерлер жануарларды зерттейді.
Биофабрикаға түсер алдында жануарларды карантинде ұстайды. Зерттеу
аяқталғаннан кейін, жануарлардың иммунизациясын бастайды. Иммунизация ұзақ
уақыт өткізіледі және иммунделген жануардың ағзасында антиденелер жиналу
мақсатымен бір неше рет өткізіледі. Иммунизацияны белгіленген микробтың
өлтірілген дақылдарымен бастайды, кейіннен күші азайған және вирулентті
микробтармен өткізеді.
№1 кесте
Жылқыларды гипериммундеп тілмеге қарсы сары су алу кестесі
Инъекциялар Дақылдың Инъекциялар Дақылдың
көлемі, мл көлемі, мл
1-ші 50 7-ші 280
2-ші (6 күн өткеннен кейін)100 8-ші 300
3-ші 150 9-шы 350
4-ші 180 10-шы 400
5-ші 200 11-ші 400
6-ші 250 12-ші 400
13-ші 400
Алты күн өткеннен кейін қан тамырына 14-ші 50 мл инъекция еңгізіледі,
тағы 6 күн өткеннен кейін тері астына 100 мл 15-ші инъекция еңгізіледі және
тағы 6 күн өткеннен кейін тері астына 16-шы 200 мл еңгізеді.
Ақырғы инъекциядан 12 күн өткеннен сон қанды алып оны белсенділікке
тексереді (антиденелердің жаратылысын бақылайды).
Иммунизацияны аяқтап, сары суды белсенділікке тексеріп болғаннан кейін,
иммунделген жануарлардан қан алады. Әр бір иммунделген жануардын тірі
салмағының 50 кг 800 мл қан алады. Бір белгіленген уақыт осы жануарлар
демалады, кейіннен тағы иммунизацияға жіберіледі.
Қанды мойын тамырынан алады, қан 1-3 литр шыны цилиндлерге жиналады, 3
сағат 37 градуста, кейіннен 8 градуста тұнып тұрады. Бөлініп шыққан сары
суды сорып алып карбол қышқылымен консервілейді (сары суда 0,5 пайыз карбол
қышқылы болу керек). Дайын сары суды ыдыстарға құяды.
Иммуноглобулиндер (гамма-глобулиндер). Емдеу мақсатымен қолданылатын
иммуноглобулиндер – гамма- және бета-глобулиндері бар жануарлардың қанының
сары суының глобулиндік фракциясының сулы ерітіндісі. Иммуноглобулиндерді
гипериммундық сары сулардан дайындайды. Оларды емдеу және алдын алу
мақсатымен қолданады.
Қәзіргі уақытта спецификалық емес нормальді глобулиндермен қолданады.
Оларды дені сау жануарлардың қанының сары суынан алады, құрамында гамма-
және бета-глобулиндердің кешені болады. Нормальді глобулин ағзаның табиғи
резистентігін жоғарлатады, ағзаның өсуіне және дамуына әсер береді.
Қан тамырынан қанды алу, сары суды сорып ыдыстарға салу
зарарсыздандырылған жағдайларда өткізілу керек. Иммунды сары сулардың
сақтау мерзімдері әр түрлі болады; олардың сақталу мерзімдері, пайдалану
мөлшерлері, сақтау жағдайлары және олармен қолдану әдістері нұсқауларда
көрсетіледі.
Әр бір иммунды сары су биофабрикадан шығар алдында бақылаудан өтеді.
Сары сулар тексеріледі: 1) белсенділікке, 2) зарарсыздану сапасына, 3)
қауыпсыздыққа. Сары судың белсенділігі және қауыпсыздығы сынаудағы
жануарлардың көмегімен зерттеледі. Зарарсыздандыру сапасын тексергенде сары
суды анаэробтық және аэробтық жағдайларда қоректік орталарға себеді. Әр бір
иммунды сары су белсенді, зарарсыздандырылған, қауыпсыз болу керек, басқаша
айтқанда осы сары сулар арқылы жануарларда пассивті иммунитет жаратылу
керек.
Зарарсыздандыру сапасын тексергенде зерттелетін сары су ыдыстардан
пастер пипеткасымен алынып қоректік орталарға себіледі. Қоректік орталар 5
тәүлікке 37 градусқа термостатқа қойылады. Қоректік орталарда микробтардың
өсүі байқалса, сары суларды брак деп есептейді.
Қауыпсыздыққа сары суларды теңіз шошқалардың және ақ тышқандардың
көмегімен зерттейді.
Белсенділікті сынаудағы жануарлардың қабылдағышының көмегімен зерттейді.
Мысалы, ірі қара малдың қарасан аурауына қарсы иммунды сары суды теңіз
шошқаларда тексереді, шошқаның бациллярлық тілмесіне қарсы сары суды
көгершіндерде немесе ақ тышқандарда тексереді.
Бақылау сұрақтары:
1. Иммунды сары суларды қалай алады?
2. Иммунды сары су алу кестесі.
3. Иммуноглобулиндер тұралы түсініктеме.
4. Иммунды сары суларды тексеру тәртібі.
ТАҚЫРЫП 8. Моноклоналды антиденелер (1 бөлім)
Сабақ мақсаты. Моноклоналды антиденелерді алу әдісімен танысу.
Моноклоналды антиденелерді алғанда жұмыстарды ұйымдастыру тәртібімен
танысу.
Сарамандық жұмыстардың техникалық қамтамасыздандыруы және қолданылатын
құрал-жабдықтар. Кестелер, тақырыпқа сәйкес келетін фабрикада және қолдан
жасалған плакаттар. Моноклоналды антиденелерді алғанда қолданатын құрал-
жабдықтар.
Сабақтың жоспары және қысқа мазмұны. Сабақта келесі сұрақтар қарастырылу
керек:
1. Гибридомды технологиямен танысу. Әдістің ұстанымы.
2. Моноклондарды алу. Тышқандардан жасанды ісік – гибридомалар – алу.
3. Гибридомалардан және иммундық жасұшалардан гибридтық жасұшаларды алу.
4. Моноклоналды антиденелерді алғанда ұйымдастырылатын жұмыстар және
қолданылатын құрал-жабдықтар.
5. Сынауға жануарларды таңдау.
Биологиялық құрылымдарды зерттегенде, осы құрылыммен өзгеше қарым-
қатынасқа кіретін реагенттерді іздеу – зерттеулердің негізі. Осындай қасиет
әмбебабты реагентте – иммуноглобулиннің молекуласында бар.
Иммуноглобулиндер антидене болып тек қана антигендермен қарым-қатынасқа
кіреді. Бірақ көп құрылымдарға жағдай тұдырса, олар антигенге айналып
комплементарлы антиденелер жаратылуға жағдай тұдырады (мысалы, күшті
иммуногендермен коньюгатталғанда). Сондықтан биологияның және медицинаның
әр түрлі бөлімдерінде негізінде антиденелермен қолдану жатқан
иммунологиялық әдістер кең таралған.
Әдістің тарихы. Зерттеушілердің мақсаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz