Мүсіндеме, мүсін, скульптура

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мүсіндеме, мүсін, скульптура
Мүсіндеме, мүсін, скульптура (лат. sculptura, seuplo – шекимін,
қашаймын) – бейнелеу өнерінің бір түрі. Мүсіндеме туындылары үш өлшемнен
(биіктік, ендік, аумақтық) құралады. Мүсіндеме қатты немесе пластик.
материалдардан жасалады, негізінен адамды (кейде жан-жануарды) бейнелейді.
Мүсіндеме тарихы ертеден бастау алады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде
жауынгерлерді, балалы ананы бейнелейтін тас мүсіндер кеңінен тараса, біздің
заманымыздан бұрын 8 – 2 ғасырларда дамыған "Аң стилі” ежелгі Мүсіндеменің
көрнекті мысалы бола алады. Көктегі күш пен жердегі билеушілердің құдіретін
бейнелеу үшін жасалынған Мүсіндеме ежелгі дәуірдегі өркениеттердің
(Грекия, Рим, Ассирия, Вавилон) ажырамас бөлігіне айналды. Көлемдері өте
үлкен, тылсым күшті сипаттаған және ғұрыптық бағыттағы Мүсіндеме тек құдай
мен билеушілердің, жеке тұлғалардың, аңыздық кейіпкерлердің
(Мирон, Скопас, Геркулес,Циклоп, тағы басқа) бейнесін жасауға бағытталды.
Орта ғасырлардағы Мүсіндеменің негізгі бағыттары шіркеулерді,
ғибадатханаларды көркемдеуге (Құдай ана ғибадатханасы, Париж; Буддистік
шіркеулер, Үндістан) арналды. Қайта өркендеу дәуірінде, Мүсіндеме
адамзаттың ерлікке, еркіндікке деген ұмтылысын, тұлғалық қасиеттерін,
табиғат сұлулығын бейнеледі. Донателло, Микеланджело, Гужон,Пило н, тағы
басқа туындылары соңғы орта ғасырларда және жаңа дәуірде Еуропаның көптеген
қала-қамалдарының іші-сыртын көркемдеу үшін кеңінен қолданылды. 18 – 19
ғасырларда Мүсіндеме адам бейнелері мен ескерткіш тұрғызу бағытында дамыды.
Оның құрамында, классик., примитивизм, кубизм (П.Пикассо), конструктивизм
(Н.Певзнер), сюрреализм, абстракционизм, тағы басқа бағыттағы Мүсіндеме
бар. Қазақстан жеріндегі Мүсіндеменің пайда болу тарихы 3000 жылға
созылады. Ол палеолит дәуірінде пайда болып, сақтар мен Түрік
қағанаты тұсында кеңінен дамыды. Ата-баба рухына сену, жер, су, от иелеріне
табыну (Көк Тәңірі, Жер-Су иесі, өмай ана, балбал тас, тағы басқа) және
исламдық сенім (құлпытас, қойтас; кесенедегі бейнелер) Мүсіндеменің
көптүрлілігіне әкеліп соқты. Кеңес дәуіріндегі Мүсіндеме өкілдерінің
(Б.Төлеков, Е.Сергебаев, Х. Наурызбаев, Б. Төленов, Т. Досмағамбетов, тағы
басқа) еңбектері халық батырлары, еңбек ерлері және соғыс ардагерлерін
бейнелеуге арналса, соңғы кезеңдегі Мүсіндеме бағыты әлемдік құндылықтар
мен жергілікті салт-дәстүр ерекшеліктерімен ұштаса отырып дамып келеді
(Е.Рахмадиев, Н.Далбай, Ш.Төлешев). Сонымен қатар Мүсіндеме әлемдік техника
жетістіктерін, өткен мен бүгінгінің өзара үндестігін және дүниежүзіндегі
Мүсіндеме саласындағы жетістіктерді бейнелеуге және халық мақтанышы:
ақындар, батырлар, қоғам қайраткерлері мүсіндерін сомдауға бағытталған
(Кенесары мүсіні, Астана, 2001; Мұқағали Мақатаев, Алматы, 2003; Әл-
Фараби мүсіні; ҚазҰУ қалашығы, 2004, тағы басқа).
Мүсіндеменің тақырыптық басты жанрлары: портрет, тарихи және тұрмыстық
мүсіндер, символик. және аллегор. тұлғалар, анималистік мүсіндер.
Мүсіндеменің ерекшелігі көп жағдайда жасау техникасы мен пайдаланатын
материалдарына (тас, металл, саз, балауыз, ағаш, гипс, тағы басқа)
байланысты. Мүсіндеме мазмұнына қарай: монументтік-декоративті, қондырғылы
немесе шағын пішінді болып екіге бөлінеді. Өңдеу тәсілдері: ою, құю, шеку,
тағы басқа болып келеді. Мүсіндеме негізінен 2 түрге бөлінеді: жұмыр
(мүсінді жан-жағынан түгел көрсету) және рельефті (тегіс заттың бетіне
бедер түсіру). Рельефті бедермен ойылып жасалған күрделі композициядағы
мүсіндерді тек монументтік туындыларда ғана қолданады (мыс., Қазақстан
Жазушылар одағы үйіндегі "Кітап бейнесі” атты монументтік мүсін). Шағын
пішінді Мүсіндеменің әрқайсысы бір-бірімен мазмұндық жағынан тығыз
байланыста болғанымен олардың өздеріне тән ерекшеліктері болады.
Архитектуралық және табиғи ортамен байланысты монументтік Мүсіндеме
(ескерткіштер, монументтер, мемориалды құрылыстар) идеялық мазмұнының мәні
мен көлеміне қарай ерекшеленеді. Монументтік-декоративті Мүсіндеме
архитектуралық құрылыс пен кешендерде (атланттар, кариатидалар, фриздер,
фронтондық, бақ-саяжайлық мүсіндер) қала көшелері мен алаңдарда, тағы басқа
мекеме ғимараттарының алды мен интерьерлерінде орналасқан. Архитектурамен
тікелей байланысы жоқ қондырғылы Мүсіндеменің көлемі түпнұсқаға сай немесе
одан кішілеу болып келеді. Олар негізінен тұрғын үйді көркемдеуге,
мұражайлар мен көрмелерге қоюға арналады. Мұндайда ол Мүсіндеменің пластик.
мүмкіндігін, көлемін, жанрының ерекшелігін ескеріп, көбінесе декоративтік-
сән және қолөнері түрінде қолданады.

Мүсін өнері
Мүсін өнері – бұл еш толқымастан бейнелеу өнері деп атауға болатын
өнер: ол шынында да адамдарды, хайуандарды, түрлі заттарды бейнелейді. Оның
архитектурамен ортақ жайты бар: оның басты әсерлілік құралы – аумақты форма
және ол да қатты әрі ұзақ сақталатын материалдардан – ағаштан, тастан,
металдан жасалады. Бюст, статуя немесе бейнелер тобын жасау үшін көп уақыт
және көп еңбек, әсіресе скульптураны тастан шапқан кезе, тіпті жай дене
күшінің өзі көп қажет. Оның есесіне ол, архитектура сияқты, ұзақ сақталады,
сондықтан көптеген скульптуралық туындылар ғасырды емес, мыңдаған жылдарды
басып өтіп, мысалға, ежелгі Мысырдың патша әйелі Неферититидің басы сияқты,
күні бүгінге дейін біздерді толғандырып, тамсандырып келеді.
Скульптураның әсерлілік құралдары графикамен және әсіресе живописьпен
салыстырғанда өте шектеулі: мүсінші композицияға қоршаған ортаны кіргізе
алмайды, кеңістік тереңдігін бере алмайды, бәрі де фигуралардың өзімен –
олардың формаларының жинақталуымен немесе өңделуімен, қимылымен,
материалмен, фактурамен білдірілуі тиіс.
Қазақтың бейнелеу өнері ерлер мен әйелдердің, жануарлардың тастан
қашалған бейнелері, сондай-ақ қыз-келіншектердің қола мүсіншелері түрінде
өз өрісін тапты. Жаңа қоғамның рухани тәжірибесін образ түрінде бейнелейтін
көркемдік туындылар жастарға тәрбие беріп, ұрпаққа ықпал жасау арқылы
дәуірді жалғастырады. Сондықтан бейнелеу өнерінің мазмұны аса мәнді өзгеше
жас ұрпаққа көркем ой туғызатындай болуға тиіс. Дүниенің сан алуан тіршілік
тынысы мен адам сезімінің байлығын бейнелеу өнері кең ауқымды, көркемдік
тұрғыдан көрсетеді. Азаматтық нысандылық, мүсіндік сомдау өнерінің игі
дәстүрлерін игеру, елуінші, алпысыншы жылдардағы Қарағанды суретшілер
шығармашылығының басты сипаттары болды. Олардың туындыларын көшелер
алаңдары мен гүл бақтарының кеңістігінде тұлғаның жарасымды, келісті
пішінделуіне, мәнділігіне қарай жазбай тануға болады. Мысалға, А. Билыктың
қаламыздың сәулеттік-кеңістік ортасымен әдемі үйлескен, сымбатты шешімін
тапқан кенші тұлғасы. Соңғы жылдарды Қарағанды қаласының көркеюіне
байланысты ескерткіштердің символдық мәні көп жағдайларда мүсін мен сәулет
формаларының өзара белсенді байланысы, сәндік бастаудың, көркем тұлғалық
пен шығармашылықтың ұштасуы арқылы ашылды.
Алып ауқымды қала құрылысы, халық әл-ауқатының артуы, өскелең рухани
талаптар, жастарға идеялық және адамгершілік тәрбие беру жөніндегі жұмыс
ұлттық бейнелеу өнерін өрге бастыруға, оның осы тіршілік кезеңінің
талаптарын қажет ететін көркемдік түрлерінің туына пәрменді серпін берді.
Түрлі шығармашылық көркемдік құралдарды жандандыру көкейкесті мәселеге
айналып, өнердің қоршаған ортада өзгеше эстетикалық әсер қалыптастыратын
тәсілдері: мүсін бедерлері; сұңғаттық паннолар, қабырға өрнектері дамыды.
20 ғасырдың 40-жылдардың аяқ шенінде Қарағандыда суретшілер серіктестігінің
(КазИЗО) қалалық бөлімшесі ашылды. Көркемөндіріс шеберханасы ұйымдастырылып
(1957 ж.), онда суретшілер П.К. Антоненко, П.С. Андриюк, Р. Есіркеев,
П.И. Реченский, Ю.В. Гуммель т.б. жұмыс істеді. Қарағандыдағы кейінгі
кездегі белгілі суретшілер А.П. Билык, В.И. Крылов, А. Бегалин,
С.М. Саносян және т.б. Қарағанды қаласында Қазақстан суретшілер одағының
облыстық ұйымы құрылды.
60-жылдары кескіндеме-сызба сурет, мүсін, монументті-бейнелеу өнері
жедел дамыған кезең болды. Қарағанды суретшілерінін шығармалары тақырып,
жанр, стильдік бағыт жағынан алуан сипат алды. Монументті мүсін саласында
Қарағандыда Н. Әбдіров (1958 ж.), Шахтер даңқы (1974 ж.) ескерткіштері,
Мәңгілік от (1978 ж.), Қарқаралылық (1970 ж.) және Теміртаулық (1974 ж.)
жауынгерлерге арналған мемориалдық ескерткіштер, Абай қаласында Абай (1974
ж.), Егіндібұлақ ауылында Тәттімбет (1984 ж.) ескерткіштері бой көтерді.
Тәуелсіздік жылдары Қарағандының сәулетшілері мен мүсіншілері Астана
қаласындағы Үш би ескерткішін (1999 ж.), Отан корғаушылар
архитектуралық-көркемдік композициясын (2001 ж.) салуға, Бұқар жырау
кесенесін (1993 ж.), Қарағандыда Бұқар жырау (1993), Егіндібұлақта Қаз
дауысты Қазыбек би (1995 ж.) ескерткішін орнатуға ат салысты. Жезқазғанда
Қ. Сәтбаевтың (1999 ж.), Балқашта М. Русаковтың ескерткіші, Ұлытауда
Қазақстан мемлекеттігінің тұтастығы мен халықтар бірлігі монументі (2005
ж.) бой көтерді.
Мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік және аумақтық)
пайдаланады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына
қарай монументальді-сәндік және қондырмалы болып екіге бөлінеді. Қондырмалы
шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін
безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді кескіндеме ғимараттардың
ішкі қабырғаларында, интерьерде және экстерьерде жазылады. Монументальді
мүсін архит. кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының
қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Шығыс және батыс Бейнелеу өнеріне
тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты
жанрлар ортақ.
Бейнелеу өнері тарихы адамзат тарихымен қатар басталған. Көне дәуірден
біздің заманымызға дейінгі жер бетінде болған небір өркениет пен
мәдениеттің іздері осы өнер арқылы таңбаланып, бізге жеткен. Бейнелеу
өнерінің даму жолы шартты түрде бірнеше кезеңге бөлінеді: алғашқы қауымдық
өнер, ежелгі дәуір өнері, орта ғасыр өнері, қайта өркендеу дәуірі, жаңа
дәуір өнері, қазіргі заманғы өнер. Жер шарының әр аймағындағы ежелгі
адамдар тұрағынан Бейнелеу өнерінің алғашқы үлгілері табылған. [Альтамир
(Испания), Ласко (Франция), Кимберли (Австралия) үңгірлері]. Қазақстан
аумағындағы алғашқы қауымдық өнердің ірі-ірі кешенді түрлері Тамғалыда,
Ертіс аңғарында, Орталық Қазақстанда сақталған.
Ежелгі дәуір өнерінің ірі орталығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.