Мұхтар МАҒАУИН Көк кептер

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Мұхтар МАҒАУИН
Көк кептер
       Адам қартайғанда бір бала деген сөз мінез-құлыққа, жүріс-тұрысқа
ғана орай айтылмаса керек. Кімнің кім екенін іш пікір – көңіл мен пиғыл
айқындамай ма. Қартайғандағы балалық дер кезінде кең пейіл азамат бола
білген жандарға ғана дарымақ. Ал мына ақсақалдың бала екеніне күмән жоқты.
Тек мезгілсіз есейген қамырықты бала.
Түске таман үнемі осы биік мұнаралы музей үйінің теріскей қапталында,
күнесте, ұзын ақшаңқан, қайқы скамейканың шетінде жезбен әшекейленген
әдемі, асалы қап-қара таяғын тізесіне кесе-көлденең қойған беті алға еміне,
құнысып отырады. Қолында нан. Алдында, дәлірек айтсақ аяғының астында
жыпырлаған көгершін. Ақсақал наннан там-тұмдап үзіп алып, соларды жемдеумен
болады. Және бұлісін қызықтамайды. Ұрты суалған қатпар-қатпар беті анда-
санда бір жыбыр етіп, сақалсыз үшкіл иегі кемсеңдеп, кірпігі түсіп бітуге
айналған, қызара дымданған көздерін әлдебір нүктеге қадап безірейеді де
қалады; бір қалыпты қимылмен кептерлерге нан үзіп салып отырған оң қолдың
өз иесіне ешқандай қатысы жоқ тәрізді. Міндетті қызметін атқарып үйренген
механизмге ұқсататынмын. Әйткенмен, шал кейде күліп отырған кейде жылап
отырған сияқтанатын. Бәлки, осының бәрі менің көңіліме ғана шығар. Музей
қоймасына еңгелі айдан асқан. Әуелде қызық көрінгенмен, жұмыс та қажыта
бастаған. Шаруамды тәмамдап, күйсін-түйсінмен, этнографиялық альманахқа
арналған мақаламды тезірек жазып тастауға бекінгем. Қазіргі сәтте
қадағалаудан гөрі ойлануым көбірек еді. Соған орай мезгілді-мезгілсіз
сыртқа шығып серуендеу де жиілеген. Күнде осы арада отыратын қартқа да
кешеден бері ғана назар аудара бастағам. Енді қасына кеп отырдым. Қарттың
алдында, теңбіл-сары жапырақтармен шұбарланған боз асфальт үстінде уілдеп,
құрылдап, жапыр-жұпыр боп жатқан көгершіндердің бір шеті дүр көтерілді де,
шағын шеңбер жасап, қайта айналып қонды.
Ақсақал маған қарамады. Көзі кептерлерде. Ойы әлде-қайда. Бірақ машығынан
жаңылар емес. Қолындағысы – нанның қыртысты тұқылы екен. Ширек бөлкедей.
Ұңғып, жұмсағын алып бітуге жақындапты. Нанның әрбір түйірін лақтырған
сайын көгершіндер үйме-жүйме боп қалады. Бірақ бір жолғы жем біреуінің ғана
аузына түседі. Соған орай шал да жемді әр жолы әр тұсқа тастайды. Біраз
қызықтап отырған соң мен құс қауымында да әр түрлі мінез, әр түрлі пиғыл
барын аңдадым. Кей кептерлер нанның қай шамаға лақтырылатынын күн ілгері
білетін сияқты. Әйтеуір талас топырдың ортасынан табылады. Көбіне алып
шығады. Бір ала қапат теңбіл сұр кептер мен келгеннен берінің өзінде төрт
рет жем ілді. Сонда да сумаңдап жүр. Және түр-тұлғасының ерекшелігінен ғана
көзге шалынды-ау деймін, еті тірі жалғыз бұл емес сияқты. Соған орай
несібесінен қағылғыш ашық ауыздар да бар екен. Мұндайлар топтың ана шетіне
бір, мына шетіне бір жүгіреді. Әйтеуір жем түскен тұстан аулақта боп
шығады. Бір тәуірі, тебіндегі әр тайының мінез-құлқын жақсы білетін
жылқышыдай, ақсақал да көгершіндер тірлігінің жай-жапсарына қанық екен.
Нанның қыртысы да жеміріліп, орталанған кезде мен қарттың жалпыға емес,
белгілі бір көгершіндерге арнап тастап отырғанын аңдадым. Әйткенмен
талайсыз ашық ауыздардың бұдан ұтқаны шамалы. Қарсы алдына түскен қиқымның
өзін басқалар қағып әкетіп жатыр. Ашық ауыздық талантымен айрықша көзге
түскен – ақ қанат көк кептер еді. Менің байқауымша, ол манадан бері тым
құрса бір рет те жем ілген жоқ. Нан таусылды. Сәлден соң көгершіндердің бір
тобы – әрине, тоят қалғандары – қанаттары сатырлай көтерілді де, биіктей
келе, музей мұнарасын бір айналып өтіп, аулаққа барып қонды. Ал көпшілігі
әлі де бірдеңе дәметіп сапырылысып жүр.
– Бітті, -деді қарт екі қолын жайып.
Мұныкептерлердің ешқайсысы да ұға қоймады. Кейбіреулері, тіпті бұрынғыдан
да жақындай түседі. Мөлие қарай ма, қалай.
—     Сізде ештеңе жоқ па? – деді ақсақал маған.
Мен көшеде бейтаныс біреулер сіріңке не шылым сұрағандағы әдетіммен қос жан
қалтамды бірдей сыртынан қақтым. Жауабым да оғаштау естілді.
—     Ештеңе ала шықпап ем...
Бұрын үнемі көгершіндерге арнап қалтама нан сап жүргендей-ақ. Ақсақал
жымиды. Тіпті, күлкісі келді ғой деймін. Иегі шошаңдап кетті. Маңдай
тістерімен қаужап, май шайнап жатқандай. Бірақ қария қызыл иек еді. Бір
тісі жоқ. Бәлки, екі-үш азудың тұқылы ғана бар шығар. Мен анадайдан
қарағанда ақсақалдың әлденеге қатты кейіп отырған тәрізді көрінуінің сырын
жаңа аңдадым.
—     Бидай, тым құрса жарма әкеп шашқан дұрыс болар еді, – деді қарт. –
Таласып-тармаспас еді. Әрқайсысы өз несібесін теріп жер еді. Бірақ қайдан
табарсың.
—     Оныңыз рас, – дедім бұдан ары үнсіз отыруды ретсіз көріп. –
Кейбіреулеріне ештеңе тимеді. Ал мына кептер мүлде аш қалды.
—     Қайсысы? – Ақсақал менің саусағымның ұшына емес, бетіме қарады.
—     Анау. Көк кептер. Арғы, ақ қанатты.
Қартсонда ғана иланғандай болды. Бір түрлі жайсызданып қозғалақтап кетті.
Әлдебір сүйеніш іздегендей, тізесінде жатқан таяғын қолына алды.
—     Апыр-ай, ә... Қалай байқамадым екен. Әттеген-ай, ә..
—     Ештеңе етпес, – дедім ақсақалды шынымен жұбатып. – Күніне бір уақ
арнайы жем шашатын болса керек.
Қарт менің сөзімді мүлде естімегендей. Қос қолдай тіреген таяғын бауырына
қыса, әлдеқайда тесіле қарап, құйысқан күйі қимылсыз қатып қалды.
Сағатыма қарадым.Енді екі минутым бар.
– Айтыңызшы,– деді кенет ақсақал ширақ қимылмен маған қарай оқыс
бұрылып. – Оқыған адамсыз, білетін шығарсыз. Кептер қанша жасайды?
Менің ойымша, оқыған адам бәрін бірдей білуі шарт емес. Шарт – бір нәрсені
ғана білу, тек түбегейлі білу болса керек. Және білмесе жалтармауға тиіс.
Әйткенмен үлкен кісі бәрін де біледі деп есептейтін баламен қалай сөйлескен
жөн?
—     Қарға үш жүз жасайтын көрінеді, – дедім тайғанақтата.
Ақсақал тамсанып басын шайқады. Менің көл-көсір біліміме ме, әлде қарғаның
ұзақ жасына ма, аңдай алмадым. Әйтеуір қайран қалғаны анық.
—     Қоқсықта жүретін қарға үш жүз жасағанда көгершіндер тым құрса қырық-
елу...
—     Таппадың, балам, – деді ақсақал сөзімді аяқтатпай. – Қайдан білдің,
қара қарға нәжіс ақтарғандықтан да көп жасайтын шығар. Ал, кептер... әй,
жасай қоймас... Соншалық таза... соншалық пәк нәрсе ғой... – Жасаурай
қызарған көзін сығырайтып сәл отырды. – Кім білсін. Жасаса жасар. Қырық-
елу болмағанмен, жиырма-отыз жасап қалуы мүмкін ғой. Қалай ойлайсыз?
—     Ықтимал нәрсе, – дедім мен шалды іштей жек көре бастасам да әуелгі
сөзімнен қайтқым келмей.
—    Онда Болаттың көгершіні де ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.