Ертедегі Оғыз тайпасының тарих сахнасына шығу кезеңі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ертедегі Оғыз тайпасының тарих сахнасына шығу кезеңі.
2. Оғыз тайпалары туралы түп – деректер.
3. Оғыз мемлекетінің этникалық құрамы.
ІІІ. Қортынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер.

Оғыздар
VIII ғасырдың екінші жартысында кангар-печенег тайпалары Жетісу
өңірінен кете бастаған оғыз тайпаларының бірлестігіне қарсы табанды күрес
бастады.
Ертедегі оғыз тобының Жетісудан ығысуына, тегінде, бұл Батыс түрік және
Түргеш қағанаттары құлағаннан кейінгі тайпа аралык күрес пен Жетісуда
карлұқ этно-әлеуметтік қауымының кұрылуына (766 ж.) байланысты болса керек.
VIII ғасырдың соңғы үштен бірінде оғыздардың көсемдері Мауараннахрдың
шекарасына жетті, ал IX ғасырдың орта шенінде кимектермен және қарлұқтармен
одақтасып, кангар-печенег тайпаларын талқандады да, Сырдарияның орта және
төменгі ағысының аңғары мен Арал өңірін қаратып алды.
IX ғасырдың соңында оғыздардың әскери-тайпалық шонжарлары ұзаққа
созылған күрестен кейін Арал өңірінің солтүстік жағындағы саяси
үстемдікті қолына алып алды. Хазарлармен одақ құрды да, печенегтерді
аяусыз жеңіліске ұшыратып, Жайық және Еділ өзеңдерінің аралығына ие
болды. Білуге тиісті бір нәрсе, — деп жазады Константин Багрянородный, —
печенегтер әуел баста Ателде (Еділде), сондай-ақ Гемх (Жайық) өзенінде
тұрды; олардың көршілері мазарлар (венгрлер) және уздар дейтіндер болды.
Мұнан елу жыл бұрын уздер хазарлармен келісіп соғысқа шықты да,
печенегтерді жеңіп, оларды өз елінен қуып шықты, содан бері міне осы күнге
дейін оны уздар дейтіндер иемденеді."
Араб деректемелерінде оғыздардың әулеттік билеушілеріңде олар Сырдарияның
төменгі бойы мен Арал өңірін басып алғанға дейін-ақ өздерінің ордасы
болғаны, оның Ескі Гузия деп аталғаны және оның астана делінгені айтылады.
Шамамен алғанда Ескі Гузия Тянь-Шанның батыс сілемдері, Шу өзені және
Сырдария бойындағы Қаратау аралығында орналасқан болуы керек. VIII ғасырдың
екінші жартысы — IX ғасырдың басындағы қаулаған тарихи оқиғалар оғыз
тайпаларында мемлекеттік ұйым элементтерінің дамуына түрткі салды. Бұған
печенег-кангар конфедерациясымен соғыс және сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз
етудің өмірлік қажеттігі едәуір дәрежеде себепші болды.
Оғыздардың мемлекеті туралы алғаш рет IX ғасырдың аяғы — X ғасырдың
басындағы араб тілді тарихи-географиялық шығармаларда айтылады. Тегінде,
Сырдария жабғулары державасының біржола қалыптасуы нақ осы кез болса керек.
Оғыздарда қалыптасқан мемлекеттің болуы туралы ең ертедегі хабарлардың бірі
әл-Якубидін (IX ғ.) шығармаларыңда кездеседі. Араб географының мағлұматы
оғыздар мемлекеті туралы айтуымен ғана емес, олардың көршілес түрік
тайпаларымен соғыстарын көрсетумен де қызықты. Тайпалар арасында
қарлұқтардың, тоғыз-ғұздардың және кимектердің аталуы ерекше назар
аудартады84. Ибн әл-Факихтің (X ғ.) географиялық еңбегінде IX—X
ғасырлардағы оғыз тайпалары туралы өте қызықты мәліметтер бар, мұнда ол
кимектермен және тоғыз-ғұздармен бірге оғыздардың патшалар (мәлік) екені
және түріктерде басқалардан көбірек құрметтелетіні айтылады.
Жазбаша деректердің нақты мәліметтері оғыздардың IX ғасырдың аяғы — X
ғасырдың басыңда қалыптасқан өз мемлекеттілігі болды деген қорытынды
жасауға мүмкіндік береді.
X ғасырда оғыз мемлекетінің астанасы Янгикент немесе Жаңа Гузия деп
аталатын қала болды. Оғыздержавасының саяси орталығы ретінде Янгикенттің
таңдап алынуына көптеген жағдайлар себеп болады. Бұлардың ішіндегі ең
бастысы оның Азияның ірі егіншілік өңірлерімен, Хорезммен және
Мауараннахрмен түйісіп жатқан жердегі географиялық орны болды. Янгикент
кимек даласы арқылы Сарысу, Кеңгір, Есіл және Нұра бойларына баратын
маңызды керуен жолының үстінде болды, Сығанақ пен Оңтүстік Оралға баратын
сауда жолы осы қаланың үстінен өтетін еді.
Басқа да ертедегі феодалдық саяси бірлестіктер сияқты оғыздар мемлекеті
де тұтас топтасқан мемлекет болған жоқ. Әл-Идриси оғыздарда, сірә, хандар
болар, бірнеше патшалардың болғаны туралы айтады. Ірі бірлестіктерді
басқарған бұл көсемдердің ордалары бекіністі орыңдар болды, оларда қазына
және азык-түлік сақталды. Оғыз хандары өздерінің иеліктерін қорғау үшін
арнайы әскери отрядтар құрды, ал соғыс шыққан және шапқыншылық жасалған
кезде бала-шағасы мен мал-мүлкін алып, қамалдарға тығылды.
IX—XI ғасырларда оғыз мемлекетінің басшысы жабғу (ябгу) деген атағы бар
жоғарғы билеуші болды. Оғыз жабғуларының елді өздерімен бірге билеушілері,
сондай-ақ күл-еркіндер деген атактары бар кеңесшілері болды. Жабғудың
билігі, ол ресми түрде патшалыққа сайланып қойылған деп есептелсе де,
мұраға қалып отырды. Билеушілер кеңестерде сайланды, бұл кеңестер өткен
замандағы халық жиналыстарының өзгерген түрі бо-лған еді. Алайда оғыздардың
халық жиналыстары өте сирек шақырылған, ал күнделікті өмірде басты рөлді
шонжарлар кеңесі (қаңқаш) атқарған. Халық жиналыстары шақырылған жағдайда,
олар оғыз ақсүйектерінің айтканынан шықпаған.
Аңыздарға қарағанда, оғыз билеушілері билігі жүріп тұрған хан тұқым-
дарынан сайланған, ал сайлаудың өзі төре бойынша— әдеттегі құқықтардың
жазылмаған жиынтығы бойынша өткізілген. Оның негізіне билікті беруде
інілеріне қарағанда ағасына артықшылық жасау алынды.
Жабғудың инал деген атағы бар өз мұрагерлері болған, бала кезінде
оларды тәрбиелеу үшін арнайы қамқоршылар (атабектер) тағайындалған.
Басқатүрік билеушілері сияқты, оғыз жабғуларының әйелдеріне де қатын
деген атақ беріліп, олар сарай маңындағы өмірде айтарлықтай рөл атқарған.
Сарайда әскери кеңеске сүйенетін оғыз әскерінің бастығы (сюбашы) маңызды
орын атқарған. Әскер басылары саяси оқиғаларға араласқан, кейде тіпті
жабғуға да қарсы шығып отырған.
Оғыз мемлекеті өзінің саяси және әлеуметтік табиғаты жағынан ерте-дегі
феодалдық мемлекет болды. Онда әскери-демократиялық құрылыстың қойнауынан
өсіп шыққан ел билеу институттары сақтадды, ал жабғудың билігін ірі әскери-
тайпалық ақсүйектердің кеңесі шектеп отырды.
Оғыздар мемлекеті Евразияның саяси және әскери тарихында маңызды рөл
атқарды. 965 жылы оғыз жабғуы мен Киев князі Святославтың арасыңда
хазарларға қарсы бағытталған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.