ОҚЫТУДЫҢ КАЗІРГІ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚЫТУ ҮРДІСШЕ ҚОЛДАНУ
мекгебі }^Ш!Ш^ШШтШ^ШІ!^Ш!ШтШа
Жаңа гасыр, жаңа заман
Ж.ӘНУАР, N104 казақ орта мектебінің математика пәнінің мүғалімі
ОҚЫТУДЫҢ КАЗІРГІ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚЫТУ
ҮРДІСШЕ ҚОЛДАНУ
цӘр заманның үсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан қалмай,
ілгері жүру - үлы мүрат.
Кдзіргі уақытта Казақстанда білім берудің өзіндік үлттық үлгісі
кдлыптасуда. Ъүл про-цесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дагдысын
емес, оның түлғасы і. эілім алу аркылы даму-ын қойып отыр.
Кдзіргі педагогика ғылымының бір ерек-шелігі - баланың түлғалық дамуына
бағыт-талған жаңа оқыту техңологияларын шыға-руғаүмтылуы. Жаңо
педагогикалык техноло-гиялар - бүл білімнің басымды мақсатдоы-мен
біріктірілген пн.дер мен әдістемелердің, оку-тәрбие процес н үйымдастырудың
өзара ортақ түжырымдашмен байланыскан мін-деттерінің, мазмүнының, формалары
мен әдістерінің күрделі жоне ашық жүйелері, мүнда әр позиция баскдларына
әсер етіп, акыр аяғында окушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын
қүрайдьг^
Бүгінгі танда әдебиеттерде елуден астам педагогикалық технология
қолданылып жүргендіп мәлімҚазақстанда Ж.Кдраевтың, Ә.Жүнісбектің,
М.Жанпейісованыңжәне т.б. ғалымдардың окыту технологиялары белсен-ді түрде
қолданылуда. Бүл технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктері бар. Мәселен,
Тірек сигналдары арқылы окьіту технология-сының ерекшелігі:
1. үнемі қайталау;
2. ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану;
3. жеке бағдарлы қарым-қатынас, ыкпал;
4. ізгілік;
5. зорлықсыз, еркімен окъіту;
1. әр оқушының табысының жариялылы-ғын түзетуге, өсуге, табыска жетуге
жағдай жасау;
- оқыту мен тәрбиелеуді біріктірү^
Ойын арқылы окыту технологиясының
ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психоло-гиялықмеханизмі жеке бастың өзіндік
талап-талғамдарына сүйену.
І^Модулъдік окыту технологиясының ерек-шелігі^'
" - білімді меңгерту емес, түлғаның таным-дық қабілеттерін және танымдық
процес-терді арнайы жасалған оқу жоне танымдык жағдайлар арқылы дамыту:
1. түлғаның қауіпсіздігін, озін-өзі өзекті-лендіру, өзін-өзі бекіту, карым-
катынас. ой-ын танымдыкжәне шығармашылыққажетті-ліктерін қанағаттандыру;
2. белсенді сөздік қорын дамыту (ауызша және жазбаша);
3. дарынды балалармен түрақты және жүйелі жү'мыс істеу мүмкіндігін тудыру.
Алідеңгейлеп, саралап оқыту техноло-
А. КӘЛПЕБАЕВА,
Жамбыл атындағы орта мектептің кдзақ тілі
мен әдебиеті пәнінін мүғалімі
АУ&ІЛДАҒЫ ҚАЗЛҚ ШКТЕПТЕРШЩ ЛӘСЕЖЖРІ
0 0 0 01 0 і 5 і -т- -г - 0 0 15 I 30 5 1
гиясының ерекшелігіне токталар болсақ:
1. таланттылар өздерінің кабілеті мен икем-ділігін одан әрі бекіте түседі,
әлсіздер окуга ниет білдіріп, өзіне деген сенімсіздіктен арылады.
2. күшті топтарда оқуға деген ынта артады;
- білім дәрежесі бірдей оку топтарында
оку жеңілдейді және т.бТ)
Менің^ңегізгі өзекті мәселе^ - оқушы-
лардың ойлау қабілетін дамытып, өздігінен
жүмыс істеуге баулу, оз ойын түжырымдауға
дағдыландыру болғандыктан сабақбарысын-
да кеңінен сонғы кезде өз тәжірибемде дең-
гейлеп, дамыта оқытудың модульдік әдісін
\ жиі пайдаланШ^үрмш. Бүл әдіс педагогика
^ ғылымының ^Ькторы, профессор Ж.Кдраев-
^ тың түжырымдамаоы негізИще жасалған.
_Жаңа такырыпты оқушылар шығармашы-
лықізденіс үстінде өздігінен меңгеруі кажет.
Сондықтан мүндай сабақтарда оқушының
ынтаеын, белсенділігін арттыру үоіін оларға
проблемалық сүрақтар қойылып отырадьг[
І-кесте. Өзін-өзі бағалау
сынып окушысьт
П-деңгей
Саб.
Мерз
кЛТ
І-деңгей (5балл)
6
Қ
э і +
16.09 ! .8
Шартты белгілер: К. - тапсырма күны; у балл жинагы; Б — бага.
Барлық окушылар ез қызметін ен төменгі леңгейдегі тапсырмаларды
орындаудан
оастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап болганнан кейін ғана
келесі деңгейге көшіп отырады. Бүл окутаьшар ара-сында жарысу туғызады
және әр окушынын мемлекеттік стандарт деңгейінде білім алуы-на кепілдік
береді.
Дәлірек айтқанда: .барлык окушылардын оку мақсатына 100 пайыз қол
жеткізуінің кепілі болады және оку пәндерінің барлык
Тақырып бойынша жасакталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыту
идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені ол оқушының ойлауын,
елестетуі мен еске сақтауын, белсенділігін, дағдысын, білім сапасының
дамуын қамтамасыз етеді^
Деңгейлік саралау оқушы мен мүталімнің белсенді шығармашылық қызметін
дамыту-мен қатар оқушыларға өз білімін жаңа әдіспен бағалауга мүмкіндік
бередіІДеңгей-лік тапсырмаларды дүрыс орындағаны үшін окушылар сол деңгейді
игеруіне сойкес үпай алады. Нәтижесінде окушылардың табиғи кабілеттеріне,
қызметтеріне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне және дарындылық қа-
сиеттерінің ашылуына толык жагдай жаса-лады. Ол үшін деңгейлік
тапсырмаларды оқушылардың өзін-өзі бағалау жеке ведомо-сына орыпдау барысын
әр окушы үстаздын баскаруымен дүрыс орындалған тапсырма-іарды "+'1
белгісімен өзі белгілеп отырады.
бойынша жеке ведомость
алгебра пэні тоқсан 02-03 о.ж.
10 балл) і ІІІ-деңгей піах!5балл)-1 І^__^ !і!
4 5 6 V
Қ 1 2 3 4 5
-- үпай санының қосындысы; Жу - жалпы
такырыбы бойынша. ең болмағанда міндетті бірінші деңгейді игеруін
толыкжүзеге асыра-ды. Бүл өз кезегінде, мемлекеттік стандарт-тын минималды
талаптарының орында-луына кепіллік береді.
Аталған жаңа бағалау әдісі әр окушының дамуын қадағалайтын педагогикалық
мони-торинг қүруға мүмкіндік береді. Ол үшін сабақтын соңында жиналған
үпайларына сәйкес нүктені окушы өзі "ламу монито-ринг,, бетіне белгілейді
(2-кесте). Монито-
ринг бойынша мүғалім әр окушының өткен материалды кандай деңгейде
меңгергенін кддағалап, үлгермеушімен қосымша жүмыс жүргізеді және соған
сәйкес, баға^ынып журналына қойылады. Бүл жағдайда әр ,окушы әр тақырып
бойынша бағаланады. Ж)кушының даму мониторингісі оның жеке п басының
қабілетіне қарай, тақьірып бойын-ша игерген білім сапасының объективті
сипатын көрсетеді. Осы жағдайда окушы-лардың даму деңгейі - басқалармен
емес, уақыт өткен сайын өзімен-өзін салыстыру арқылы анықталатындықтан, ол
оқушыға деген ізгілік қатынасты көрсетедААл, үстазға сабақган тыс уақытта
оқушымен жеке жүмыс істеуі үшін үлгерімі төмен окушыға қажет тақырыпты
анықтауына және оқу сапасын көтеруге мүмкіндік туады.
Қорыта келе, өміріміздің"бір тынысы бо-лып кеткенпедагогикалык жаңа
техноло-
Көкейтесті мәселе
Үкімет басшысы Иманғали Тасма-ғанбетов осы жылдың 25-акпанында Парла-
мент палаталарының отырысындағы жасаған баяндамасында: "Ашып айтқанда ауыл
мектебі дегеніміз ол - қазақ мектебі. Ол еліміздің түп қазығы. Қаймағы
бүзылмаған үлттың тәлімі мен тәрбиесінің қара шаңы-рағы. Сол үлттың тәлім-
тәрбиесін қазіргі заманға лайық ілім мен білімге үштастыра
гиялардың оқыту үрдісіндегі жүйесі - максат, мазмүн, әдіс-тәсіл, амші-жол
екендігін үмыт-паған жөн. Өйткені, біріншіден, жаңа пе-
дагогикалықтехнология үстаз шеберлігін же-тілдіруге ыкдал жасаса,
екіншіден, шәкірттің ойлау қабілетін үштала түсуінен әсері мол, сонымен
бірге әлеуметтік-рухани жан дүние-сінің маңыздььтығын іріктеуте, ізгілікті
жа-ғын дамытуға бағыттайды және өзінің пси-хологиялық даралық сипатын
анықтауға М^ ^и^тл^еітдіретіі.
Олай болса,оқьітуды ізгілендіру мен де-мократияландыру жағдайында,
өздігімен даму бағдарын анықтап, дамитын және ездігімен дүрыс шешім
қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп өсіруші, озін-өзі тәрбие-леуші түлға
қалыптастыруға болады.і
Алматы қаласы
жүргіземіз, ауыл мектебінің жағдайын жасау - кезек күттірмейтін мәселе. Бүл
бағытта Үкімет түбегейлі шаралар колданатын бола-ды", деп атап көрсеткен
еді.
Үкіметтің 2002-2004 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасында барлық ден-
гейдегі білім беру, окьітудың мемлекеттік жүйесін жетілдіру, мектепке
дейінгі меке-мелер баталарының санын арттыру көзделіп,
Сондай-ақ Жеке тұлғаны аныктау атты ойыны-ның да тиімді жағы көп.
Жүргізуші (мұғалім) физик ғалымдардьщпортреті жапсырылған беттерді
таратады. Окушылар 5-6 адам-нан тұратын топтарға бөлінеді. Окушылар
ғалымнын фамилиясын, физика саласындағы өмірін, жаңалык-тарын есімімен
байланысты оқиғалар т.б. еске түсіру керек. Талдау ұзактығы 5 минут.
Жүргізуші неғұрлым толық жауап берген команданы аныктайды.
9-сыныпта І-тоқсан бойынща Шамалар, қозға-лыс, козғалыс түрлері,
жылдамдық, орын ауыстыру, үдеу тақырыптарын кайталау мақсатында өткізілген
Брейн-ринп ойынын айта кетейін.
Керекті кұрал-жабдыктар:
1. НөмірленгеП жетон.
2. Тапсырмалар үшін 6 секторлы карта.
3. Цифрлы карта.
1. Фишкалар сары(3 баға) жасыл (4 баға) көк (5 баға)
Жауапты толыктыру үшін берілетін жарты фиш-калар
5. Бағалау парағы
6. Үш деңгейлі тапсырмалар жазылған кар-
точка
Ойын барысы
Сынып топтарға бөлінеді, катысушыларға нөмірленген жетон беріледі. Әр
топ жеке столда оты-рады. Столда секторға бөлінген карталар. Әр сектор-да
деңгейлі тапсырма бар. Ен үстінде 1-ші денгейдін тапсырмасы түрады және
оған дайындыкеыз жауап беру керек. Екінші денгейдің тапсырмасына дайын-
далуға 3—5 минут беріледі. ал 3-ші деңгейдің сұрағы-на 7—10 минут уакыт
беріледі. Жүргізуші картаны үлестіріп, біреуін ашады. Мысалы, 2-ші нөмірлі
карта шыкса, онда 2-ші нөмірлі ойыншы жауап береді. Егер жауап толык
болса. фишка беріледі. Жауап толык болмаған жағданда оны кезкелген ойыншы
(өз коман-
Оқытуда педагогикалық VI технологияньщ элементтерін қолдану
Р. САПІБАЕВА,
I Жетісу орта мектебінің мұғалімі
ЦКазіргі кезде жалпы білім беретін орта мек-Т£^]У&РЪ&Іок\ тәрбие
үрдісіне әле\гметтік сұраныс
Т
сміШ(іЩ^ жетістіпн талап етеД1'
дасьшан) толықтыруға болады және оған жарты фиш-ка беріледі.
Фишка саны бойынша бағалау парағы толтыры-лады. Ойын барысында әр ойыншы
түрлі деңгейдегі 18-24 тапсырмаға дейін орындауға мүмкіндігі бар.
Командалар бір мезгілде ойынды бастайды.
Физика сабағында кроссвордты пайдаланғанда бірінші болып дұрыс шешкен
окушы бағаланып отыр-ды сондыктан балалар бәрінен бұрын жауабын табу-ға
тырысып, ол үшін өтілген материадды үнемі қайта-лап жүруді әдетке
айнаддырады. Тіпті кейде сұрак дұрыс қойылмаса немесе түсініксіз болса
дұрыс жо-лын ұсынуға ұмтылады. Олардың шеберлігі артып өздері де үйде
кроссворд кұрастырып оны сабакта өза-ра жарысуға пайдаланады. Окушылардың
кроссворд-тарды көптеп кұрастыруы және шешуі нәтижесінде олардың алғырлык,
тапкырлық шеберлігі шындалып, өз бетінше жүмыс істеу дағдысы калыптасып,
сабакқа деген ынтасы артады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Коэй Р. Ж, Мейес Г. Т. Современное состояние теории детской игры
Перспективы, 1987, № 1- С. 41-60
2. Ланина И. Я. Нетрадиционные формы организации уроков физики:
Методические рекомендации. -П.:ЛГПИ, 1989.-94 с.
3. Леонтьева А.Н. Психологические основы дошкольной игры Избр. Психол.
Пр. М.:АПН РСФСР. 1958. т. 5 - с 272-275
4. Скаткин М. Н. Проблемы современной дидактики.- М.:Педа-гогика. 1984-96
с.
5. Рудик Г..А. Игры и их педагогическое значение.- П.: Знание, 1949-90 с.
6. Эльконин Д. Б. Психология игры. -М.: Педагогика. 1978. -
304 с
7. Обучающие игры собраны из различных источников и адапти-
рованы учителями гимназии №34 г.
8. Алматы применительно к данной технологии. Составитель
Е. М. Лосева.
Шығыс Казакстан облысы. Аягөз ауданы.
Педагогикалык технология педагогикалык теорияға, әдістемелік, мұғалімнін
окыту қызметін жоспарларға негізделеді. ]
Соныменказіргі заманғы мектеп әлеуметтік пе-дагогикалыкжүйе ретінде,
окыту мен тәрбиелеудің мазмұнын модернизациялау деңгейінен өтіп (бағдар-
лама, окулык, оку курстары), екінші баспалдак - тех-нология деңгейіне
көтерілу Ж.Караев, П. Эрдниев, В. Монахов және баска галымдардың
көзкарасында окыту технологиясы, дидактикалык процестермен, окыту
кұралдармен, ұйымдастыру түрлерімен байла-ныскан, оку жүйесінін кұрамды
бөлігі болады. Осы окыту жүйесі нәтижелі калай окытуға болады де-
ген сұраққа жауап бередіІСоньгмен окытудын педа-гогикалык оқу және
педагогикалык іс-шаралардың жобаланған моделі, оку үрдісін ұйымдастыру және
жүргізуде окушының білімді меңгеруіне барлық ың-ғайлы жағдай туғызу.
} Педагогикалық технологияға талдау жасай келе, оқыту технологиясынын
негізгі параметрлері ерекшеленеді. Г
^
І. Оқыту іс-әрекет теориясы, барлык, теянология-Іщы психологиялық негізі
ретіңде қарастырылады.
Оқу танымдык әрекеттің толық циклінің кажетті үрдісін іске асыруға
бағытталған, окушы мен мұғалімнің іс-әрекеттерінің түрлері бөлініп шығады,
олар: кабылдау, ойлау, еске сактау, колдану, жалпылау, жана информацияны
жүйелеу. Осы шара-лардың тізбектей орындалуы койылған максатқа жетелейді.
2. Диагностикалық мақсат кою. Педагогикалык технология ұсынып отырған, іс-
әрекет ыкпалы мен оқьггу мақсатында жобалау тәсілі. Окушының ісімен
көрінетін окыту нәтижесі калыптастырылады.
3. Оқу үрдісінде технологиялык оқытудың жеке тұлғаны дамытуға бағытталған,
әртүрлі деңгейлі оқыту-ды жүзеге асырады.
4. Окушынын өзіндік іс-әрекет жасауын үйымдас-тыру. Сонымен окытудын барлык
жаіга технология-лары окушының өзіндік оки білуін үйретуге бағыт-талғані
Белгілі окыту технологиялары жоғарыда айтыл-ғач біреу-екеуімен ғана
шектеледі.
Цп. Эрдниевтің ұсынған окытудағы дидактикалык бірліктерді ірілендіру
технологиясы окытудың мынан-дай әдістерін көрсетеді:
а) өзара байіанысқан амалдарды, Операңияіарды, фун-
кцияларды тагы басқа бір мезгілде, бірыңгай
оқыту. *
ә) Есептерді қурастыру және шыгаруда процес-тердіқ біртекпшігін
қамтамасыз ету.
б) Анықтаіган және анықташаган тапсырмалар-
дың бір-біріне өтуін қарастыру.
в) Математикалық білімнің, курделілігін ескеріп,
жүйеіенген білімге жету^
Ал ендіесептерді шығару негізінде математика-ны окыту технологиясы (Р.
Хазанкин) келесі концеп-туалды жағдайға негізделген:
1. Жеке ықпал, педагогикалык бірлестік;
2. Математиканы окыту — есеп шығаруды окыту;
3. Есеп шығаруды окыту —окыта білу, типтік есептерді шығара білу;
4. Дарынды жекелеп оқыту;
Сабақтағы және сабактан тыс жүмыстардың бір-бірімен байланыстылығы. 1
ІЖ. Караев оқыту технологиясыиьпң негізгі гөрг денгейін атап көрсетеді:
1) окушылық; 2) алг^оритмдік:; 3) ЭБристикатык; 4) шығармашылық.
Мұңдағы 3-деңгейді меңгергеи ок.уоннын білімі
білімстандартынасәйкескеледі, ал 4-жідеңгейдеда-рынды сжушылармен жұмыс
болып тәбылады^
Мұндайоқытутехнологиялардьііі әргурлі түрлерін көптеп кдрастыруға болады.
Өзімнін. оісыту техноло-гиямда қолданылған параметрлерге токгалайын. Мен Ж.
Қараевтың көрсеткен деңгейлея еисыту техноло-гиясын және П. Эрдниевтың
дидакгикаіыіс штери-алдарды ірілендіру технологиясыи өзімнін іс-тәжірибемде
қолданып сабактар еткізіп курмін. Мы-салы 8-класта геометриядан
Тертбұрышгар, 9кпас-та — аігебрадан Арифметикалык және геоиетриялык
прогрессиялар және 8 класта а^тге5радан Квадрат тендеулерді шешу
тақырыптарын өткенде корытын-дылау сабағында колдандым.
9 класта П. Эрдниевтің дидактикалык бірліктерді ірілеңдіру технологиясын
колданып, арифметнкапык жәнегеометриялыкпрофессияларды бірсабақга ісай-
татап қорытындылауға болады. Сабак жоспарынын үлгісін толық керсетейік.
Сабақтын такырыбы: Арифметикалык және гео-метриялық профессия.
Сабактың максаттары: 1. Білімдиік:
Арифметикалық, геометриялык прогресеияітын аныктамасын менгеріп, п-ші
мушенін және алгашкы п- мүшесінін косыңдысының формуласын менгеріп. есептер
шығаруға колдана білу.
2. Тәрбиелік. Окушылардың белсенділігін артты-ру, өз бетінше окуға,
ізденуге тәрбиедеу.
Ъ.Дамытушылық: Ойлау кабілетін, танымын. пәнге кызығушылығын дамыту.
Сабактыңтүрі: - Корытындылау сабағы.
Оқыту әдістері: Сүрак-жауап, есептер шығару. тест алуда дидактикалык
материалдарды іріленліру, денгейлеп окыту технологиясын колдану.
Көрнекілік: есептер жазылған плакагтар. Тест карточкалары.
Сабактың барысы
1. Үйымдастыру (2 мин.) ОқушьишрОын сабақка дайындыгын, қатысуын тексеру.
2. Сурақ жауап арқылы өткенді қайталап, қоры-тындылау (10 мин.)
1. Есептер шыгару (20 мин.)
4. Үйге тапсырма (3 мин.)
5.- Тест алу (% мин.)
6. Сабақты қорытындьиау (2 мин.) Сүрактарды дидактикалық материалларды ірі-
лендіру технологиясын колданып кою.
ӘДЕБИЕТ
1. Кдарин М.В. Ңнноващш в мировой педагогике. Рипц. 1995.
Педагогические технологии: Что этго такое и как их исполъзовать в школе.
Под.ред. Т.ШІІамовой, ІІИ.Третьясова, М, 1994.
3. Селевко Г^С Современные образовательные технологии. Ярославль, 1998.
4. Яиушкввич Ф. Технологии обучения в системе высшего образования. М, 1984.
Б.ШАЛБАЕВ, докторант Қ.А.Яссауи атындазы ХҚГУ
ОҚУ ҮРДІСШ ЖЕТІЛДШУ - ОЗЫҚ ТЕХНОЛОГИЯДА
^Крғамда болып жатқан өзгерістердің орта және жоғары білім беретін оқу
орындарына әсері оның үрдісіне ізгілік және демократиялық бағыттарды
енгізуді қажет етуінен айқын көрінедіІ Егемен жас елімізде білім берудің
жаңа жүйесі жасалып, осы үлкен элемдік (шіім артериясының ьфғағьгаа енуіне
бағыт беруде. Бұл Гпедагогика теориясы мен оқыту методологиясының жэне оқу-
тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
бағдарламасы өзгердіібілім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.'
Түсінікті болу үшшДомендегідей бағытта жіктеп беруге болады:
• білім мазмұны ұшқыр, терең біліктермен, оқушылардың күнделікті
беріліп
отырған акпараттарды қабылдау кабілетінің дамуымен, дуние танымдык
ғьшымдағы
шығармашылык жэне нарық жагдайындағы білім беру бағдарламаларьшьщ
нақгылауымен
байи түсуде;
• білім берудің дәстүрлі әдістері-ауызша жэне жазбаша, кино, аудио
немесе
радиобайланыс арқылы оқьггу қазіргі заманғы мультимедиялық, компьютерлік
құралдарға
ығысьш орьш беруде;
• окушының дүниеге жаңаша көзқарасын қалыптастыруда оның жан дүниесшің
рухани баюына, жас Отанымыздың нағыз азаматы болып жетіліп, нағыз түлға
ретінде
қалыптасуына көңіл бөлуде;
• бала тэрбиесі мен оігың терең білім алуына мектеп, ата-ана жэне
әле^іеттік
қоршаған ортаның рөлі анықіалып, бағдарламалары күрылуда.
Оқыту мен білім берудің технологиясын жетілдірудің психологиялық-
педагогикалық бағыттағы негізгі ой-түжырымдары былайша сипатталады:
• оқушылардың ой-өрісін арттырьт, есте сақтауға негізделген оқьш білім
алудан
бүрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, өмірге деген дүниетанымын ақыл-
ойьш
дамытатьш оқуға көпгу;
• білімнің ескі жүйесі (статистикалык) үлгісінен жаңа педагогикалық
технологияны
пайдаланьш оқушылардың ақыл-ойының дамуьгаың динамикалық қүрылым
жүиесіне
көшу;
• окушыларға жалпы-жаппай орташа деңгейде білім беретін^
бағдарламадан
диференциалды интегралды жэне қарқьшды оқыту бағдарламасына кешу. 1
Қазіргі танда еліміздің оқу орындары мен педагогикалык ұжымдары ұсыньш
отырған көпнүсқалыкқа байланысты өздерінің қалауъша сэйкес кез келген
үлгі бойынша қьізмет етуіне мүмкіндік алды. Бүл бағытта[ білім берудің эр
түрлі нүсқадағы мазмүны, қүрылымы, ғылымға және тэжірибеге негізделген
жаңа идеялар, жаңа педагогикалық технологиялар бар. Сондыктан эртүрлі
технологияларын оку мазмүны мен окушылардың жас және психологиялыК
ерекшеліктеріне орай таңдап тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Ескірген оқу жүйесін, казіргі заманға элемдік білім беру салаларының
оқытудың озык
хехяологияларымен каруландырмаиынша, менгермейінше сауатгы әрі жая-жакты
жетілген маман дайындау мүмкін емес. Жаңа педагогикалык технодошямен
карулаяган мұгалімнің интеллектуалдыі; кзсіштк, адамгершілік, рукалв,
азаматтык жэне баска көігтеген адами келбетінің қальштасуына ші әсерін
тжізіеді, езін-езі дамытып, оку тэрбие үрдісін тиімді үиымдастыруына
көмектеседі. Б^цан терт ғасыр бүрын пайда болған білім беру саласындагы
педагогикатқ технология идеялары, бүл күнде үлкен өзгерістерге душар іболып
огыр. Білім алуда мүғалімдер мен, окупшларга әр түрлі дддактикалық
материалдармек қоса окытуДЬЩ жаңа мультимедиялык компьютерлік техникалық
қүралдары хэрдемге кедду Оқушылардың ой-өрісін дамыту, танымдық
белсенділікті қалыіггастъіру әдістемесін жасау барысында, окушьшардың оқу
танымдық іс-эрекетін ұйымдастырудьщ барльщ түрлері сондай-ақ оқушыларда
қальштасатын таньЕмдьгк дербестіктің боліктері ескеріледі. Соньшен қатар
психологтардың, двдакт галымдардың және әдіскерлгрдің іргелі еңбектерінде
окушылардьщ өзіндік жүмысы оқыту үрдісінің күрамды бөлігі ретінде нақты
негізделген.
1 Оқу үрдісінде оқушьшардың танымдық дербестігін үнымдастьірудьщ негізгі
қүралы оқушьшардың өз бетінше ойлау қабілеті соған қатысты демонстрашюық
тәжірибелерді үйымдастьфа алуы ғылыми шығармашылықпен айналыса білуі,
өзіндік жүмыс жэне ол оқушы жастардың дербес танымдық ой-әрекетін
жандандыруда ерекше орын алады. Осыған сэйкес оқушылардың шығармашылық,
тәжірибе' қоя білуі, өзіндік жұмыс, сабақ жүргізудің, үйымдастырудың
форм^сы окыту эдісі ғана емес, ол оқушьшарды дербес танымдық іс-эрекетке
тарту, қьгзықтыру қүралы деп есептеуге болады. Біздің зерттеудің нэтижесі
қазіргі білім беру жүйесіндегі окушылардың білім, білік жэне дағдыларында
кездесетін негізгі кемшіліктер мектептегі білім беру, демонстрация,
тэжірибе жэне дүішетанымдық көз жеткізерлік оку материалдардың аздығы,
оқушылардыц өзіндік жүмыс жасау бшіктерінщ төмендігінен деген корытынды
жасауға тіреп отыр. Бүлай деуге негіз, теориялық түрғыдан алғанда оку
үрдісін дамытатын кез келтен мэселені шешу арнайы үйымдастырылған
такьфыптық тэжірибе, демонстрация, арнайы есептер, лабараториялық жүмыс
өзіндік жүмыссыз жүзеге асырылмайтындығымен тусіндіріледі. Яғни, жогарғы
сынып окушылары мен төменгі курс студенттеріяде дүішетанымдык белсенділткті
қалыптаетырудың біз тағайындаған психологиялық-педагогикалык дидактикалық
шарттары орындалуы тиіс. Мүндай шарттың алғашқысы-сабақ жүргізу кезінде
мэселелік оқыту эдісін (мәселелік жағдай қүру тақырыпқа байланысты сүрактар
қою, ой түрткі болатын шығармашылық тапсырмалар беру жэне т.б.) пайдалану.^
Екіншіден-оку процесінде сабақтың барлық түрін жекелендіруге оқушылардың ой-
өрісін арттыратын өзіндік жүмысын дамытуға мүмкіндік беретін мультимеддялык
компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін қолдана білу. Осыған байланысты біз
үш түрлі вариант бойышпа:
1. білім және гылым министрлігі бекіткен оқу құралдарындағы оқу
материаддарына қосымша материаддар (окушылар үшін);
2. оқушылардың танымдық көзқарасьш тереңдетіп оньщ іске асырылу жагын
көздеу мақсатында оқытушылардың біліктілігін арттыратын тереңдетілген
қосымша материалдарды күрастырдық (оқытушылар үшін);
3. оку материалын қосымша жэне түсінікті етіп негізгі мәселелердің
физикалық магьщасын апіьш беретін илюстрациялық қосымша методикалық
материалдармен тольіктырып, ата-аналар пайдаланьш өзінің ұлдары мен
қыздарына көмектесе шіатындай оағдарлама жасалынып үсынылды(ата-аналар
үшін эдістемелік көмекші күрал).
^і
Айта кетерлік бір жайтДоқу үрдісінде жаңа технодогняны пайдалану
дайындығы нашар окуға ынтасы жоқ окушылардың өзшде ынталандырып қабылдау,
ойлау окуға және берілген мәліметгі қайта жаңғыртуға қабідеті әр түрлі
окушылармен жұмыс жүргізуге мүмкшдік береді Бұл кезде окушының оқуға
белсендщігін, оқытудың негізгі шарты-оку үрдісін дараландыру^Қазіргі орта
мектеп оқушысы сабақтан тыс және үй тапсырмасын орындау кезінде ғылыми
дүниетанымдық жұмыстарын бақылаудан байкағанымыз, олар тапсырмалардың
түріне байланысты белсенділіктің эр түрлі деңгейін көрсетеді. „рқлтә деген
ынта мен белсенділіктің қалыптасуының дәрежесі окушының әр түрлі:
тапсырмаларды орындау барысында өз бетінше жұмыс істей алу қабілетімен,
деңгейімен аныкталады. Оны тағайындау үшін мынадай көрсеткіштерді пайдалану
қажет деп санаймыз: тапсырма өз бетінше орындалған, оны орындауға ата-ана
тарапынан көмек қажет, тапсырманың орындалу кезінде үнемі оқытушының ата-
ананың көмегі керек, Ықыласы жоқ танымдық белсенділігі төмен оқушылар
білімдерінің төмея екендігін көрсетіп игерілетін оқу материалының негізгі
мэнін ашып айта алмайды, логикалық байланысты таба алмайды. Мұндай оқушылар
өтілген материалдағы зандар мен зандылықтарды формальды түрде игереді,
өзінің алған білімін тұжырымдап тэжірибеде пайдалана алмайды. Алынатын
білімге ынтасы, оқу танымдык белсенділігі орта деңгейде калыптаскан
оқушылар жалпы заңдылықты игеруге жэне оны ойында тұжырымдап корытындылауга
біраз кабілеті бола тұра оку материалының м&змұнының негізгі өзегін ашып
бере алмайды. Бұндай окушылар белгілі бір үлгі бойынша жэне стандарт емес,
біраз киындығы бар тапсырмаларды орындау үшін едэуір күш жұмсайдыІСондыктан
бұндай тапсырмаларды орындауда окушыларға үнемі көмек қажет.~Ои-өрісі дұрыс
калыптаскан, оқуға ынталы оқушылар өтілген материалды тұжырымдауда оны
өмірде пайдалануда жоғарғы нэтижеге жетеді, әртүрлі тапсырмаларды
орындауда, теориялық материалдарды меңгеруде белсенділік пен ынталылық
танытады.£_Игерілген такырыптың логикалық байланысын еркін игереді. Олар
стандартты жэне стандартты емес тапсырмаларды дербес орындайды.
Шығармашьшық тапсырмаларды не өзі не мұғалімнің көмегімен орындайды.1
Бұдан шығатын қорытындьТ берілген тапсырмалар окушылардың білім
дэрежесіне сай болуға тиіс. Сол себептен ескі окыту жүйесі бойынша жұмыс
істеген окъітушылардың, оқу орындарының оқытып дайындаған оқушылары қазіргі
таңдағы төменгі нэтижені көрсетіп отыр. Жас егемен еліміздің болашағын,
элеуметтік-экономикалык жагдайын көтеретін білім беруді жетілдіру талабы
алға тартылуда. Бұл талаптың айрыкша ерекшелігі жалпы білім беруді үздіксіз
жетілдіру жэне окыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады, мұның нэтижесі
білімдері терең жэне жоғарғы мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа
жетістіктерін игерген азаматтарды тэрбиелеумен тығыз байланысты. * ^
Қазіргі заман талабына жауап беретіндей азаматтарды дайындаумен Халық
аралық Қазақ-Түрік университетінің профессорлары, физика-математика
ғылымдарының докторы, физика кафедрасын меңгеріп отырған А.Н.Бахтыбаев
айналысып келеді. Кафедрада ұстаздык етіп жүрген жаңашыл методист доценттер
мен жас мамандардан тұратын топ жаңа педагогикалық технологияның
методологиялық негізін зерттеумен айналысуда. Атқарылып отырған іс-
шараларға қыскаша тоқталып кетсек.
9-сыныпта механиканың негізгі бөлімін кинематика негіздерінің 1-тарауын
өткенде сабақтың қаркынды өтіліп оқушылардың ой-өрісінің дамуын, өмірге
гылыми к^зкарасын фундаменгальды қалыптастыру үшш мұталшдуге ~жт$ ата-
аналар үшін кысқа-кысқа к&рікістерден тұратын теориялық және яракгжжамен
(өмірден) байланысты мультямедиялық қосымша оку фидьмдерш пайлалануды
ұсынамиз. Олар бізді қоршаган денелердің аспан денелерінің, атслідьнқ және
элемента) денелердің қозғалысы жэне олардьің материалдык еісевдігін
дәлелдеіЫл қысқа 2-3 мин жөріністермен беріледі Механикалық қозгалыс ол
қозғалыстаірдың траекториясына қарай түзу сызықты қисық сызыюы шеңбер
бойымен болатындьіғыч^гуралы көз жеткізерліктей мысалдармен дэлелдеп
көрсететІБ иатериалдар 3-4 миш көрініс түрінде қозғалыстардың траешгориясы,
ығысуы, Санақ денесі, санақ згүйесі, координаттық өстер туралы
вкдеокәріністер 5-6 минутқа сыйдырылып корнекі етіп берілген. Түзу сызықты
біркаяыітгы козғалыс экылдамдық тақырыбын өткенде көрнекілік оқу материахы
кафедра мұғалімдерінің комегімен кэлбеу жазықтық онда орналасқан санак
жүйесі, секундомес жэне онда қозғапган арбаша аркылы коз жеткізе
түсіидіріледі-Теориялык; оку материалының экспериментпен байланысы да осы
влдиофильмде нақтылакады. Оку материалының көлемі 5-6 мин.
Оқу үрдісі карқындата окыту болгандықтан тек теориялык материапдар
корнекілікпен жабдыкталмаіі оку материалына байланысты сұрақ жауал, есегі,
тесттік материалдарда мульгимедиялык анимациялық көрнекілік керіністермен
мэселенің физикалык мағынасын ашуга көмектеседі. Бұл оқу материалдар тек
окытушы :және оқушы ұшін ғана емес, оқу тэрбиедегі негізгі релді атісарушы
звено, ата-аналарға да арнатган. Яғни,[оку тэрбиеде окушы, оқытупіы жәяе
ата-ана біріге отырып, каркындата окытудың методологиясымен айналысса, олар
биіктің жоғары болын келешек ұрпақтың тәрбиелі және білікті болуына кәміл
сенуге боладыі
ӘДЕБИЕГ
1. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., Педагогика,
1989.
2. Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. М., Педагогика 1989.
К.АЯПБЕРГЕНОВА, филология ғылымдарының кандидаты, доцент
МЕДИЦИНА ЛЕКСИКАСЫН ҚАТЫСЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
Тәуелсіздік алған жас мемлекетіміз жаңа ғасыр басындағы үшінші мыңжылдық
баспалдагында тұрғандықтан, бұрын жеке омір сүрсек, жаңару жағдайына көшіп,
басқа елмен бірлестікте болу талабы туады.
Осыған орай, елімізде дүниежүзілік білім беру жүйесіне бет бұру жұмысы
жүргізілуде. Білім берудің ортақ технологиялык құралдарын игеру, орта білім
берудегі мектеп қабыргасынан бастап жоғары оқу орнында кеңінен пайдалану
жүйесі колға алынуда. Әсіресе, жогары оку орнының түлектерін оз мамандыгына
аса үлкен жауапкершілікпен қарап, халық қЫзметіне бейімділікпен, жогары
біліктілікте кызмет атқаруға баулу міндеті туындады.
Медицина лексикасы бойынша дэрігер-студенттерге казак тілін окыту
әдістемесі бағдарлама, окулық, жылдық (күнтізбелік) жоспар, тақырыптық
жоспар, жеке сабак жоспарларымен таныстырудан басталады.
і 2. Казамтая В.Г. Личнооіь ученика и учщеля в ачалыюй школе. СПб.,
2004. 299с. 3. Лернер ИЯ. Дидактические основы метсщов обучения, М.,
1981.
Л.БЕКТҰРҒАНОВА, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент
М.О.Әуезов атындааы ОҚМУ
ЖҮЙЕЛІ ОҚЫТУДЫ ЖЕДЕЛДЕТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ОҚУ ПРИНЦИПТЕРІН ІСКЕ АСЫРУДЫҢ
КЕЙ5ІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Қазіргі педагогикада оқу принциптері оқу заңдылықтарының объективті
нақтылығын білдіреді және мұны қалыпты жағдай деп түсінеміз, оқытушы
жұмысын және оқушы таным әрекеттерін анықтаушы боп есептеледіІОқытудың
стратегиясы мен тактикасын қамтамасыз ететін оқыту принципі жүиелі оқыту
процесінің қызметтері мен оның компоненттерін құрудағы қажетті құрал болып
табыладыі
Жалпы әдебиеттердің көрсетуінше, принциптер табиғаты, олардың атаулары
мазмұны және қызметі түрлі өзгерістерге ұшырайды екен. Ал бұл құбылыстар
бір жағынан! ғылым мен техниканың және технологиялардың дамуы мен қоғамдағы
социалдық-экономикалық дамудағы өміріміздің жағдайы және т.б., ал екінші
жағынан - қоғамымыздың білім жүйесінің алдына қоятын міндеттеріне де
байланысты болады. Жалпы алғанда, принциптерге мыналар жатады, қалыпты
жағдайы, технологиялар мен оқу әдістерін қосқанда оқу процесін іске
асырудың мақсатты бағытталған және біртіндеп іске асыруды құру
компоненттерінің сәйкестігін жатқызуға болады.
Педагогикада оқыту принциптерін бақылай отырып, оған көзқарастың әртүрлі
екендігі байқалды: кибернетикалық, психологиялық, методикалық және т.б.
қазіргі
зерттеудегі оқыту принципі тарихи педагогикалық және психологиялық
негіздемеге
ие, олардың атаулары мен сан жағынан айырмашылығына қарамастан оқыту
заңдылықтарына келгенде бірдей қиындықтар туғызады. Бұрыннан-ақ негізгі
оқыту
принциптеріне мыналарды жатқызады: ғылымилығы, жүйелілігі, теорияның
практикамен байланыстылығы, түсініктілігі, көрнектілігі, біліктігігі, өз
бетіншелігі
түрлі әдістер бірлігі, белсенділігі, күрделілігі, профессионалдық
бағыттылығыікәне
басқалар. """""^
Қоғамымыздың күрт дамуы және рыноктық жаңа қарым-қатынастар әсерінен
жоғарыда аталып кеткен оқыту принциптері түрлі өзгерістерге ұшырады, енді
оларды оқу мен пайдаланудың кең ауқымды мазмұнда пайдалану мен оқу жолдары
ұсынылып отыр.
ЦЗ.И.Загвязинскийдің пікірінше, дидактикалық теорияның мазмұнына
принциптер жүйесі кіреді, ал бұл жүйе дайындықтың сапасы мен тиімділігін
анықтайды. Жылдәм өтіп кететін әртүрлі . процестердің күрделілігі мен
құбылыстары әрбір қолданылған принципті екі түрлі сапалы аспектіде
қарастыруға мәжбүр етеді құрылымдық және қызмет сапасын көрсететін жеке
тұлғаңың өзіндік саналылық табиғи көзқарасы, жүйелі компонентке жататын
жүйелі құбылыстық көзқарас.
Сонымен, оқыту принциптері және алға қойылған оқыту
принциптерінің , мәселелерін шешу қызметі олардың өздеріндегі
жалпы құралдары арқылы көрінеді, бірақ контекстегі белгілі бір жүйенің
жүйелілік сапасы, байланысы қарым-қатынастары арқылы да көрінеді.
Оқу процесіндегі тәжірибелік, мақсатты бағытталған оқытудың жүйелі
принциптерінің болуы интегралдық нәтиженің келіп шығуына жағдай жасайды. Ал
бұл жағдай ғылыми хабарлана отырып, жүйелердің жалпы қасиеттерін беліп
қарауға алып келеді. Әрбір принциптегі осы қасиеттердің керінуі олардың
жалпы және ерекше болып тұрғанын көрсетеді және олардың түптің -түбінде бар
екендіғін байқатады, әрі оқыту процесінің жанданып, дамуына жағдай жасайды.
I
[** ІВ.В Сериковтың пікірЫше, жаллы тұтастай білім беруде қарсылықГ&рдың
мынандай үш түрін беліп алуға болады: тұгасгық пен бөлшектің арасыадагы,
бөлшектер арасындағы және ішкі қарсы бөлшектер арасындағы^
Авторлар еңбегінің пікірінше^бірінші кезекте қоғамның кадрларды дайыкдау
тапаптары мен осы дайындыктың шын мәніндегі нәтижесі арасыядағы
қарсылықтардың болуын қарастыру қажет; басқа қарсылықтар тобы оқыту
процесінің езі меноны жоспарлауда ұйымдастырудан шығатын қарсылықтар.бсер
ету мен қарсылықтар - оқу процесінде болатын ішкі қайшылықтар оқушы меи
оқытушы арасындағы белгілі бір біліммен қамтамасыз етуде пайда болады.
Біліы, білік дағдылар мен қабілеттіліктер және тұтыну қанағаты мүмкіндігі
арасыидағы қайшылықтар жоғарыда, көрсетілген оқу процесінің қайшылықтарын
білу, алға қойған міндеттерін, мазмұнын оқытудың әдіс-тәсілдерін және білім
алуды дамыгу, жәнё бақылау, оқыту түрлерін, оқытудың құрал-жабдықтарын,
сонымен к;атар талдау мен бағалау нәтижелерін тұтастай көру мүмкіндігін
берел^Д
В.П.Беспалько ез еңбегінде, дидактикалық принципті құруда интемсивгік,
принциптің маңызды екендігін айтады. Дидактикалық мәселелерді шешу тз әрі
жоғары дәрежеде болар еді деп ұқтырады. I Оқыту мен тәрбиенің интенсмвгііс
принципінің жоғарыда берілген дидактикалық принципке индикаторлық
сәйісесгік дәрежесі оқушының белгілі бір іс-әрекетте берілген керсеткіштері
мен жылдам меңгеруі болып есептеледі, оқытуда дидактикалық принциптің
нәтижелілігі ғана маңызды емес сонымен қатар оның интенсивтігі де маңызды,
себебі ол оқыгуға кеткен уақытын анықтап отырады. Интенсивтік принцип
ғылыми-дидактикалык; болып табылады. Олардың айырмашылығын анықтай отырып
өзгеріс интенсивтігінің бағасы оның қандай да бір параметріне
байланыстылығыка қарамастан белсенділігі туралы да айтуға болады. Оқыту
процесін дамыту интенсивтіктің түрленуіне алып келеді. {
Ю.К.Бабанскийдің өз еңбегін^екөрсеткен педагогика мен педагогикалық
психологияда көптеген ғылыми идеялар мен теориялық ерекшеліктер жеткілікті
жинақталған, бұлардың бәрі оқыту процесін жеделдетуге міндетті түрде
бағытталған. Білім мен тәрбие және оларды дамыту, оқушылардың белсенділігі
мен білімділік мәселелерін шешудің комплекстік принциптері, еңбек авторының
пікірінше, оқушылардың белсенділігінің дамуына мұғалімдерді бағыттап
отырады. \ I Кәптеген зерттеушілер оқып және пайдалана отырып, жаңа
припциптерді шығарады, дәстүрлі оқыту үрдісінің негіздемесін пайдалану және
оны кеңейтудегі алынған нәтижелермен салыстырады. Қазіргі зерттеулерден
оқытудың интенсизтік жағдайындағы дидактикалық принциптердің мәселелерін
табу қиын, немесе ок,у процесі динамикасының езгеру мәселелерін табу қиын.
Осындай принциптерді талдап қажеттігі нақты, не жанама түрде мына
еңбектерде керсетіледі: С.И.Архангельский, П.И.Эрдниевтің, Ю.К.Бабанский,
А.Г.Молибогалардың еңбектерінде кептеген қоғамдық принциптер
(белсенділіктер, теориямен практиканың байланысы және т.б.), сонымен қатар
оқыту процесін жеделдету принциптерінің арнайы саласын оқытудың интенсивтік
принциптерін арнайы құру арқылы жасауға болады.
Жүйелілік принципі, В.П.Кузьминовтың анықтауынша, объективті шындықтың
керінісін білдіреді. Бул тұтастай жүйе заңдылықтарының тұрғысынан қаралған
және өзара әрекеттестіктерді құрайтын оның белшектері, ерекше
гносеологиялық призма жасайтын немесе шындықтың ерекше өлшемі.
Қазіргі ғылыми білімде гносеологияның барлығын білдіретін жүйелілік оның
ақпараттығын есіріп, аз ғана элементтердің құралуы арқылы құрылымдық
элементтердің езара қарым-қатынастары арасында және айналаны қоршаған
ортамен кептеген езара тығыз байланыстар пайда болды. Классикалық
дидактиканың тарихында философиялық идеядан туындаған нақты шындықтың
жүйесі оқыту жүйесінің мықты байланыстары болған. I
Л.Я.Зоринаның зерттеуіндегі келтірілген қорытындысында
квптегеіЯ
оқушыларда ғылымға сәйкес білім элементтерінің өртектілігі арасында қатаң
біліі* Я жуйесінің жоқтығы. Ал құрылымдық байланыстардың мықтылығын
түсінбеуі қазіргі білім мазмұнының жалғасуына қарамастан және одан
туындаған қиыншылықтарғаЯ қарамай оқушылардың білім жүктерінің оған
бағынбау қабілеттілігінің (мектел, вузЩ барлығын біз өз зерттеуімізде
нақты анықтадық.
{с.П.Баранов, оқытуда жүйелі негіздің қажеттігі үшін бір -бірімен сәйкес
келгеи екі фактор бөлінеді: айналаны қоршаған орта мен жүйе байланыстарын
білдіретад жүйелі оқу материалы; оқу материалының оқушылар үшін олардың
таным процесінде жүйе түрінде болуы тиісіПәндердің өзара байланыс жүйесі
айналаны қоршаған дүниенің құбылыс жүйесін, егер оқушының таным әрекетінде
жүйе болмаса, онда оқу материалының да жүйесі болмайды. Осы принципке
сәйкес оқу процесі өрқашан оқыту жүйесі үшін қажетті іске асырулар мен оны
жасаумен байланысты, ал бұл оқушыны тәрбиелеу және оны дамьггу, білімнің
алға қойылған мақсаттары мен міндеттерін шешу үшін қызмет етеді. Оқыту
процесінің ішкі және сыртқы тұтастай жүйелі байланыстары осы жағдайдағы оқу
нәтижесі үшін кеткен уақытты максимальды мүмкіндікпен қамтамасыз етеді.
Жүйелілік принципі тек мақсатқа қатысты емес, сонымен қатар оқыту
міндеттері, мазмұнына, басқару элементтеріне байланысты және оқыту процесі
қатысушыларының жұмыстары мен езара әрекеттестіктеріне, жүйелі
көзқарастарының даму дәрежесіне, ақыл-ойдың жүйелі стилі және оның
табиғатты ғана тұтастай жүйе деп түсінбей айналамызды, қоршаған орта мен
қоғамды да тұтастай жүйе деп түсінуіне де қатысты. Біз өз зерттеу
жұмысымызда жоғарыдағы көрсеткіштердің бәрін анықтап, интенсивтік оқыту
резервінің кең ауқымды қурайтынына көз жеткіздік.
\Окыту процесін жеделдету проблёмаларына, оқыту орындарын интенсивтік
дамыту және білім жүйелерінің тиімділігі төмен кейбір жағдайда жүйені іске
асырудың қолайсыз принциптерімен қамтасыз етілгендеріне мыналарды
жатқызамыз: технологиялар мен жүйелі әдіс-тәсілдерді және олардың алға
қойған мақсаттарды жүйелі түрде үнемі шешіп отыруы (жүйелі көрсете алу) іс-
әрекет программасын жасау және т.б. жүйелі әдіс-тәсілдердің тиімділік
дамуының төмендігі және оқушылардың жүйелілік көзқарасының қалыптасуымен
дамуының төмендігі, ақыл-ой жүйесінің және жүйелі әдіс-тәсілдердің
дағдылары мен қабілеттерін меңгерудің төмендігі; оқу процесінде таным
жүйелі көзқарас негізіндегі адіс-тәсілдерді пайдаланудың шектеулігі.
Оқу процесін жеделдету жаңа сапалар мен оқыту принциптерінің
ерекшеліктерін және нақты жүйелілік принципін жасайтын құрал болып
табылады. Оқыту процесін жеделдету және мақсатты бағдарламаларын іс
жүзінде орындай алу қүрделі құрылымға ие бола отырып, қол жеткізген
нәтижелері өзіне қызықтырып, көңіл аударарлықтай. Дәстүрлі оқыту үрдісінің
қорытынды бағаны іске асырудағы жүйелілік принципінің соңғы нәтижелері
ұзақ уақытты алатын күрделі
процесс болатын.
Жүйелілік принципін ендіру нәтижесі интегралды болып табылады, сондықтан
да ол сапаға қабілетті, жүйелі оқыту процесін жеделдетудің соңғы нәтижесі
принцип пен оқылатын объектінің жанданып, дамуын қамтамасыз етеді. Жүйелі
әдіспен оқыту объективті шындық сапасының жүйесіне негізделеді. Оқыту
теориясы мен практикасында қолданылуға өз орнын таба отырып, диалектиканын
нақтылық түрлерінің бірі және оқыту принциптерінің бірі болып табылады.
Арнайы жүйе ретінде (оқыту процесін жеделдету процесі арқылы іске
асырылатын) оқытудың принциптер жиынтығын оқып үйрену арқылы табиғаттың
интенсивтік элементтерінің жаңа қасиеттері пайда болады, ал бұл оқу
процесін жеделдетуді
қамтамасыз етеді.
Оқу процесінің нәтижесі оқушылардың ақыл-ой жүйесінің дағдылары мен
қабілеттерінің дамуы дәрежесіне байланысты болады. Ақыл-ой жүйесі жоғары
^олған сайын, соғұрлым жүйелілік принципінің пайдаланылуы белсевд болады.
Жалпы зерттеу жұмысымыз мынаны көрсетті: жүйелілік принципі оқыту приншЖГ
жедвлдету негізінің бірі болып табылады. Осыған байланысты жүйелі
қүрылымдау технологиясын жасадық, білім мазмұнын оқып үйрену және оны
көрсете алу ©ртүрлі оқу орындарындг^(мектеп пен вуз) көп жылғы іс-
тәжірибеміз және бігйм саласы оның тиімді әрі әмбебап екенін көрсетгі.
С.И.Архангельскийдің белгілеуінше, өзгеріс қарқынын тездету ғылыи мен
техниканың және технолотялардың қазіргі дамуын ғана емес, соныілен қатар
ғылым мен оқу пәндері мазмұнының өзгеруі, оқушылардың қабылдау қақынының
жаңаруы және ойлау іс-әрекеттерінің жаңаруы боп табылады. Аталғаи белгілер
ғылыми принциптерді іске асыру ерекшеліктері бола тұра, оқыту принцмптері
мен элементтеріне әсерін тигізеді және оларды жүйелі білімді жаңартуды және
оны дамытуды оқушылардың ақыл-ой іс-әрекеттерінің өзгеруін, ғылыми
зерттеуге жаңа прогрессивтік әдіс-тәсілдерді ендіруді қамтамасыз етеді.
Юк,ыту процесін жеделдетуде бірнеше ғылыми мәселелер мен оның іске
асырылуын бөліп айтуға болады; еңбек өнімділігін көтеру және оку процесі
қатысушыларының оқу мен ғылыми және басқа іс-әрекеттердің нәтижелері,
ресурстарды үнемдеу; оқытудың сапасы мен тиімділігін көтеру және т.б.
Оқу процесі қатысушылары арқылы жоспарланған, анықталған және қол
жеткізген нәтижесі былай болуы мүмкін: міндетті түрде; теория түрінде
(заңдылықтардың шығуы, ғылыми идеялар, белгісіз фактының пайда болуы,
факторлар және оларды анықтау, болжамдар және т.б.); әдіс-тәсілдер және
олардың жалғастырылуы; оқыту процесін басқарудың жаңа түрлері; оқыту
процесінің оптимальдығы, инновациялық іс-әрекеттер, озық тәжірибелерді
ендіру; экономикалық: еңбек өнімділігі, оқу сапасын көтеру; социалдық:
еңбек жағдайын жақсарту, білім дәрежесін көтер^асқада нәтижелеглЛ
Ғылым екі негізгі социалДВІқ^экономикалық қыЗмет атқарады; гносеологиялық
(танымдық) және аппликациялық яғни; ғылыми танымда білімді дамытуда,
өндірісті, экономиканы және қоғамды дамытуды алға жылжытушы күш рөлінде
қолданылуы.
Ғылымның гносеологиялық қызметті атқару нәтижесінде идеяның алғашқы
материализациялық құралы^ретінде ғылыми- ақпарат туылады және ғылымның
міндетті түрдегі өндірістік күшіне айналады. Ғылыми-техникалық өнімдерге
ғылыми білімді пайдалануға бағытталған іс-әрекет, білім жүйесінің жалғасуы
және даму нәтижелері, оның компоненттерінің және қызмет сферасы, өндірілген
өнімнің жақсаруы, оны алудың жолдары және әлеуметтік қызмет көрсетуі
бұлардың барлығын біздер инновациялық іс-әрекетке жатқыздық. Инновациялар
және инновациялық іс-әрекет жаңалықты жасау мен таратуға ғана жатпайды.
Сонымен қатар іс-әрекеттерді ойлау стильдерін өзгерту мен түрлендіруге де
жатады. Оқыту процесін жеделдету едәуір дәрежеде мамандар мен оқытушылардың
интенсивтік инновациялық іс-әрекетері дәрежесіне көптен-көп байланысты.
Ғылым өзінің табиғатынан қоғамдық құбылыстар жүйесіне жатады. Ол
В.В.Краевскийдің айтуынша, күрделі объектілердің бірі боп табылады, жүйелі
әдіс-тәсіл тұрғысынан бір кең ауқымды оқыту теориясы мен практикада кең
тараған немесе ерекше оқушылар үшін олардың таным және практикалық
әрекетіндегі Кұралға байланысты осы қазіргі экономиканың дамуына сәйкес
болады.
Теорияның практикамен байланысы туралы принциптің методологиялық негізі
теория және практиканың диалектикалық бірлігіне қызмет етеді. Қазіргі
Коғамымыздың әлеуметік-экономикалық дамуы дәстүрлі оқудың теория мен
пРактиканың бірлігі туралы қозғалысына күшл әсер етті, жаңалығын ашып, бар
карсылықтарды терең осы принципке орай, қазіргі кезде көптеген мәселелер
мен түзету тапсырмалары және оқыту процесі қатысушыларының өзара
әрекеттестігі **ен жүйені дамытудың өзара байланысы, оқыту сапасы мен
тиімділігін көтеру, Мамандарды даярлау, оқу орындарының потенциалын іске
асыру т.б. жүйелі
көзкарастарын, жүйелі өдіс дағдылары мен қабЧлеттіктерін қалыптастыру мен
дамыту сияқты мөселелер түйіндері көптеп кездеседі.
Қазіргі рыноктық экономиканың дамуы, техникалық тездік пен еңдірістің
технолоғиялық жаңаруы, ғылымның тиімді иңтефациялық түрлеріне ауысуы, оқыту
процесін жеделдетуге ықпалын тигізіп отыр. Теория мен практиканың байланыс
принциптерін көрсету ерекшеліктері, рқыгу пррцесін жеделдету жүйесінің
концептуальді моделі практикада бірнеше рет қолданылып, іске асырылды.
Жүйелі көзқарас және біз қарастырып, зерттеп жатқан теория мен практиканың
байланыс принциптерінің аспектілері құрылымдау концептуальді моделі және
оның жүйелі оқыту процесін жеделдету және осы жүйенің концептуальдық
моделін зерттеуге әрі практикадан өткізіл қарастыруға мүмкіндік берді.
Оқып үйреніп жатқан объект (теорияның практикамен байланысы туралы
принцип міндетті түрде) білім саласымен байланысты, оның теориясы мен
практикасының негізін құрайды және жүйенің модельдері және басқа да
принциптердің айналаны қоршаған ортаның жүйелі оқытуды жеделдетудің
тиімді принциптеріне тура және жаңаша әсер етеді. Оқып үйренетін объектіге
әсер етуші және әсер етуге қабілетті және басқа жүйе элементтерін оқып
үйреніп, осы әсер етуші факторларды талдаймыз, мақсатымыз кедергілерді
болдырмау немесе азайтып отырамыз.
^
Оқыту процесін жеделдету жағдайында көптеген маңызды өзгерістер болады:
"асыру жағдайындағы ыңғайлылық принципі; оқушылардың оқу еңбегі мәдениетін,
сапалылығын, саналы түрдегі мақсатты умтылысын, ойлау жүйесінің стилін,
таным әдістерінің жүйесін меңгеру, қалыптастыру мүмкіндігін жасайды^
Оқытудың ыңғайлы лринципін іске асыру көптеген арнайы мәселелерді шешуге
байланысты: берілген оқу материалының көлемін интенсивті түрде оқып үйрену
(бағдарламалар): әрбір уақыт бірлігіндегі оқу нәтижесін көтеру, оқу мен
ғылымның басқа іс-әрекеттерді жеделдетуге ыңғайлы сәйкес әдістерімен
қамтамасыз ету.
Ыңғайлылық принципін іске асырудағы көкейкесті мәселелерге мыналарды
жатқызуға болады: оқытудың сапасы мен тиімділігін көтеру; оқу процесінде
ғылыми білімдерді мамандар көмегімен өз уақытында және тез игеру, ғылыми-
техникалық және технологиялық прогрестерді көтеру; жүйелі көзқарастар мен
оқыту процесінде жүйелілік әдіс-тәсілдерді және мамандарды даярлауда
жүйелілік көзқарас негізіндегі әдіс-тәсілдерді кеңінен және тиімді
пайдалану; қамтамасыз ететін жүйелерді игеру; (ақпараттық, нормативтік әдіс-
тәсілдер, ғылыми және басқа жағдайлармен қамтамасыз ету).
Й
(,ыту процесін жеделдету жағдайында оқушылардан өз бетінше жұмыс істей ,
білім алуда олардың саналы және белсенді, болуын, дағдыларды меңгеріп,
іскер, қабілетті болуын талап етеді. Осы тұрғыдан оқу процесін жеделдету
оқушыларды оқытудың белсенділік, өз бетінше жұмыс істей алу, саналылық
принциптерін меңгеруге қабілетті етедк^
С.И.Архангельскийдің тұжырыМдауынша, оқытудың саналылық принципі
оқушылардың өз бетінше жұмыс істей алуы мен белсенділігіМен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жаңа гасыр, жаңа заман
Ж.ӘНУАР, N104 казақ орта мектебінің математика пәнінің мүғалімі
ОҚЫТУДЫҢ КАЗІРГІ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ОҚЫТУ
ҮРДІСШЕ ҚОЛДАНУ
цӘр заманның үсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан қалмай,
ілгері жүру - үлы мүрат.
Кдзіргі уақытта Казақстанда білім берудің өзіндік үлттық үлгісі
кдлыптасуда. Ъүл про-цесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дагдысын
емес, оның түлғасы і. эілім алу аркылы даму-ын қойып отыр.
Кдзіргі педагогика ғылымының бір ерек-шелігі - баланың түлғалық дамуына
бағыт-талған жаңа оқыту техңологияларын шыға-руғаүмтылуы. Жаңо
педагогикалык техноло-гиялар - бүл білімнің басымды мақсатдоы-мен
біріктірілген пн.дер мен әдістемелердің, оку-тәрбие процес н үйымдастырудың
өзара ортақ түжырымдашмен байланыскан мін-деттерінің, мазмүнының, формалары
мен әдістерінің күрделі жоне ашық жүйелері, мүнда әр позиция баскдларына
әсер етіп, акыр аяғында окушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын
қүрайдьг^
Бүгінгі танда әдебиеттерде елуден астам педагогикалық технология
қолданылып жүргендіп мәлімҚазақстанда Ж.Кдраевтың, Ә.Жүнісбектің,
М.Жанпейісованыңжәне т.б. ғалымдардың окыту технологиялары белсен-ді түрде
қолданылуда. Бүл технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктері бар. Мәселен,
Тірек сигналдары арқылы окьіту технология-сының ерекшелігі:
1. үнемі қайталау;
2. ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану;
3. жеке бағдарлы қарым-қатынас, ыкпал;
4. ізгілік;
5. зорлықсыз, еркімен окъіту;
1. әр оқушының табысының жариялылы-ғын түзетуге, өсуге, табыска жетуге
жағдай жасау;
- оқыту мен тәрбиелеуді біріктірү^
Ойын арқылы окыту технологиясының
ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психоло-гиялықмеханизмі жеке бастың өзіндік
талап-талғамдарына сүйену.
І^Модулъдік окыту технологиясының ерек-шелігі^'
" - білімді меңгерту емес, түлғаның таным-дық қабілеттерін және танымдық
процес-терді арнайы жасалған оқу жоне танымдык жағдайлар арқылы дамыту:
1. түлғаның қауіпсіздігін, озін-өзі өзекті-лендіру, өзін-өзі бекіту, карым-
катынас. ой-ын танымдыкжәне шығармашылыққажетті-ліктерін қанағаттандыру;
2. белсенді сөздік қорын дамыту (ауызша және жазбаша);
3. дарынды балалармен түрақты және жүйелі жү'мыс істеу мүмкіндігін тудыру.
Алідеңгейлеп, саралап оқыту техноло-
А. КӘЛПЕБАЕВА,
Жамбыл атындағы орта мектептің кдзақ тілі
мен әдебиеті пәнінін мүғалімі
АУ&ІЛДАҒЫ ҚАЗЛҚ ШКТЕПТЕРШЩ ЛӘСЕЖЖРІ
0 0 0 01 0 і 5 і -т- -г - 0 0 15 I 30 5 1
гиясының ерекшелігіне токталар болсақ:
1. таланттылар өздерінің кабілеті мен икем-ділігін одан әрі бекіте түседі,
әлсіздер окуга ниет білдіріп, өзіне деген сенімсіздіктен арылады.
2. күшті топтарда оқуға деген ынта артады;
- білім дәрежесі бірдей оку топтарында
оку жеңілдейді және т.бТ)
Менің^ңегізгі өзекті мәселе^ - оқушы-
лардың ойлау қабілетін дамытып, өздігінен
жүмыс істеуге баулу, оз ойын түжырымдауға
дағдыландыру болғандыктан сабақбарысын-
да кеңінен сонғы кезде өз тәжірибемде дең-
гейлеп, дамыта оқытудың модульдік әдісін
\ жиі пайдаланШ^үрмш. Бүл әдіс педагогика
^ ғылымының ^Ькторы, профессор Ж.Кдраев-
^ тың түжырымдамаоы негізИще жасалған.
_Жаңа такырыпты оқушылар шығармашы-
лықізденіс үстінде өздігінен меңгеруі кажет.
Сондықтан мүндай сабақтарда оқушының
ынтаеын, белсенділігін арттыру үоіін оларға
проблемалық сүрақтар қойылып отырадьг[
І-кесте. Өзін-өзі бағалау
сынып окушысьт
П-деңгей
Саб.
Мерз
кЛТ
І-деңгей (5балл)
6
Қ
э і +
16.09 ! .8
Шартты белгілер: К. - тапсырма күны; у балл жинагы; Б — бага.
Барлық окушылар ез қызметін ен төменгі леңгейдегі тапсырмаларды
орындаудан
оастайды да, оларды міндетті түрде толық орындап болганнан кейін ғана
келесі деңгейге көшіп отырады. Бүл окутаьшар ара-сында жарысу туғызады
және әр окушынын мемлекеттік стандарт деңгейінде білім алуы-на кепілдік
береді.
Дәлірек айтқанда: .барлык окушылардын оку мақсатына 100 пайыз қол
жеткізуінің кепілі болады және оку пәндерінің барлык
Тақырып бойынша жасакталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыту
идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені ол оқушының ойлауын,
елестетуі мен еске сақтауын, белсенділігін, дағдысын, білім сапасының
дамуын қамтамасыз етеді^
Деңгейлік саралау оқушы мен мүталімнің белсенді шығармашылық қызметін
дамыту-мен қатар оқушыларға өз білімін жаңа әдіспен бағалауга мүмкіндік
бередіІДеңгей-лік тапсырмаларды дүрыс орындағаны үшін окушылар сол деңгейді
игеруіне сойкес үпай алады. Нәтижесінде окушылардың табиғи кабілеттеріне,
қызметтеріне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне және дарындылық қа-
сиеттерінің ашылуына толык жагдай жаса-лады. Ол үшін деңгейлік
тапсырмаларды оқушылардың өзін-өзі бағалау жеке ведомо-сына орыпдау барысын
әр окушы үстаздын баскаруымен дүрыс орындалған тапсырма-іарды "+'1
белгісімен өзі белгілеп отырады.
бойынша жеке ведомость
алгебра пэні тоқсан 02-03 о.ж.
10 балл) і ІІІ-деңгей піах!5балл)-1 І^__^ !і!
4 5 6 V
Қ 1 2 3 4 5
-- үпай санының қосындысы; Жу - жалпы
такырыбы бойынша. ең болмағанда міндетті бірінші деңгейді игеруін
толыкжүзеге асыра-ды. Бүл өз кезегінде, мемлекеттік стандарт-тын минималды
талаптарының орында-луына кепіллік береді.
Аталған жаңа бағалау әдісі әр окушының дамуын қадағалайтын педагогикалық
мони-торинг қүруға мүмкіндік береді. Ол үшін сабақтын соңында жиналған
үпайларына сәйкес нүктені окушы өзі "ламу монито-ринг,, бетіне белгілейді
(2-кесте). Монито-
ринг бойынша мүғалім әр окушының өткен материалды кандай деңгейде
меңгергенін кддағалап, үлгермеушімен қосымша жүмыс жүргізеді және соған
сәйкес, баға^ынып журналына қойылады. Бүл жағдайда әр ,окушы әр тақырып
бойынша бағаланады. Ж)кушының даму мониторингісі оның жеке п басының
қабілетіне қарай, тақьірып бойын-ша игерген білім сапасының объективті
сипатын көрсетеді. Осы жағдайда окушы-лардың даму деңгейі - басқалармен
емес, уақыт өткен сайын өзімен-өзін салыстыру арқылы анықталатындықтан, ол
оқушыға деген ізгілік қатынасты көрсетедААл, үстазға сабақган тыс уақытта
оқушымен жеке жүмыс істеуі үшін үлгерімі төмен окушыға қажет тақырыпты
анықтауына және оқу сапасын көтеруге мүмкіндік туады.
Қорыта келе, өміріміздің"бір тынысы бо-лып кеткенпедагогикалык жаңа
техноло-
Көкейтесті мәселе
Үкімет басшысы Иманғали Тасма-ғанбетов осы жылдың 25-акпанында Парла-
мент палаталарының отырысындағы жасаған баяндамасында: "Ашып айтқанда ауыл
мектебі дегеніміз ол - қазақ мектебі. Ол еліміздің түп қазығы. Қаймағы
бүзылмаған үлттың тәлімі мен тәрбиесінің қара шаңы-рағы. Сол үлттың тәлім-
тәрбиесін қазіргі заманға лайық ілім мен білімге үштастыра
гиялардың оқыту үрдісіндегі жүйесі - максат, мазмүн, әдіс-тәсіл, амші-жол
екендігін үмыт-паған жөн. Өйткені, біріншіден, жаңа пе-
дагогикалықтехнология үстаз шеберлігін же-тілдіруге ыкдал жасаса,
екіншіден, шәкірттің ойлау қабілетін үштала түсуінен әсері мол, сонымен
бірге әлеуметтік-рухани жан дүние-сінің маңыздььтығын іріктеуте, ізгілікті
жа-ғын дамытуға бағыттайды және өзінің пси-хологиялық даралық сипатын
анықтауға М^ ^и^тл^еітдіретіі.
Олай болса,оқьітуды ізгілендіру мен де-мократияландыру жағдайында,
өздігімен даму бағдарын анықтап, дамитын және ездігімен дүрыс шешім
қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп өсіруші, озін-өзі тәрбие-леуші түлға
қалыптастыруға болады.і
Алматы қаласы
жүргіземіз, ауыл мектебінің жағдайын жасау - кезек күттірмейтін мәселе. Бүл
бағытта Үкімет түбегейлі шаралар колданатын бола-ды", деп атап көрсеткен
еді.
Үкіметтің 2002-2004 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасында барлық ден-
гейдегі білім беру, окьітудың мемлекеттік жүйесін жетілдіру, мектепке
дейінгі меке-мелер баталарының санын арттыру көзделіп,
Сондай-ақ Жеке тұлғаны аныктау атты ойыны-ның да тиімді жағы көп.
Жүргізуші (мұғалім) физик ғалымдардьщпортреті жапсырылған беттерді
таратады. Окушылар 5-6 адам-нан тұратын топтарға бөлінеді. Окушылар
ғалымнын фамилиясын, физика саласындағы өмірін, жаңалык-тарын есімімен
байланысты оқиғалар т.б. еске түсіру керек. Талдау ұзактығы 5 минут.
Жүргізуші неғұрлым толық жауап берген команданы аныктайды.
9-сыныпта І-тоқсан бойынща Шамалар, қозға-лыс, козғалыс түрлері,
жылдамдық, орын ауыстыру, үдеу тақырыптарын кайталау мақсатында өткізілген
Брейн-ринп ойынын айта кетейін.
Керекті кұрал-жабдыктар:
1. НөмірленгеП жетон.
2. Тапсырмалар үшін 6 секторлы карта.
3. Цифрлы карта.
1. Фишкалар сары(3 баға) жасыл (4 баға) көк (5 баға)
Жауапты толыктыру үшін берілетін жарты фиш-калар
5. Бағалау парағы
6. Үш деңгейлі тапсырмалар жазылған кар-
точка
Ойын барысы
Сынып топтарға бөлінеді, катысушыларға нөмірленген жетон беріледі. Әр
топ жеке столда оты-рады. Столда секторға бөлінген карталар. Әр сектор-да
деңгейлі тапсырма бар. Ен үстінде 1-ші денгейдін тапсырмасы түрады және
оған дайындыкеыз жауап беру керек. Екінші денгейдің тапсырмасына дайын-
далуға 3—5 минут беріледі. ал 3-ші деңгейдің сұрағы-на 7—10 минут уакыт
беріледі. Жүргізуші картаны үлестіріп, біреуін ашады. Мысалы, 2-ші нөмірлі
карта шыкса, онда 2-ші нөмірлі ойыншы жауап береді. Егер жауап толык
болса. фишка беріледі. Жауап толык болмаған жағданда оны кезкелген ойыншы
(өз коман-
Оқытуда педагогикалық VI технологияньщ элементтерін қолдану
Р. САПІБАЕВА,
I Жетісу орта мектебінің мұғалімі
ЦКазіргі кезде жалпы білім беретін орта мек-Т£^]У&РЪ&Іок\ тәрбие
үрдісіне әле\гметтік сұраныс
Т
сміШ(іЩ^ жетістіпн талап етеД1'
дасьшан) толықтыруға болады және оған жарты фиш-ка беріледі.
Фишка саны бойынша бағалау парағы толтыры-лады. Ойын барысында әр ойыншы
түрлі деңгейдегі 18-24 тапсырмаға дейін орындауға мүмкіндігі бар.
Командалар бір мезгілде ойынды бастайды.
Физика сабағында кроссвордты пайдаланғанда бірінші болып дұрыс шешкен
окушы бағаланып отыр-ды сондыктан балалар бәрінен бұрын жауабын табу-ға
тырысып, ол үшін өтілген материадды үнемі қайта-лап жүруді әдетке
айнаддырады. Тіпті кейде сұрак дұрыс қойылмаса немесе түсініксіз болса
дұрыс жо-лын ұсынуға ұмтылады. Олардың шеберлігі артып өздері де үйде
кроссворд кұрастырып оны сабакта өза-ра жарысуға пайдаланады. Окушылардың
кроссворд-тарды көптеп кұрастыруы және шешуі нәтижесінде олардың алғырлык,
тапкырлық шеберлігі шындалып, өз бетінше жүмыс істеу дағдысы калыптасып,
сабакқа деген ынтасы артады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Коэй Р. Ж, Мейес Г. Т. Современное состояние теории детской игры
Перспективы, 1987, № 1- С. 41-60
2. Ланина И. Я. Нетрадиционные формы организации уроков физики:
Методические рекомендации. -П.:ЛГПИ, 1989.-94 с.
3. Леонтьева А.Н. Психологические основы дошкольной игры Избр. Психол.
Пр. М.:АПН РСФСР. 1958. т. 5 - с 272-275
4. Скаткин М. Н. Проблемы современной дидактики.- М.:Педа-гогика. 1984-96
с.
5. Рудик Г..А. Игры и их педагогическое значение.- П.: Знание, 1949-90 с.
6. Эльконин Д. Б. Психология игры. -М.: Педагогика. 1978. -
304 с
7. Обучающие игры собраны из различных источников и адапти-
рованы учителями гимназии №34 г.
8. Алматы применительно к данной технологии. Составитель
Е. М. Лосева.
Шығыс Казакстан облысы. Аягөз ауданы.
Педагогикалык технология педагогикалык теорияға, әдістемелік, мұғалімнін
окыту қызметін жоспарларға негізделеді. ]
Соныменказіргі заманғы мектеп әлеуметтік пе-дагогикалыкжүйе ретінде,
окыту мен тәрбиелеудің мазмұнын модернизациялау деңгейінен өтіп (бағдар-
лама, окулык, оку курстары), екінші баспалдак - тех-нология деңгейіне
көтерілу Ж.Караев, П. Эрдниев, В. Монахов және баска галымдардың
көзкарасында окыту технологиясы, дидактикалык процестермен, окыту
кұралдармен, ұйымдастыру түрлерімен байла-ныскан, оку жүйесінін кұрамды
бөлігі болады. Осы окыту жүйесі нәтижелі калай окытуға болады де-
ген сұраққа жауап бередіІСоньгмен окытудын педа-гогикалык оқу және
педагогикалык іс-шаралардың жобаланған моделі, оку үрдісін ұйымдастыру және
жүргізуде окушының білімді меңгеруіне барлық ың-ғайлы жағдай туғызу.
} Педагогикалық технологияға талдау жасай келе, оқыту технологиясынын
негізгі параметрлері ерекшеленеді. Г
^
І. Оқыту іс-әрекет теориясы, барлык, теянология-Іщы психологиялық негізі
ретіңде қарастырылады.
Оқу танымдык әрекеттің толық циклінің кажетті үрдісін іске асыруға
бағытталған, окушы мен мұғалімнің іс-әрекеттерінің түрлері бөлініп шығады,
олар: кабылдау, ойлау, еске сактау, колдану, жалпылау, жана информацияны
жүйелеу. Осы шара-лардың тізбектей орындалуы койылған максатқа жетелейді.
2. Диагностикалық мақсат кою. Педагогикалык технология ұсынып отырған, іс-
әрекет ыкпалы мен оқьггу мақсатында жобалау тәсілі. Окушының ісімен
көрінетін окыту нәтижесі калыптастырылады.
3. Оқу үрдісінде технологиялык оқытудың жеке тұлғаны дамытуға бағытталған,
әртүрлі деңгейлі оқыту-ды жүзеге асырады.
4. Окушынын өзіндік іс-әрекет жасауын үйымдас-тыру. Сонымен окытудын барлык
жаіга технология-лары окушының өзіндік оки білуін үйретуге бағыт-талғані
Белгілі окыту технологиялары жоғарыда айтыл-ғач біреу-екеуімен ғана
шектеледі.
Цп. Эрдниевтің ұсынған окытудағы дидактикалык бірліктерді ірілендіру
технологиясы окытудың мынан-дай әдістерін көрсетеді:
а) өзара байіанысқан амалдарды, Операңияіарды, фун-
кцияларды тагы басқа бір мезгілде, бірыңгай
оқыту. *
ә) Есептерді қурастыру және шыгаруда процес-тердіқ біртекпшігін
қамтамасыз ету.
б) Анықтаіган және анықташаган тапсырмалар-
дың бір-біріне өтуін қарастыру.
в) Математикалық білімнің, курделілігін ескеріп,
жүйеіенген білімге жету^
Ал ендіесептерді шығару негізінде математика-ны окыту технологиясы (Р.
Хазанкин) келесі концеп-туалды жағдайға негізделген:
1. Жеке ықпал, педагогикалык бірлестік;
2. Математиканы окыту — есеп шығаруды окыту;
3. Есеп шығаруды окыту —окыта білу, типтік есептерді шығара білу;
4. Дарынды жекелеп оқыту;
Сабақтағы және сабактан тыс жүмыстардың бір-бірімен байланыстылығы. 1
ІЖ. Караев оқыту технологиясыиьпң негізгі гөрг денгейін атап көрсетеді:
1) окушылық; 2) алг^оритмдік:; 3) ЭБристикатык; 4) шығармашылық.
Мұңдағы 3-деңгейді меңгергеи ок.уоннын білімі
білімстандартынасәйкескеледі, ал 4-жідеңгейдеда-рынды сжушылармен жұмыс
болып тәбылады^
Мұндайоқытутехнологиялардьііі әргурлі түрлерін көптеп кдрастыруға болады.
Өзімнін. оісыту техноло-гиямда қолданылған параметрлерге токгалайын. Мен Ж.
Қараевтың көрсеткен деңгейлея еисыту техноло-гиясын және П. Эрдниевтың
дидакгикаіыіс штери-алдарды ірілендіру технологиясыи өзімнін іс-тәжірибемде
қолданып сабактар еткізіп курмін. Мы-салы 8-класта геометриядан
Тертбұрышгар, 9кпас-та — аігебрадан Арифметикалык және геоиетриялык
прогрессиялар және 8 класта а^тге5радан Квадрат тендеулерді шешу
тақырыптарын өткенде корытын-дылау сабағында колдандым.
9 класта П. Эрдниевтің дидактикалык бірліктерді ірілеңдіру технологиясын
колданып, арифметнкапык жәнегеометриялыкпрофессияларды бірсабақга ісай-
татап қорытындылауға болады. Сабак жоспарынын үлгісін толық керсетейік.
Сабақтын такырыбы: Арифметикалык және гео-метриялық профессия.
Сабактың максаттары: 1. Білімдиік:
Арифметикалық, геометриялык прогресеияітын аныктамасын менгеріп, п-ші
мушенін және алгашкы п- мүшесінін косыңдысының формуласын менгеріп. есептер
шығаруға колдана білу.
2. Тәрбиелік. Окушылардың белсенділігін артты-ру, өз бетінше окуға,
ізденуге тәрбиедеу.
Ъ.Дамытушылық: Ойлау кабілетін, танымын. пәнге кызығушылығын дамыту.
Сабактыңтүрі: - Корытындылау сабағы.
Оқыту әдістері: Сүрак-жауап, есептер шығару. тест алуда дидактикалык
материалдарды іріленліру, денгейлеп окыту технологиясын колдану.
Көрнекілік: есептер жазылған плакагтар. Тест карточкалары.
Сабактың барысы
1. Үйымдастыру (2 мин.) ОқушьишрОын сабақка дайындыгын, қатысуын тексеру.
2. Сурақ жауап арқылы өткенді қайталап, қоры-тындылау (10 мин.)
1. Есептер шыгару (20 мин.)
4. Үйге тапсырма (3 мин.)
5.- Тест алу (% мин.)
6. Сабақты қорытындьиау (2 мин.) Сүрактарды дидактикалық материалларды ірі-
лендіру технологиясын колданып кою.
ӘДЕБИЕТ
1. Кдарин М.В. Ңнноващш в мировой педагогике. Рипц. 1995.
Педагогические технологии: Что этго такое и как их исполъзовать в школе.
Под.ред. Т.ШІІамовой, ІІИ.Третьясова, М, 1994.
3. Селевко Г^С Современные образовательные технологии. Ярославль, 1998.
4. Яиушкввич Ф. Технологии обучения в системе высшего образования. М, 1984.
Б.ШАЛБАЕВ, докторант Қ.А.Яссауи атындазы ХҚГУ
ОҚУ ҮРДІСШ ЖЕТІЛДШУ - ОЗЫҚ ТЕХНОЛОГИЯДА
^Крғамда болып жатқан өзгерістердің орта және жоғары білім беретін оқу
орындарына әсері оның үрдісіне ізгілік және демократиялық бағыттарды
енгізуді қажет етуінен айқын көрінедіІ Егемен жас елімізде білім берудің
жаңа жүйесі жасалып, осы үлкен элемдік (шіім артериясының ьфғағьгаа енуіне
бағыт беруде. Бұл Гпедагогика теориясы мен оқыту методологиясының жэне оқу-
тэрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
бағдарламасы өзгердіібілім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.'
Түсінікті болу үшшДомендегідей бағытта жіктеп беруге болады:
• білім мазмұны ұшқыр, терең біліктермен, оқушылардың күнделікті
беріліп
отырған акпараттарды қабылдау кабілетінің дамуымен, дуние танымдык
ғьшымдағы
шығармашылык жэне нарық жагдайындағы білім беру бағдарламаларьшьщ
нақгылауымен
байи түсуде;
• білім берудің дәстүрлі әдістері-ауызша жэне жазбаша, кино, аудио
немесе
радиобайланыс арқылы оқьггу қазіргі заманғы мультимедиялық, компьютерлік
құралдарға
ығысьш орьш беруде;
• окушының дүниеге жаңаша көзқарасын қалыптастыруда оның жан дүниесшің
рухани баюына, жас Отанымыздың нағыз азаматы болып жетіліп, нағыз түлға
ретінде
қалыптасуына көңіл бөлуде;
• бала тэрбиесі мен оігың терең білім алуына мектеп, ата-ана жэне
әле^іеттік
қоршаған ортаның рөлі анықіалып, бағдарламалары күрылуда.
Оқыту мен білім берудің технологиясын жетілдірудің психологиялық-
педагогикалық бағыттағы негізгі ой-түжырымдары былайша сипатталады:
• оқушылардың ой-өрісін арттырьт, есте сақтауға негізделген оқьш білім
алудан
бүрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, өмірге деген дүниетанымын ақыл-
ойьш
дамытатьш оқуға көпгу;
• білімнің ескі жүйесі (статистикалык) үлгісінен жаңа педагогикалық
технологияны
пайдаланьш оқушылардың ақыл-ойының дамуьгаың динамикалық қүрылым
жүиесіне
көшу;
• окушыларға жалпы-жаппай орташа деңгейде білім беретін^
бағдарламадан
диференциалды интегралды жэне қарқьшды оқыту бағдарламасына кешу. 1
Қазіргі танда еліміздің оқу орындары мен педагогикалык ұжымдары ұсыньш
отырған көпнүсқалыкқа байланысты өздерінің қалауъша сэйкес кез келген
үлгі бойынша қьізмет етуіне мүмкіндік алды. Бүл бағытта[ білім берудің эр
түрлі нүсқадағы мазмүны, қүрылымы, ғылымға және тэжірибеге негізделген
жаңа идеялар, жаңа педагогикалық технологиялар бар. Сондыктан эртүрлі
технологияларын оку мазмүны мен окушылардың жас және психологиялыК
ерекшеліктеріне орай таңдап тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Ескірген оқу жүйесін, казіргі заманға элемдік білім беру салаларының
оқытудың озык
хехяологияларымен каруландырмаиынша, менгермейінше сауатгы әрі жая-жакты
жетілген маман дайындау мүмкін емес. Жаңа педагогикалык технодошямен
карулаяган мұгалімнің интеллектуалдыі; кзсіштк, адамгершілік, рукалв,
азаматтык жэне баска көігтеген адами келбетінің қальштасуына ші әсерін
тжізіеді, езін-езі дамытып, оку тэрбие үрдісін тиімді үиымдастыруына
көмектеседі. Б^цан терт ғасыр бүрын пайда болған білім беру саласындагы
педагогикатқ технология идеялары, бүл күнде үлкен өзгерістерге душар іболып
огыр. Білім алуда мүғалімдер мен, окупшларга әр түрлі дддактикалық
материалдармек қоса окытуДЬЩ жаңа мультимедиялык компьютерлік техникалық
қүралдары хэрдемге кедду Оқушылардың ой-өрісін дамыту, танымдық
белсенділікті қалыіггастъіру әдістемесін жасау барысында, окушьшардың оқу
танымдық іс-эрекетін ұйымдастырудьщ барльщ түрлері сондай-ақ оқушыларда
қальштасатын таньЕмдьгк дербестіктің боліктері ескеріледі. Соньшен қатар
психологтардың, двдакт галымдардың және әдіскерлгрдің іргелі еңбектерінде
окушылардьщ өзіндік жүмысы оқыту үрдісінің күрамды бөлігі ретінде нақты
негізделген.
1 Оқу үрдісінде оқушьшардың танымдық дербестігін үнымдастьірудьщ негізгі
қүралы оқушьшардың өз бетінше ойлау қабілеті соған қатысты демонстрашюық
тәжірибелерді үйымдастьфа алуы ғылыми шығармашылықпен айналыса білуі,
өзіндік жүмыс жэне ол оқушы жастардың дербес танымдық ой-әрекетін
жандандыруда ерекше орын алады. Осыған сэйкес оқушылардың шығармашылық,
тәжірибе' қоя білуі, өзіндік жұмыс, сабақ жүргізудің, үйымдастырудың
форм^сы окыту эдісі ғана емес, ол оқушьшарды дербес танымдық іс-эрекетке
тарту, қьгзықтыру қүралы деп есептеуге болады. Біздің зерттеудің нэтижесі
қазіргі білім беру жүйесіндегі окушылардың білім, білік жэне дағдыларында
кездесетін негізгі кемшіліктер мектептегі білім беру, демонстрация,
тэжірибе жэне дүішетанымдық көз жеткізерлік оку материалдардың аздығы,
оқушылардыц өзіндік жүмыс жасау бшіктерінщ төмендігінен деген корытынды
жасауға тіреп отыр. Бүлай деуге негіз, теориялық түрғыдан алғанда оку
үрдісін дамытатын кез келтен мэселені шешу арнайы үйымдастырылған
такьфыптық тэжірибе, демонстрация, арнайы есептер, лабараториялық жүмыс
өзіндік жүмыссыз жүзеге асырылмайтындығымен тусіндіріледі. Яғни, жогарғы
сынып окушылары мен төменгі курс студенттеріяде дүішетанымдык белсенділткті
қалыптаетырудың біз тағайындаған психологиялық-педагогикалык дидактикалық
шарттары орындалуы тиіс. Мүндай шарттың алғашқысы-сабақ жүргізу кезінде
мэселелік оқыту эдісін (мәселелік жағдай қүру тақырыпқа байланысты сүрактар
қою, ой түрткі болатын шығармашылық тапсырмалар беру жэне т.б.) пайдалану.^
Екіншіден-оку процесінде сабақтың барлық түрін жекелендіруге оқушылардың ой-
өрісін арттыратын өзіндік жүмысын дамытуға мүмкіндік беретін мультимеддялык
компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін қолдана білу. Осыған байланысты біз
үш түрлі вариант бойышпа:
1. білім және гылым министрлігі бекіткен оқу құралдарындағы оқу
материаддарына қосымша материаддар (окушылар үшін);
2. оқушылардың танымдық көзқарасьш тереңдетіп оньщ іске асырылу жагын
көздеу мақсатында оқытушылардың біліктілігін арттыратын тереңдетілген
қосымша материалдарды күрастырдық (оқытушылар үшін);
3. оку материалын қосымша жэне түсінікті етіп негізгі мәселелердің
физикалық магьщасын апіьш беретін илюстрациялық қосымша методикалық
материалдармен тольіктырып, ата-аналар пайдаланьш өзінің ұлдары мен
қыздарына көмектесе шіатындай оағдарлама жасалынып үсынылды(ата-аналар
үшін эдістемелік көмекші күрал).
^і
Айта кетерлік бір жайтДоқу үрдісінде жаңа технодогняны пайдалану
дайындығы нашар окуға ынтасы жоқ окушылардың өзшде ынталандырып қабылдау,
ойлау окуға және берілген мәліметгі қайта жаңғыртуға қабідеті әр түрлі
окушылармен жұмыс жүргізуге мүмкшдік береді Бұл кезде окушының оқуға
белсендщігін, оқытудың негізгі шарты-оку үрдісін дараландыру^Қазіргі орта
мектеп оқушысы сабақтан тыс және үй тапсырмасын орындау кезінде ғылыми
дүниетанымдық жұмыстарын бақылаудан байкағанымыз, олар тапсырмалардың
түріне байланысты белсенділіктің эр түрлі деңгейін көрсетеді. „рқлтә деген
ынта мен белсенділіктің қалыптасуының дәрежесі окушының әр түрлі:
тапсырмаларды орындау барысында өз бетінше жұмыс істей алу қабілетімен,
деңгейімен аныкталады. Оны тағайындау үшін мынадай көрсеткіштерді пайдалану
қажет деп санаймыз: тапсырма өз бетінше орындалған, оны орындауға ата-ана
тарапынан көмек қажет, тапсырманың орындалу кезінде үнемі оқытушының ата-
ананың көмегі керек, Ықыласы жоқ танымдық белсенділігі төмен оқушылар
білімдерінің төмея екендігін көрсетіп игерілетін оқу материалының негізгі
мэнін ашып айта алмайды, логикалық байланысты таба алмайды. Мұндай оқушылар
өтілген материалдағы зандар мен зандылықтарды формальды түрде игереді,
өзінің алған білімін тұжырымдап тэжірибеде пайдалана алмайды. Алынатын
білімге ынтасы, оқу танымдык белсенділігі орта деңгейде калыптаскан
оқушылар жалпы заңдылықты игеруге жэне оны ойында тұжырымдап корытындылауга
біраз кабілеті бола тұра оку материалының м&змұнының негізгі өзегін ашып
бере алмайды. Бұндай окушылар белгілі бір үлгі бойынша жэне стандарт емес,
біраз киындығы бар тапсырмаларды орындау үшін едэуір күш жұмсайдыІСондыктан
бұндай тапсырмаларды орындауда окушыларға үнемі көмек қажет.~Ои-өрісі дұрыс
калыптаскан, оқуға ынталы оқушылар өтілген материалды тұжырымдауда оны
өмірде пайдалануда жоғарғы нэтижеге жетеді, әртүрлі тапсырмаларды
орындауда, теориялық материалдарды меңгеруде белсенділік пен ынталылық
танытады.£_Игерілген такырыптың логикалық байланысын еркін игереді. Олар
стандартты жэне стандартты емес тапсырмаларды дербес орындайды.
Шығармашьшық тапсырмаларды не өзі не мұғалімнің көмегімен орындайды.1
Бұдан шығатын қорытындьТ берілген тапсырмалар окушылардың білім
дэрежесіне сай болуға тиіс. Сол себептен ескі окыту жүйесі бойынша жұмыс
істеген окъітушылардың, оқу орындарының оқытып дайындаған оқушылары қазіргі
таңдағы төменгі нэтижені көрсетіп отыр. Жас егемен еліміздің болашағын,
элеуметтік-экономикалык жагдайын көтеретін білім беруді жетілдіру талабы
алға тартылуда. Бұл талаптың айрыкша ерекшелігі жалпы білім беруді үздіксіз
жетілдіру жэне окыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады, мұның нэтижесі
білімдері терең жэне жоғарғы мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа
жетістіктерін игерген азаматтарды тэрбиелеумен тығыз байланысты. * ^
Қазіргі заман талабына жауап беретіндей азаматтарды дайындаумен Халық
аралық Қазақ-Түрік университетінің профессорлары, физика-математика
ғылымдарының докторы, физика кафедрасын меңгеріп отырған А.Н.Бахтыбаев
айналысып келеді. Кафедрада ұстаздык етіп жүрген жаңашыл методист доценттер
мен жас мамандардан тұратын топ жаңа педагогикалық технологияның
методологиялық негізін зерттеумен айналысуда. Атқарылып отырған іс-
шараларға қыскаша тоқталып кетсек.
9-сыныпта механиканың негізгі бөлімін кинематика негіздерінің 1-тарауын
өткенде сабақтың қаркынды өтіліп оқушылардың ой-өрісінің дамуын, өмірге
гылыми к^зкарасын фундаменгальды қалыптастыру үшш мұталшдуге ~жт$ ата-
аналар үшін кысқа-кысқа к&рікістерден тұратын теориялық және яракгжжамен
(өмірден) байланысты мультямедиялық қосымша оку фидьмдерш пайлалануды
ұсынамиз. Олар бізді қоршаган денелердің аспан денелерінің, атслідьнқ және
элемента) денелердің қозғалысы жэне олардьің материалдык еісевдігін
дәлелдеіЫл қысқа 2-3 мин жөріністермен беріледі Механикалық қозгалыс ол
қозғалыстаірдың траекториясына қарай түзу сызықты қисық сызыюы шеңбер
бойымен болатындьіғыч^гуралы көз жеткізерліктей мысалдармен дэлелдеп
көрсететІБ иатериалдар 3-4 миш көрініс түрінде қозғалыстардың траешгориясы,
ығысуы, Санақ денесі, санақ згүйесі, координаттық өстер туралы
вкдеокәріністер 5-6 минутқа сыйдырылып корнекі етіп берілген. Түзу сызықты
біркаяыітгы козғалыс экылдамдық тақырыбын өткенде көрнекілік оқу материахы
кафедра мұғалімдерінің комегімен кэлбеу жазықтық онда орналасқан санак
жүйесі, секундомес жэне онда қозғапган арбаша аркылы коз жеткізе
түсіидіріледі-Теориялык; оку материалының экспериментпен байланысы да осы
влдиофильмде нақтылакады. Оку материалының көлемі 5-6 мин.
Оқу үрдісі карқындата окыту болгандықтан тек теориялык материапдар
корнекілікпен жабдыкталмаіі оку материалына байланысты сұрақ жауал, есегі,
тесттік материалдарда мульгимедиялык анимациялық көрнекілік керіністермен
мэселенің физикалык мағынасын ашуга көмектеседі. Бұл оқу материалдар тек
окытушы :және оқушы ұшін ғана емес, оқу тэрбиедегі негізгі релді атісарушы
звено, ата-аналарға да арнатган. Яғни,[оку тэрбиеде окушы, оқытупіы жәяе
ата-ана біріге отырып, каркындата окытудың методологиясымен айналысса, олар
биіктің жоғары болын келешек ұрпақтың тәрбиелі және білікті болуына кәміл
сенуге боладыі
ӘДЕБИЕГ
1. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., Педагогика,
1989.
2. Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. М., Педагогика 1989.
К.АЯПБЕРГЕНОВА, филология ғылымдарының кандидаты, доцент
МЕДИЦИНА ЛЕКСИКАСЫН ҚАТЫСЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
Тәуелсіздік алған жас мемлекетіміз жаңа ғасыр басындағы үшінші мыңжылдық
баспалдагында тұрғандықтан, бұрын жеке омір сүрсек, жаңару жағдайына көшіп,
басқа елмен бірлестікте болу талабы туады.
Осыған орай, елімізде дүниежүзілік білім беру жүйесіне бет бұру жұмысы
жүргізілуде. Білім берудің ортақ технологиялык құралдарын игеру, орта білім
берудегі мектеп қабыргасынан бастап жоғары оқу орнында кеңінен пайдалану
жүйесі колға алынуда. Әсіресе, жогары оку орнының түлектерін оз мамандыгына
аса үлкен жауапкершілікпен қарап, халық қЫзметіне бейімділікпен, жогары
біліктілікте кызмет атқаруға баулу міндеті туындады.
Медицина лексикасы бойынша дэрігер-студенттерге казак тілін окыту
әдістемесі бағдарлама, окулық, жылдық (күнтізбелік) жоспар, тақырыптық
жоспар, жеке сабак жоспарларымен таныстырудан басталады.
і 2. Казамтая В.Г. Личнооіь ученика и учщеля в ачалыюй школе. СПб.,
2004. 299с. 3. Лернер ИЯ. Дидактические основы метсщов обучения, М.,
1981.
Л.БЕКТҰРҒАНОВА, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент
М.О.Әуезов атындааы ОҚМУ
ЖҮЙЕЛІ ОҚЫТУДЫ ЖЕДЕЛДЕТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ОҚУ ПРИНЦИПТЕРІН ІСКЕ АСЫРУДЫҢ
КЕЙ5ІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Қазіргі педагогикада оқу принциптері оқу заңдылықтарының объективті
нақтылығын білдіреді және мұны қалыпты жағдай деп түсінеміз, оқытушы
жұмысын және оқушы таным әрекеттерін анықтаушы боп есептеледіІОқытудың
стратегиясы мен тактикасын қамтамасыз ететін оқыту принципі жүиелі оқыту
процесінің қызметтері мен оның компоненттерін құрудағы қажетті құрал болып
табыладыі
Жалпы әдебиеттердің көрсетуінше, принциптер табиғаты, олардың атаулары
мазмұны және қызметі түрлі өзгерістерге ұшырайды екен. Ал бұл құбылыстар
бір жағынан! ғылым мен техниканың және технологиялардың дамуы мен қоғамдағы
социалдық-экономикалық дамудағы өміріміздің жағдайы және т.б., ал екінші
жағынан - қоғамымыздың білім жүйесінің алдына қоятын міндеттеріне де
байланысты болады. Жалпы алғанда, принциптерге мыналар жатады, қалыпты
жағдайы, технологиялар мен оқу әдістерін қосқанда оқу процесін іске
асырудың мақсатты бағытталған және біртіндеп іске асыруды құру
компоненттерінің сәйкестігін жатқызуға болады.
Педагогикада оқыту принциптерін бақылай отырып, оған көзқарастың әртүрлі
екендігі байқалды: кибернетикалық, психологиялық, методикалық және т.б.
қазіргі
зерттеудегі оқыту принципі тарихи педагогикалық және психологиялық
негіздемеге
ие, олардың атаулары мен сан жағынан айырмашылығына қарамастан оқыту
заңдылықтарына келгенде бірдей қиындықтар туғызады. Бұрыннан-ақ негізгі
оқыту
принциптеріне мыналарды жатқызады: ғылымилығы, жүйелілігі, теорияның
практикамен байланыстылығы, түсініктілігі, көрнектілігі, біліктігігі, өз
бетіншелігі
түрлі әдістер бірлігі, белсенділігі, күрделілігі, профессионалдық
бағыттылығыікәне
басқалар. """""^
Қоғамымыздың күрт дамуы және рыноктық жаңа қарым-қатынастар әсерінен
жоғарыда аталып кеткен оқыту принциптері түрлі өзгерістерге ұшырады, енді
оларды оқу мен пайдаланудың кең ауқымды мазмұнда пайдалану мен оқу жолдары
ұсынылып отыр.
ЦЗ.И.Загвязинскийдің пікірінше, дидактикалық теорияның мазмұнына
принциптер жүйесі кіреді, ал бұл жүйе дайындықтың сапасы мен тиімділігін
анықтайды. Жылдәм өтіп кететін әртүрлі . процестердің күрделілігі мен
құбылыстары әрбір қолданылған принципті екі түрлі сапалы аспектіде
қарастыруға мәжбүр етеді құрылымдық және қызмет сапасын көрсететін жеке
тұлғаңың өзіндік саналылық табиғи көзқарасы, жүйелі компонентке жататын
жүйелі құбылыстық көзқарас.
Сонымен, оқыту принциптері және алға қойылған оқыту
принциптерінің , мәселелерін шешу қызметі олардың өздеріндегі
жалпы құралдары арқылы көрінеді, бірақ контекстегі белгілі бір жүйенің
жүйелілік сапасы, байланысы қарым-қатынастары арқылы да көрінеді.
Оқу процесіндегі тәжірибелік, мақсатты бағытталған оқытудың жүйелі
принциптерінің болуы интегралдық нәтиженің келіп шығуына жағдай жасайды. Ал
бұл жағдай ғылыми хабарлана отырып, жүйелердің жалпы қасиеттерін беліп
қарауға алып келеді. Әрбір принциптегі осы қасиеттердің керінуі олардың
жалпы және ерекше болып тұрғанын көрсетеді және олардың түптің -түбінде бар
екендіғін байқатады, әрі оқыту процесінің жанданып, дамуына жағдай жасайды.
I
[** ІВ.В Сериковтың пікірЫше, жаллы тұтастай білім беруде қарсылықГ&рдың
мынандай үш түрін беліп алуға болады: тұгасгық пен бөлшектің арасыадагы,
бөлшектер арасындағы және ішкі қарсы бөлшектер арасындағы^
Авторлар еңбегінің пікірінше^бірінші кезекте қоғамның кадрларды дайыкдау
тапаптары мен осы дайындыктың шын мәніндегі нәтижесі арасыядағы
қарсылықтардың болуын қарастыру қажет; басқа қарсылықтар тобы оқыту
процесінің езі меноны жоспарлауда ұйымдастырудан шығатын қарсылықтар.бсер
ету мен қарсылықтар - оқу процесінде болатын ішкі қайшылықтар оқушы меи
оқытушы арасындағы белгілі бір біліммен қамтамасыз етуде пайда болады.
Біліы, білік дағдылар мен қабілеттіліктер және тұтыну қанағаты мүмкіндігі
арасыидағы қайшылықтар жоғарыда, көрсетілген оқу процесінің қайшылықтарын
білу, алға қойған міндеттерін, мазмұнын оқытудың әдіс-тәсілдерін және білім
алуды дамыгу, жәнё бақылау, оқыту түрлерін, оқытудың құрал-жабдықтарын,
сонымен к;атар талдау мен бағалау нәтижелерін тұтастай көру мүмкіндігін
берел^Д
В.П.Беспалько ез еңбегінде, дидактикалық принципті құруда интемсивгік,
принциптің маңызды екендігін айтады. Дидактикалық мәселелерді шешу тз әрі
жоғары дәрежеде болар еді деп ұқтырады. I Оқыту мен тәрбиенің интенсмвгііс
принципінің жоғарыда берілген дидактикалық принципке индикаторлық
сәйісесгік дәрежесі оқушының белгілі бір іс-әрекетте берілген керсеткіштері
мен жылдам меңгеруі болып есептеледі, оқытуда дидактикалық принциптің
нәтижелілігі ғана маңызды емес сонымен қатар оның интенсивтігі де маңызды,
себебі ол оқыгуға кеткен уақытын анықтап отырады. Интенсивтік принцип
ғылыми-дидактикалык; болып табылады. Олардың айырмашылығын анықтай отырып
өзгеріс интенсивтігінің бағасы оның қандай да бір параметріне
байланыстылығыка қарамастан белсенділігі туралы да айтуға болады. Оқыту
процесін дамыту интенсивтіктің түрленуіне алып келеді. {
Ю.К.Бабанскийдің өз еңбегін^екөрсеткен педагогика мен педагогикалық
психологияда көптеген ғылыми идеялар мен теориялық ерекшеліктер жеткілікті
жинақталған, бұлардың бәрі оқыту процесін жеделдетуге міндетті түрде
бағытталған. Білім мен тәрбие және оларды дамыту, оқушылардың белсенділігі
мен білімділік мәселелерін шешудің комплекстік принциптері, еңбек авторының
пікірінше, оқушылардың белсенділігінің дамуына мұғалімдерді бағыттап
отырады. \ I Кәптеген зерттеушілер оқып және пайдалана отырып, жаңа
припциптерді шығарады, дәстүрлі оқыту үрдісінің негіздемесін пайдалану және
оны кеңейтудегі алынған нәтижелермен салыстырады. Қазіргі зерттеулерден
оқытудың интенсизтік жағдайындағы дидактикалық принциптердің мәселелерін
табу қиын, немесе ок,у процесі динамикасының езгеру мәселелерін табу қиын.
Осындай принциптерді талдап қажеттігі нақты, не жанама түрде мына
еңбектерде керсетіледі: С.И.Архангельский, П.И.Эрдниевтің, Ю.К.Бабанский,
А.Г.Молибогалардың еңбектерінде кептеген қоғамдық принциптер
(белсенділіктер, теориямен практиканың байланысы және т.б.), сонымен қатар
оқыту процесін жеделдету принциптерінің арнайы саласын оқытудың интенсивтік
принциптерін арнайы құру арқылы жасауға болады.
Жүйелілік принципі, В.П.Кузьминовтың анықтауынша, объективті шындықтың
керінісін білдіреді. Бул тұтастай жүйе заңдылықтарының тұрғысынан қаралған
және өзара әрекеттестіктерді құрайтын оның белшектері, ерекше
гносеологиялық призма жасайтын немесе шындықтың ерекше өлшемі.
Қазіргі ғылыми білімде гносеологияның барлығын білдіретін жүйелілік оның
ақпараттығын есіріп, аз ғана элементтердің құралуы арқылы құрылымдық
элементтердің езара қарым-қатынастары арасында және айналаны қоршаған
ортамен кептеген езара тығыз байланыстар пайда болды. Классикалық
дидактиканың тарихында философиялық идеядан туындаған нақты шындықтың
жүйесі оқыту жүйесінің мықты байланыстары болған. I
Л.Я.Зоринаның зерттеуіндегі келтірілген қорытындысында
квптегеіЯ
оқушыларда ғылымға сәйкес білім элементтерінің өртектілігі арасында қатаң
біліі* Я жуйесінің жоқтығы. Ал құрылымдық байланыстардың мықтылығын
түсінбеуі қазіргі білім мазмұнының жалғасуына қарамастан және одан
туындаған қиыншылықтарғаЯ қарамай оқушылардың білім жүктерінің оған
бағынбау қабілеттілігінің (мектел, вузЩ барлығын біз өз зерттеуімізде
нақты анықтадық.
{с.П.Баранов, оқытуда жүйелі негіздің қажеттігі үшін бір -бірімен сәйкес
келгеи екі фактор бөлінеді: айналаны қоршаған орта мен жүйе байланыстарын
білдіретад жүйелі оқу материалы; оқу материалының оқушылар үшін олардың
таным процесінде жүйе түрінде болуы тиісіПәндердің өзара байланыс жүйесі
айналаны қоршаған дүниенің құбылыс жүйесін, егер оқушының таным әрекетінде
жүйе болмаса, онда оқу материалының да жүйесі болмайды. Осы принципке
сәйкес оқу процесі өрқашан оқыту жүйесі үшін қажетті іске асырулар мен оны
жасаумен байланысты, ал бұл оқушыны тәрбиелеу және оны дамьггу, білімнің
алға қойылған мақсаттары мен міндеттерін шешу үшін қызмет етеді. Оқыту
процесінің ішкі және сыртқы тұтастай жүйелі байланыстары осы жағдайдағы оқу
нәтижесі үшін кеткен уақытты максимальды мүмкіндікпен қамтамасыз етеді.
Жүйелілік принципі тек мақсатқа қатысты емес, сонымен қатар оқыту
міндеттері, мазмұнына, басқару элементтеріне байланысты және оқыту процесі
қатысушыларының жұмыстары мен езара әрекеттестіктеріне, жүйелі
көзқарастарының даму дәрежесіне, ақыл-ойдың жүйелі стилі және оның
табиғатты ғана тұтастай жүйе деп түсінбей айналамызды, қоршаған орта мен
қоғамды да тұтастай жүйе деп түсінуіне де қатысты. Біз өз зерттеу
жұмысымызда жоғарыдағы көрсеткіштердің бәрін анықтап, интенсивтік оқыту
резервінің кең ауқымды қурайтынына көз жеткіздік.
\Окыту процесін жеделдету проблёмаларына, оқыту орындарын интенсивтік
дамыту және білім жүйелерінің тиімділігі төмен кейбір жағдайда жүйені іске
асырудың қолайсыз принциптерімен қамтасыз етілгендеріне мыналарды
жатқызамыз: технологиялар мен жүйелі әдіс-тәсілдерді және олардың алға
қойған мақсаттарды жүйелі түрде үнемі шешіп отыруы (жүйелі көрсете алу) іс-
әрекет программасын жасау және т.б. жүйелі әдіс-тәсілдердің тиімділік
дамуының төмендігі және оқушылардың жүйелілік көзқарасының қалыптасуымен
дамуының төмендігі, ақыл-ой жүйесінің және жүйелі әдіс-тәсілдердің
дағдылары мен қабілеттерін меңгерудің төмендігі; оқу процесінде таным
жүйелі көзқарас негізіндегі адіс-тәсілдерді пайдаланудың шектеулігі.
Оқу процесін жеделдету жаңа сапалар мен оқыту принциптерінің
ерекшеліктерін және нақты жүйелілік принципін жасайтын құрал болып
табылады. Оқыту процесін жеделдету және мақсатты бағдарламаларын іс
жүзінде орындай алу қүрделі құрылымға ие бола отырып, қол жеткізген
нәтижелері өзіне қызықтырып, көңіл аударарлықтай. Дәстүрлі оқыту үрдісінің
қорытынды бағаны іске асырудағы жүйелілік принципінің соңғы нәтижелері
ұзақ уақытты алатын күрделі
процесс болатын.
Жүйелілік принципін ендіру нәтижесі интегралды болып табылады, сондықтан
да ол сапаға қабілетті, жүйелі оқыту процесін жеделдетудің соңғы нәтижесі
принцип пен оқылатын объектінің жанданып, дамуын қамтамасыз етеді. Жүйелі
әдіспен оқыту объективті шындық сапасының жүйесіне негізделеді. Оқыту
теориясы мен практикасында қолданылуға өз орнын таба отырып, диалектиканын
нақтылық түрлерінің бірі және оқыту принциптерінің бірі болып табылады.
Арнайы жүйе ретінде (оқыту процесін жеделдету процесі арқылы іске
асырылатын) оқытудың принциптер жиынтығын оқып үйрену арқылы табиғаттың
интенсивтік элементтерінің жаңа қасиеттері пайда болады, ал бұл оқу
процесін жеделдетуді
қамтамасыз етеді.
Оқу процесінің нәтижесі оқушылардың ақыл-ой жүйесінің дағдылары мен
қабілеттерінің дамуы дәрежесіне байланысты болады. Ақыл-ой жүйесі жоғары
^олған сайын, соғұрлым жүйелілік принципінің пайдаланылуы белсевд болады.
Жалпы зерттеу жұмысымыз мынаны көрсетті: жүйелілік принципі оқыту приншЖГ
жедвлдету негізінің бірі болып табылады. Осыған байланысты жүйелі
қүрылымдау технологиясын жасадық, білім мазмұнын оқып үйрену және оны
көрсете алу ©ртүрлі оқу орындарындг^(мектеп пен вуз) көп жылғы іс-
тәжірибеміз және бігйм саласы оның тиімді әрі әмбебап екенін көрсетгі.
С.И.Архангельскийдің белгілеуінше, өзгеріс қарқынын тездету ғылыи мен
техниканың және технолотялардың қазіргі дамуын ғана емес, соныілен қатар
ғылым мен оқу пәндері мазмұнының өзгеруі, оқушылардың қабылдау қақынының
жаңаруы және ойлау іс-әрекеттерінің жаңаруы боп табылады. Аталғаи белгілер
ғылыми принциптерді іске асыру ерекшеліктері бола тұра, оқыту принцмптері
мен элементтеріне әсерін тигізеді және оларды жүйелі білімді жаңартуды және
оны дамытуды оқушылардың ақыл-ой іс-әрекеттерінің өзгеруін, ғылыми
зерттеуге жаңа прогрессивтік әдіс-тәсілдерді ендіруді қамтамасыз етеді.
Юк,ыту процесін жеделдетуде бірнеше ғылыми мәселелер мен оның іске
асырылуын бөліп айтуға болады; еңбек өнімділігін көтеру және оку процесі
қатысушыларының оқу мен ғылыми және басқа іс-әрекеттердің нәтижелері,
ресурстарды үнемдеу; оқытудың сапасы мен тиімділігін көтеру және т.б.
Оқу процесі қатысушылары арқылы жоспарланған, анықталған және қол
жеткізген нәтижесі былай болуы мүмкін: міндетті түрде; теория түрінде
(заңдылықтардың шығуы, ғылыми идеялар, белгісіз фактының пайда болуы,
факторлар және оларды анықтау, болжамдар және т.б.); әдіс-тәсілдер және
олардың жалғастырылуы; оқыту процесін басқарудың жаңа түрлері; оқыту
процесінің оптимальдығы, инновациялық іс-әрекеттер, озық тәжірибелерді
ендіру; экономикалық: еңбек өнімділігі, оқу сапасын көтеру; социалдық:
еңбек жағдайын жақсарту, білім дәрежесін көтер^асқада нәтижелеглЛ
Ғылым екі негізгі социалДВІқ^экономикалық қыЗмет атқарады; гносеологиялық
(танымдық) және аппликациялық яғни; ғылыми танымда білімді дамытуда,
өндірісті, экономиканы және қоғамды дамытуды алға жылжытушы күш рөлінде
қолданылуы.
Ғылымның гносеологиялық қызметті атқару нәтижесінде идеяның алғашқы
материализациялық құралы^ретінде ғылыми- ақпарат туылады және ғылымның
міндетті түрдегі өндірістік күшіне айналады. Ғылыми-техникалық өнімдерге
ғылыми білімді пайдалануға бағытталған іс-әрекет, білім жүйесінің жалғасуы
және даму нәтижелері, оның компоненттерінің және қызмет сферасы, өндірілген
өнімнің жақсаруы, оны алудың жолдары және әлеуметтік қызмет көрсетуі
бұлардың барлығын біздер инновациялық іс-әрекетке жатқыздық. Инновациялар
және инновациялық іс-әрекет жаңалықты жасау мен таратуға ғана жатпайды.
Сонымен қатар іс-әрекеттерді ойлау стильдерін өзгерту мен түрлендіруге де
жатады. Оқыту процесін жеделдету едәуір дәрежеде мамандар мен оқытушылардың
интенсивтік инновациялық іс-әрекетері дәрежесіне көптен-көп байланысты.
Ғылым өзінің табиғатынан қоғамдық құбылыстар жүйесіне жатады. Ол
В.В.Краевскийдің айтуынша, күрделі объектілердің бірі боп табылады, жүйелі
әдіс-тәсіл тұрғысынан бір кең ауқымды оқыту теориясы мен практикада кең
тараған немесе ерекше оқушылар үшін олардың таным және практикалық
әрекетіндегі Кұралға байланысты осы қазіргі экономиканың дамуына сәйкес
болады.
Теорияның практикамен байланысы туралы принциптің методологиялық негізі
теория және практиканың диалектикалық бірлігіне қызмет етеді. Қазіргі
Коғамымыздың әлеуметік-экономикалық дамуы дәстүрлі оқудың теория мен
пРактиканың бірлігі туралы қозғалысына күшл әсер етті, жаңалығын ашып, бар
карсылықтарды терең осы принципке орай, қазіргі кезде көптеген мәселелер
мен түзету тапсырмалары және оқыту процесі қатысушыларының өзара
әрекеттестігі **ен жүйені дамытудың өзара байланысы, оқыту сапасы мен
тиімділігін көтеру, Мамандарды даярлау, оқу орындарының потенциалын іске
асыру т.б. жүйелі
көзкарастарын, жүйелі өдіс дағдылары мен қабЧлеттіктерін қалыптастыру мен
дамыту сияқты мөселелер түйіндері көптеп кездеседі.
Қазіргі рыноктық экономиканың дамуы, техникалық тездік пен еңдірістің
технолоғиялық жаңаруы, ғылымның тиімді иңтефациялық түрлеріне ауысуы, оқыту
процесін жеделдетуге ықпалын тигізіп отыр. Теория мен практиканың байланыс
принциптерін көрсету ерекшеліктері, рқыгу пррцесін жеделдету жүйесінің
концептуальді моделі практикада бірнеше рет қолданылып, іске асырылды.
Жүйелі көзқарас және біз қарастырып, зерттеп жатқан теория мен практиканың
байланыс принциптерінің аспектілері құрылымдау концептуальді моделі және
оның жүйелі оқыту процесін жеделдету және осы жүйенің концептуальдық
моделін зерттеуге әрі практикадан өткізіл қарастыруға мүмкіндік берді.
Оқып үйреніп жатқан объект (теорияның практикамен байланысы туралы
принцип міндетті түрде) білім саласымен байланысты, оның теориясы мен
практикасының негізін құрайды және жүйенің модельдері және басқа да
принциптердің айналаны қоршаған ортаның жүйелі оқытуды жеделдетудің
тиімді принциптеріне тура және жаңаша әсер етеді. Оқып үйренетін объектіге
әсер етуші және әсер етуге қабілетті және басқа жүйе элементтерін оқып
үйреніп, осы әсер етуші факторларды талдаймыз, мақсатымыз кедергілерді
болдырмау немесе азайтып отырамыз.
^
Оқыту процесін жеделдету жағдайында көптеген маңызды өзгерістер болады:
"асыру жағдайындағы ыңғайлылық принципі; оқушылардың оқу еңбегі мәдениетін,
сапалылығын, саналы түрдегі мақсатты умтылысын, ойлау жүйесінің стилін,
таным әдістерінің жүйесін меңгеру, қалыптастыру мүмкіндігін жасайды^
Оқытудың ыңғайлы лринципін іске асыру көптеген арнайы мәселелерді шешуге
байланысты: берілген оқу материалының көлемін интенсивті түрде оқып үйрену
(бағдарламалар): әрбір уақыт бірлігіндегі оқу нәтижесін көтеру, оқу мен
ғылымның басқа іс-әрекеттерді жеделдетуге ыңғайлы сәйкес әдістерімен
қамтамасыз ету.
Ыңғайлылық принципін іске асырудағы көкейкесті мәселелерге мыналарды
жатқызуға болады: оқытудың сапасы мен тиімділігін көтеру; оқу процесінде
ғылыми білімдерді мамандар көмегімен өз уақытында және тез игеру, ғылыми-
техникалық және технологиялық прогрестерді көтеру; жүйелі көзқарастар мен
оқыту процесінде жүйелілік әдіс-тәсілдерді және мамандарды даярлауда
жүйелілік көзқарас негізіндегі әдіс-тәсілдерді кеңінен және тиімді
пайдалану; қамтамасыз ететін жүйелерді игеру; (ақпараттық, нормативтік әдіс-
тәсілдер, ғылыми және басқа жағдайлармен қамтамасыз ету).
Й
(,ыту процесін жеделдету жағдайында оқушылардан өз бетінше жұмыс істей ,
білім алуда олардың саналы және белсенді, болуын, дағдыларды меңгеріп,
іскер, қабілетті болуын талап етеді. Осы тұрғыдан оқу процесін жеделдету
оқушыларды оқытудың белсенділік, өз бетінше жұмыс істей алу, саналылық
принциптерін меңгеруге қабілетті етедк^
С.И.Архангельскийдің тұжырыМдауынша, оқытудың саналылық принципі
оқушылардың өз бетінше жұмыс істей алуы мен белсенділігіМен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz