Оқу әрекетінің психологиясы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Оқу әрекетінің психологиясы

Жоспар

1. Іс-әрекет туралы жалпы ұғым
2. Іс-әрекет, оның түрлері
3. Оқу

Пайдаланылған әдебиеттер

Іс-әрекет туралы жалпы ұғым
Адамның психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен
айналысуына байланысты болады. Адам өмір сүру барысында өз психикасын түрлі
жолмен жарыққа шығарады. Мәселен, мектеп жасына дейінгі бала өз
психологиясын ойын арқылы білдірсе, ересек адам өзіне тән ерекшеліктерін
еңбек процесінің сан алуан салаларында көрсетеді. Әрекет дегеніміз түрлі
қажеттерді өтеуге байланысты белгілі мақсатқа жетуге бағытталған процесс.
Әрекетіміз дұрыс болу үшін,- дейді. Әл-Фараби, - біздің соған баратын
жолымыз қандай болу керек екенін ... анықтап алуға тиіспіз. Адамды іс-
әрекетке итермелейтін оның түрлі қажеттері екені өткен тарауда айтылды.
Адам іс-әрекеті — күрделі процес. Оның құрамына жеке амалдар мен
қозғалыстардың әрекеттердің жүйесі кіреді. Іс-әрекет (деятнльнюсть)
ұғымынан әрекет (действие) ұғымын ажырату қажет. Өйткені мұның
біріншісінің ауқымы аса кең, ал әрекеттің сипаты шағын. Әрекет іс-әрекеттің
шағын бөлігі, единицасы. Ол жеке мақсатты орындауға бағытталады, әрекетті
орындау тәсілдері операция деп аталады. Адам іс-әрекеттің белгілі түрімен
айналысу арқылы ғана сыртқы ортамен белсенді түрде байланыс жасап. оны
шамасынша өзгертіп отырады.
Адам үшін іс-әрекетінің қашан да қоғамдық әлеуметтік мәні зор. Іс-
әрекеттің сапалылығы мен мақсаттылығы, жоспарлылығы мен жүйелілігі оның ең
бастт белгілері болса, алда тұрған міндетті шешу, яғни ойлаған ісінен бір
нәтиже шығару — оның екінші бір басты белгісі болып табылады. Адамның сана-
сезімі өскен сайын оның әрекеті де жаңа мазмұнға ие болып отырады. Адам
психикасының дамуында іс-әрекеттің шешуші орнымен қатар, біз сананың
күрделене түсуіне ықпал жасайтынын еске алуымыз қажет. Сөйтіп сапа мен іс-
әрекеттің бірлігі, психиканың іс-әрекет үстінде дамитындары жайлы мәселе
психологияның басты принпиптері болып табылады. Адам әрекеті сан алуан.
Оның негізгі түрлері: ойын, оқу, еңбек әр уақытта белгілі бір мақсат,
міндеттерге бағытталып отырады. Бұлардың барлығына тән ортақ қасиет белгілі
қажетке байланысты туып отыратындығы. Сондай-ақ жас мөлшерінін әр
кезеңінде түрліше көрінетіндігінде.

2. Іс-әрекет, оның түрлері

Ойын — бала әрекетінің негізгі бір түрі. Ойын арқылы адам баласының
белгілі бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психикалық
ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық сипат
болады. Мәселен, кез-келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды, қатар-
құрбыларымен бірлесіп ойнайды, ойын арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынас
жасайды. Ал мұның өзі оның дамуы үшін ерекше маңызы бар фактор екендігі
түсінікті. Ойын баланың түрлі қасиеттерін дамытатынын, мұнда да баланың
қабілеті, белсенділігі бір сыдырғы байқататынын, А.С. Макаренко өте жақсы
көрсетті. Үлкендер өмірі үшін жұмыс, қызмет істеу, әрекет ету қандай орын
алатын болса,— деп жазды ол,— балалар өмірінде ойын да сондай үлкен
маңызды. Ойында бала қандай болса, өскеннен кейін жұмыста көбінесе сондай
болады. Сондықтан келешекке адамды тәрбиелеу бәрінен бұрын ойын арқылы
болады.
Ойын адам әрекетінің бір түрі болғандықтан, оның да өзіне тән
мотивтері болады. Мәселен, дәрігер ауру адамды емдегенде өзіне жүктелген
міндетгі сезінеді, осылай істеуді оның мамандығы қажет етеді. Ал, дәрігер
болып ойнаған баланы алатын болсақ, ол да айналасындағыларды өзінше
емдейді. Бірақ бұл оның жай қызығуынан туған. Ойынның қозғаушы күші —
баланың нақты тілегі мен қызығуы. Еңбек үстінде адамның мақсаты мен
мотивінің арасында келіспеушілік болуы мүмкін. Ойында бұл жағы болмайды.
Еңбектің қандай түрі болмасын одан қоғамдық пайдалы өнім шығуы қажет. Бұл
айтылғандар ойыннан талап етілмейді.
Бұдан ойынның ешқандай маңызы жоқ деген қорытынды тумайды. Ойын арқылы
бала өз қажетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін
байқап көреді. Кейбір шетел психологтары ойынды көбінесе санасыз
инстинктерге балайды. Мәселен, олардың бірі — жануар төлі мен адам
баласының ойынының арасындағы айырмашылықты жоққа шығарса (К. Гросс),
екіншілері ойын баланың артық энергиясын сыртқа шығаратын тәсіл дейді (Г.
Спенсер), ал үшінші біреулері — ойынды жай рақат табудың бір көзі (Қ.
Бюлер) деп қарайды да, оның негізгі мотиві көрсетілмейді, мұндағы қоғамдық
фактордың рөлін еске алмайды. Орыс марксисі Г. В.Плеханов өз еңбектерінде
ойын жөніндегі кейбір теорияларды сынап, бала ойынының үлкендер
еңбегімен байланысын, оның маңызы тарихи-әлеуметтік сипат алатынын дұрыс
көрсетті.
Баланың жасы өсумен қатар, ойнайтын ойынның мазмұны да өзгеріп
отыратыны белгілі. Мәселен, бір жастағы бөбектердің ойыны манипуляциялық
(сыртынан ұстап көріп, тарсылдату деген мағынада) сипатта болса, балалар
бақшасындағы балалар сюжеттік ойындармеи айналысады. Бала ойын үстінде
дүниетанудағы өз мүмкіншілігін сезінумен қатар, айналасындағы адамдар мен
олардың әрекетіне көңіл аударады, заттың ішкі мазмұнын білгісі келеді.
Балалардың қиялын, ойлауын, сөйлеуін дамыту үшін түрлі ережелер мен
ойнайтын ойындардың да үлкен дидактикалық мәні бар. Сондықтан тәрбиешілер
мен ата-аналар бұл ойындарды белгілі талапқа сәйкес ұйымдастырып отырулары
қажет. Балалардың ойынына үлкендер тарапынан жетекшілік болмайынша, олардың
әрекеттік мазмұны өзінің негізгі мақсатына жете коймайды. Мәселен, бала
әкесіне еліктеп, түрлі заттарды шегелеуді үлкен дәреже көреді. Баланың осы
тілегін қолдау керек. Осындай ойын арқылы бала еңбек дағдысына үйрене
бастайды. Бұл өзінше ойын болып саналғанымен, баланың барлық күш-жігерін,
зейінін өзіне аударып отыр. Балалар ойынына үнемі дұрыс басшылық етіп
отыру — ой-өрісінің, өмір тәжірибесінің жан-жақты қалыптасуына байланысты
жүргізілетін жұмыстардың басты бір бөлегі.
Мектепке түскеннен кейін бала ойынының мазмұны кеңейе бастайды.
Мәселен мектепке дейін тұрмыстық ойындарды (семья, магазинге бару т. б.)
көбірек ойнайтын болса, енді қоғамдық-саяси мәні бар, еңбек процесінің сан
алуан жақтарын көрсететін сюжеттік ойындарды ойнауға ауысады. Мәселен,
бірінші сыныптағылар қуыршақтарына, үйдегі кішкентай балаларға сабақ үйрете
бастайды, олардың бірі — мұғалімнің, қалғандары оқушының рөлін атқарады.
Ойында мектеп өмірінің бейнелеуі екінші сынып балаларында біртіндеп кеми
бастайды, оның орнын творчестволық ойындар басады. Адамдардың жай қимыл-
қозғалысын көрсетуден гөрі бала олардың бір-бірімен қатынасын, сезімдері
мен көңілкүйлерін көрсетуге талаптанады. Енді оқыған кітаптары, көрген
кинолары, үлкендерден естіген әңгімелері баланың ойын мазмұнына кіреді.
Бастауыш сынып оқушылары ойындарының басты ерекшелігі — оның ұжымдық
сипатта болатындығы. Әрине, жеті-сегіз жасар балалардың ойын ұжымы әлде де
тұрақсыз болады. Өйткені бұлар ұжымдық өмір сүруге әліде де жөнді
дағдыланбаған, мұндай ұжымның құрамы екі-үш баладан аспайды. Ал үшінші,
төртінші сынып оқушыларының ойындарында ұжымдық сипат жақсы жетіледі,
Мәселен, ойында топ-топ болып ойнау, ойын ережелерін сақтау, жолдастарының
алдында жауапкершілігін сезіне бастау, өзін ұстай білу сияқты ұжымдық
ойындардың негізгі белгілерін олар жақсы түсінеді. Мектептегі қоғамдық
ұйымдардың жұмысы — бала ұжымын құрастыруға таптырмайтын құрал. Бұл ұйымдар
балаларды ортақ мақсатқа, ұжым намысын қорғауға, оның табысына ортақтасуға
тәрбиелейді. Ойынның ұжымдық сипаты өз тарапынан жоғарыда аталған
ұйымдардың жұмыстары нәтижелі болуына есебін тигізеді. Ұжымдық ойындарда
бала жолдастықтың мәні неде екенін түсіне бастайды. Өзінің басындағы мінез-
құлықтың кейбір теріс бітістерінен (тартыншақтық, менмендік, өкпешілдік,
қыңырлық т. б.) ұялып, одан арылғысы келеді. Бірақ бұған шамасы жете
қоймайды. Осындай ойындарда баланың қабілеттері жақсы жетіле бастайды.
Мәселен, бір бала өзінің ұйымдастырғыштығын байқатса, екінші бала табанды,
жігерлі екендігін аңғартады. Ұжымдық ойындар баланың моральдық, эстетикалық
сезімдерінің қалыптасуына да әсер етеді. Мәселен, орман ішінде ойналған
ойын туған өлкесінің табиғатын сүйе білуге, ондағы өзен, көлдер мен
өсімдіктердің, жан-жануарлардың өміріне қызығушылықты қалыптастырады.
Бастауыш сынып оқушыларының өмірінде спорттық ойындар да едәуір орын
алады. Олар футбол, волейбол, теннис, городки, лапта ойындарын ойнай алады.
Бұл ойындарда ережелерді сақтау, бір-бірімен жарысу моменттері күшті
болады. Сондықтан да мұндай ойындар инициативаны, жылдамдықты, ептілікті,
тапқыштықты қажет етеді, өз қимылдарын жолдастарының қимыл-қозғалысына
бағындыруды үйренеді, жолдасқа көмек беруді, өз командасы үшін бар
мүмкіндігін сарқа пайдалануды ойлай бастайды. Ойында жарысқа түсу, бірінен-
бірі озу жағы да көзделеді. Төменгі сынып оқушылары спорттық ойындарға тән
тиісті дағдыларды, ептілікті, ережелерді жөндеп үйрене қоймағанымен қимыл-
қозғалыстың аса қажетті үйлесімділігін, жылдамдық пен оңтайлылықты жақсы
меңгереді. Осы ойындардың бір жақсы жері сол, балаға секіру, лақтыру,
қарғу, өрмелеу сияқты атрибуттарды үйретіп қана қоймай, адалдық, шыншылдық
принииптілік секілді адамгершілік қасиеттерге баулиды.
Бастауыш мектеп мұғалімдері бала ойындарына дұрыс жетекшілік көрсету
арқылы оның денесін ғана шынықтырып қоймай, онда жақсы психологиялық,
қасиеттердің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.
3. Оқу
Оқу — іс-әрекеттің негізгі саласы еңбек процесін нәтижелі орындауға
қажетті білімді, дағды мен икемді жүйелі түрде меңгеру.
Мектеп жасындағы балалардың негізғі әрекеті — оқу. Оқу арқылы балаға
қоғам өзінің ғасырлар бойы жиналған асыл мұрасын, дағды, тәжірибесін
береді. Сонымен бірге жаңа буын оқу арқылы өзінен бұрынғылардың практикалық
әрекетін, ғылым-білім жүйелерін меңгереді, сөйтіп, өзін практикалық
әрекетке дайындайды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.