Адамның өзін – өзі тәрбиелеуі

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жастық шақ кісінің өмір жолына, өзінің қандай жағдайға жеткеніне, неге
шамасы келетініне, дүниеде не үшін өмір сүріп, жер басып жүргеніне, нені
біліп, нені қойғысы келетініне, жұртқа нендей пайда тигізетіндігіне, яғни
өз болашағына айрықша үңіліп қарайтын кезең. Бір сөзбен айтқанда, осы кезең
олардың өзімен өзі кеңесіп, жан дүниесіне үңілуге құштар шағыі
Бұл кезде кісінің өзін – өзі тәрбиелеу мәселесі күн тәртібінен
ерекше орын алады. Бір адам өз бойындағы берекесіздіктен, екінші біреу –
тұйықтықтан, үшіншісі – орынсыз ұялшақтықтан арылғысы келеді. Бұл үшін ол
жоспар құрып, оған қажетті әр түрлі іс – әдістер шараларымен белгілейді,
тиісті жаттығулар жасауды ойластырады. Әрине, бұл белгілі жүйемен
жүргізілсе, нәтижесізде болмайды.
Адамның өзін – өзі тәрбиелеуі оңайлықпен қолға түспейді. Жеткіншек
санасының оянуы, оның өзіндік менін сезіне бастауы, Абай тілімен
айтқанда, бұл кісінің өзіне – өзі ұдайы есеп беруінен, өзін – өзі аңғара,
байқай алу қабілетінен көрнеді. Өзіңе – өзің үңіліп, өзіңді тізгіндеуге
тырысу, белгілі мақсат көздеу – осы істегі бастапқы қадам.
Адамның өзін –өзі тәрбиелеуі жан мен тәнді үнемі шынықтырып,
жаттықтырып отыруды тілейді. Он екі мүшесі сап – сау, тепсе темір үзетін
адам түгіл туысынан кеміс, әлжуаз – шынжау, ауру – сырқаулы адамдарда
арнаулы жаттығулар арқасында алға қойған мақсаттарына жетіп отырған.
Адам өзін- өзі тәрбиелеуде асқан шыдамдылық, қиыншылықтарға
төзімділік, ерекше ұстамдылық танытып ұзақ уақыт қажымай, талмай, ерінбей –
жалықпай жұмыс істей білуге машықтану керек.
Жас өскіннің өзін – өзі тәрбиелеу мәселесі имандылық пен
адамгершіліктің биік принциптерімен ылғида ұштастырылса, жеке мүддені жұрт
мүддесімен орайластырып, туған халқымен отбасына адал қызмет ету, оларға
ылғи да борыштымын де секілді ізгі ниеттерден туындап жатса, оның осы
саладағы тыныс – тіршілігі мазмұнды да, жемісті болады, өйткені борыш пен
жауапкершілік, парыз бен қарыз, ар – ұят, намыс сезімінің болуы өзін – өзі
тәрбиелеу ісіне зор түрткі болып, кісінің қиыншылықтарға төзуіне және
оларды жеңе білуіне, әркез жарқында шат – шадымнан өмір сүруге жету
жолындағы күресіне демеу болып отырады.
Өзін – өзі тәрбиелеудің тұлғаға бағытталған ережелері болуы керек.
Әрине, өзін – өзі тәрбиелеудің өзіндік ережелерініңболуы тұлғаның рухани
жан дүниесінің деңгейімен анықталады. Біз тек дарынды педагог К.Д.
Ушинскийдің өзін – өзі тәрбиелеу ережесімен танысайық.
1. Асқан сабырлылық, ең болмағанда сырт көзге.
2. Сөзде және қылықтардағы турашылық.
3. Әрекетті жан – жақты ойластыру.
4. Батылдылық.
5. Өзі жөнінлде қажетсіз бір сөз айтпау.
6. Санасыз уақыт өткізбеу, ретсіз емес көңілдегі іспен айналыспау.
7. Әуесқойлық, құмарлыққа емес қажеттікке немесе сүйсініске шығындануы.
8. Әр кеште өз қылықтары жөнінде өзіне есеп беру.
9. Болғанды, бүгінгі болатынды айтып еш мақтанбау.
Бұл ережелердің әр жолына түрлі мағына беріп байыта беруге болады.
Өзін – өзі тәрбиелеудің міндеттемесі оқушыны өз тұлғалық сапаларын
өзі талдауын мәжбүр етеді. Бұған итермелейтін аға ұрпақтың өнегілі өмірі,
іс- әрекеті, қарым – қатынасы болады. Мұғалім оқушыға өзінің орынды немесе
орынсыз сапаларымен кемшіліктерін түсінуге көмектесуге міндетті, яғни
өзінің кім екенін өзі ұғынуға көмек беруі қажет. Бұған мұғалімнің оқушының
жүріс –тұрыс тәртібімен мінез –құлық қылықтарына баға беруі, оны
басқалармен салыстыруы әсер етеді.
Мұғалім тұлғалық сапалармен қылықтардың расындағы байланыстың сырын
оқушыға ашып береді.
Өз тұлғасын ұғынудың өзі кейде оқушыны өзін – өзі тәрбиелеуге
жетелей бермейді. Өз кемшіліктерінің немқұрайды пайымдаушы болып қала
береді. Оларды түзетуге тырыспайды. Бұл жағдайда түсіндіру ұжым тарапынан
сынау арқылы, өз кемшіліктерінтүсініп күйзелске келтіру арқылы сезіміне
қозғау салу қажет.
Өзін – өзі тәрбиелеуде алдын – ала дайындқ негізінде іс –
әрекеті, қарым – қатынасы жөнінде ұжымда өзіндік есеп беру де қолданылады.
Оқушылардың өзін – өзі тәрбиелеуіне педагогикалық басшылық
оралымды, икемді болу керек және олардың өзін – өзі тәрбиелеу құралдарын
меңгеру барысындағы түрі өзгеріп отыруы керек. Алғашқы кезде мұғалімдер
арнайы ұйымдастырылған іс – шараларына, өзін – өзі тәрбиелеудің
ұйымдастырылған ұжымдық іс – әрекеттерге сүйенеді. Оқушылар өзін –өзі
тәрбиелеудің құралдарын меңгере түсу барысында бұл шаралар бәсеңси түседі.
Әрине бұл оқушыларды берімен қоя беру емес. Онан әрі де ұжымда бірлескен іс
– әрекет, қоғамдық пікір ықпалы, бетпе – бет пікірлесу арқылы көмектесіп
отырған жөн.
Жас адам өзін – өзі тәрбиелеу прцессінде оны әруақытта іс –
әрекеттке итермелейтін ішкі түрткілер болатындығын аңғартады. Осылайша өзін
– өзі тәрбиелеуге белін бекем буған адам әркез өзіне нақтылы уәде беріп
серттеседі, бұйырып, міндеттеме алады, өзін өзі мақұлдап, ие айыптайды,
кейде ойлаған ісінен бастартады, өзін қайрайды, жұбатады, тағы осы сияқты
түрлі ішкі, сыртқы түрткілерге үнемі жауап беруді әдетіне айналдырады.
Әрине, осы айтылғандардың бәрі тек ізгі тілек ретінде қалмай, адамның
күнделіктінақтылы ісінде, көздеген мақсатына жету жолындағы түрлі
кедергілер мен қиыншылықтарды жеңуде көрніп отырса ғана, мұнысы
адамгершілік, имандылық қасиеттермен дұрыс нәрленсе, жақсы азамат болуға
мүмкіндік туады.
Өзін – өзі тәрбиелеудің әдіс – тәсілдері аз емес. Олардың бәрін
тізбектеп, талдап жатуға мүмкіндік жоқ. Әрбір жастың жеке мүддесі ел
тағдыры мен, халық тілегімен орайласып жатса, ұжым мүддесін өз мұраттындай
қастерлей білсе, әке – шеше, ағайын туыс алдындағы борышы мен
жауапкершілігін терең түсінсе адамның өзін – өзі тәрбиелеу ісі мазмұнды да,
жемісті болары сөзсіз. Адам бойындағы асыл сезімдер осынау асыл арман,
асқан мұратқа жетуге демейтін қуат болса, адамдар арасынан кездесіп
қалатынмінездегі міндер біздің бүкіл тәрбиемізге, әсіресе өзін – өзі
тәрбиелеу ісіне кедергі келтіретін қырсықта мерез қасиеттер. Бойына жақсы
кісілік қасиеттерді дарыта алғанда ғана, өмір жолында кездесетін небір
ауыртпалық пен қиыншылықтарға , тар жол, тайғақ кешулерге асқан
шыдамдылықпен төзе біліп, оны қайсарлық пен күресу арқылы қайткен күнде де
жеңіп өзін – өзі тәрбиелеуде алдарына қойған талап – тілектеріне, мақсат –
мүдделеріне жете алады.
Ақыл – ой тәрбиесі әр заманда жастарға білім берудің құралы болып
келеді. Білім алуға және ғылымға ұмтылыс халық санасының тереңінен әрдайым
орын алады. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары бейнеленген
ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты игерудің нәтижесі
деп білді. Тек ақылды адам ғана терең білімдерді меңгере алатынын түсінді.
Білімнің мәнін Ақылдан қымбатт байлық жоқ, Ақылды сатып ала алмайсын,
Ақыл тозбас киім, білім сарқылмас бұлақ деген халықтың даналық сөдерінене
ақ байқауға болады.
Халық педагогикасында тәрбие, оның бөліктері туралы ұғымдардың
анықтамаларының да ғылыми педагогиканың анықтамаларымен сәйкес
келетініндігі байқалады. Халық педагогикасы бойынша ақыл – ой тәрбиесі деп
әкірттердің ойлау қабілеттерін, сана сезімін оқу және еңбекпроцесінде
дамытуды айтады. Ғылыми педагогикалық анықтамасы бойынша ақыл – ой тәрбиесі
деп оқушылардың ақыл – ой күштерін, ойлауын дамытуға және ақыл – ой еңбек
мәдениеттін дарытудағы тәрбиешілердің мақсатты іс – әрекетін түсіндіруді
айтамыз.
Бірақ, оқушы өмірінің іс – әрекеті тек тәрбиешілердің мақсатты
ықпалымен шектелмейді. Оған қосымша оқушыны қоршаған ортаның ықпалдары мен
әсерлерін еске алу қажет. Бұл кеңірек ақыл – ойдың дамуы ұғымымен
айқындалады.
Ақыл – ой тәрбиесі тұлғаның жан – жақты дамуының негізі. Ақыл – ой
тәрбиесі еңбек өнімділігін аорттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал
жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттінің жедел дамуының
қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.
Ақыл – ой тәрбиесінсіз дүниеге адамгершілікті көзқарас, саналы
тәрті пен орынды мінез - құлық, еңбек нәтижесі, экономкалық білімдер,
дағдылар, тіршілік ету ортасы, табиғат және қоғам құбылыстарына
талғампаздың дене күш қуатын арттыру жолдарын білу, қоғам өмірінің
құқықтың, негіздерін игеру мәселелрін шешу мүмкін емес.
Қорыта айтқанда, ақыл – ой тәрбиесі – адам зиялылығының негізі.
Ақыл – ой тәрбиесіне екі ұғым кіреді. Зер салып ойлау және ақыл – ой
күштері.
Ақылдың белгілі бір даму дәрежесін ақыл – ой күштері деп атайды.
Ақыл – ой күштері адамды білім қорын жасауға, негізгі ойлау, операцияларын
жүзеге асыруға, нақты зиялылық біліктерді меңгеруге қабілетті етеді.
Ақыл – ой тәрбиесінің міндеттері де осыдан шығады. Олар:
■ ойлау іс – әрекеттінің шарты болатын білім қорын жинау
■ негізгі ойлау операцияларын меңгерту
■ зиялылық біліктерді қалыптастыру
■ дүние танымды қалыптастыру
Білім қорын жинаудың жоғары деңгейіне жетуде оқушының жеке
мақсаттылығы үлкен роль ойнайды. Оқушының мақсаттылығы алдына қойған
мақсатпен оны танымдық іс – әрекетке итермелеуші себептермен оқу біліктерін
берік меңгерумен байланысты. Яғни, оқу материалын игеру жолындағы
біліктері, зиялы жігерге және ұзақ зиялы іс – әрекетке дағдылану қажет.
Ақыл – ой дамуы және ойлау білігі негізгі ойлау операциялары
меңгеруді қажет етеді. Негізгі ойлау операцияларына ғылымда белгілі анализ,
синтез, салыстыру, классификация жатады.
Жалпы оқу іскерліктерін оқушыларға үйрету, олардың білім саласында
теориялық сауаттылығының деңгейін көтеру болып табылады. Ал, бұл мәселе
мұғалімнің әдіскерлігіне, ғылыми педагогикалық сауаттылығына байланысты.
Ақыл – ой тәрбиесінің тағы да бір маңызды міндеті оқушылардың
ғылыми дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Мұның негізінде әлем
танымдылығын түсіну, табиғат пен қоғам заңдарын ұғыну. Жинақты етіп айтсақ,
оқушылар барлық пәндерді оқу процесінде негізгі дүние танымдқ жұмыстарды
бекітеді, баянды етуге талаптанады.
Ақыл – ой тәрбиесінің ең басты құралы – оқыту. Ақыл – ой күштерін
оқыту барысында дамыту оқу материалының мазмұнын игеру, зиялылық біліктерді
қалыптастыруға көмектесетін ойлау операцияларына қатыстыратын, оқу –
әдістерін орындататын танымдық іс – әрекеттерін ұйымдастыру арқылы жүреді.
Теориялық тұрғыдан қарағанда оқушылардың ақыл – ойын дамытуға
бағытталған оқыту әдістемесі дамыта оқыту тұжырымдамасынан орын алады.
Бұл тұжырымдаманың мәні оқытуда шамалай отырып қиындықтың жоғары
деңгейінде құруға келеді. Бұл үшін оқушының білім қоры жинақталған
теориялық білімдерден, ғылымдағы жетекші қағидалардан тұру керек. Осының
негізінде қажырлы ақыл – ой еңбегіне қтатыса отырып, оқушы жеке деректер
мен құбылыстар сырына ене алады. Сондықтан да дамыта оқыту әдістемесінің
негізгі оқытудың мазмұнын іріктеу мен әдістерін таңдап алудан басқа, оқушы
алатындай оқу қиындықтарының сипаты мен дәрежесін дәл анықтауға тіреледі.
Мазмұнды әдістемелік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.