ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕ ЭТНОПСИХОЛОГИЯ МЕН ЭТНОПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕ ЭТНОПСИХОЛОГИЯ МЕН ЭТНОПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ

Этнопсихология мен этнопедагогика мәселелерінің көтерілуі кештеу болса
да, уақыттың талабына сай пісіп жетілген, дұрыс шешуін іздеген мәселелер
болып отыр.
Жан дүниесі алып-ұшып тұрған жастарымыздың арасында өзіміздің ұлттық
ерекшелігімізге тән — үлкенді сыйлау, құрметтеу, атаананы пір тұту,
жігіттердің қыздарға қарындасындай, болашақ жарындай, ертеңгі анадай қарай
алмауы жиі кездеседі, Олардың жігіттік сөз, жігіттік қасиет сияқты мағынаны
терең ұғынбауы елімізде болып жатқан қоғамдық өзгерістер мен құбылыстардың
әсері, әлде алыс-жақын елдерден келіп жатқан сан алуан хабарларды дұрыс
қабылдай алмауы салдарынан шығар деп ойлаймыз. Бұл жерде біз барлық кінә
жастарда деуден аулақпыз. Сол жастардың қиналған, дағдарыс кездерінде дұрыс
бағыт пен ұлттық тәлім-тәрбие бере білу — алдыңғы буын біздердің
міндетіміз.
Жастармен жұмыс істейтін мұғалімдер мен оқытушылар оларға ұлттық
тәлім-тәрбие беруде тек берілген тақырыпта жұмыс істеумен шектеліп қоймай,
болмаса жылда өткізілетін „Наурыз" мерекесінде көрсетілетін салт-
дәстүрімізді бетке ұстап, осымен біраз жұмыс істелді деген ойдан арылу
керек. Жастарға айтылатын әрбір ой, салиқалы пікір, тәлім-тәрбйе
күнделікті болып жатқан оқиғалардан, келтірілген мысалдардан, халқымыздың
салт-дәстүрімен, ұлттық ерекшелігімен ұштасып жатуы керек.
Соңғы кезде жиі айтылып жүрген мәселенің бірі — экология мәселесін
сөз еткенде, халқымыздың бұрыннан айтып келе жатқан төмендегідей
ойларын мысал ретінде келтірсе дейміз: „Гүлді жұлма, гүлдей соласың", „Суға
түкірме, сусыз қаласың", „Гүлді аяқ астына тастама, басқан адам ауру
болады", „Судың да сурауы бар", „Құсты ұстап қинама, обалына қаласың".
Осылай тәлім сөздерді -тәрбие құралы етсек, бұл қоршаған ортаны таза
ұстауға, табиғатты қорғауға иненің жасуындай болса да пайда тигізбей ме?
Немесе кәрі ата-ананы қарттар үйіне апарып тастайтын жайттарға қалай
денең түршікпей қарайсың? Ата-анасын қарттар үйіне апарып тастап, орнына
„асыл тұқымды" ит асырағанын мақтаныш етіп, жан-жағына қораздана қараған
жастарымызға ата-бабамыздың „атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер" деген
мақалын жетесіне жеткізе, түсіндіре алсақ, олар да ойланар еді.
Балаға халқымыздың ойы, жан дүниесі, махаббаты ананың" сүтімен,
тілімен берілетіні белгілі. Олай болса, бала дуниеге келгеннен „баю-баюмен"
тербетпей, оларды ана сүтіне уызынан жарытып, Абайды тербеткен Ұлжан апамыз
бен Зере әжеміздің бесік жырымен тербетсек қазіргі жастарымыз Қазақша аз-
маз билемиз" деп жүрмеген болар еді-ау дейміз. Сайып келгенде тәрбиедегі
ұсақ-түйектердің өзін ана тілінде түсіндіріп, үйретсе, жас ұрпақтың өмірге,
қоршаған ортаға деген көзқарасы өз арнасына түсер еді деп ойлаймыз.
Біздің ойымызша ғұлама ғалым Ж.Аймауытовтың: „Ана тілі — жүректің терең
сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, қысқасы, адамның жанының барлық
толқындарын ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп, сақтап отыратын қазына..." — деген
ойын жастарға этнопсихология мен этнопедагогикалық тәрбие беруде негізгі
бағыт етіп алу керек сияқты.

М.МҰҚАНОВ ЖӘНЕ ЭТНОПСИХОЛОГИЯНЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ

Елімізде соңғы кездері ғана өріс ала бастаған этнопсихология ғылымының
ірге тасының қалануына елеулі үлес қосқандардың бірі — профессор Мәжит
Мұқанов болды.
Ғылым көп жылдар бойы ақыл-ой, интеллект мәселесін бұлардың адамның жан
дүниесіндегі алатын орнын анықтауға, ойлау әрекетінің мән-жайын ашуға
бағышталған. Автор ақыл-ойдың өрістеп отыруын тарихи-этникалық тұрғыдан
зерттеп, әрқилы дәуірдегі адам интеллектісінің дамуы оның өмір сүрген
ортасына, тіршілік жағдайы мен әлеуметтік қарым-қатынасына байланысты болып
отыратындығын қазақ елі өмірінен алынған нақтылы деректермен дәлелдейді.
Осы айтылған жан қуаты көріністерінің айтыс өнері мен мақал-мәтелдерде орын
алатынын айта келіп, ғалым өзге кісінің жағдайына көңіл аударып, оның ішкі
ойын өзіне айтқызбай-ақ алдын ала білу, яғни ғылыми тілде когнитивтік
эмпатия деп аталатын жан қасиетін Сырым батыр мен жас келіншектің
арасындағы сөзге құрылған диалог арқылы көрсеткен еді. М.Мұқанов сауатсыз
адамдардың (тәжірибе Қытайдан келген қазақтарға жасалынған. Қ.Ж.) ойлау
қызметінде де рефлексия құбылысы бар екендігін дәлелдеп, әр халықтың тарихи
дамуындағы айналысқан кәсібі (қазақтар үшін мал шаруашылығы) оның ақыл-ой
өзіндік ерекшеліктерінің қалыптасуына елеулі әсер ететіндігін байқаған.
Мәселен, тәжірибе жасауға қажет болған жағдайда олардың май шамның орнына
тезек отын пайдалануы. Автор оқымаған адамдарда теориялық пікір айту
кездеспейді деу қате, өйткені теорияның төркіні тәжірибеден өрбіп отырады
деп түйіндейді. Зерттеуде әр халықтың өмір сүру барысында, тұрмыс-
тіршілігінде кездесетін түрлі ырым-жорамалдар, әр түрлі заттар мен
құбылыстардың түр-түсін, жеке қасиеттерін айыра білудегі кейбір өзіндік
ерекшеліктері (бұған жағрапиялық орта, сондай-ақ табиғаттың экологиялық
жағдайлары мысқалдап әсер ететіндігі), адамның өсіп-жетілуіндегі ауызекі
сөз бен жазба сөздің ес процесіне тигізетін түрлі ықпалы туралы сөз болады.
М.Мұқанов жүргізген ендігі бір экспериментте оқымаған сауатсыз адамдардың
есте сақтау қабілеті күшті болатындығы анықталған. Мәселен, көшпенді ата-
бабаларымыздың тыныс-тіршілігінде жазба деректердің болмауы, түрлі ақпарат
хабары мөлшерінің аздығы, сезім мүшелерін қосарлай пайдалануы олардың
суырып салма, шешендік қабілетінің күшті болуына әсер еткен. М.Мұқановтың
пікірінше, ауызекі сөз әлдеқайда көп сақталады, өйткені ол жиі
пайдаланылады. Және жұрт бұған бар ықылас-ынтасын салады, ал жазба сөздің
есті онша өсірмейтіндігі — оқыған адамның білгендерін қағазға (қойын
дәптеріне) жазып алуға әдеттенгеніне байланысты болса керек.

КІСІЛІК ТҰРПАТ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
ЭТНОПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.