Педагогикалық технологиялар және оқыту технологиялары жөніндегі түсінік
Жұмыстың мазмұны
Кіріспе . . . . . . . . . .
3
І Оқыту технологиясының теориялық негіздері . . . 6
1.1 "Педагогикалық технологиялар" және "оқыту технологиялары" жөніндегі
түсінік . . . . . . . . . . 6
1.2 Оқыту технологиясы ұғымының мазмұндық ерекшелігі . .
15
1.3 Бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы сабақтың
рөлі . . . . . . . . . . 24
ІІ Бастауыш сыныпта оқытуды жетілдірудің жолдары . . 34
2.1 Бастауыш мектеп практикасындағы дәстүрлі сабақтарды талдау . 34
2.2 Сабақты жетілдірудің жолдары . . . . . .
41
2.3 Бастауыш сыныпта сабақты жетілдірудегі әдістемелік нұсқау .
48
Қорытынды . . . . . . . . . .
54 Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . .
. 56
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Республикада білім берудің жаңаша жүйесі жасалып әлемдік
білім беру кеңістігіне өту мақсаты қойылуда. Бұл жағдай барлық ғылым
салалары сияқты педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісінде соңғы жылдары
елеулі өзгерістер жасауды талаптауда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы" заңында “Азаматтардың білім
алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім
беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық
жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің
жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған [1].
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді
еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін қоғам талабына
сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі таңдағы негізгі,
жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жаңарту, жетілдіру
мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының білім негіздерін
қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі сатысы болып саналады.
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас,
басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны,
жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық
жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі
қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда.
Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің
негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыруда жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы зерттелгелі отырған
тақырыптың ең өзекті мәселесі болып табылады.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін өзі дамытуға, оның
өзіндік шығармашылыққа қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктер мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Мектеп практикасының тарихында оқытуды ұйымдастырудың сыныптық оқу
жүйесін зерделеу және қорытуды, сабақтың орнықты ғылыми теориясын жасауды
алғаш рет қолға алған Я.А.Коменский болды.
Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” атты әйгілі еңбегінде сабақтың бір
мезгілде басталуы; сабақтың белгілі бір ұзақтығы; сабақ арасындағы үзіліс;
сабақты белгілі бір ұйымдастырылған түрде өткізу; мұғалімнің түсіндіруіне
оқушылардың назарын аудару; оқушыларға сұрақтар қою, тақырыпты игеруін
бақылау сияқты талаптарды қанағаттандыратын оқу сабақтарын өткізудің топтық
түрінің тиімділігін және қажеттілігін теория жүзінде негіздеді [2].
Оқу теориясын дамытуда К.Д.Ушинскийдің ролі ерекше болды. Ол сабақты
барлық негізгі жақтарын, “сабақтың әрбір құрамдас бөлігі мағынаға толы
қызметке сай болуын, өйткені онсыз оқушының көптеген жақсы қасиеттерін
дамыту мүмкін еместігін” талап ете отырып, талдау жасады және
шығармашылықпен жұмыс істеді [3].
Сабаққа және оны жетілдіруге қатысты проблемаларды К.Д.Ушинскийден
кейінгі белгілі педагогтар Д.Д. Семенов, Н.К. Корф, М.И. Демков, А.
Әбілқасымова, Т.Сабыров, және басқалар зерттеді [4,5].
Ж.Б. Қоянбаев, Қ.Р.Қоянбаев, А.А. Бейсенбаева және С. Бабаевтың қазақ
тілінде жарық көрген педагогикалық еңбектерінде сабақтың түрлері, оларды
талдау, ұйымдастыру мәселелері қарастырылған [6,7,8].
Ғылыми педагогикалық зерттеулерде, баспа материалдарында сабақ, оны
жетілдіру бойынша еңбектер кеңінен көрініс тапқан десек те, мектепте оқыту
формасы сабақта оқушылардың үлгермеушілігі орын алып отыр. Ол мәселені
теориялық тұрғыдан зерделеп, қайшылықты шешуге ұмтылыс жасау ниетімен
зерттеу жұмысымыздың тақырыбын "Бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын
жетілдіру жолдары" – деп таңдауды жөн көрдік.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын жетілдіру
жолдарын анықтау және әдістемелік нұсқау ұсыну.
Зерттеу объектісі: бастауыш сыныптағы оқыту-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын жетілдіру барысы.
Зерттеудің міндеттері:
- зерттеу тақырыбына байланысты педагогикалық, философиялық арнайы және
әдістемелік әдебиеттерді зерделеу;
- білім беру жүйесінде педагогикалық жаңа технологиялардың маңызын
қарастыру, және оның оқыту процесін жетілдірудегі маңызын айқындау;
- бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудағы – сабақтың рөлін, сабақ
технологиясын жетілдірудің жолдарын анықтау;
- сабақты жетілдірудің жолдарын сипаттау;
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша түрлі әдебиеттерге талдау
жасау, қорыту және жүйелеу, мектеп мұғалімдерімен сауалнамалар жүргізу,
озық тәжірибелерді зерделеу, педагогикалық белгілеу эксперименті.
Зерттеудің теориялық мәнділігі: оқу-тәрбие процесіндегі
технологиялардың маңыздылығын анықтай отырып сабақ технологиясын
жетілдірудің педагогикалық шарттары, сабақты жетілдірудің жолдары
айқындалады.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: сабақты талдауға, сабақ технологиясын
жетілдіруге әдістемелік нұсқау ұсынылады.
І Оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 "Педагогикалық технологиялар" және "оқыту технологиялары" жөніндегі
түсінік
Педагогикалық технология педагогика және техника ұғымдарының негізінде
пайда болған түсінік. Педагогика – біріншіден ғылымның адаммен байланысты
бір саласы, болса, екіншіден белгілі бір мақсатқа (білім, тәрбие алуға
немесе беруге) бағытталған ұстаз бен шәкірттің өзара байланысты іс-әрекетін
зерттейтін ғылым, үшіншіден алғанда педагогика белгілі бір мақсатқа яғни
білім мен тәрбие алуға немесе беруге бағытталған ұстазбен шәкірттің өзара
байланысты іс-әрекеттің білімдерін, іскерлік пен дағдыларын, үйренуді
көздейтін болашақ мұғалімге білім мен тәрбие берушілерді дайындайтын оқу
пәні болып табылады. Техника дегеніміз - біріншіден ғылымның бір саласы
болса, екіншіден белгілі бір іс-әрекетті ұтымды түрде орындауға арналған
құрал сайман, мүмкіндік болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі психологиялық-педагогикалық әдебиеттер ғылым-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына жаңа
компьютерлік технологияларды" енгізумен бірге келген технология" деген
ұғым жиі кездеседі. ғылымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Англияда пайда болып және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүниежүзі елдеріне тарады [9].
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген
технологияларды екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік.
Өндірістік технологияларға үлгі ретінде табиғат шикізатын қайта өңдеу
технологиясы болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім
шығуында" белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен
қайта өңдеу процесі деп атайды.
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология" деген сөзді енгізу
индустриялық" технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Бұл бағытты бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында
ғалымдар (В.П.Беспалько, П.И.Пидкасистый және т.б.) қолдады. Білім беру
саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын
талдау техникасын, мұғаліммен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина)
ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық технология ұстаздар
мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді
принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған [8].
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру
негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ол
білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке
жақтарына сай жасанды, қолдап істелген конструкциялар ретінде жасалынады.
Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың жеке дара
мәселелерге, білім меңгеруге бағытталған оқу моделінің жағынан өлшемі
ретінде қарастырады.
Шындығында педагогикалық технологияны жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына, білім беру технологияларының басым көпшілігі негізінен
оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Технология" деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік,
кәсіп және logos-ғылым, білім деген сөздерінен шыққан. Екі сөздің түп
тамырының бірлігі шеберлік туралы ғылым немесе ілімді беретін сөзді
құрайды, ол өндірістік процестерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары
туралы білімдер жиынтығы, мысалы материалдың технологиясы, химиялық
технология, құрылыс жұмыстарының технологиясы және т.б. Бұл термин өнімді
өндіру процесі барысында жасалатын бұйымдарды анықтау мен қолдану
мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және тағы басқа заңдылықтарды
анықтау. Міне осыдан бірқатар өте маңызы айқын анықтамалар туады:
- технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттері,
байланыстарын және қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарды білу;
- еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
- еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау
керек.
Көрсетілген технологияның негізгі белгілері педагогикалық еңбектің
технологиясын анықтайды.
Білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталғанда,
педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады.
Технологиялар білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағаланады. ЮНЕСКО-ның басты конференциясында білім беру дегеніміз
әлеуметтік көлеміне келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен
мінез-құлықтарын жетілдірудің нәтижесі және процесі деп есептеу қабылданған
[10].
Педагогикалық технология ұғымына ғалымдар мен педагогтар әрбір даму
кезеңінде әртүрлі анықтамалар берген. Олардың берген анықтамалары әр түрлі
болғанымен бірін-бірі жоққа шығармайды. қайта олар бірін-бірі толтыра
түседі. В.Г. Беспалько педагогикалық технология “оқу мен тәрбие
процестерінің (теориялық негіздерін) еске түсіру барысында қолданған
құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсаты тиімді жүзеге асыруға
мүмкіндік береді”,- деп көрсетеді [11].
Г.М.Құсайыновтың пікірінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа – ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттарына сәйкес нәтижелерге жету, сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны, оқу жоспары мен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру [12].
Түсіндірме сөздікте: Технология – бұл қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы" делінсе, Б.Т.Лихачев
педагогикалық технологияны “оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер
ететін педагогикалық ықпал” - деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті
нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі
бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта оқушы мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым деп қарастырады [13].
В.Дальдің түсіндірме сөздігінде “Технология техника ғылымы. Техника –
өнер, білім ептілік, жұмыс тәсілдері және іске деген ұмтылыс ”, - деп
көрсеткен.
Орыс ғалымдары И.П.Павлов, В.М.Вехтеров, А.А.Ухтомский, С.Г.Шацкий
өзінің еңбектерінде мынадай анықтама береді. “Педагогикалық технология-бұл
тәсілдердің құралдардың, оқу сабақтарының ұтымдылығын арттыруға арналған
мүмкіндіктер немесе көрнекті құралдарды пайдалана отырып оқу лабораториялық
жабдықтарды ұтымды пайдалана білу” [14].
ХХ ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдары педагогикалық технологияны
тану барысында екі түрлі бағыт қалыптасты. Бұл кезеңнің педагогтары
“Педагогикалық технология дегеніміз - технологиялық мүмкіндіктер мен
бағдарламалық оқытуды қолдану”-деп түсіндіреді. Ал олардың кейбіреулері
“Педагогикалық технология - технологиялық оқу немесе оқыту процесіндегі
технология” - деп түсінеді.
Зерттеуші З.Г.Шаповаленко балалар ұжымының тәрбиесіне, оқу процесіне
педагогикалық ықпал етудің нәтижесінде қалыптасатын білімдердің, іскерлік
пен дағдылардың кешенін педагогикалық технология ұғымына кіргізеді.
Венгрияның ғалымы Л.Солой педагогикалық технологияның 3 белгісін атап
көрсетті, олар:
Сурет 1. Л.Солойдың педагогикалық технологияның 3 белгісі.
Ғалымдар Э.Вистерский, Ж.Целлер оқыту технологиясына жоспарлауды, оқыту
мақсатына талдау жасауды, оқу-тәрбие процесі ғылыми негізде ұйымдастыруды
жатқызады. Сонымен қатар оқытудың ұтымдылығын арттыру мақсатында оқытудың
әдістерін, құралдарын, материалдарды дұрыс таңдап алу қажеттігін көрсетеді
[15].
АҚШ-тың педагогикалық коммуникация және технология ассоциациясының
құжаттарында оқыту технологиясын құралдар жүйесі, оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру мен басқарудың әдіс тәсілдері ретінде қарастырылады.
Педагогикалық технологияны екі жақты қарастыру қажеттігі айтылады. Олар,
технологияны біріншіден, практикалық міндеттерді шешу барысында білім
жүйесін қолдану, екіншіден, оқу процесіде техникалық құры-лымдарды қолдану
деп түсіндіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология-білімді меңгерудің
барлық аспектілерін қамтамасыз ететін адамдар мен идея-ларды қамтитын,
сонымен қатар, жоспарлау басқару, қызметі мен ұйымдас-тырудың қызметтерін
біріктіретін интегралды процесс – деп көрсетеді.
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарында Ресейдің ғалымы Ф.А.Фрадкин өзінің
“Педагогикалық технология және тарихи перспектива”-деген еңбегінде
“педагогикалық технология дегеніміз –қандай да бір мақсатқа жетуді көздеген
мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеті айқындалған бірнеше варианттағы
объективтендірілген, жүйеленген іс-әрекет”, деп тұжырым жасайды [15].
Орыс ғалымы И.Я.Лернер өзінің “Педагогикалық технология – бұл
педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті”, - деп жазады. Педагог еңбегінде педагогикалық техно-логия дегеніміз
- ұйымдастыру тәсілдері, адам-машина жүйесіндегі адамдар мен материалдар
туралы образдық ойлар деген қорытындыға келеді [16].
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі деп берілген.
М.В.Кларин “Оқыту технологиясы және педагогикалық технология” деген
еңбегінде: “Педагогикалық технология дегеніміз –практикада қолданылатын
белгілі педагогикалық жүйенің проектісі”,-деп қарастырады.
Сонымен ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Ресейде жаңашыл-мұғалімдер топтары
қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда
өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге
олардың жалпы ортақ белгілері болады. Мектеп оқушысының оқу жұмысы
тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш,
схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. Аса
айрықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясын, бағытын
авторитарлықтан, демократиялыққа, гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты
айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын
береді [17].
Педагогикалық технологиялардың көрнекті өкілдерінің ішінен
Ш.А.Амоношвилиді - бастауыш сынып оқушыларын эксперименталды жаңашалап
оқытуды атау керек. Ш.А.Амоношвили өзінің эксперименталдық мектебінде
ынтымақтастық педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты, тіл мен
математиканы есепті оқытудың бір реттілік әдістемесі оның педагогикалық іс-
әрекетінің өзіндік қорытындысы, өзінің “О начальной ступений образования,
построенного на принципа гуманно-личностой педагогики” деген еңбегінде
баяндаған.
Академик М.П.Иванов –коммунарлық тәрбие әдістемесінің ұжымдық істің
әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта
түседі. Жаңашыл педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік ұжымдық еңбек
ісінің ерекшелігі – ол тұлғаның субъективтік позициясы.
КСРО Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлірлі сынып –сабақ тәсілімен
оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың
итенсифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізді.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мәні әрбір оқушыны оқу іс-
әрекетіне белсенді қатыстыру, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеу, әрбір
жеке оқушыда өзінің адамгершілік сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне
сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік беру [12, 13].
Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков шығармашылықты дамытатын оқытудың
технологиясын жасап жүзеге асырды. Осыған сай тұлғаның шығармашылық
қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде
бірізді қалыптасады.
Қ.О.Бітібаева практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге
асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы.
Оның көптеген оқушылары өздерінің ұстазының ізін басып отырды. Олар
әдебиетсіз оны даналық сабағын аттап өте алмайды.
Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын, жетілдіретін
оқу технологияларын көрсеткен жөн. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов жасаған
дамыта оқыту жүйесінің негізгі компонентері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын
қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, және
оны жинақтау арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда мұғалім сабақ процесін
бағыттаушы адам ролінде сипатталынады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіледі. Сонымен қатар, әр оқушыға өзінің
ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине жауаптар
барлық ерекшеліктермен, өзгешеліктермен айқындалады:
- оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
- мақсаттағы айырмашылықтар;
- дидактикалық прнциптердегі өзгешеліктер;
- оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
- мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштері;
- мұғалім мен оқушы арасындағы жаңаша қарым-қатынастар.
Бұл жүйеге сәйкес даму деп оқушының байқампаздығы, ойлауы және
практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігері,
сезімдерінің дамуы ескеріледі [18].
Жаңашыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті
оқыту технологиясының авторы. Бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді
қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа
негізделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні оқу процесін бала дамуы
табиғатының негізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы, баланың
танымдық күшін жан-жақты үдету арқылы жасайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, педагогиканы нақты
ғылымға жақындату, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі
болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақылығына
ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін
атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі [10, 12].
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технологиялар қолданылып жүргені белгілі.
Қолданыста жүрген педагогикалық технологияларға тоқталып өтетін болсақ
олар: ынтымақтастық технологиясы; білім беруді ізгілендіру технологиясы;
ойын арқылы оқыту технологиясы; проблемалы оқыту технологиясы; тірек
сигналдар арқылы оқыту технологиясы; түсіндіре басқарып – оза оқыту
технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті нәтижелерге
негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы; бағдарламалап оқыту
технологиясы; оқытудың компьютерлік технологиясы; дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы; математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы; өздігінен даму технологиясы; дамыта оқыту технологиясы;
Занковтың дамыта оқыту технологиясы; В.М. Монахов технологиясы білім беру
жүйесінде қолданылуда. Бірақ мұғалімдер оны өз тәжірибелерінде жүйелі
қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата алмайды. Сондықтан біз
оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М. Поташник ұсынған критерилерін
келтірдік:
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
- жүйелілігі;
- тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Сонымен, жекелеген оқу-тәрбие бағытында мектептің ілгері дамуы
ескірген, тиімсіз әдістерден арылып, бүгінгі өмірге сай жаңа
технологияларды қолдануға тікелей байланысты. Бұл үрдісті ұйымдастыру:
біріншіден, педагогикалық технологиялар банкіне, яғни олармен қамтамасыз
етілуге, екіншіден, жоғарыда көрсеткеніміздей, педагогикалық технология-
ларды таңдай білуге, үшіншіден, оны іске қосу механизіміне негізделеді
[10].
Оқыту технологиясы. Бүгінгі күні оқыту технологиясы деген ұғым дәстүрлі
педагогикада қолданысқа енген түсінік. Оқыту технологиясы терминін оқытушы
практика-да жаңадан қолданып жүргенімен және ол дәстүрлі оқыту процесінде
бұрын бар нәрсе.
ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы – барлық оқыту процесінің
жүйелік әдісін құру, қолдану және анықтау ретінде техникалық және адам
ресурсы есебінен білімді меңгеру, оқыту формасын ықшамдау міндеті қойылған,
өзара қатынас әрекеті, деп көрсетеді.
Бірқырынан қарағанда оқыту технологиясы – оқулық информацияның пайда
болуы, өзгерулер, елестету, өңдеу мүмкіндігі және әдістердің жиынтығы
болса, екінші жағынан техникалық немесе информациялық мүмкіндіктерді
қолдана отырып, оқу процесінде оқытушының шәкіртке әсер ету әдістері мен
тәсілдері туралы ілім.
Оқыту технологиясы – неғұрлым ұғымды жетістіктерге жету мақсаты
қойылған, оқытудың мүмкіндіктерінің, әдістерінің және формаларының жүйесін
көрсететін, оқу бағдарламаларында қарастырылған, оқытудың мазмұнын жүзеге
асырудың тәсілдері. Сонымен оқыту технологиясындағы, оқытудың мазмұны,
әдістері және мүмкіндіктері өзара шарттастық түрінде болып табылады.
Оқытушының педагогикалық шеберлігі қажетті білім мазмұнын таңдап алумен,
ұтымды әдістерді қолданумен және бағдарламада қойылған педагогикалық
міндеттерге сәйкес оқыту құраладарын мүмкіндіктерін айқындап алуынан
көрінеді [12].
Н.Ф. Талызинаның пікірінше: Оқыту технологиясы термині халықара-лық
дидактикада бекітілген. Ол үш аспектіде бейнеленеді: оқу-тәрбие жұмыс-тарын
және оқыту әдісі мен технологиясын, оның техникалық жабдықтауын
ұйымдастыру, яғни мұғалімнің конструктивті шешім қабылдауына қажетті білім
жиынтығы – деп түсіндіреді.
Оқыту технологиясы – білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің саналылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді. Оқыту технологиясы –
оқу бағдарламаларында қарастырылған алға қойған мақсатқа жетудің
тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және түрлерінің жүйесі
арқылы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы.
Оқыту технологиясының негізгі мақсаты – берілген үлгі бойынша “өнім”
алу, оқытудың тиімділігін, сапасын көтеру. Оқыту технологиясы білім берудің
тиімді жолдарын зерттейтін ғылым ретінде, оқыту үрдісінде қолданылатын
тәсілдер, принциптер мен реттеудің жүйесі, нақты оқыту процесі ретінде
сипатталады [10, 12, 14]. Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде бір-
біріне байланысты 3 түрлі деңгейде қолданылады.
Сурет 2. Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде қолданылатын
деңгейлер
1. Жа
1. Жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық) деңгей. Мұнда оқыту
технологиясы педагогикалық жүйемен синоним ретінде жалпы білім беру
процесін сипаттайды.
2. Жеке әдістемелік (жеке пәндік) деңгей. Жеке пәндік технология
оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын бір пәннің шеңберінде іске асыру әдістері
мен тәсілдерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
3. Модульдік деңгей. Модульді технология оқу-тәрбие процесінің жеке
дидактикалық мақсаттарын шешуде қолданылады.
Сурет 3. Оқыту технологиясының құрылымы
:
Технология жоба, үлгі ретінде берілгенде ғана тиімді. Оқыту
технологиясы әдістеме ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы “Нені
оқыту?”, “Не үшін оқыту?”, “Қалай оқыту?” деген сұрақтарға жауап іздесе,
оқыту технологиясы “Қалай нәтижелі оқытуға болады?” деген мәселенің шешімін
іздейді. Оқыту технологиясы мен әдістеменің мақсаты бір, яғни оқытудың
тиімді жолдарын қарастыру.
1.2 Оқыту технологиясы ұғымының мазмұндық ерекшелігі
Оқыту технологиясы дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру үшін
оқыту технологиясына берілген бірнеше анықтамаларды қарастырып көрелік:
Технология ежелгі гректің ``techno`` өнер, шебер, білгір және
``logos`` - ілім, ғылым деген сөздерінен шыққан шеберлік, өнерлік,
білгірлік туралы ғылыми ұғым.
Технология – еңбек ресурстарын дайындаудың негізгі көзі – кәсіптік
білімнің жүйесі. Сонымен, технология дегеніміз – педагогтың білім,
біліктілік, интеллектуалдық, кәсіптік әдіс-тәсілдер жүйесін қолдану арқылы
білім беру мақсатындағы мұғалім мен оқушылардың өзара қарым- қатынас
процесі.
Технология сөзі көптеген ұғымды білдіреді, олар:
1. Белгілі бір маңызды әрекетте, өнерде, шеберлікте мақсатқа жету үшін
қолданылатын әдіс (В.Даль сөздігі).
2. Белгілі заттың бейнесін өзгерту үшін қолданылатын өнер, біліктілік,
әдіс – тәсілдер (В.М.Шепель).
3. Белгілі затты, тұлғаны сапалы өзгертуде қолданылатын білім мен әдіс
– тәсілдер жүйесі (И.Г.Зайнышев).
4. Адамның әрекетін, біліктілігін, тәжірибесін еңбекке қажетті
заттарды, әлеуметтік шындықты сапалы өзгертуге бағытталған әрекеттер жүйесі
(Р.В.Овчарова).
Ғалым С.А.Жолдасбекованың пікірі бойынша технология ұғымы дайын
өнімді алу мақсатында нақты бір өндіріс құралдарымен шикізат, материал,
жартылай шикізаттарды өңдеудің әдістері жөніндегі ғылымды біл-діреді.
Технология құрамы өндірістегі техникалық бақылауды да қарастыра-ды.
Технологиялық процестің техникалық-экономикалық тиімділігін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштері өнім бірлігіне шығындалатын шикізат, жартылай шикізат
және электр қуатынан алынған дайын өнім, бұйымның саны мен сапасы, еңбек
өнімділігінің деңгейі, процес қарқындылығы, өндіріс шығындары, өнім,
бұйымның өзіндік құны болып табылады. [19]
Технология ұғымы материалдарды өңдеу және қайта өңдеу әдістері туралы
ғана емес, адамның іс-әрекетінің барлық саласында (ұйымдастыру, жүйелерді
жобалау және үлгілеу т.б) қарастырылады. Демек, технология инженерлік білім
саласы, адамның қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған қайта құрудағы
қоғамдық іс-әрекеттердің кез-келген түрі ретінде қарастырылады.
Технология ұғымын субъектінің жаңа технологиялық іс-әрекетін
қамтамасыздандыратын материалдық және рухани құндылықтарды жасау деп
түсінген дұрыс. Технологияға тән сипат: үнемділік, тиімділік, оңтайлылық,
қарқындылық. Технология субъектінің осы іс-әрекеті барысында қолданылатын
құралы ретінде қарастырылады.
С.У.Колюганың пікірі бойынша, технологиялық оқытудың пайда болуы және
іске асуы бастапқыда өндіріс процесінің дәстүрлік формасымен байланысты
болған және ол оқушыларды өндірістің жалпы ғылыми негіздерін, яғни өндіріс
компоненттеріндегі әлдеқашан жүзеге асқан ғылыми білімдерді білуге
бағыттайды. Қазіргі жаңа үлгіде бірінші орында ғылыми білімінің өндіріске
ену процесінің өзі тұрады. Технологиялық оқыту ең алдымен ол оқушыларды
ғылыми өндірістік іс-әрекетінің жалпы әдістерін меңгеруге бағытталуы қажет
[20].
Ғылыми-өндірістік іс-әрекеттің жалпы әдістерін меңгеру оқушылармен ой-
пікірді, техникалық тапсырманы өңдеуді, қажетті зерттеулерді жүргізуді,
жобалау, нұсқаларды үлгілеуді, құрылыстық, технологиялық құжаттарды
өңдеуді, цехтар, учаскелер, жұмыс орындарында жұмысты ұйымдастыруды,
орындауды және т.б. алға қоюды, көтермелеуді ұйғарады. Технологиялық білім
берудің мұндай әдістемесі, оны жүзеге асырған жағдайда, мектептен соң
тәжірибе жүзінде даяр инженерді алуға мүмкіндік береді.
Технология - процестердің, операциялардың ретін көрсеткендіктен, мұнда
да оқытушы алдағы көрсетілген оқытудың кезеңдерін бір-бірімен алмастыруға
болмайтындығын байқайды және дидактикалық құрал ретінде, техникалық,
технологиялық ретін, оларды қалай және қай кезде пайдаланылатынын
шатастырмайды. Олай болса, бұл іс-әрекетің алгоритмі секілді қызмет етеді
деуге болады.
Д.Қ.Пошаев өз еңбегінде: Оқытуға технологиялық сипат беру, оқушылардың
танымдық іс-әрекетін басқару тұжырымынан келіп шығады және әдістемелік
жүйенің өзінің оқыту құралдарының психологиялық құралдары арқылы жұмыс
істеп тұрғаны болып отыр, сондықтан ол шешуші рөлді атқарып отыр. Бұл
бізге, оқыту технологиясын зерттеу мазмұнына ендіруге себеп болады және
Оқыту технологиясына зерттеу тұрғысынан анықтама беруді қажет етеді деп
жазады [21].
Оқыту технологиясы оқыту жағдайларының негізінде оқытушы мен оқушының
іс-әрекетін алгоритмизациялау болып табылады дейді ғалым.
Осы себепті зерттеу барысындағы дидактикалық инновация, яғни
педагогикалық тұрғыдан қарағанда оқыту мақсаты оқу циклдері деп
қабылданады.
Жоғарыдағы тұжырымдамаға сәйкес әрбір кезеңнің циклдарын қарастырып
көрейік. Бұл танымдық іс-әрекетті басқарудың әдістемелік жүйесі ретінде
оқыту технологиясын құрады.
Оқытудың бірінші кезеңінде арнайы қарастырылған оқыту құралдары арқылы
оқушыларды алдын-ала оқытудың мақсатымен таныстырамыз, оқу барысында
қандай мәселелерге, сұрақтарға неге осы нәрсені оқуымыз керек екендігіне,
оқытылып жатқан материалдың практикалық мәніне, маңызына көңіл аударамыз.
Мұндай жағдай негізінен проблемалық тапсырмалар арқылы жүзеге асырылады.
Оқытудың екінші кезеңінде оқушылар алдында ойлауға бағдарлық әрекет
беретін негізгі ғылыми техникалық ұғымдар жүйесімен таныстыра отырып
жалпылама ұғымдарды қалыптастырамыз.
Оқытудың үшінші кезеңінде оқытушы әрекет моделін қалыптастыруы қажет.
Бұл үшін оқытушы білім жүйесінің материалдың немесе материалдандырылған
күйін қалыптастыру бағытында оқыту құралдарын пайдалану керек.
Оқытудың төртінші кезеңінде оқушылардың әрекеті белгілі моделге ұқсас
орындалады. Бұл кездегі оқытудың оқу құралы болып, мысалы, кәсіп-тік оқыту
саласында – принципиалды схемалар, функционалды схемалар, жұмысшы схемалар,
олардың орындалу шарттары т.т. пайдаланылады.
Оқытудың бесінші кезеңінде оқытушы әрекетінің қимылын біртіндеп азайта
беруі, соңында оларды автоматтандыруға дейін алып келуі керек. Оқытудың бұл
кезеңі үшін оқытушы арнайы тапсырмалар, технологиялық есептер пайдалануына
болады.
Оқытудың алтыншы кезеңінде оқушыларды оқытуда кешенді тапсырма-лар,
жаттығулар орындау барысында керекті тапсырмаларды қарастыру ар-қылы жүзеге
асырылады. Бұл кезеңде оқушылар өзбетінше жұмыс істей алу керек және ол өз
әрекетіне шығармашылық әрекеттерін қарастыруы керек.
Жоғарыдағы оқыту процесінде білімді басқарудың алты бірдей кезеңінде іс-
әрекет теориясы пайдаланылып отыр және мұндай құрылымдағы оқу процесі іс-
әрекет логикасын түзуге, оның үстіне іс-әрекет логикасы мен танымдық
қабілеттерді жинақтап беруге септігін тигізері хақ.
Оқу материалының мазмұнына сәйкес, оқушылардың іс-әрекеті оқыту
ситуациясына сәйкес келуі керек.
Жаңа технологияны қалыптастырудың өрісі әр түрлі болып келеді: сабақпен
сабақ жүйесінен бастап білім берудің әдістемелік жүйесін, оқытудың
мазмұнын, оқу процесін қайта қарау мен жаңа типті кәсіби мектепті жобалауға
дейінгі ірі масштабты шараларға дейін қамтиды.
Профессор В.М.Монаховтың пайымдауынша: оқыту технологиясы, ол- ұстаз
да, оқушы да өздерін жақсы білетін бейне бір технологиялық орта.
Технологиялық ортаның ең басты сипаттамалары тұрақты болуы қажет және олар
автор мен орындаушының субъектілігіне тәуелді болмауы шарт [22].
Технологиялық оқыту мәселесіне бірқатар зерттеу жұмыстары
арналған.(С.Я.Батышев, П.Г.Атутов, Ю.К.Васильев және т.б.)
П.Г.Атутовтың пікірі бойынша технологиялық оқыту мазмұнын қайта құрудың
қазіргі әдістерін меңгеру мұғалімнің әдістемелік мәдениетінің құрамдас
бөлігі болып табылатынын педагогикалық ықпал ету процесінде, қалыптасушы
және қалыптасқан бірқатар технологиялық іскерлікке негізделеді. Бұған
келесідей ақыл-ой іс-әрекеттері жатады: өз іс-әрекетін және оның
нәтижелерін сезімдік негізде бағалау іскерлігі; қорытындылаудың бір
деңгейінен екінші деңгейіне шапшаң өту және бүтінін оның бөліктерінен бұрын
көре білуі, маркетингілік, экономикалық болжамдау есебімен жүзеге
асырылатын еңбек бейнесін қалыптастыру іс-әрекетінің соңғы нәтижесі [23].
Технология ұғымы материалдарды өңдеу және қайта өңдеу әдістері туралы
ғана емес, адамның іс-әрекетінің барлық саласында (ұйымдастыру, жүйелерді
жобалау және үлгілеу т.б) қарастырылады дей келе П.Г.Атутов-тың
Технологиялық білім дидактикасы [24] еңбегінде технологиялық ой туралы
келесідей түсініктеме беріледі: Технологиялық ой – бұл адамның қоршаған
ортаның түрлену әдістері мен тәсілдерін алдын-ала анықтаудағы ойлау
қабілетінің деңгейі ойдың түрлену негізінде қайта құру іс-әрекетін жүзеге
асырудың үш түрі көрсетілген:
ойдағы қағиданың кеңістікте өзгеруі;
оның құрылымының өзгеруі;
осы өзгерістің жолдары.
Технологиялық ойдың қалыптасуы тек психологиялық-педагогикалық
әдебиеттерде ғана қарастырылғандықтан, оның қалыптасу ерекшеліктері
шығармашылық ойды қалыптастыру кезеңдерімен байланыста болуы қажет.
Технологиялық ойлау негізін, субъективті анықтама бойынша техноло-гиялық
білім, іскерлік пен дағды жүйесі құрайды. Ғылыми –жаратылыстану,
жалпытехникалық, технологиялық, жобалау-конструкторлық білім жүйесін
құрайтын технологиялық ойлау, жаңашаландыру субъективті элементтері мен
объективті элементтері арасындағы нақты ыңғайлы арақатынасты, құрайтын
техникалық шешімдерді қамтамасыз етеді. Бұл шығармашылық ойлауды бірте-
бірте объективтілеуге бағытталған.
Оқушыларда технологиялық ойлаудың қалыптасуы олардың жеке
ерекшеліктерін есепке ала отырып жүзеге асырылады және түрлі міндеттерді
шешудің қазіргі таңдағы әдістерін іздеуді пайдалануға негізделеді.
Педагогикалық технология
Педагогикалық іс-әрекет саласына “технология” деген сөздікті енгізу
“индустриялдық” технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Білім беру саласындағы педагогикалық технологияның басқа
бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен оқушылардың оқу іс-
әрекетін (Т.А.Ильина) ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық
технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге
жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған.
Егер материалдық өнідіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең
меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар
жасалса, ол білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің
жеке жақтарына сай жасанды, қолдан істелген конструкциялар ретінде
жасалынады. Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың
дара жеке мәселелерге (проблемаларға) білім меңгеруге бағытталған оқу
моделіне өлшем жасалған.
Технология ғылым ретіндегі міндеті – практикада өндіріс процестерінің
ең тиімділерін анықтау мен қолдану масатында физикалық, химиялық,
механикалық және тағы басқа заңдылықтарды анықтау. Міне осыдан бірқатар өте
маңызды айқын анықтамалар туады:
- технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттерін байланыстары
мен қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарын білу керек;
- еңбек затын өңдеу тәсілдерін білу;
- еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
- еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау.
Қазіргі уақытта “педагогикалық технология” ұғымы әртүрлі түсіндіріледі.
Көп тараған анықтаманы педагог-ғалым В.П.Беспалько ұсынған, ол
педагогикалық технология оқу мен тәрбие процестерінің (теориялық
негізделген) еске түсіру барысында қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы,
олар білім мақсатын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді (осыны біз
негізге аламыз).
Педагогикалық технологияға берілген басқа да анықтамалар бар, ол: оқыту
процесін жүзеге асырудың мазмұндық техникасы (В.П.Беспалько), педагогикалық
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі), оқыту процесін
ұйымдастыру мен жүргізуді жобалау барысындағы бірлескен педагогикалық іс-
әрекеттің моделі (В.М.Монахов), барлық сабақ беру процесін жасаудың,
қолданудың және анықтаудың жүйелі әдісі, білімді меңгерудегі техникалық
және адамен ортаның өзара әрекеттерін ескеру (ЮНЕСКО), мазмұнын
қорытындалау (Г.К.Селевко).
В.А. Сластениннің ойы бойынша педагогикалық технология деген: ол қатал
ғылыми жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету [25].
Қазіргі таңда көптеген жаңа педагогикалық технологиялар оқу-тәрбие
процесінде басшылыққа алынуда (ақпараттық, проблемалы, дамыта оқыту, т.б.).
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрамына мыналар кіреді:
А) тұжырымдық негізі.
Ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалының мазмұны.
Б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үрдісінің диагностикасы.
Ал, И.П.Подласый педагогикалық жүйедегі инновациялық басты бағыттың
түзілімін былайша көрсетеді:
- бүтіндей педагогикалық жүйе;
- оқу орындары;
- педагогикалық теория;
- мұғалім;
- оқушылар;
- педагогикалық технология;
- мазмұн;
- оқытудың формалары, әдістері, құралдары;
- басқару;
- мақсат пен нәтиже.
Бұл жүйенің түзілімінің тереңдігінің мәні, сапасы және мақсаттылығы
бойынша айтуға болады [26].
Қазіргі уақытта оқытудың технологияларын жеке-дара бөліп көрсету, әрі
олардың ішінен керектісін оқыту мақсатына сәйкес таңдай алу мәселелері
бойынша көпген зерттеулерді айтуға болады. Оның ішінде Г.К. Селевконың,
Ш.Т. Таубаеваның, т. б.
Технологиялық аспектіні талдай келе Г.К. Селевко педагогикалық
технология оқытудың едәуір тиімді жолын зерттеуші ғылым ретінде, оқытудағы
қолданылатын тәсілдер, принциптер және реттеушілер жүйесі ретінде және
нақты оқыту процесі ретінде жұмыс жасайды деп қарастырады [18].
Қазіргі педагогикалық технологиялар келесідей негізгі сапаға ие болуы
қажет: құрылымға; технологиялық критерилерге; тұжырымдылыққа; жүйелілікке;
басқарушылыққа; нәтиже бойынша тиімді және шығын бойынша оңтайлы;
өндірушілікке.
Қазіргі білім беру технологияларын Г.К. Селевко технологияның
классификациялық параметрілері тұрғысынан: қолдану деңгейі, негізгі дамыту
факторы, меңгеру тұжырымы, жеке тұлғаның құрылымына бағдарлау, мазмұн
сипаты, басқару типі, ұйымдастыру формалары, балаға ықпал ету тәсілдері,
әдістердің басымдылығы, жетілдіру бағыттары, оқушылар категориялары бойынша
нақтылап көрсетеді [18].
Ш.Т.Таубаева оқытудың қазіргі технологиялары аттарын атап көрсетіп,
олардың мақсаттарын, тұжырымының және мазмұны мен әдістерінің
ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Жұмыста педагог-ғалымның зерттеулері
басшылыққа алынған [12].
1. Ынтымақтастық педагогикасы (Берулаева М.Н., Селевко Г.К., Тихомирова
Н.К., т.б.), оның мақсаты: талап ету педагогкасынан қарым-қатынас
педагогикасына өту; балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің
бірлігі.
2. Білім беруді ізгілендіру технологиясы (Амоношвили Ш.А., Баженова Н.,
т.б.), оның мақсаты: баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп
тәрбиелеу; баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; білім мен кеңейтуге және тереңдетуге жағдай
жасау.
3. Ойын арқылы оқыту технологиясы (Коваленко В.Г., Самоекина Н.В., т.
б.), оның мақсаты: дидактикалық; тәрбиелік; дамытушылық;
әлеуметтендірушілік.
4. Проблемалық оқыту технологиясы (Оконь В.), оның мақсаты: білім,
білік, дағдыға ие қылу; өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; танымдық
және шығармашылық икемділікті дамыту.
5. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (Шаталов В.Ф.), оның
мақсаты: білім, білік, дағды қалыптастыру; жеке мәліметтеріне (әлеуметтік)
қарамастан, барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету (орта мектепті 9 жылда
аяқтату).
6. Түсіндіре басқарып – оза оқыту технологиясы (Лысенко С.Н.,
Богоявлинская Д.), оның мақсаты: білім білік, дағды меңгерту; мемлекеттік
стандарт көлемінде білім беру; барлық баланы табысты оқыту.
7. Деңгейлік саралап оқыту технологиясы (Гроот Р., Селевко Г.К., т.б.)
және міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
(Фирсов В.В.) олардың мақсаты: әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік
деңгейіне орай оқыту; оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне
сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
8. Бағдарламалап оқыту технологиясы (Скиннер Б., Краудер Н., Беспалько
В.П.), оның мақсаты: ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың
тиімділігін арттыру; баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
9. Оқытудың компьютерлік технологиясы (Апатова Н.В., Беспалько В.П.),
оның мақсаты: ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас
қабілетін дамыту; жеке басты ақпараттық қоғамғаң даярлау; балаға
меңгергенінше оқу материалын беру; зерттеушілік білігін және оңтайлы шешім
қабілдай білуін қамтамасыз ету.
10. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (Эрдниев П.М.),
оның мақсаты: математикалық білімнің оқушының интеллектісін дамыту мен өзін-
өзі дамытуының басты шарты ретіндегі тұтастығына қол жеткізу; пәндердің
бірлігі мен тұтастығын қамтамасыз ететін тақырыптардың неғұрлым жетілген
жүйесін жасау.
11. Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы
(Хазанкин Р.Г., Зильбергер Н.И.), оның мақсаты: барлық оқушыны стандарт
деңгейінде оқыту; балалардың математикаға қызығуын туғызу; таланттарды
тәрбиелеу.
12. Өздігінен даму технологиясы (Монтессори М., Буторина М., Хилтунен
Е., Корнетов Г.), оның мақсаты: жан-жақты дамыту; дербестікке тәрбиелеу;
бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әрекетінің бірігуі.
13. Дамыта оқыту технологиясы (Выготский Л.С., Занков Л.В., Эльконин
Д.Б., Давыдов В.В.), оның мақсаты: бала бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар-
намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік,
белсенділік, т.б. қасиеттер дамыту; дамыта оқытудың басты мақсаты баланы
оқыта отырып, жалпы дамыту.
14. Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, оның мақсаты: жеке адамның
жоғары дәрежеде жамуы; жан-жақты гормониялық даму үшін негіз жасау.
15. Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, оның
мақсаты: теориялық ой мен сана қалыптастыру; балаларда білім, білік, дағды
ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекетінің әдістерін де қалыптастыру;
балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу.
16. В.М. Монахов технологиясы, оның мақсаты: оқытудың тұтас
технологиясын жобалау; алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық
үрдіс түзу; мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіре бере алатындай жүйені
таңдау және құру; оқушылармен жүргізілетін қиындықтың алдын алу және түзету
жұмысының жүйесін жасау; жалпыпедагогикалық біліктіліктің технологиялық
сенімді даму динамикасын жасау; жобаланған технологияны іске асыратын жаңа
мұғалім қалыптастыру.
Көрсетілген қазіргі оқытудың технологияларын мектепте техника
негіздерін оқытуда саналы түрде таңдау қажет. Аталған оқытудың
технологияларының ішінен саралап оқыту, дамыта оқыту, проблемалық оқыту,
бағдарламалап оқыту бойынша оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру нәтижелі
болады.
1.3 Бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы
сабақтың ролі
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу-тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Біртұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық-жекелей өзара қарым-қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік, және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі. Сонымен, сабақ, бір
жағынан, тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма түрінде, екінші жағынан,
оқытудың заңдылықтары мен принциптерінен туындайтын, мұғалімнің сабақты
өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі талаптармен анықталатын оқытуды
ұйымдастыру формасы түрінде анықталады. Мұғалім оларды басшылыққа ала
отырып, сабақты оқыту процесінде оқушылардың тұрақты құрамымен мектептің
күнделікті нақты жағдайында шешілуге тиісті дидактикалық міндеттердің
(білім беру, тәрбие, даму) жүйесі ретінде дайындайды.
Оқытуды ұйымдастырудың формасы – оқыту процесінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері біріңғай
жүзеге асады.
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төр кезеңін ұсынады:
мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі; жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі; сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды кезеңі [4].
Сабақ – оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан, ендігі
жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше болды.
Сабақта оқушыларға білім беру мен қатар, олардың рухани – адамгершілік
қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді. Сабақ –
күрделі психологиялық және педагогикалық процесс, онда оқушылар мен
педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Оқытуды білім беруді жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыруды
модернизациялау көзделеді. "Түрлері" деген ұғым латын тілінен аударғанда
"forma" сыртқы көрініс дегенді білдіреді, материалды затта сыртқы сызық-
белгілі орныққан тәртіпті білдіреді. Философия пәнінде "түрлері" ішкі
мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады. Яғни, "түрлері" ішкі
байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы
жағдайлармен де сабақтастықта қарастырылады. Былайша айтқанда, оқытудың
түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті. Оқыту түрі:
әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқушылардың іс-әрекетіне тәуелді болады.
Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты ықпалдастық, әсер
етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оқушылар мен мұғалімнің
қарым-қатынасы (Чередов И.М.) Оқытудың түрі оқыту материалын игеру
барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару және оқу тәсілдерін меңгерумен
сабақтастықта болады. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу материалының ішкі
бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу
үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі оқушылардың
білім сапасының көрсеткіші мен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге асырылу
тәртібі секілді жағдайлармен байланысты болады [9].
Ең алғаш рет Б.П.Есипов жазған сабақты классификациялаудың жалпы
педагогикалық (немесе жалпы дидактикалық) принциптері кеңінен тарады. Ол
мынадай білім беру мақсаттарынан туындайды:
Сурет 4. Білім беру мақсаты.
Бұл принцип П.Н.Груздневтің, И.А.Каировтың, И.Т.Огородниковтың,
М.Н.Маниловтың және басқалардың еңбектерінде айқын бейнеленді. Осындай
классификациялауға сәйкес сабақ мынадай түрлерге бөлінді: жаңа білімді
жеткізу сабағы; дағдыны жаттықтырулар арқылы тиянақтау сабағы; қайталау
сабағы, білімді тексеруге арналған сабақ; жинақталған сабақ.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүдесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен: оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе . . . . . . . . . .
3
І Оқыту технологиясының теориялық негіздері . . . 6
1.1 "Педагогикалық технологиялар" және "оқыту технологиялары" жөніндегі
түсінік . . . . . . . . . . 6
1.2 Оқыту технологиясы ұғымының мазмұндық ерекшелігі . .
15
1.3 Бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы сабақтың
рөлі . . . . . . . . . . 24
ІІ Бастауыш сыныпта оқытуды жетілдірудің жолдары . . 34
2.1 Бастауыш мектеп практикасындағы дәстүрлі сабақтарды талдау . 34
2.2 Сабақты жетілдірудің жолдары . . . . . .
41
2.3 Бастауыш сыныпта сабақты жетілдірудегі әдістемелік нұсқау .
48
Қорытынды . . . . . . . . . .
54 Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . .
. 56
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Республикада білім берудің жаңаша жүйесі жасалып әлемдік
білім беру кеңістігіне өту мақсаты қойылуда. Бұл жағдай барлық ғылым
салалары сияқты педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісінде соңғы жылдары
елеулі өзгерістер жасауды талаптауда.
Қазақстан Республикасының Білім туралы" заңында “Азаматтардың білім
алу құқығын мемлекет Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім
беру жүйесін дамыту және білім алу үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық
жағдайлар жасау арқылы қамтамасыз етеді” – деп көрсетілгендей білім берудің
жолы оқытуды тиімді етуге нұсқау жасалған [1].
Білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді
еске ала отырып өскелең жастарға білім мен тәрбие беру ісін қоғам талабына
сай дамыту және жетілдіру білім мен тәрбие берудің бүгінгі таңдағы негізгі,
жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жаңарту, жетілдіру
мәселесі болып табылады десек, онда мектеп оқушыларының білім негіздерін
қалыптастыру, осы мәселенің түп қазығы, яғни негізгі сатысы болып саналады.
Осы мәселелерді шешуде білім беру мазмұнында жаңару, жаңаша көзқарас,
басқаша менталитет, өзгеше қарым-қатынас пайда болуы керек. Білім мазмұны,
жаңарған біліктіліктермен білім беру саласындағы ғылыми шығармашылық
жұмыстардың нарықтық қатынастар талабына сай нақтылана және даралана түсуі
қажет. Әсіресе балалар дүниесінің жан-жақты, рухани баюына, азамат, жеке
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліну ерекше қажеттілікке айналуда.
Өйткені білім негіздерін оқушы бойына қалыптастыру біріншіден, мұғалімнің
негізгі жұмысы болса, екіншіден ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыруда жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы зерттелгелі отырған
тақырыптың ең өзекті мәселесі болып табылады.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін өзі дамытуға, оның
өзіндік шығармашылыққа қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктер мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.
Мектеп практикасының тарихында оқытуды ұйымдастырудың сыныптық оқу
жүйесін зерделеу және қорытуды, сабақтың орнықты ғылыми теориясын жасауды
алғаш рет қолға алған Я.А.Коменский болды.
Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” атты әйгілі еңбегінде сабақтың бір
мезгілде басталуы; сабақтың белгілі бір ұзақтығы; сабақ арасындағы үзіліс;
сабақты белгілі бір ұйымдастырылған түрде өткізу; мұғалімнің түсіндіруіне
оқушылардың назарын аудару; оқушыларға сұрақтар қою, тақырыпты игеруін
бақылау сияқты талаптарды қанағаттандыратын оқу сабақтарын өткізудің топтық
түрінің тиімділігін және қажеттілігін теория жүзінде негіздеді [2].
Оқу теориясын дамытуда К.Д.Ушинскийдің ролі ерекше болды. Ол сабақты
барлық негізгі жақтарын, “сабақтың әрбір құрамдас бөлігі мағынаға толы
қызметке сай болуын, өйткені онсыз оқушының көптеген жақсы қасиеттерін
дамыту мүмкін еместігін” талап ете отырып, талдау жасады және
шығармашылықпен жұмыс істеді [3].
Сабаққа және оны жетілдіруге қатысты проблемаларды К.Д.Ушинскийден
кейінгі белгілі педагогтар Д.Д. Семенов, Н.К. Корф, М.И. Демков, А.
Әбілқасымова, Т.Сабыров, және басқалар зерттеді [4,5].
Ж.Б. Қоянбаев, Қ.Р.Қоянбаев, А.А. Бейсенбаева және С. Бабаевтың қазақ
тілінде жарық көрген педагогикалық еңбектерінде сабақтың түрлері, оларды
талдау, ұйымдастыру мәселелері қарастырылған [6,7,8].
Ғылыми педагогикалық зерттеулерде, баспа материалдарында сабақ, оны
жетілдіру бойынша еңбектер кеңінен көрініс тапқан десек те, мектепте оқыту
формасы сабақта оқушылардың үлгермеушілігі орын алып отыр. Ол мәселені
теориялық тұрғыдан зерделеп, қайшылықты шешуге ұмтылыс жасау ниетімен
зерттеу жұмысымыздың тақырыбын "Бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын
жетілдіру жолдары" – деп таңдауды жөн көрдік.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын жетілдіру
жолдарын анықтау және әдістемелік нұсқау ұсыну.
Зерттеу объектісі: бастауыш сыныптағы оқыту-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сыныптағы сабақ технологиясын жетілдіру барысы.
Зерттеудің міндеттері:
- зерттеу тақырыбына байланысты педагогикалық, философиялық арнайы және
әдістемелік әдебиеттерді зерделеу;
- білім беру жүйесінде педагогикалық жаңа технологиялардың маңызын
қарастыру, және оның оқыту процесін жетілдірудегі маңызын айқындау;
- бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудағы – сабақтың рөлін, сабақ
технологиясын жетілдірудің жолдарын анықтау;
- сабақты жетілдірудің жолдарын сипаттау;
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша түрлі әдебиеттерге талдау
жасау, қорыту және жүйелеу, мектеп мұғалімдерімен сауалнамалар жүргізу,
озық тәжірибелерді зерделеу, педагогикалық белгілеу эксперименті.
Зерттеудің теориялық мәнділігі: оқу-тәрбие процесіндегі
технологиялардың маңыздылығын анықтай отырып сабақ технологиясын
жетілдірудің педагогикалық шарттары, сабақты жетілдірудің жолдары
айқындалады.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: сабақты талдауға, сабақ технологиясын
жетілдіруге әдістемелік нұсқау ұсынылады.
І Оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 "Педагогикалық технологиялар" және "оқыту технологиялары" жөніндегі
түсінік
Педагогикалық технология педагогика және техника ұғымдарының негізінде
пайда болған түсінік. Педагогика – біріншіден ғылымның адаммен байланысты
бір саласы, болса, екіншіден белгілі бір мақсатқа (білім, тәрбие алуға
немесе беруге) бағытталған ұстаз бен шәкірттің өзара байланысты іс-әрекетін
зерттейтін ғылым, үшіншіден алғанда педагогика белгілі бір мақсатқа яғни
білім мен тәрбие алуға немесе беруге бағытталған ұстазбен шәкірттің өзара
байланысты іс-әрекеттің білімдерін, іскерлік пен дағдыларын, үйренуді
көздейтін болашақ мұғалімге білім мен тәрбие берушілерді дайындайтын оқу
пәні болып табылады. Техника дегеніміз - біріншіден ғылымның бір саласы
болса, екіншіден белгілі бір іс-әрекетті ұтымды түрде орындауға арналған
құрал сайман, мүмкіндік болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі психологиялық-педагогикалық әдебиеттер ғылым-
технологиялық процестің жетістіктері мен білім беру саласына жаңа
компьютерлік технологияларды" енгізумен бірге келген технология" деген
ұғым жиі кездеседі. ғылымда арнаулы технологиялық бағыт пайда болды. Бұл
бағыт ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ және Англияда пайда болып және
қазіргі уақытта практика жүзінде барлық дүниежүзі елдеріне тарады [9].
Барлық жасалған және қазіргі күнде адамның қолданып жүрген
технологияларды екі түрге бөлуге болады: өндірістік және әлеуметтік.
Өндірістік технологияларға үлгі ретінде табиғат шикізатын қайта өңдеу
технологиясы болады. Бұл жағдайда технология деп бастапқы материалды өнім
шығуында" белгілі бір алдын ала берілген қажеттерді бөліп алу мақсатымен
қайта өңдеу процесі деп атайды.
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология" деген сөзді енгізу
индустриялық" технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Бұл бағытты бірқатар бұрынғы кеңестік үкіметтің аймағында
ғалымдар (В.П.Беспалько, П.И.Пидкасистый және т.б.) қолдады. Білім беру
саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын
талдау техникасын, мұғаліммен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина)
ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық технология ұстаздар
мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді
принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған [8].
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру
негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ол
білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке
жақтарына сай жасанды, қолдап істелген конструкциялар ретінде жасалынады.
Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың жеке дара
мәселелерге, білім меңгеруге бағытталған оқу моделінің жағынан өлшемі
ретінде қарастырады.
Шындығында педагогикалық технологияны жасаушылардың назары (терминдік
түсініктемелеріне қарағанда) педагогикалық еңбектің жеке құбылыстар
саласына, білім беру технологияларының басым көпшілігі негізінен
оқушылардың белгілі бір білім жиынтығын меңгеруге бағытталған.
Технология" деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік,
кәсіп және logos-ғылым, білім деген сөздерінен шыққан. Екі сөздің түп
тамырының бірлігі шеберлік туралы ғылым немесе ілімді беретін сөзді
құрайды, ол өндірістік процестерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары
туралы білімдер жиынтығы, мысалы материалдың технологиясы, химиялық
технология, құрылыс жұмыстарының технологиясы және т.б. Бұл термин өнімді
өндіру процесі барысында жасалатын бұйымдарды анықтау мен қолдану
мақсатында физикалық, химиялық, механикалық және тағы басқа заңдылықтарды
анықтау. Міне осыдан бірқатар өте маңызы айқын анықтамалар туады:
- технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттері,
байланыстарын және қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарды білу;
- еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
- еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау
керек.
Көрсетілген технологияның негізгі белгілері педагогикалық еңбектің
технологиясын анықтайды.
Білім берудің мақсаты білім жүйелерін меңгеру ретінде анықталғанда,
педагогикалық технологиялар білім беру аймағына қатынасы болады.
Технологиялар білім беру сияқты білімнің сапасы мен көлемін меңгерумен
бағаланады. ЮНЕСКО-ның басты конференциясында білім беру дегеніміз
әлеуметтік көлеміне келген және дербес жетілген тұлғаның қабілеттері мен
мінез-құлықтарын жетілдірудің нәтижесі және процесі деп есептеу қабылданған
[10].
Педагогикалық технология ұғымына ғалымдар мен педагогтар әрбір даму
кезеңінде әртүрлі анықтамалар берген. Олардың берген анықтамалары әр түрлі
болғанымен бірін-бірі жоққа шығармайды. қайта олар бірін-бірі толтыра
түседі. В.Г. Беспалько педагогикалық технология “оқу мен тәрбие
процестерінің (теориялық негіздерін) еске түсіру барысында қолданған
құралдар мен әдістер жиынтығы, олар білім мақсаты тиімді жүзеге асыруға
мүмкіндік береді”,- деп көрсетеді [11].
Г.М.Құсайыновтың пікірінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа – ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттарына сәйкес нәтижелерге жету, сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны, оқу жоспары мен бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің түрлерін меңгеру жұмыстарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру [12].
Түсіндірме сөздікте: Технология – бұл қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы" делінсе, Б.Т.Лихачев
педагогикалық технологияны “оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер
ететін педагогикалық ықпал” - деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті
нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі
бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті
өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта оқушы мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым деп қарастырады [13].
В.Дальдің түсіндірме сөздігінде “Технология техника ғылымы. Техника –
өнер, білім ептілік, жұмыс тәсілдері және іске деген ұмтылыс ”, - деп
көрсеткен.
Орыс ғалымдары И.П.Павлов, В.М.Вехтеров, А.А.Ухтомский, С.Г.Шацкий
өзінің еңбектерінде мынадай анықтама береді. “Педагогикалық технология-бұл
тәсілдердің құралдардың, оқу сабақтарының ұтымдылығын арттыруға арналған
мүмкіндіктер немесе көрнекті құралдарды пайдалана отырып оқу лабораториялық
жабдықтарды ұтымды пайдалана білу” [14].
ХХ ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдары педагогикалық технологияны
тану барысында екі түрлі бағыт қалыптасты. Бұл кезеңнің педагогтары
“Педагогикалық технология дегеніміз - технологиялық мүмкіндіктер мен
бағдарламалық оқытуды қолдану”-деп түсіндіреді. Ал олардың кейбіреулері
“Педагогикалық технология - технологиялық оқу немесе оқыту процесіндегі
технология” - деп түсінеді.
Зерттеуші З.Г.Шаповаленко балалар ұжымының тәрбиесіне, оқу процесіне
педагогикалық ықпал етудің нәтижесінде қалыптасатын білімдердің, іскерлік
пен дағдылардың кешенін педагогикалық технология ұғымына кіргізеді.
Венгрияның ғалымы Л.Солой педагогикалық технологияның 3 белгісін атап
көрсетті, олар:
Сурет 1. Л.Солойдың педагогикалық технологияның 3 белгісі.
Ғалымдар Э.Вистерский, Ж.Целлер оқыту технологиясына жоспарлауды, оқыту
мақсатына талдау жасауды, оқу-тәрбие процесі ғылыми негізде ұйымдастыруды
жатқызады. Сонымен қатар оқытудың ұтымдылығын арттыру мақсатында оқытудың
әдістерін, құралдарын, материалдарды дұрыс таңдап алу қажеттігін көрсетеді
[15].
АҚШ-тың педагогикалық коммуникация және технология ассоциациясының
құжаттарында оқыту технологиясын құралдар жүйесі, оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру мен басқарудың әдіс тәсілдері ретінде қарастырылады.
Педагогикалық технологияны екі жақты қарастыру қажеттігі айтылады. Олар,
технологияны біріншіден, практикалық міндеттерді шешу барысында білім
жүйесін қолдану, екіншіден, оқу процесіде техникалық құры-лымдарды қолдану
деп түсіндіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология-білімді меңгерудің
барлық аспектілерін қамтамасыз ететін адамдар мен идея-ларды қамтитын,
сонымен қатар, жоспарлау басқару, қызметі мен ұйымдас-тырудың қызметтерін
біріктіретін интегралды процесс – деп көрсетеді.
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарында Ресейдің ғалымы Ф.А.Фрадкин өзінің
“Педагогикалық технология және тарихи перспектива”-деген еңбегінде
“педагогикалық технология дегеніміз –қандай да бір мақсатқа жетуді көздеген
мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеті айқындалған бірнеше варианттағы
объективтендірілген, жүйеленген іс-әрекет”, деп тұжырым жасайды [15].
Орыс ғалымы И.Я.Лернер өзінің “Педагогикалық технология – бұл
педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті”, - деп жазады. Педагог еңбегінде педагогикалық техно-логия дегеніміз
- ұйымдастыру тәсілдері, адам-машина жүйесіндегі адамдар мен материалдар
туралы образдық ойлар деген қорытындыға келеді [16].
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі деп берілген.
М.В.Кларин “Оқыту технологиясы және педагогикалық технология” деген
еңбегінде: “Педагогикалық технология дегеніміз –практикада қолданылатын
белгілі педагогикалық жүйенің проектісі”,-деп қарастырады.
Сонымен ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Ресейде жаңашыл-мұғалімдер топтары
қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда
өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге
олардың жалпы ортақ белгілері болады. Мектеп оқушысының оқу жұмысы
тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш,
схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. Аса
айрықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясын, бағытын
авторитарлықтан, демократиялыққа, гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты
айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын
береді [17].
Педагогикалық технологиялардың көрнекті өкілдерінің ішінен
Ш.А.Амоношвилиді - бастауыш сынып оқушыларын эксперименталды жаңашалап
оқытуды атау керек. Ш.А.Амоношвили өзінің эксперименталдық мектебінде
ынтымақтастық педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты, тіл мен
математиканы есепті оқытудың бір реттілік әдістемесі оның педагогикалық іс-
әрекетінің өзіндік қорытындысы, өзінің “О начальной ступений образования,
построенного на принципа гуманно-личностой педагогики” деген еңбегінде
баяндаған.
Академик М.П.Иванов –коммунарлық тәрбие әдістемесінің ұжымдық істің
әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта
түседі. Жаңашыл педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік ұжымдық еңбек
ісінің ерекшелігі – ол тұлғаның субъективтік позициясы.
КСРО Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлірлі сынып –сабақ тәсілімен
оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың
итенсифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізді.
В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мәні әрбір оқушыны оқу іс-
әрекетіне белсенді қатыстыру, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеу, әрбір
жеке оқушыда өзінің адамгершілік сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне
сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік беру [12, 13].
Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков шығармашылықты дамытатын оқытудың
технологиясын жасап жүзеге асырды. Осыған сай тұлғаның шығармашылық
қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде
бірізді қалыптасады.
Қ.О.Бітібаева практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге
асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы.
Оның көптеген оқушылары өздерінің ұстазының ізін басып отырды. Олар
әдебиетсіз оны даналық сабағын аттап өте алмайды.
Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын, жетілдіретін
оқу технологияларын көрсеткен жөн. Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов жасаған
дамыта оқыту жүйесінің негізгі компонентері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын
қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, және
оны жинақтау арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда мұғалім сабақ процесін
бағыттаушы адам ролінде сипатталынады. Шешім табылған кезде әркім оның
дұрыстығын дәлелдей білуге үйретіледі. Сонымен қатар, әр оқушыға өзінің
ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине жауаптар
барлық ерекшеліктермен, өзгешеліктермен айқындалады:
- оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
- мақсаттағы айырмашылықтар;
- дидактикалық прнциптердегі өзгешеліктер;
- оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
- мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштері;
- мұғалім мен оқушы арасындағы жаңаша қарым-қатынастар.
Бұл жүйеге сәйкес даму деп оқушының байқампаздығы, ойлауы және
практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігері,
сезімдерінің дамуы ескеріледі [18].
Жаңашыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті
оқыту технологиясының авторы. Бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді
қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа
негізделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні оқу процесін бала дамуы
табиғатының негізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы, баланың
танымдық күшін жан-жақты үдету арқылы жасайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, педагогиканы нақты
ғылымға жақындату, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі
болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақылығына
ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін
атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі [10, 12].
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технологиялар қолданылып жүргені белгілі.
Қолданыста жүрген педагогикалық технологияларға тоқталып өтетін болсақ
олар: ынтымақтастық технологиясы; білім беруді ізгілендіру технологиясы;
ойын арқылы оқыту технологиясы; проблемалы оқыту технологиясы; тірек
сигналдар арқылы оқыту технологиясы; түсіндіре басқарып – оза оқыту
технологиясы; деңгейлік саралап оқыту технологиясы; міндетті нәтижелерге
негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы; бағдарламалап оқыту
технологиясы; оқытудың компьютерлік технологиясы; дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы; математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген
технологиясы; өздігінен даму технологиясы; дамыта оқыту технологиясы;
Занковтың дамыта оқыту технологиясы; В.М. Монахов технологиясы білім беру
жүйесінде қолданылуда. Бірақ мұғалімдер оны өз тәжірибелерінде жүйелі
қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата алмайды. Сондықтан біз
оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М. Поташник ұсынған критерилерін
келтірдік:
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
- жүйелілігі;
- тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Сонымен, жекелеген оқу-тәрбие бағытында мектептің ілгері дамуы
ескірген, тиімсіз әдістерден арылып, бүгінгі өмірге сай жаңа
технологияларды қолдануға тікелей байланысты. Бұл үрдісті ұйымдастыру:
біріншіден, педагогикалық технологиялар банкіне, яғни олармен қамтамасыз
етілуге, екіншіден, жоғарыда көрсеткеніміздей, педагогикалық технология-
ларды таңдай білуге, үшіншіден, оны іске қосу механизіміне негізделеді
[10].
Оқыту технологиясы. Бүгінгі күні оқыту технологиясы деген ұғым дәстүрлі
педагогикада қолданысқа енген түсінік. Оқыту технологиясы терминін оқытушы
практика-да жаңадан қолданып жүргенімен және ол дәстүрлі оқыту процесінде
бұрын бар нәрсе.
ЮНЕСКО құжаттарында оқыту технологиясы – барлық оқыту процесінің
жүйелік әдісін құру, қолдану және анықтау ретінде техникалық және адам
ресурсы есебінен білімді меңгеру, оқыту формасын ықшамдау міндеті қойылған,
өзара қатынас әрекеті, деп көрсетеді.
Бірқырынан қарағанда оқыту технологиясы – оқулық информацияның пайда
болуы, өзгерулер, елестету, өңдеу мүмкіндігі және әдістердің жиынтығы
болса, екінші жағынан техникалық немесе информациялық мүмкіндіктерді
қолдана отырып, оқу процесінде оқытушының шәкіртке әсер ету әдістері мен
тәсілдері туралы ілім.
Оқыту технологиясы – неғұрлым ұғымды жетістіктерге жету мақсаты
қойылған, оқытудың мүмкіндіктерінің, әдістерінің және формаларының жүйесін
көрсететін, оқу бағдарламаларында қарастырылған, оқытудың мазмұнын жүзеге
асырудың тәсілдері. Сонымен оқыту технологиясындағы, оқытудың мазмұны,
әдістері және мүмкіндіктері өзара шарттастық түрінде болып табылады.
Оқытушының педагогикалық шеберлігі қажетті білім мазмұнын таңдап алумен,
ұтымды әдістерді қолданумен және бағдарламада қойылған педагогикалық
міндеттерге сәйкес оқыту құраладарын мүмкіндіктерін айқындап алуынан
көрінеді [12].
Н.Ф. Талызинаның пікірінше: Оқыту технологиясы термині халықара-лық
дидактикада бекітілген. Ол үш аспектіде бейнеленеді: оқу-тәрбие жұмыс-тарын
және оқыту әдісі мен технологиясын, оның техникалық жабдықтауын
ұйымдастыру, яғни мұғалімнің конструктивті шешім қабылдауына қажетті білім
жиынтығы – деп түсіндіреді.
Оқыту технологиясы – білім берудің теориялық және қызметтік негізін
қалыптастыруды, білімді еңбекпен ұштастырып, іс-әрекеттің саналылығын
дамытады, мақсатты өмір сүруге ұмтылуға әсер етеді. Оқыту технологиясы –
оқу бағдарламаларында қарастырылған алға қойған мақсатқа жетудің
тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және түрлерінің жүйесі
арқылы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолы.
Оқыту технологиясының негізгі мақсаты – берілген үлгі бойынша “өнім”
алу, оқытудың тиімділігін, сапасын көтеру. Оқыту технологиясы білім берудің
тиімді жолдарын зерттейтін ғылым ретінде, оқыту үрдісінде қолданылатын
тәсілдер, принциптер мен реттеудің жүйесі, нақты оқыту процесі ретінде
сипатталады [10, 12, 14]. Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде бір-
біріне байланысты 3 түрлі деңгейде қолданылады.
Сурет 2. Оқыту технологиясы білім беру тәжірибесінде қолданылатын
деңгейлер
1. Жа
1. Жалпы педагогикалық (жалпы дидактикалық) деңгей. Мұнда оқыту
технологиясы педагогикалық жүйемен синоним ретінде жалпы білім беру
процесін сипаттайды.
2. Жеке әдістемелік (жеке пәндік) деңгей. Жеке пәндік технология
оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын бір пәннің шеңберінде іске асыру әдістері
мен тәсілдерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
3. Модульдік деңгей. Модульді технология оқу-тәрбие процесінің жеке
дидактикалық мақсаттарын шешуде қолданылады.
Сурет 3. Оқыту технологиясының құрылымы
:
Технология жоба, үлгі ретінде берілгенде ғана тиімді. Оқыту
технологиясы әдістеме ғылымымен тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы “Нені
оқыту?”, “Не үшін оқыту?”, “Қалай оқыту?” деген сұрақтарға жауап іздесе,
оқыту технологиясы “Қалай нәтижелі оқытуға болады?” деген мәселенің шешімін
іздейді. Оқыту технологиясы мен әдістеменің мақсаты бір, яғни оқытудың
тиімді жолдарын қарастыру.
1.2 Оқыту технологиясы ұғымының мазмұндық ерекшелігі
Оқыту технологиясы дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап беру үшін
оқыту технологиясына берілген бірнеше анықтамаларды қарастырып көрелік:
Технология ежелгі гректің ``techno`` өнер, шебер, білгір және
``logos`` - ілім, ғылым деген сөздерінен шыққан шеберлік, өнерлік,
білгірлік туралы ғылыми ұғым.
Технология – еңбек ресурстарын дайындаудың негізгі көзі – кәсіптік
білімнің жүйесі. Сонымен, технология дегеніміз – педагогтың білім,
біліктілік, интеллектуалдық, кәсіптік әдіс-тәсілдер жүйесін қолдану арқылы
білім беру мақсатындағы мұғалім мен оқушылардың өзара қарым- қатынас
процесі.
Технология сөзі көптеген ұғымды білдіреді, олар:
1. Белгілі бір маңызды әрекетте, өнерде, шеберлікте мақсатқа жету үшін
қолданылатын әдіс (В.Даль сөздігі).
2. Белгілі заттың бейнесін өзгерту үшін қолданылатын өнер, біліктілік,
әдіс – тәсілдер (В.М.Шепель).
3. Белгілі затты, тұлғаны сапалы өзгертуде қолданылатын білім мен әдіс
– тәсілдер жүйесі (И.Г.Зайнышев).
4. Адамның әрекетін, біліктілігін, тәжірибесін еңбекке қажетті
заттарды, әлеуметтік шындықты сапалы өзгертуге бағытталған әрекеттер жүйесі
(Р.В.Овчарова).
Ғалым С.А.Жолдасбекованың пікірі бойынша технология ұғымы дайын
өнімді алу мақсатында нақты бір өндіріс құралдарымен шикізат, материал,
жартылай шикізаттарды өңдеудің әдістері жөніндегі ғылымды біл-діреді.
Технология құрамы өндірістегі техникалық бақылауды да қарастыра-ды.
Технологиялық процестің техникалық-экономикалық тиімділігін сипаттайтын
негізгі көрсеткіштері өнім бірлігіне шығындалатын шикізат, жартылай шикізат
және электр қуатынан алынған дайын өнім, бұйымның саны мен сапасы, еңбек
өнімділігінің деңгейі, процес қарқындылығы, өндіріс шығындары, өнім,
бұйымның өзіндік құны болып табылады. [19]
Технология ұғымы материалдарды өңдеу және қайта өңдеу әдістері туралы
ғана емес, адамның іс-әрекетінің барлық саласында (ұйымдастыру, жүйелерді
жобалау және үлгілеу т.б) қарастырылады. Демек, технология инженерлік білім
саласы, адамның қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған қайта құрудағы
қоғамдық іс-әрекеттердің кез-келген түрі ретінде қарастырылады.
Технология ұғымын субъектінің жаңа технологиялық іс-әрекетін
қамтамасыздандыратын материалдық және рухани құндылықтарды жасау деп
түсінген дұрыс. Технологияға тән сипат: үнемділік, тиімділік, оңтайлылық,
қарқындылық. Технология субъектінің осы іс-әрекеті барысында қолданылатын
құралы ретінде қарастырылады.
С.У.Колюганың пікірі бойынша, технологиялық оқытудың пайда болуы және
іске асуы бастапқыда өндіріс процесінің дәстүрлік формасымен байланысты
болған және ол оқушыларды өндірістің жалпы ғылыми негіздерін, яғни өндіріс
компоненттеріндегі әлдеқашан жүзеге асқан ғылыми білімдерді білуге
бағыттайды. Қазіргі жаңа үлгіде бірінші орында ғылыми білімінің өндіріске
ену процесінің өзі тұрады. Технологиялық оқыту ең алдымен ол оқушыларды
ғылыми өндірістік іс-әрекетінің жалпы әдістерін меңгеруге бағытталуы қажет
[20].
Ғылыми-өндірістік іс-әрекеттің жалпы әдістерін меңгеру оқушылармен ой-
пікірді, техникалық тапсырманы өңдеуді, қажетті зерттеулерді жүргізуді,
жобалау, нұсқаларды үлгілеуді, құрылыстық, технологиялық құжаттарды
өңдеуді, цехтар, учаскелер, жұмыс орындарында жұмысты ұйымдастыруды,
орындауды және т.б. алға қоюды, көтермелеуді ұйғарады. Технологиялық білім
берудің мұндай әдістемесі, оны жүзеге асырған жағдайда, мектептен соң
тәжірибе жүзінде даяр инженерді алуға мүмкіндік береді.
Технология - процестердің, операциялардың ретін көрсеткендіктен, мұнда
да оқытушы алдағы көрсетілген оқытудың кезеңдерін бір-бірімен алмастыруға
болмайтындығын байқайды және дидактикалық құрал ретінде, техникалық,
технологиялық ретін, оларды қалай және қай кезде пайдаланылатынын
шатастырмайды. Олай болса, бұл іс-әрекетің алгоритмі секілді қызмет етеді
деуге болады.
Д.Қ.Пошаев өз еңбегінде: Оқытуға технологиялық сипат беру, оқушылардың
танымдық іс-әрекетін басқару тұжырымынан келіп шығады және әдістемелік
жүйенің өзінің оқыту құралдарының психологиялық құралдары арқылы жұмыс
істеп тұрғаны болып отыр, сондықтан ол шешуші рөлді атқарып отыр. Бұл
бізге, оқыту технологиясын зерттеу мазмұнына ендіруге себеп болады және
Оқыту технологиясына зерттеу тұрғысынан анықтама беруді қажет етеді деп
жазады [21].
Оқыту технологиясы оқыту жағдайларының негізінде оқытушы мен оқушының
іс-әрекетін алгоритмизациялау болып табылады дейді ғалым.
Осы себепті зерттеу барысындағы дидактикалық инновация, яғни
педагогикалық тұрғыдан қарағанда оқыту мақсаты оқу циклдері деп
қабылданады.
Жоғарыдағы тұжырымдамаға сәйкес әрбір кезеңнің циклдарын қарастырып
көрейік. Бұл танымдық іс-әрекетті басқарудың әдістемелік жүйесі ретінде
оқыту технологиясын құрады.
Оқытудың бірінші кезеңінде арнайы қарастырылған оқыту құралдары арқылы
оқушыларды алдын-ала оқытудың мақсатымен таныстырамыз, оқу барысында
қандай мәселелерге, сұрақтарға неге осы нәрсені оқуымыз керек екендігіне,
оқытылып жатқан материалдың практикалық мәніне, маңызына көңіл аударамыз.
Мұндай жағдай негізінен проблемалық тапсырмалар арқылы жүзеге асырылады.
Оқытудың екінші кезеңінде оқушылар алдында ойлауға бағдарлық әрекет
беретін негізгі ғылыми техникалық ұғымдар жүйесімен таныстыра отырып
жалпылама ұғымдарды қалыптастырамыз.
Оқытудың үшінші кезеңінде оқытушы әрекет моделін қалыптастыруы қажет.
Бұл үшін оқытушы білім жүйесінің материалдың немесе материалдандырылған
күйін қалыптастыру бағытында оқыту құралдарын пайдалану керек.
Оқытудың төртінші кезеңінде оқушылардың әрекеті белгілі моделге ұқсас
орындалады. Бұл кездегі оқытудың оқу құралы болып, мысалы, кәсіп-тік оқыту
саласында – принципиалды схемалар, функционалды схемалар, жұмысшы схемалар,
олардың орындалу шарттары т.т. пайдаланылады.
Оқытудың бесінші кезеңінде оқытушы әрекетінің қимылын біртіндеп азайта
беруі, соңында оларды автоматтандыруға дейін алып келуі керек. Оқытудың бұл
кезеңі үшін оқытушы арнайы тапсырмалар, технологиялық есептер пайдалануына
болады.
Оқытудың алтыншы кезеңінде оқушыларды оқытуда кешенді тапсырма-лар,
жаттығулар орындау барысында керекті тапсырмаларды қарастыру ар-қылы жүзеге
асырылады. Бұл кезеңде оқушылар өзбетінше жұмыс істей алу керек және ол өз
әрекетіне шығармашылық әрекеттерін қарастыруы керек.
Жоғарыдағы оқыту процесінде білімді басқарудың алты бірдей кезеңінде іс-
әрекет теориясы пайдаланылып отыр және мұндай құрылымдағы оқу процесі іс-
әрекет логикасын түзуге, оның үстіне іс-әрекет логикасы мен танымдық
қабілеттерді жинақтап беруге септігін тигізері хақ.
Оқу материалының мазмұнына сәйкес, оқушылардың іс-әрекеті оқыту
ситуациясына сәйкес келуі керек.
Жаңа технологияны қалыптастырудың өрісі әр түрлі болып келеді: сабақпен
сабақ жүйесінен бастап білім берудің әдістемелік жүйесін, оқытудың
мазмұнын, оқу процесін қайта қарау мен жаңа типті кәсіби мектепті жобалауға
дейінгі ірі масштабты шараларға дейін қамтиды.
Профессор В.М.Монаховтың пайымдауынша: оқыту технологиясы, ол- ұстаз
да, оқушы да өздерін жақсы білетін бейне бір технологиялық орта.
Технологиялық ортаның ең басты сипаттамалары тұрақты болуы қажет және олар
автор мен орындаушының субъектілігіне тәуелді болмауы шарт [22].
Технологиялық оқыту мәселесіне бірқатар зерттеу жұмыстары
арналған.(С.Я.Батышев, П.Г.Атутов, Ю.К.Васильев және т.б.)
П.Г.Атутовтың пікірі бойынша технологиялық оқыту мазмұнын қайта құрудың
қазіргі әдістерін меңгеру мұғалімнің әдістемелік мәдениетінің құрамдас
бөлігі болып табылатынын педагогикалық ықпал ету процесінде, қалыптасушы
және қалыптасқан бірқатар технологиялық іскерлікке негізделеді. Бұған
келесідей ақыл-ой іс-әрекеттері жатады: өз іс-әрекетін және оның
нәтижелерін сезімдік негізде бағалау іскерлігі; қорытындылаудың бір
деңгейінен екінші деңгейіне шапшаң өту және бүтінін оның бөліктерінен бұрын
көре білуі, маркетингілік, экономикалық болжамдау есебімен жүзеге
асырылатын еңбек бейнесін қалыптастыру іс-әрекетінің соңғы нәтижесі [23].
Технология ұғымы материалдарды өңдеу және қайта өңдеу әдістері туралы
ғана емес, адамның іс-әрекетінің барлық саласында (ұйымдастыру, жүйелерді
жобалау және үлгілеу т.б) қарастырылады дей келе П.Г.Атутов-тың
Технологиялық білім дидактикасы [24] еңбегінде технологиялық ой туралы
келесідей түсініктеме беріледі: Технологиялық ой – бұл адамның қоршаған
ортаның түрлену әдістері мен тәсілдерін алдын-ала анықтаудағы ойлау
қабілетінің деңгейі ойдың түрлену негізінде қайта құру іс-әрекетін жүзеге
асырудың үш түрі көрсетілген:
ойдағы қағиданың кеңістікте өзгеруі;
оның құрылымының өзгеруі;
осы өзгерістің жолдары.
Технологиялық ойдың қалыптасуы тек психологиялық-педагогикалық
әдебиеттерде ғана қарастырылғандықтан, оның қалыптасу ерекшеліктері
шығармашылық ойды қалыптастыру кезеңдерімен байланыста болуы қажет.
Технологиялық ойлау негізін, субъективті анықтама бойынша техноло-гиялық
білім, іскерлік пен дағды жүйесі құрайды. Ғылыми –жаратылыстану,
жалпытехникалық, технологиялық, жобалау-конструкторлық білім жүйесін
құрайтын технологиялық ойлау, жаңашаландыру субъективті элементтері мен
объективті элементтері арасындағы нақты ыңғайлы арақатынасты, құрайтын
техникалық шешімдерді қамтамасыз етеді. Бұл шығармашылық ойлауды бірте-
бірте объективтілеуге бағытталған.
Оқушыларда технологиялық ойлаудың қалыптасуы олардың жеке
ерекшеліктерін есепке ала отырып жүзеге асырылады және түрлі міндеттерді
шешудің қазіргі таңдағы әдістерін іздеуді пайдалануға негізделеді.
Педагогикалық технология
Педагогикалық іс-әрекет саласына “технология” деген сөздікті енгізу
“индустриялдық” технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Білім беру саласындағы педагогикалық технологияның басқа
бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен оқушылардың оқу іс-
әрекетін (Т.А.Ильина) ұйымдастыруды іздестіруде. Осымен қатар педагогикалық
технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге
жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталған.
Егер материалдық өнідіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең
меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар
жасалса, ол білім беру саласында басқаша технологиялар ұстаз іс-әрекетінің
жеке жақтарына сай жасанды, қолдан істелген конструкциялар ретінде
жасалынады. Ғылыми әдебиеттердегі бар терминдер технологияны жасаушылардың
дара жеке мәселелерге (проблемаларға) білім меңгеруге бағытталған оқу
моделіне өлшем жасалған.
Технология ғылым ретіндегі міндеті – практикада өндіріс процестерінің
ең тиімділерін анықтау мен қолдану масатында физикалық, химиялық,
механикалық және тағы басқа заңдылықтарды анықтау. Міне осыдан бірқатар өте
маңызды айқын анықтамалар туады:
- технологияны жасау үшін нақтылы еңбек затының қасиеттерін байланыстары
мен қатынастарының жолын сипаттайтын заңдылықтарын білу керек;
- еңбек затын өңдеу тәсілдерін білу;
- еңбек затының жағдайын анықтай білу (диагностика);
- еңбек затының жағдайын өзгерту тәртібін (әрекет тізбегін) жасау.
Қазіргі уақытта “педагогикалық технология” ұғымы әртүрлі түсіндіріледі.
Көп тараған анықтаманы педагог-ғалым В.П.Беспалько ұсынған, ол
педагогикалық технология оқу мен тәрбие процестерінің (теориялық
негізделген) еске түсіру барысында қолданған құралдар мен әдістер жиынтығы,
олар білім мақсатын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді (осыны біз
негізге аламыз).
Педагогикалық технологияға берілген басқа да анықтамалар бар, ол: оқыту
процесін жүзеге асырудың мазмұндық техникасы (В.П.Беспалько), педагогикалық
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі), оқыту процесін
ұйымдастыру мен жүргізуді жобалау барысындағы бірлескен педагогикалық іс-
әрекеттің моделі (В.М.Монахов), барлық сабақ беру процесін жасаудың,
қолданудың және анықтаудың жүйелі әдісі, білімді меңгерудегі техникалық
және адамен ортаның өзара әрекеттерін ескеру (ЮНЕСКО), мазмұнын
қорытындалау (Г.К.Селевко).
В.А. Сластениннің ойы бойынша педагогикалық технология деген: ол қатал
ғылыми жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету [25].
Қазіргі таңда көптеген жаңа педагогикалық технологиялар оқу-тәрбие
процесінде басшылыққа алынуда (ақпараттық, проблемалы, дамыта оқыту, т.б.).
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрамына мыналар кіреді:
А) тұжырымдық негізі.
Ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалының мазмұны.
Б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу үрдісінің диагностикасы.
Ал, И.П.Подласый педагогикалық жүйедегі инновациялық басты бағыттың
түзілімін былайша көрсетеді:
- бүтіндей педагогикалық жүйе;
- оқу орындары;
- педагогикалық теория;
- мұғалім;
- оқушылар;
- педагогикалық технология;
- мазмұн;
- оқытудың формалары, әдістері, құралдары;
- басқару;
- мақсат пен нәтиже.
Бұл жүйенің түзілімінің тереңдігінің мәні, сапасы және мақсаттылығы
бойынша айтуға болады [26].
Қазіргі уақытта оқытудың технологияларын жеке-дара бөліп көрсету, әрі
олардың ішінен керектісін оқыту мақсатына сәйкес таңдай алу мәселелері
бойынша көпген зерттеулерді айтуға болады. Оның ішінде Г.К. Селевконың,
Ш.Т. Таубаеваның, т. б.
Технологиялық аспектіні талдай келе Г.К. Селевко педагогикалық
технология оқытудың едәуір тиімді жолын зерттеуші ғылым ретінде, оқытудағы
қолданылатын тәсілдер, принциптер және реттеушілер жүйесі ретінде және
нақты оқыту процесі ретінде жұмыс жасайды деп қарастырады [18].
Қазіргі педагогикалық технологиялар келесідей негізгі сапаға ие болуы
қажет: құрылымға; технологиялық критерилерге; тұжырымдылыққа; жүйелілікке;
басқарушылыққа; нәтиже бойынша тиімді және шығын бойынша оңтайлы;
өндірушілікке.
Қазіргі білім беру технологияларын Г.К. Селевко технологияның
классификациялық параметрілері тұрғысынан: қолдану деңгейі, негізгі дамыту
факторы, меңгеру тұжырымы, жеке тұлғаның құрылымына бағдарлау, мазмұн
сипаты, басқару типі, ұйымдастыру формалары, балаға ықпал ету тәсілдері,
әдістердің басымдылығы, жетілдіру бағыттары, оқушылар категориялары бойынша
нақтылап көрсетеді [18].
Ш.Т.Таубаева оқытудың қазіргі технологиялары аттарын атап көрсетіп,
олардың мақсаттарын, тұжырымының және мазмұны мен әдістерінің
ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Жұмыста педагог-ғалымның зерттеулері
басшылыққа алынған [12].
1. Ынтымақтастық педагогикасы (Берулаева М.Н., Селевко Г.К., Тихомирова
Н.К., т.б.), оның мақсаты: талап ету педагогкасынан қарым-қатынас
педагогикасына өту; балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің
бірлігі.
2. Білім беруді ізгілендіру технологиясы (Амоношвили Ш.А., Баженова Н.,
т.б.), оның мақсаты: баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп
тәрбиелеу; баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; білім мен кеңейтуге және тереңдетуге жағдай
жасау.
3. Ойын арқылы оқыту технологиясы (Коваленко В.Г., Самоекина Н.В., т.
б.), оның мақсаты: дидактикалық; тәрбиелік; дамытушылық;
әлеуметтендірушілік.
4. Проблемалық оқыту технологиясы (Оконь В.), оның мақсаты: білім,
білік, дағдыға ие қылу; өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; танымдық
және шығармашылық икемділікті дамыту.
5. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (Шаталов В.Ф.), оның
мақсаты: білім, білік, дағды қалыптастыру; жеке мәліметтеріне (әлеуметтік)
қарамастан, барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету (орта мектепті 9 жылда
аяқтату).
6. Түсіндіре басқарып – оза оқыту технологиясы (Лысенко С.Н.,
Богоявлинская Д.), оның мақсаты: білім білік, дағды меңгерту; мемлекеттік
стандарт көлемінде білім беру; барлық баланы табысты оқыту.
7. Деңгейлік саралап оқыту технологиясы (Гроот Р., Селевко Г.К., т.б.)
және міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
(Фирсов В.В.) олардың мақсаты: әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік
деңгейіне орай оқыту; оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне
сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
8. Бағдарламалап оқыту технологиясы (Скиннер Б., Краудер Н., Беспалько
В.П.), оның мақсаты: ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың
тиімділігін арттыру; баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
9. Оқытудың компьютерлік технологиясы (Апатова Н.В., Беспалько В.П.),
оның мақсаты: ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас
қабілетін дамыту; жеке басты ақпараттық қоғамғаң даярлау; балаға
меңгергенінше оқу материалын беру; зерттеушілік білігін және оңтайлы шешім
қабілдай білуін қамтамасыз ету.
10. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (Эрдниев П.М.),
оның мақсаты: математикалық білімнің оқушының интеллектісін дамыту мен өзін-
өзі дамытуының басты шарты ретіндегі тұтастығына қол жеткізу; пәндердің
бірлігі мен тұтастығын қамтамасыз ететін тақырыптардың неғұрлым жетілген
жүйесін жасау.
11. Математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы
(Хазанкин Р.Г., Зильбергер Н.И.), оның мақсаты: барлық оқушыны стандарт
деңгейінде оқыту; балалардың математикаға қызығуын туғызу; таланттарды
тәрбиелеу.
12. Өздігінен даму технологиясы (Монтессори М., Буторина М., Хилтунен
Е., Корнетов Г.), оның мақсаты: жан-жақты дамыту; дербестікке тәрбиелеу;
бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әрекетінің бірігуі.
13. Дамыта оқыту технологиясы (Выготский Л.С., Занков Л.В., Эльконин
Д.Б., Давыдов В.В.), оның мақсаты: бала бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар-
намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік,
белсенділік, т.б. қасиеттер дамыту; дамыта оқытудың басты мақсаты баланы
оқыта отырып, жалпы дамыту.
14. Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, оның мақсаты: жеке адамның
жоғары дәрежеде жамуы; жан-жақты гормониялық даму үшін негіз жасау.
15. Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, оның
мақсаты: теориялық ой мен сана қалыптастыру; балаларда білім, білік, дағды
ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекетінің әдістерін де қалыптастыру;
балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу.
16. В.М. Монахов технологиясы, оның мақсаты: оқытудың тұтас
технологиясын жобалау; алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық
үрдіс түзу; мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіре бере алатындай жүйені
таңдау және құру; оқушылармен жүргізілетін қиындықтың алдын алу және түзету
жұмысының жүйесін жасау; жалпыпедагогикалық біліктіліктің технологиялық
сенімді даму динамикасын жасау; жобаланған технологияны іске асыратын жаңа
мұғалім қалыптастыру.
Көрсетілген қазіргі оқытудың технологияларын мектепте техника
негіздерін оқытуда саналы түрде таңдау қажет. Аталған оқытудың
технологияларының ішінен саралап оқыту, дамыта оқыту, проблемалық оқыту,
бағдарламалап оқыту бойынша оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру нәтижелі
болады.
1.3 Бастауыш сыныпта оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы
сабақтың ролі
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу-тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Біртұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық-жекелей өзара қарым-қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік, және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі. Сонымен, сабақ, бір
жағынан, тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма түрінде, екінші жағынан,
оқытудың заңдылықтары мен принциптерінен туындайтын, мұғалімнің сабақты
өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі талаптармен анықталатын оқытуды
ұйымдастыру формасы түрінде анықталады. Мұғалім оларды басшылыққа ала
отырып, сабақты оқыту процесінде оқушылардың тұрақты құрамымен мектептің
күнделікті нақты жағдайында шешілуге тиісті дидактикалық міндеттердің
(білім беру, тәрбие, даму) жүйесі ретінде дайындайды.
Оқытуды ұйымдастырудың формасы – оқыту процесінің міндеттерін іске
асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері біріңғай
жүзеге асады.
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төр кезеңін ұсынады:
мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі; жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі; сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды кезеңі [4].
Сабақ – оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан, ендігі
жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше болды.
Сабақта оқушыларға білім беру мен қатар, олардың рухани – адамгершілік
қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді. Сабақ –
күрделі психологиялық және педагогикалық процесс, онда оқушылар мен
педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Оқытуды білім беруді жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыруды
модернизациялау көзделеді. "Түрлері" деген ұғым латын тілінен аударғанда
"forma" сыртқы көрініс дегенді білдіреді, материалды затта сыртқы сызық-
белгілі орныққан тәртіпті білдіреді. Философия пәнінде "түрлері" ішкі
мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады. Яғни, "түрлері" ішкі
байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы
жағдайлармен де сабақтастықта қарастырылады. Былайша айтқанда, оқытудың
түрі – оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті. Оқыту түрі:
әдіспен, амалдарға, құралдарға, оқушылардың іс-әрекетіне тәуелді болады.
Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты ықпалдастық, әсер
етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оқушылар мен мұғалімнің
қарым-қатынасы (Чередов И.М.) Оқытудың түрі оқыту материалын игеру
барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару және оқу тәсілдерін меңгерумен
сабақтастықта болады. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу материалының ішкі
бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу
үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі оқушылардың
білім сапасының көрсеткіші мен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге асырылу
тәртібі секілді жағдайлармен байланысты болады [9].
Ең алғаш рет Б.П.Есипов жазған сабақты классификациялаудың жалпы
педагогикалық (немесе жалпы дидактикалық) принциптері кеңінен тарады. Ол
мынадай білім беру мақсаттарынан туындайды:
Сурет 4. Білім беру мақсаты.
Бұл принцип П.Н.Груздневтің, И.А.Каировтың, И.Т.Огородниковтың,
М.Н.Маниловтың және басқалардың еңбектерінде айқын бейнеленді. Осындай
классификациялауға сәйкес сабақ мынадай түрлерге бөлінді: жаңа білімді
жеткізу сабағы; дағдыны жаттықтырулар арқылы тиянақтау сабағы; қайталау
сабағы, білімді тексеруге арналған сабақ; жинақталған сабақ.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүдесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен: оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz