Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық технологиялар
Мазмұны
Кіріспе
1 тарау. оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары.
1.1.Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялар.
1.2.Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық
талаптары мен шарттары.
І тарау бойынша қорытынды.
ІІ тарау. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдалану.
2.1. Дамыта оқыту технологиясы.
2.2. Деңгейлеп оқытудың технологиясы.
ІІ тарау бойынша қорытынды.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Тәуелсіз ел болып, өз алдына дербес мемлекет алғанымызға да міне 12
жылға аяқ басты. Енді жас мемлекетіміздің әлем кеңестігінде өркениетті ел
ретінде танымал болып, экономиканы өркендетіп, халықтың әлеуметтік
жағдайын, білім мен ғылымы, өнері мен мәдениеті өркендеп, халықтың
әлеуметтік жағдайы дүние жүзі мемлекеттерімен теңесуі үшін әл мүддесі
жолында аянбай тер төгіп, мағыналы да, маңызды жұмыстар атқару –
Республикамыздың әр азаматының парызы.
Осының бәрі өмірдің жалғастырушы ертеңгі болашағымыз ел мен жердің
иесі – жас ұрпақты лайықты тәрбиелеп өсіріп, сапалы білім беруге келіп
тіреледі.
Ертеңгі қоғам құрылысшылары, ұстаз, ғылым, өнер және мәдениет
қайраткерлері, мемлекет басшылары, бәрі – бүгінгі бала-бақша
бүлдіршіндері, мектеп, гимназия, лицей, колледж оқушылары, жоғары оқу
орындарының білімгерлері. Демек, саналы да салауатты азамат тәрбиелеп өсіру
– қай қоғамның болса да бүкіл азамат дүниесіндегі абыройлы борышы болып
қала береді.
Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне кіру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Бұл үрдіс педагогика
теориясын мен оқу тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар
жүргізіледі.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметін,
Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін
енгізуді талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған Қазақстан
республикасының Білім туралы заңында. 30 қыркүйек 2000 жылғы Білім
мемлекеттік бағдарламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және
әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің
ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой
қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы
жариялаған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделінен әр
адамға таңдау бойынша білім беру моделіне көшуге негізделген. Сонымен
қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы
саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға
қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды (52,53,54,55 103).
Жалпы білім берудің Қазақстандылық моделі берік негізді болу үшін
оқушылар санасына өз халқының тарихи тамырын, рухани және адамгершілік
қағидаларын азаматтық және отан сүйгіштік идеяларын басқа халықтарға деген
ізгі көзқарастарын сіңіру қажет.
Біз белгілі бір біліімдер мен дағдылар жиынтығын меңгерген адамдар
ғана емес, қазақстандылық дін мен дүниетану негізінде азаматтық көзқарасы
қалыптасқан, әлеуметтік белсенділігі жоғары отаншыл тұлғалар тәрбиелеп
өсіруге баса назар аударуымыз қажет.
Ол үшін:
- біріншіден, еліміз мектептерінде әрбір шәкірт ұлтына, дініне, жынысына,
қарамай барлық қазақстандылықтардың ортақ Отаны – Қазақстан екенін
түсінетіндіктен ахуал қалыптастыра алудың мәні зор. Әрбір қазақстандықты
өз мемлекеті қамқорлықсыз қалдырмайтындығы, ол әрбір қазақстандық өз
мемлекетінің болашақ тағдыры үшін жауапты деген түсінік жас ұрпақ
санасында берік орнығуы шарт.
- екіншіден, жас ұрпаққа өзі туған аймақтың ғана емес, кең байтақ
Отанымыздың барлық қайырымдығы таудың да, өзеннің де, көллдің де, жан-
жануардың да, қазба байлықтардың да өз елінің байлығы болып табылатынын
сездірудің де тәрбиелік әсері зор. Бәлкім каникул күндері еліміздің
қастерлі орындарына, табиғаты сұлу аймақтарға экспедициялық жорықтар
ұйымдастыру шараларын қолға алу қажет болады.
- үшіншіден, өскелең ұрпақ өз елінің ғылымы мен ғұлама ғалымдары, өнері
мен талантты өнерпаздары, спорты мен спортшылары, т.б. туралы хабарлар
болып, оларды мақтаныш тұтып өскені жөн. Қазақстан ғылымы, Қазақ
киносы, Қазақ музыкасы, Қазақстан спорты, т.б. тақырыптарға арналған
викториналық ойындары, сауық кештерін ұйымдастырып отырудың қиындығы жоқ.
- төртіншіден, әрбір қазақстандық жас азамат өз елінің тарихын, тарихи
тұлғаларын, өмір баяндары мен өнегелі істерін бөліп өсуі тиіс. Шәкірттер
санасында Менің елімнің тарихы – менің тарихым деген түсінік
орнығатындай материалдарды еліміздің өткен тарихынан да дербес мемлекет
ретінде өмір сүре бастаған бүгінгі тарихынан да көптен табуға болады.
- Ең соңында жас ұрпаққа біздің ұлттық дәстүріміз бен әдет-ғұрыптарымыздың
жалпы азаматтық құндылықтарымен ұштасып жатқанын аңғарудың мәні зор, өз
мәдениетін түсінетін адамның ғана өзге мәдениеттерді терең қабылдай
алатынын әрбір адам жас кезінен ұғынып өсе құба-құп деп Қазақстан
Республикасы Білім және ғылым министрі Ш. Беркімбаева айтқанындай қазіргі
заманғы мектептердің өсіп келе жатқан тұлғаны қандай бағытта
дамытатындығы жеке тұлғаның әлеуметтік және шығармашылық мүмкіндіктерін
ашуы еліміздің дамуы мен гүлденуіне қатысты. (19,20)
Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасының Конституциясының Білім
туралы заңына және Білім мемлекеттік бағдарламасына сәйкес қазақстандық
білім беру жүйесінің ұлттық үлгісін дамыту үшін жағдайды қалыптастыру
жөніндегі жұмыстар жоспарлы түрде жүзеге асырылуда.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың жалпы міндетті мемлекеттік
стандартын әзірлеуді одан әрі жалғастырып және мектепке дейінгі тәрбиелеу
мен оқытудың озық, технологияларын белсенділікпен енгізу керек.
Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың мүмкіндіктері мен жолдарын
анықтау.
Зерттеудің мақсаты
Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарын анықтап, жүйесін жасау
оны ғылыми-теориялық жағынан негіздеу және әдістемелік талдау жасау, өмір
практикасына енгізу.
Зерттеудің объектісі: Бастауыш мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісі.
Зерттеу пәні: Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісінде
инновациялық әдіс-тәсілдері пайдаланудың педагогикалық шарттары.
Зерттеу болжамы: бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімді болады, егер де: жалпы орта
білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың тиімді жаңа
инновациялық әдіс-тәсілдерін таңдап алынса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір
оқушының жеке және дербес ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріліп, оқытудың
саралап оқыту әдісін қолданса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының танымдық
әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру үшін дамыта оқытуды жүзеге асырса;
оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы және өз
күшіне, біліміне деген сенімін арттыру үшін деңгейлік оқыту жүзеге
асырылса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының білімінің берік, тиянақты,
сапалы болу үшін модульдік оқыту жүйесі жүзеге асырылса:
Зерттеу міндеттері:
1. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық
әдіс-тәсілдерін пайдалану шарттарын айқындау.
2. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-
тәсілдерінің түрлерін айқындау.
3. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-
тәсілдерін пайдаланудың тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу жұмысың әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық,
әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге теориялық талдау жасау; бастауыш
мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде кіргізетін барлық пәндер мен сабақтан тыс
жұмыстардың бағдарламасына әдістемелік құралдарына талдау жасау; бастауыш
мектептерде өткізілетін дәстүрлі емес сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстарды
өткізу әдістемесіне педагогикалық талдау жасау; жаңашыл мұғалімдердің іс-
тәжірибесін зерттеу, талдап қорыту; оқытудың әдіс-тәсілдерін пайдаланатын
алдыңғы қатарды мектептердің іс-тәжірибелерін қатарлы мектептердің іс-
тәжірибелерін зерттеу, талдау жасау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2001-2002 жж.) тақырыптың өзектілігі дәлеледеніп,
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге
теориялық талдау жасалынды; бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде
кіргізетін барлық пәндер мен сабақтан тыс жұмыстардың бағдарламасына
әдістемелік құралдарына талдау жасалынды;
2-ші кезең (2002-2003 жж.) жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжірибесі зерттелінді,
талдап қорытылды; оқытудың әдіс-тәсілдерін пайдаланатын алдыңғы қатарды
мектептердің іс-тәжірибелерін қатарлы мектептердің іс-тәжірибелерін
зерттеп, пайдаланудың тиімділігі педагогикалық эксперимент арқылы
тексерілді, нәтижесінде қорытынды тұжырымдама дайындалды.
Қорғауға ұсынылады:
1. Оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың
педагогикалық шарттары;
2. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды
пайдалану әдістемелері.
І тарау. Оқу-тӘрбие үрдісінде оқытудың инновациялық Әдіс-тӘсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары
1.1Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялары.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына
арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен
білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары.
Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты
мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күннің мәселесі.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл
мұғалімдер лекция. Семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты
әдістерді дәстүрге айналдырып отыр. Мұның өзі оқытушының бірыңғай мақсатын
- өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-
тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын
мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындатып, оқушылардың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік проблема болып
отыр. Бұл проблемаларды ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін
бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуіне байланысты болмақ.
Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге
құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қыбысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тыйынбай серттесуіне болады.
Ал сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт - деп Ұлы педагог М.
Жұбанов айтқан. Мектеп – мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру
саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-мемлекеттік жүйе. Өсіп
келе жатқан ұрпақтың тәрбиесінің дене және жан сұлулығының, интеллектуалды
потенциалының қалын ойлау – тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды
мәселесінің бірі.
Білім туралы Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік
саясаттың интеллектуалдық дамуы, психологиялық- физикалық және жеке
ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол
жеткізді;... білім берудің зайырлы сипаты,... білім ізгілікті және дамытушы
сипаты.
ХІХ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі – білім
беру прогрестің ең маңызды факторының бірі болып саналатын кезеңге келіп
жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында
қазіргі мектептер:
1. практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2. қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
3. еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4. орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-
қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі
жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулер
қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық
технологияларды ұмтылғаны көзімізге түсті. Бірақта олар инновациялық әдіс-
тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары
қандай деген мәселелерді анық айқын біле алмайды. Сондықтан, бұл мәселені
шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай
дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген
сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жүру барысында тарихи
негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір
ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық еегізу деп көрсетіледі екен.
Кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазір де білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияның білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в
образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
Инновация (латын сөзі іn - в, novis – жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту
дегенді білдіреді екен. С.И. Оженов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет
шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш
ашылған, бұрынна таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде
(АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүкін емес. Сондықтан әр елде бұл
құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-
педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зертей келе
Ресейде, шет елдерде, социалистік елдерде, Қазақстан мемлекетінде
инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинадық.
Ғылыми қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен
қараған: ХІХ-ХХғ. басындағы бірден-бір білім реформаларында бұл термин
кезікпейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі
Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: инновация – нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея
Майлс пікірі бойынша инновация арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі
міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күзетеміз деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны құрамына
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың
комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс, - деп түсінеді екен.
Найхоз инновацияның үрдіс деп есептейді де, инновация қандай да бір
идеялардан басталатын, өзгерістерге әсерін тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс, - дейді. Марклунды өзінің соңғы
еңбектерінде инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқандаған.
Инновация және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырады,
егер бұл өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге
болады. Бірақ кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз.
Инновация болу үшін алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін жемісін
көру қажет. Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс
ғалымдары В. Замбард, Мечемек және автралиялық экономист И. Шумбеертді
жатқызуға болады. Бірақта олар бұл ұғымды саями экономикалық, технологиялық
үрдістерге байланысты қолданған.
Кейіннен инновация ұғымы білім беру жүйесінен жаңаны енгізу
мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге бастады.
1957-1964 ж. Он жылдық тарихқа американдық білім жүйесіндегі
инновациялар және өзгерістер кезеңі енеді.
1) Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді көтеруді
ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2) Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс - дейді.
3) Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа елдердің
педагогтары да қарастырады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И.,
Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар
инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру,
қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Потошеник, А.С.
Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология)
ал, инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған профессор
Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың – инновация нововедение,
новшество, новое т.б. қазақша акудармаларын жасаған, Ы. Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері Қ.
Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп төмендегідей
аудармалар жасаған: инновация - жаңарту, нововедение - енген жаңалық,
новое - жаңа, новошество - жаңалық, инновационный прогресс - жаңарту
үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
инновация сөзі латын тілінен енген – новый, яғни аударғанда обнавление -
жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс деген мағынаны береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықтаған.
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды
шығаруға болады.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
1) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
2) өзгеріс;
3) құрал, әдіс;
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал,
біз өз зерттеу жұмысымызда Ш. Таубаева және Қ. Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған
мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс – педагогикалық
инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда
мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен
қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір
педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық
еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап
шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ
Н.Р. Юсуфбекова О педагогической инноватике деген мақаласында білім беру
жүйесіндегі жаңартудың үрдісі деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық
үрдіс дегенім із жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту мен тәрбие
беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі идеяларды
енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық
критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау проблемасын зерттеу,
педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде
қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз – педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Профессор А.И. Кочетов инновацияны былай анықтайды: бұл ұсынылып
отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас
теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар Влод Латкин иен Вадим Кваша бұған келіспей, мынандай
анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті мүлдем жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерін құру.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация, жаңалық
енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту – бұл әдіс (жаңа тәсіл,
бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің қалыптасу
үрдісі.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін өтілген материал
тәрізді. ХVII ғасырда Я.А. Коменскийдің жасаған класты сабақтық жүйесі
А.С. Макаренко және В.А. Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г.
Шатоловтың қолданған тірек-конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз
уақытында да, қазірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова, М. Поташник, В.Я. Ляудис т.б.
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды (90,94,150). Ол үшін ең
бастысы – мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп
отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның
басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Инновациялар классификациясы негізінде білім беру мекемелерінің
қызметіндегі туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті
мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект
динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап
етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста мұғалімнің дәстүрлі деңгейімен,
қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін шығармашылықты, жаңашыл мұғалім арасында
қарама-қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа
бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты. Инновация көлемділігі оның жүйелілігі мен классификациясын
тудырады. Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәселелердің
шешімін іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі – О.Т . Хонерин. Ол
инновацияны мынандай түрлерге жіктейді:
1) модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған И.В. Волков,
Е.Н. Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Г. Шаталов жаңашыл педагогтар;
2) комбинаторлы;
3) радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж, гимназия,
лицей сынды дәстүрлі мектептерге альтернативалар.
В. Мужич инновацияға топпен оқыту, кабинеттік оқыту, жеке жұмыстарды
жатқызса, Манро үзбей оқыту, жас ерекшелігін есепке ала оқыту, алыстан
оқыту немесе радио арқылы оқыту деп бөледі. Зита Гловашкин инновацияларды
білім берудің көлемді секторларына байланысты топтайды:
1) ұйымдастырудағы инновациялар;
2) технологиядағы инновациялар;
3) бағдарламаларды өзгерту.
Дрогомир Аранжинович мағынасына, мазмұнына, нәтижелігіне қарай үш
категорияға бөлді:
1) мектеп жүйесінің инновациялары;
2) оқыту тәрбиелеу жүйесінің жоспарлары мен бағдарламаларының
мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар.һ;
3) оқыту құралдарымен байланысқан жұмыстың ұйымдастыру
тәсілдеріне жататын инновациялар.
Аналогиялық жағынан жаңалықтарды былай жіктеуге болады:
• әрекет пен идеялар толығымен жаңа, бұрыннан таныс емес;
• белгілі, таныс кең көлемді ой-идеялармен әрекет;
• бұрыннан белгілі идея мен әрекеттің жаңа жағдайда, басқаша жаңа түрде
қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге
болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды
пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда
айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар
шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса,
басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру
мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-
тәрбие жиынтығын, мектеп – жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін
оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін
дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті мынадай кесте арқылы
көрсетуге болады:
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
Инновациялық үрдісті іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз байланысты.
Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс бұрынғы
немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары
үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды
өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер
тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім
беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет
етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші
ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды.
Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді.
2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін
пайдаланылады.
Қазіргі кезеңдегі педагогикалық инновация білім беру жүйесіндегі
жаңалықтарды топтастырады.
Педагогикалық жүйе құрылымын кей ғалымдар (И.П. Подласый,
В.П. Беспалько) оқушылар тәрбие мақсаты
тәрбие мазмұны тәрбие үрдісі мұғалімдер тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру формалары түрінде қарастырады
(тәрбиелей отырып оқыту жағдайында) Біздіңше, білім беру үрдісінің негізгі
бөліктері: мақсат мазмұн форма әдіс
оқыту көрнекілігі тізбесі жаңа мазмұнға ие болғанда ғана педагогикалық
жүйедегі жаңашылдыққа жол ашылады. Ал жаңа технологияны қолдану төмендегі
кезеңдер арқылы іске асады: оқып үйрену меңгеру өмірге
ендіру
дамыту
Біз өмірге бастапқы кезеңдерден әлі аса алмай жүрміз. Жаңа
технологиямен жұмыс істеу үшін терминдегі алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен
жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға
білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі
кепілі.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім
беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті
осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
- ақпараттың дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы
негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны
өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден
ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың
Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау
жасаймыз.
Критерийлер:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық азат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелігі;
- тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне
жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді іздендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
- түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
- деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты – талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық
педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де
субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-
қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған
Ш.А.Амонашвили білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты – баланы
азамат етіп тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту,
баланың жаны мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту
проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф.
Шаталов болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы
төмендегідей мақсатты көздейді:
- білім, білік дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы – жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл
технологияның негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре
басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен
сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік
оқытудағы негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей алу
мүмкінділігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы
жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі.
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының жеке
басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмысымыздың барысында қазіргі кездегі
оқыту технологияларын төмендегідей етіп (1кесте) жіктедік.
1 кестеде қазіргі кездегі оқыту технологияларының классификациясы
көрсетілді.
Кесте 1
Қазіргі кездегі технологияларының классификациясы
Оқыту Философиялық ПсихологиПедагогикалықМұғалімнің Оқушының
технологияларнегізі ялық негізі ролі ролі
ы негізі
1ИллюстрациялД.Ж. Локм АссоциатиКоменский Шебер Оқушы
ы-түсініктемеБала вті педагогикасы қалай үлкендерд
лі оқыту тақтайдай рефлекторXVIIғ істеу ің қалай
технологиясы таза жанмен лық қағидалары керек ойлап,
2 туылады теория оқытудағы екендігін қалай
Лекция-семина И.М. ғылымилық, біледі орындайтын
рлық сынақ Сеченов көрнекілік, дығына
жүйесі И.П. табиғат-теңді еліктеп
3 Ірі блокпен Павлов лік, солай
оқыту Б.С. Блумсаналылық, орындауға
технологиясы белсенділік тырысады,
4. қайталайды
Перспективті .
дамыта оқыту
технологиясы
(Лисенкова)
Оқушы әрекетін жандандыру және қарқындату негізіндегі оқыту технологиялары
5 Проблемалық
оқыту
технологиясы
Ойын арқылы
оқыту
технологиясы
7 Оқу Ассоциация
материалын – іс-әрекет
сызбалар мен (қабылдау,
арнайы есте сақтау
таңбалар Қолдану –
негізінде қорыту –
қарқынды жүйелеу
оқыту және
технологиясы іс-әрекет)
Саралап-деңгейлеп оқыту технологиялары
8 Сынып Өзін-өзі Репетитор Әр баланы Бейімделу
ішінгдегі басқару, кіші топтарқабілеті мен
деңгейлеп-сарбағалау +репетитор мүмкіндігіне
алап оқыту қарай оқыту
технологиясы
(Н.П. Гузик)
9 Міндетті
нәтижелері
негізіндегі
саралап оқыту
технологиясы
(В.В. Фирсов)
Дербес оқыту технологиялары
10 Өзін-өзі Репетитор АссоциативтІзгілікті
Бағдарламалапдамыту, Альтернатив і к
оқыту шығарма- ті рефлекторлы
технологиясы шылық академиялық қ теория
11 Ақпараттық +клубтық И.М.
оқыту жеке топтар Сеченов,
технологиясы И.П.
12 Ұжымдық Павлов,
тәсілмен Б.С. Блум
оқыту
технологиясы
(В. Дяченко)
13 Модульдік
оқыту
технологиясы
(М.
Жанпейісова
14
Проблемалық-м
одульдік
оқыту
технологиясы
15 Д.Б. Бала оқу Оқушымен Песталло мен Іс-әрекеті Гегель,
Эльконин, іс-әрекетіқарым-қатынК.Д. Ушинский теориясы Э.
В.В. нің асты және ассоцинтивтИльеноков
Давыдовтың субъектісіоқу ік
дамыта оқыту (толығыменіс-әрекетін даму+іс-әре
технологиясы емес) қалыптастыр кет
16 В. (манипуляцады,
Зянковтың ия) жасайды,
дамыта оқыту орнықтырады
жүйесі . Мұғалім
17 мақсат
Шығармашылықп қояды,
ен дамыта оқушы оны
білім беру қабылдайды
технологиясы
(И.П. Волков)
2. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық
талаптар мен шарттары
Қазіргі кезе біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр:
білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс
жасауда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде
қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып
көрсетуде.
А.В.Беспалко Практикады іске асатын нақты педагогикадық жүйе жоба
десе Монахов Педагогикалық технология – оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру
және өткізудің ойластырылған моделі деген анқытама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның
өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті
объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Жаңа технолгияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғышарттар қажет.
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан жаңа технология
бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі – оқытудың мақсаты болып табылады.
Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл
әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері
мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Жаңа
технологияның мақсаты – оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 тарау. оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары.
1.1.Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялар.
1.2.Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық
талаптары мен шарттары.
І тарау бойынша қорытынды.
ІІ тарау. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдалану.
2.1. Дамыта оқыту технологиясы.
2.2. Деңгейлеп оқытудың технологиясы.
ІІ тарау бойынша қорытынды.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Тәуелсіз ел болып, өз алдына дербес мемлекет алғанымызға да міне 12
жылға аяқ басты. Енді жас мемлекетіміздің әлем кеңестігінде өркениетті ел
ретінде танымал болып, экономиканы өркендетіп, халықтың әлеуметтік
жағдайын, білім мен ғылымы, өнері мен мәдениеті өркендеп, халықтың
әлеуметтік жағдайы дүние жүзі мемлекеттерімен теңесуі үшін әл мүддесі
жолында аянбай тер төгіп, мағыналы да, маңызды жұмыстар атқару –
Республикамыздың әр азаматының парызы.
Осының бәрі өмірдің жалғастырушы ертеңгі болашағымыз ел мен жердің
иесі – жас ұрпақты лайықты тәрбиелеп өсіріп, сапалы білім беруге келіп
тіреледі.
Ертеңгі қоғам құрылысшылары, ұстаз, ғылым, өнер және мәдениет
қайраткерлері, мемлекет басшылары, бәрі – бүгінгі бала-бақша
бүлдіршіндері, мектеп, гимназия, лицей, колледж оқушылары, жоғары оқу
орындарының білімгерлері. Демек, саналы да салауатты азамат тәрбиелеп өсіру
– қай қоғамның болса да бүкіл азамат дүниесіндегі абыройлы борышы болып
қала береді.
Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне кіру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Бұл үрдіс педагогика
теориясын мен оқу тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар
жүргізіледі.
Қазақстанның білім беру жүйесінің реформалаудың жаңа кезеңі елбасы
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық жолдауында, Үкіметін,
Білім және ғылым министрлігінің құжаттарында көрсетілген идеялар кешінін
енгізуді талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған Қазақстан
республикасының Білім туралы заңында. 30 қыркүйек 2000 жылғы Білім
мемлекеттік бағдарламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және
әлеуметтік жағынан ілгерлеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің
ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой
қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Ол Қазақстан Республикасы
жариялаған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделінен әр
адамға таңдау бойынша білім беру моделіне көшуге негізделген. Сонымен
қоса, бағдарлама жалпы орта білім берудің басты аспектілерін танытып осы
саланың нақты жағдайына баға берді, оны ретке келтіру мен одан әрі дамытуға
қажетті шаралар мен басым бағыттарды нұсқайды (52,53,54,55 103).
Жалпы білім берудің Қазақстандылық моделі берік негізді болу үшін
оқушылар санасына өз халқының тарихи тамырын, рухани және адамгершілік
қағидаларын азаматтық және отан сүйгіштік идеяларын басқа халықтарға деген
ізгі көзқарастарын сіңіру қажет.
Біз белгілі бір біліімдер мен дағдылар жиынтығын меңгерген адамдар
ғана емес, қазақстандылық дін мен дүниетану негізінде азаматтық көзқарасы
қалыптасқан, әлеуметтік белсенділігі жоғары отаншыл тұлғалар тәрбиелеп
өсіруге баса назар аударуымыз қажет.
Ол үшін:
- біріншіден, еліміз мектептерінде әрбір шәкірт ұлтына, дініне, жынысына,
қарамай барлық қазақстандылықтардың ортақ Отаны – Қазақстан екенін
түсінетіндіктен ахуал қалыптастыра алудың мәні зор. Әрбір қазақстандықты
өз мемлекеті қамқорлықсыз қалдырмайтындығы, ол әрбір қазақстандық өз
мемлекетінің болашақ тағдыры үшін жауапты деген түсінік жас ұрпақ
санасында берік орнығуы шарт.
- екіншіден, жас ұрпаққа өзі туған аймақтың ғана емес, кең байтақ
Отанымыздың барлық қайырымдығы таудың да, өзеннің де, көллдің де, жан-
жануардың да, қазба байлықтардың да өз елінің байлығы болып табылатынын
сездірудің де тәрбиелік әсері зор. Бәлкім каникул күндері еліміздің
қастерлі орындарына, табиғаты сұлу аймақтарға экспедициялық жорықтар
ұйымдастыру шараларын қолға алу қажет болады.
- үшіншіден, өскелең ұрпақ өз елінің ғылымы мен ғұлама ғалымдары, өнері
мен талантты өнерпаздары, спорты мен спортшылары, т.б. туралы хабарлар
болып, оларды мақтаныш тұтып өскені жөн. Қазақстан ғылымы, Қазақ
киносы, Қазақ музыкасы, Қазақстан спорты, т.б. тақырыптарға арналған
викториналық ойындары, сауық кештерін ұйымдастырып отырудың қиындығы жоқ.
- төртіншіден, әрбір қазақстандық жас азамат өз елінің тарихын, тарихи
тұлғаларын, өмір баяндары мен өнегелі істерін бөліп өсуі тиіс. Шәкірттер
санасында Менің елімнің тарихы – менің тарихым деген түсінік
орнығатындай материалдарды еліміздің өткен тарихынан да дербес мемлекет
ретінде өмір сүре бастаған бүгінгі тарихынан да көптен табуға болады.
- Ең соңында жас ұрпаққа біздің ұлттық дәстүріміз бен әдет-ғұрыптарымыздың
жалпы азаматтық құндылықтарымен ұштасып жатқанын аңғарудың мәні зор, өз
мәдениетін түсінетін адамның ғана өзге мәдениеттерді терең қабылдай
алатынын әрбір адам жас кезінен ұғынып өсе құба-құп деп Қазақстан
Республикасы Білім және ғылым министрі Ш. Беркімбаева айтқанындай қазіргі
заманғы мектептердің өсіп келе жатқан тұлғаны қандай бағытта
дамытатындығы жеке тұлғаның әлеуметтік және шығармашылық мүмкіндіктерін
ашуы еліміздің дамуы мен гүлденуіне қатысты. (19,20)
Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасының Конституциясының Білім
туралы заңына және Білім мемлекеттік бағдарламасына сәйкес қазақстандық
білім беру жүйесінің ұлттық үлгісін дамыту үшін жағдайды қалыптастыру
жөніндегі жұмыстар жоспарлы түрде жүзеге асырылуда.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың жалпы міндетті мемлекеттік
стандартын әзірлеуді одан әрі жалғастырып және мектепке дейінгі тәрбиелеу
мен оқытудың озық, технологияларын белсенділікпен енгізу керек.
Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың мүмкіндіктері мен жолдарын
анықтау.
Зерттеудің мақсаты
Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарын анықтап, жүйесін жасау
оны ғылыми-теориялық жағынан негіздеу және әдістемелік талдау жасау, өмір
практикасына енгізу.
Зерттеудің объектісі: Бастауыш мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісі.
Зерттеу пәні: Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбиесі үрдісінде
инновациялық әдіс-тәсілдері пайдаланудың педагогикалық шарттары.
Зерттеу болжамы: бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімді болады, егер де: жалпы орта
білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың тиімді жаңа
инновациялық әдіс-тәсілдерін таңдап алынса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір
оқушының жеке және дербес ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріліп, оқытудың
саралап оқыту әдісін қолданса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының танымдық
әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру үшін дамыта оқытуды жүзеге асырса;
оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы және өз
күшіне, біліміне деген сенімін арттыру үшін деңгейлік оқыту жүзеге
асырылса; оқу-тәрбие үрдісінде әрбір оқушының білімінің берік, тиянақты,
сапалы болу үшін модульдік оқыту жүйесі жүзеге асырылса:
Зерттеу міндеттері:
1. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық
әдіс-тәсілдерін пайдалану шарттарын айқындау.
2. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-
тәсілдерінің түрлерін айқындау.
3. Бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-
тәсілдерін пайдаланудың тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу жұмысың әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық,
әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге теориялық талдау жасау; бастауыш
мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде кіргізетін барлық пәндер мен сабақтан тыс
жұмыстардың бағдарламасына әдістемелік құралдарына талдау жасау; бастауыш
мектептерде өткізілетін дәстүрлі емес сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстарды
өткізу әдістемесіне педагогикалық талдау жасау; жаңашыл мұғалімдердің іс-
тәжірибесін зерттеу, талдап қорыту; оқытудың әдіс-тәсілдерін пайдаланатын
алдыңғы қатарды мектептердің іс-тәжірибелерін қатарлы мектептердің іс-
тәжірибелерін зерттеу, талдау жасау.
Зерттеу кезеңдері:
1-ші кезеңде (2001-2002 жж.) тақырыптың өзектілігі дәлеледеніп,
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттерге
теориялық талдау жасалынды; бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде
кіргізетін барлық пәндер мен сабақтан тыс жұмыстардың бағдарламасына
әдістемелік құралдарына талдау жасалынды;
2-ші кезең (2002-2003 жж.) жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжірибесі зерттелінді,
талдап қорытылды; оқытудың әдіс-тәсілдерін пайдаланатын алдыңғы қатарды
мектептердің іс-тәжірибелерін қатарлы мектептердің іс-тәжірибелерін
зерттеп, пайдаланудың тиімділігі педагогикалық эксперимент арқылы
тексерілді, нәтижесінде қорытынды тұжырымдама дайындалды.
Қорғауға ұсынылады:
1. Оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың
педагогикалық шарттары;
2. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды
пайдалану әдістемелері.
І тарау. Оқу-тӘрбие үрдісінде оқытудың инновациялық Әдіс-тӘсілдерін
пайдаланудың педагогикалық шарттары
1.1Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялары.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына
арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен
білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары.
Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты
мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күннің мәселесі.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты
міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл
мұғалімдер лекция. Семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты
әдістерді дәстүрге айналдырып отыр. Мұның өзі оқытушының бірыңғай мақсатын
- өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-
тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын
мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындатып, оқушылардың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік проблема болып
отыр. Бұл проблемаларды ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін
бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуіне байланысты болмақ.
Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге
құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қыбысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тыйынбай серттесуіне болады.
Ал сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт - деп Ұлы педагог М.
Жұбанов айтқан. Мектеп – мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру
саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-мемлекеттік жүйе. Өсіп
келе жатқан ұрпақтың тәрбиесінің дене және жан сұлулығының, интеллектуалды
потенциалының қалын ойлау – тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды
мәселесінің бірі.
Білім туралы Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік
саясаттың интеллектуалдық дамуы, психологиялық- физикалық және жеке
ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол
жеткізді;... білім берудің зайырлы сипаты,... білім ізгілікті және дамытушы
сипаты.
ХІХ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі – білім
беру прогрестің ең маңызды факторының бірі болып саналатын кезеңге келіп
жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында
қазіргі мектептер:
1. практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2. қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
3. еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4. орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-
қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі
жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулер
қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл,
инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық
технологияларды ұмтылғаны көзімізге түсті. Бірақта олар инновациялық әдіс-
тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары
қандай деген мәселелерді анық айқын біле алмайды. Сондықтан, бұл мәселені
шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай
дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген
сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жүру барысында тарихи
негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір
ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық еегізу деп көрсетіледі екен.
Кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазір де білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияның білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в
образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
Инновация (латын сөзі іn - в, novis – жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту
дегенді білдіреді екен. С.И. Оженов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет
шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш
ашылған, бұрынна таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде
(АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүкін емес. Сондықтан әр елде бұл
құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-
педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зертей келе
Ресейде, шет елдерде, социалистік елдерде, Қазақстан мемлекетінде
инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинадық.
Ғылыми қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен
қараған: ХІХ-ХХғ. басындағы бірден-бір білім реформаларында бұл термин
кезікпейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі
Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: инновация – нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея
Майлс пікірі бойынша инновация арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі
міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күзетеміз деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны құрамына
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың
комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс, - деп түсінеді екен.
Найхоз инновацияның үрдіс деп есептейді де, инновация қандай да бір
идеялардан басталатын, өзгерістерге әсерін тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс, - дейді. Марклунды өзінің соңғы
еңбектерінде инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқандаған.
Инновация және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырады,
егер бұл өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге
болады. Бірақ кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз.
Инновация болу үшін алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін жемісін
көру қажет. Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс
ғалымдары В. Замбард, Мечемек және автралиялық экономист И. Шумбеертді
жатқызуға болады. Бірақта олар бұл ұғымды саями экономикалық, технологиялық
үрдістерге байланысты қолданған.
Кейіннен инновация ұғымы білім беру жүйесінен жаңаны енгізу
мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге бастады.
1957-1964 ж. Он жылдық тарихқа американдық білім жүйесіндегі
инновациялар және өзгерістер кезеңі енеді.
1) Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді көтеруді
ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2) Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс - дейді.
3) Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа елдердің
педагогтары да қарастырады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И.,
Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар
инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру,
қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Потошеник, А.С.
Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология)
ал, инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған профессор
Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың – инновация нововедение,
новшество, новое т.б. қазақша акудармаларын жасаған, Ы. Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері Қ.
Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп төмендегідей
аудармалар жасаған: инновация - жаңарту, нововедение - енген жаңалық,
новое - жаңа, новошество - жаңалық, инновационный прогресс - жаңарту
үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
инновация сөзі латын тілінен енген – новый, яғни аударғанда обнавление -
жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс деген мағынаны береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықтаған.
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды
шығаруға болады.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
1) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
2) өзгеріс;
3) құрал, әдіс;
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал,
біз өз зерттеу жұмысымызда Ш. Таубаева және Қ. Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған
мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс – педагогикалық
инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда
мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен
қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір
педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық
еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап
шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ
Н.Р. Юсуфбекова О педагогической инноватике деген мақаласында білім беру
жүйесіндегі жаңартудың үрдісі деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық
үрдіс дегенім із жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту мен тәрбие
беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі идеяларды
енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық
критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау проблемасын зерттеу,
педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде
қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз – педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Профессор А.И. Кочетов инновацияны былай анықтайды: бұл ұсынылып
отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас
теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар Влод Латкин иен Вадим Кваша бұған келіспей, мынандай
анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті мүлдем жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерін құру.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация, жаңалық
енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту – бұл әдіс (жаңа тәсіл,
бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің қалыптасу
үрдісі.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін өтілген материал
тәрізді. ХVII ғасырда Я.А. Коменскийдің жасаған класты сабақтық жүйесі
А.С. Макаренко және В.А. Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г.
Шатоловтың қолданған тірек-конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз
уақытында да, қазірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова, М. Поташник, В.Я. Ляудис т.б.
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды (90,94,150). Ол үшін ең
бастысы – мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп
отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның
басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Инновациялар классификациясы негізінде білім беру мекемелерінің
қызметіндегі туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті
мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект
динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап
етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста мұғалімнің дәстүрлі деңгейімен,
қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін шығармашылықты, жаңашыл мұғалім арасында
қарама-қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа
бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз
байланысты. Инновация көлемділігі оның жүйелілігі мен классификациясын
тудырады. Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәселелердің
шешімін іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі – О.Т . Хонерин. Ол
инновацияны мынандай түрлерге жіктейді:
1) модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған И.В. Волков,
Е.Н. Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Г. Шаталов жаңашыл педагогтар;
2) комбинаторлы;
3) радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж, гимназия,
лицей сынды дәстүрлі мектептерге альтернативалар.
В. Мужич инновацияға топпен оқыту, кабинеттік оқыту, жеке жұмыстарды
жатқызса, Манро үзбей оқыту, жас ерекшелігін есепке ала оқыту, алыстан
оқыту немесе радио арқылы оқыту деп бөледі. Зита Гловашкин инновацияларды
білім берудің көлемді секторларына байланысты топтайды:
1) ұйымдастырудағы инновациялар;
2) технологиядағы инновациялар;
3) бағдарламаларды өзгерту.
Дрогомир Аранжинович мағынасына, мазмұнына, нәтижелігіне қарай үш
категорияға бөлді:
1) мектеп жүйесінің инновациялары;
2) оқыту тәрбиелеу жүйесінің жоспарлары мен бағдарламаларының
мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар.һ;
3) оқыту құралдарымен байланысқан жұмыстың ұйымдастыру
тәсілдеріне жататын инновациялар.
Аналогиялық жағынан жаңалықтарды былай жіктеуге болады:
• әрекет пен идеялар толығымен жаңа, бұрыннан таныс емес;
• белгілі, таныс кең көлемді ой-идеялармен әрекет;
• бұрыннан белгілі идея мен әрекеттің жаңа жағдайда, басқаша жаңа түрде
қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге
болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды
пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда
айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар
шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса,
басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру
мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-
тәрбие жиынтығын, мектеп – жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін
оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін
дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті мынадай кесте арқылы
көрсетуге болады:
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
Инновациялық үрдісті іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз байланысты.
Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс бұрынғы
немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары
үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды
өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер
тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім
беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет
етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші
ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды.
Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді.
2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін
пайдаланылады.
Қазіргі кезеңдегі педагогикалық инновация білім беру жүйесіндегі
жаңалықтарды топтастырады.
Педагогикалық жүйе құрылымын кей ғалымдар (И.П. Подласый,
В.П. Беспалько) оқушылар тәрбие мақсаты
тәрбие мазмұны тәрбие үрдісі мұғалімдер тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру формалары түрінде қарастырады
(тәрбиелей отырып оқыту жағдайында) Біздіңше, білім беру үрдісінің негізгі
бөліктері: мақсат мазмұн форма әдіс
оқыту көрнекілігі тізбесі жаңа мазмұнға ие болғанда ғана педагогикалық
жүйедегі жаңашылдыққа жол ашылады. Ал жаңа технологияны қолдану төмендегі
кезеңдер арқылы іске асады: оқып үйрену меңгеру өмірге
ендіру
дамыту
Біз өмірге бастапқы кезеңдерден әлі аса алмай жүрміз. Жаңа
технологиямен жұмыс істеу үшін терминдегі алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен
жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға
білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі
кепілі.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім
беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті
осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
- ақпараттың дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы
негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны
өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден
ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың
Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау
жасаймыз.
Критерийлер:
- елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
- мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
- қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
- педагогикалық азат тәжірибе;
- мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
- мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
- алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай
болуы;
- жүйелігі;
- тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен – мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
- оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
- оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
- мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
- мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
- оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне
жататындар:
- әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
- оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- білім беруді іздендіру технологиясы;
- проблемалы оқыту технологиясы;
- тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
- түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
- деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
- міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
- модульдік оқыту технологиясы;
- жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты – талап ету
педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық
педагогикасының ерекшеліктері:
- мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де
субъект;
- оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
- оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-
қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған
Ш.А.Амонашвили білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты – баланы
азамат етіп тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту,
баланың жаны мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен
ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту
проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- оқушының белсенділіктерін арттыру;
- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
- оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге
деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф.
Шаталов болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы
төмендегідей мақсатты көздейді:
- білім, білік дағдыны қалыптастыру;
- барлық баланы оқыту;
- оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
- үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық,
блокпен оқыту, тіректі қолдану;
- жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
- ізгілік, еркімен оқыту;
- әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай
жасау;
- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы – жаңашыл
мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл
технологияның негізгі мақсаты – барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре
басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен
сипатталады:
- оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
- саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
- бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды
біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар,
сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
- бірте-бірте толық дербестікке жету;
- сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек,
ынтымақтастық қарым-қатынас;
- оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
- үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай
алатын жағдайда ғана) беріледі;
- білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
- түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде
оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға
ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік
оқытудағы негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей алу
мүмкінділігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы
жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі.
- ақпараттардың аяқталған блогынан;
- бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан;
- оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың
дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының жеке
басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше
ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмысымыздың барысында қазіргі кездегі
оқыту технологияларын төмендегідей етіп (1кесте) жіктедік.
1 кестеде қазіргі кездегі оқыту технологияларының классификациясы
көрсетілді.
Кесте 1
Қазіргі кездегі технологияларының классификациясы
Оқыту Философиялық ПсихологиПедагогикалықМұғалімнің Оқушының
технологияларнегізі ялық негізі ролі ролі
ы негізі
1ИллюстрациялД.Ж. Локм АссоциатиКоменский Шебер Оқушы
ы-түсініктемеБала вті педагогикасы қалай үлкендерд
лі оқыту тақтайдай рефлекторXVIIғ істеу ің қалай
технологиясы таза жанмен лық қағидалары керек ойлап,
2 туылады теория оқытудағы екендігін қалай
Лекция-семина И.М. ғылымилық, біледі орындайтын
рлық сынақ Сеченов көрнекілік, дығына
жүйесі И.П. табиғат-теңді еліктеп
3 Ірі блокпен Павлов лік, солай
оқыту Б.С. Блумсаналылық, орындауға
технологиясы белсенділік тырысады,
4. қайталайды
Перспективті .
дамыта оқыту
технологиясы
(Лисенкова)
Оқушы әрекетін жандандыру және қарқындату негізіндегі оқыту технологиялары
5 Проблемалық
оқыту
технологиясы
Ойын арқылы
оқыту
технологиясы
7 Оқу Ассоциация
материалын – іс-әрекет
сызбалар мен (қабылдау,
арнайы есте сақтау
таңбалар Қолдану –
негізінде қорыту –
қарқынды жүйелеу
оқыту және
технологиясы іс-әрекет)
Саралап-деңгейлеп оқыту технологиялары
8 Сынып Өзін-өзі Репетитор Әр баланы Бейімделу
ішінгдегі басқару, кіші топтарқабілеті мен
деңгейлеп-сарбағалау +репетитор мүмкіндігіне
алап оқыту қарай оқыту
технологиясы
(Н.П. Гузик)
9 Міндетті
нәтижелері
негізіндегі
саралап оқыту
технологиясы
(В.В. Фирсов)
Дербес оқыту технологиялары
10 Өзін-өзі Репетитор АссоциативтІзгілікті
Бағдарламалапдамыту, Альтернатив і к
оқыту шығарма- ті рефлекторлы
технологиясы шылық академиялық қ теория
11 Ақпараттық +клубтық И.М.
оқыту жеке топтар Сеченов,
технологиясы И.П.
12 Ұжымдық Павлов,
тәсілмен Б.С. Блум
оқыту
технологиясы
(В. Дяченко)
13 Модульдік
оқыту
технологиясы
(М.
Жанпейісова
14
Проблемалық-м
одульдік
оқыту
технологиясы
15 Д.Б. Бала оқу Оқушымен Песталло мен Іс-әрекеті Гегель,
Эльконин, іс-әрекетіқарым-қатынК.Д. Ушинский теориясы Э.
В.В. нің асты және ассоцинтивтИльеноков
Давыдовтың субъектісіоқу ік
дамыта оқыту (толығыменіс-әрекетін даму+іс-әре
технологиясы емес) қалыптастыр кет
16 В. (манипуляцады,
Зянковтың ия) жасайды,
дамыта оқыту орнықтырады
жүйесі . Мұғалім
17 мақсат
Шығармашылықп қояды,
ен дамыта оқушы оны
білім беру қабылдайды
технологиясы
(И.П. Волков)
2. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық
талаптар мен шарттары
Қазіргі кезе біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр:
білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс
жасауда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде
қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып
көрсетуде.
А.В.Беспалко Практикады іске асатын нақты педагогикадық жүйе жоба
десе Монахов Педагогикалық технология – оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру
және өткізудің ойластырылған моделі деген анқытама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның
өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті
объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Жаңа технолгияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғышарттар қажет.
- оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру.
Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан жаңа технология
бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі – оқытудың мақсаты болып табылады.
Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл
әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері
мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Жаңа
технологияның мақсаты – оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz