Тарихты оқудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Тарихты оқудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
шарттары
1.1 Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Мектепте тарих пәнін оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне
қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар (1.2 Тарих сабағында жаңаша
оқыту әдіс-тәсілдерін
пайдалану) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2. Тарих сабағын оқыту үрдісіне инновациялық әдіс-тәсілдерін ендіру жолдары
2.1 Дамыта оқыту технологиясы және дамыта оқытудағы оқушылардың
шығармашылық қабілетін қалыптастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2 Тарих пәнінде деңгейлеп оқыту және интерактивті оқыту әдісін
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.3 Модульдік, блок-модульдік оқыту технологиясын оқытудың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. Тарих пәнін оқытудың тарихи біліммен тәрбие берудегі рөлі
3.1 Тарих пәнін оқытудың оқушыларға патриоттық тәрбие берудегі
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44 3.2 Мектепте дүние жүзі
тарихын оқытудың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 60
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: "Білім беру жүйесінің
басты міндеті — ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықар, ғылым мен практика
жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпарақтандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу"— деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін, мектеп ұжымдарының,
әрбір мұғалімнің күңделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта
құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа
өту қажеттігі туындайды.
Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне асыру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар жүргізіледі.
Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру қызметіне
жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды,
жастардың шығармашылық әлеуетін дамытудың, мұғалім іс-әрекетін жаңаша
тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Тәуелсіз ел болып, өз алдына дербес мемлекет алғанымыз үлкен жетістік.
Ендігі жерде жас мемлекетіміздің әлем кеңістігінде өркениентті ел ретінде
танымал болып, экономиканы өркендетіп, халықтың әлеуметтік жағдайын, білімі
мен ғылымы, өнері мен мәдениеті өркендеп, халықтың әлеуметтік жағдайы дүние
жүзі мемлекеттерімен теңесуі үшін ел мүддесі жолында аянбай тер төгіп,
мағыналы да, маңызды жұмыстар атқару — Республикамыздың әр азаматының
парызы. Сондықтан, бүгінгі таңда өмірдің жалғастырушысы — ертеңгі
болашағымыз ел мен жердің иесі — жас ұрпақты лайықты тәрбиелеп өсіріп,
сапалы білім беру қажеттілігі туындайды [2].
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Бірақ, олардың пікірінше жаңашыл әдіс-
тәсілдерді іс жүзінде нәтижелі қолдану жолдарын, инновациялық үрдістерді
бір жүйеге келтіріп, оның педагогикалық негіздерін анықтау, оларды білім
беруді дамытудың негізгі факторларына айналдыру мәселелерін шешу қиындық
тудырады. Сондықтан, келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім
беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі [3].
Диплом жұмысының өзектілігі. Жалпы білім беретін негізгі мектепте -
ежелгі заманнан осы күнге дейінгі адамзат тарихының аса маңызды құбылыстары
мен оқиғаларын таныстыра отырып, ол алдымен жас жеткіншектерді оқытып
үйрету. Оқушыларға адамзат қоғамының ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейінгі
даму тарихы туралы жүйелі білім негіздерін бере отырып, олардың ғылыми
көзқарасын қалыптастыру, тарих сабағында заман талабына сай оқытудың жаңа,
тың, обьективті тарихи зерттеулерді пайдалану арқылы үйрету жолдарын
іздестіру. Тарихи материалды дұрыс іріктеп, сапалы оқыту арқылы оқушыларды
ізгілікке, сыналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбек сүйгіштікке,
ұқыптылыққа тәрбиелеу, олардың жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру.
Оқу мазмұны үздіксіз жаңаруда. Білім берудің жаңа философиясы,
теориялық негізі, әдістемелік, дидактикалық практикасы сапалық жаңа кезеңге
қадам басты. Тарихи білім жүйесі де жетілдірілуде. Жаңа мазмұнға жаңа
әдістер жүйесі қажет. Мемлекеттік стандарт, оқу бағдарламалары қасаңдықтан
догмалық арылған, оған шығармашылықпен даму қағидалары тән. Содан да білім
беру жүйесінде мұғалімдердің қызметі үнемі ізденумен, өзін-өзі дамытумен
ерекшеленеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқу-тәрбие процесіндегі жаңалыққа
ұмтылушылық мұғалімдердің бәріне тән болуы тиіс.
Тарихты оқыту барысында басты мақсат: Оқушылар алатын білімнің
сапалылығын арттыру, іскерлік пен дағды, сенім орнықтыру, оқушылардың
ынтасын көтеру, олардың ой-өрісін дамыту болып табылады.
Дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып,
оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілік, бір-біріне деген жақындық
идеясына тәрбиелеу.
Тарихи үрдістің көп қырлылығын, көптүрлілігін көрсете отырып,
оқушыларды дүниежүзілік тарихи дамудың балама мүмкіндіктері барын түсінуге,
соған орай тарих ғылымына шығармашылықпен қарауға үйрету.
Оқушылардың басты назарын қоғам тарихына, халық тарихына, адамдардың
өмір тіршілігі мен қызметіне, салт-дәстүр тарихына аудару, сол арқылы
жастардың адамгершілік армандарды өмірлік мұрат ретінде қабылдауына
көмектесу. Оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтардың мәнін дұрыс түсінуге,
тарихи қайраткерлердің өз елдерінің өміріндегі және дүниежүзілік тарихтағы
рөлін дұрыс түсінуге тәрбиелеу[4].
Оқушыларды дүниежүзілік мәдениетке жеке халықтардың және отанымыздың
рухани байлығына құрмет пен қарауға үйрету, қоғамның мәдени және саяси
өміріне белсене араласуына дайындау. Оларды бейбітшілік пен ынтымақтастық
рухында тәрбиелеу, олардың бойына шовинизмге, ұлтшылдыққа, нәсілшілдікке
соғысқұмарлыққа қарсылық сезімін сіңіру, адамзат прогресінің маңызды
мәселелерін шешуге өзіндік үлес қосуға тәрбиелеу. Тарихты оқыту барысында
басты мақсат: Оқушылар алатын білімнің сапалылығын арттыру, іскерлік пен
дағды, сенім орнықтыру, оқушылардың ынтасын көтеру, олардың ой-өрісін
дамыту болып табылады.
Дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып,
оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілік, бір-біріне деген жақындық
идеясына тәрбиелеу. Тарихи үрдістің көп қырлылығын, көптүрлілігін көрсете
отырып, оқушыларды дүниежүзілік тарихи дамудың балама мүмкіндіктері барын
түсінуге, соған орай тарих ғылымына шығармашылықпен қарауға үйрету.
Оқушылардың басты назарын қоғам тарихына, халық тарихына, адамдардың
өмір тіршілігі мен қызметіне, салт-дәстүр тарихына аудару, сол арқылы
жастардың адамгершілік армандарды өмірлік мұрат ретінде қабылдауына
көмектесу.
Оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтардың мәнін дұрыс түсінуге,
тарихи қайраткерлердің өз елдерінің өміріндегі және дүниежүзілік тарихтағы
рөлін дұрыс түсінуге тәрбиелеу. Оқушыларды дүниежүзілік мәдениетке жеке
халықтардың және отанымыздың рухани байлығына құрмет пен қарауға үйрету,
қоғамның мәдени және саяси өміріне белсене араласуына дайындау. Оларды
бейбітшілік пен ынтымақтастық рухында тәрбиелеу, олардың бойына шовинизмге,
ұлтшылдыққа, нәсілшілдікке соғыс құмарлыққа қарсылық сезімін сіңіру,
адамзат прогресінің маңызды мәселелерін шешуге өзіндік үлес қосуға
тәрбиелеу.
Диплом жұмысының мақсаты: жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-
тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдалануды
теориялық тұрғыдан негіздеу және педагогикалық эксперименттік жұмыста
тиімділігін сынақтан өткізу арқылы әдістемесін жасап, практикаға ендіру.
Зерттеудің болжамы: мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде, оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдердін пайдалану тиімді болады, егер де:
• Әрбір оқушының жеке даму ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріліп,
оқытудың саралап оқыту әдісі мен жеке танымдық әрекетіне тән дағдыларды
қалыптастыру үшін дамыта оқытуды жүзеге асырса;
• Әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы мен білімге деген сенімін арттыру
үшін деңгейлеп оқыту жүзеге асырылса;
• Әрбір оқушының білімінің берік, тиянақты, сапалы болуы үшін модульдік
оқыту жүйесі жүзеге асырылса.
Диплом жұмысының міндеттері:
1. Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
2. Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың мәнін және
негізгі бағыттарын айқындау, педагогикалық шарттарды негіздеу.
З. Педагогикалық эксперимент арқылы оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың тиімділігін дәлелдеу және әдістемесін жасау.
4. Мектеп мұғалімдерінің инновациялық педагогикалық технологияларды
меңгерулерінің өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау.
Мұндағы негізгі идея оқу-тәрбие үрдісінде тарих пәнін оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттарын анықтау —
мектеп мұғалімдерінің оқу-тәрбие үрдісіндегі оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін
меңгерулеріне, тиімді пайдалануларына септігін тигізеді, мектеп
оқушыларының сапалы білімі, дағдысы, іскерлігі, белсенділігі, шығармашылығы
қалыптасады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жаңашыл мұғалімдердің идеясын сабаққа
қолданудың маңызы зор. Бұл жағдай сабақты, оқыту процесінің үдістерін
түрлендіре отырып, жаңа білімді игерудегі оқушылардың әрекетін жеңілдетуге
көмектеседі. Жаңашыл мұғалімдер, олардың идеялары да көп. Әр мұғалім өзінің
қабілеті мен бейіміне, мүмкіндігіне қарай өзі таңдап алуы керек.
Қазақстандық және шетел ғалымдарының философтардың, педагогтардың,
психологтардың таным, білім, жеке тұлға және оның шығармашыл әрекеті,
инновация туралы ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының Конституциясы,
"Білім туралы" Заңы және "Білім" мемлекеттік бағдарламасы, жалпы орта білім
мазмұны тұжырымдамасы, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, озат
мұғалімдердің іс-тәжірибелері, сондай-ақ автордың педагогикалық және
зерттеушілік тәжірибесі[5].
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Бірақ олардың пікірінше жаңашыл әдіс-
тәсілдерді іс жүзінде нәтижелі қолдану жолдарын, инновациялық үрдістерді
бір жүйеге келтіріп оның педагогикалық негіздерін анықтау, оларды білім
беруді дамытудың негізгі факторларына айналдыру мәселелерін шешу қиындық
тудырады. Сондықтан, келер үрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім
беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі [12].
Инновациялық үрдісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші
бір жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау
мәселелерін зерттеу маңыздылығы М.В.Кларин, А.В.Лоренсов, М.М.Поташник,
П.И.Пидкасистый, Л.И.Романова, В.И.Загвязинский, А.Я.Найн, Т.И.Шамова,
О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. зерттеулерінде қарастырылған [15].
Бірақ, бұл еңбектерде мектеп мұғалімдерінің инновациялық іс-әрекетін
қалыптастырудың және оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерді
пайдаланудың педагогикалық шарттары ғылыми тұрғыда қарастырылып, жеке
мәселе ретінде зерттелмеген. Осы мәселе білім беру жүйесін және оның
құрамының өзгеруін қажет ететін "ескі" мен "жаңаның" арасындағы әлеуметтік
педагогикалық қайшылықтарын және педагогикалық қауымның оқу-тәрбие
барысында жаңаны игерудегі мүмкіндіктері мен шынайы жағдайының арасындағы
қарама-қайшьшықтарды анықтауға мүмкіншілік тудырады.
Бұл жерде біз жаңашыл идеялардың бірнешеуін үлгі ретінде мысалға
келтіреміз. В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мынадай ерекшеліктерін
бөліп атауға болады: мұғалімнің жан-жақты түсіндіруі; оқу материалын тірек-
сигналдармен жазылған плакат бойынша қысқаша мазмұндау; тірек-сигналдарды
үлестірмелі материал бойынша әрбір оқушының танысуы; оқулықпен және тірек-
сигналдар парағымен оқушының үйде жұмыс жасауы; тірек-сигналдарды келесі
сабақта жазбаша жаңғырту; тірек-сигнал бойынша жауап беру; бүрын оқылған
материалдарды үнемі тереңдету және қайталау.
Ал А.Литвановтың икондық үлгілеу әдісі осыған ұқсас көрінгенімен
өзіндік ерекшелігі де мол. Оның мәні — оқу материалындағы негізгі ұғымдар
мен құбылыстарды сұлба немесе сурет түрінде беру. Ол мынадай тесілдерден
құралады: — мұғалім түсіндіре отырып, тақтаға сурет салады, ал оқушылар оны
өз дәптерлеріне түсіреді:
- тақтадағы жазбалар бойынша мұғалімнің қайталап түсіндіруі;
- оқушылардың оқулық және конспект бойынша үйде жұмыс жасауы;
- келесі сабаќта оќушының таќтадағы конспект бойынша жауап беруі.
С.Д.Шевченконың әдістемесінде ауызша сұрауды оқушылардың өздері
кезектесіп жүргізеді, келесі кезеңде үйде дайындалған материал бойынша әр
оқушының өзіне-өзі баға беруі іске асады; одан соң қарама-қарсы сұрақ қою
арќылы оқушылар бірін-бірі бағалайды; тірек-сигналдарды жаңғырту бойынша
жазбаша бағылау жұмысы; жаңа материалды түсіндіру; тірек-сигналдарды
қолданып жаңа материалдардың мазмұнын қайталау. Бұл әдістер бойынша оқу
дағдыларын қалыптастыру бір сабақтың, тақырыптың, бөлімнің, түтас оқу
жылының негізінде белгіленеді [6].
Соңғы жылдары республикадағы білім беру саласында жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибелері жинақталып, насихатталуда. Солардың қатарында
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, Б.А.Тұрғанбаеваның дамыта
оқыту технологиясы бағыттарындағы жаңашылдық істерін атап айтуға болады.
Жалпы айтқанда, жаңашыл оқыту білім беру жүйесінде болашағы зор аса
маңызды міндеттердің бірі.
1. Тарихты оқудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
шарттары
1.1 Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен
педагогикалық технологиялары
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан—2030" Қазақстан халқына
арналған жолдауыңда "Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді,
біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз
ұрпағының жауапты да, жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты
өкілдері болады. Олар балаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі
заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс,
ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету
үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады" деп
көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына
ыкдқпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән.
Жас мемлекетіміздің болашағы — бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей
талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап,
соған негіздеп оқыту — бүгінгі күннің өзекті мәселесі [2].
Тарих және қоғамдық пәндерді оқыту барысында жаңа технологияны
пайдалана отырып, оқушылардың танымдық, ойлау қабілеттерін арттырып,
бағдарламада белгіленген білімдік жүйемен қатар шығармашылақ жұмысқа баулу
әрбір мұғалімге бүгінгі таңда қойылып отырған талап. Заман талабына сай
оқыту үшін инновациялық технологиялардың рөлі өте зор.
Технология - грек сөзі, бізше өнер, шеберлік дегенге келеді.
Педагогикалық технология ұғымының қазір 100-ден астам балама
анықтамалары бар. Педагогикалық технология дегеніміз - оқушы мен мұғалім
үшін барлық жағынан өте қолайлы жағдайлар жасай отырып, оқыту үрдісін
жобалау, ұйымдастырудың, өткізудің ақырына дейін ойластырылған, әрі
бірлесіп жүзеге асырылатын педагогикалық қызметтің моделі (В.М.Монахов)
[32].
Педагогикалық технологиялар - білімнің мақсаты мен әдістемелерінің оқу-
тәрбие үрдісінде өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттері мен
формалары. Жоспарланған нәтижеге жетудің басты шарты-оқытылатын
материалдың мақсатын дәл әрі нақты анықтау. Сондай-ақ, оқыту әдіс
тәсілдерін техникалық құралдарды барынша тиімді іріктеу өте қажет.
Тарихты бүгінгі заманның талабына сай оқытудағы басты талап –дүние
жүзілік дамудағы адамзаттың орны, ол жасаған әлемдік құндылықтардан
хабардар, жан-жақты жетілген, өз тарихының өткеніне көз жүгіртетін,
қоғамның даму үрдісіне өзінше баға бере алатын, белсенді, ұлтжанды, патриот
азаматты қалыптастыру. Тарих пәнін оқыту, ұлттық идеологиямен сусындаған
азаматтар тәрбиелеу, ашық қоғам орнатуға ат салысатын патриот болуға ықпал
ету үшін қаншама шығармашылық ізденіс қажет.
Сабақ түрі жаңа заман талаптарына сай өзгеріп, жаңарып отырса, болашақ
ұрпаққа әсері мен ықпалы ерекше болады. Жаңа инновациялық әдіс-тәсілдер
теориялық тұрғыдан дәлелденіп, іс жүзінде жақсы нәтижелер көрсетіп келеді.
Жаңа оқыту үрдістерін пайдалану, оның тиімді жолдарын іздеп-табу мұғалімді
көп ізденіске жетелейді. Әрбір ұстаз өзінің 45 минуттық сабағына
жауапкершілік пен қарап, белгілі бір мақсат қойып, міндеттенсе, сабақ өз
нәтижесін беретні сөзсіз.
Күнделікті ақпарат жаңалықтарына әр бір тарих сабағының қорытынды не
ұйымдастыру кезеңінде 3 минут уақыт бөліп отырса, бұл да оқушылардың жан-
жақты білімдерін дамытуға үлкен үлесін қосады. Әрсабақта тарихи даталарды
есте сақтау, тарихи оқиғаның маңызын, себеп-салдарын, әр оқиғаның немен
аяқталғанын оның білімдік, тәрбиелік жағын тең қарастырған жөн. Көбіне
мектептерде сабақтың аралас сабақ түрі жүргізіледі. Жаңа үрдістерді
пайдалана отырып, оқушыларды шығармашылық жұмысқа жетелей, оларға тек
бағыт-бағдар беру арқылы білімдерін дамытуымыз керек. Сабақтың түрін
өзгертіп отыру, тақырыпқа сай тапсырмалар беру, оқушыларды ізденіс
жұмысымен шұғылдануға шақыру арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыруға
болады. Сабақ үстінде оқушылардың ойлау қабылетін арттыратын сұрақтар
қою, деңгейлік тапсырмалар беру, жұппен жұмыс, топпен жұмыс жасау
оқушылардың өзіндік белсенділігін арттырады [9].
Жаңа сабақты мұғалім, сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстырудан
бастап, оны меңгерту жолында оқушылармен бірге жұмыс істейді. Әдіс-
тәсілдері: баяндау, суреттеу, әңгімелеу, сұрақ-жауап, топпен жұмыс, жұппен
жұмыс жүргізуге болады. Сабақтың келесі түрі-Ізденіс сабағы. Бұл сабақ
алдын-ала даярланған, мұғалім ізденуге тапсырмаларды топқа бөліп не жеке
тапсырмалар беру арқылы жүзеге асырады. Мұғалім сабақта бағыт-бағдар
береді. Оқушылар өздері топпен іздену жұмысына шығады. Сабақта олар
ізденген жұмыстарының нәтижесін ортаға салып, өздері бір жаңалық ашқандай
болады.
Шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл мұғалімдер тарихты оқытудағы өз
әдістері мен жүйесін қалыптастырады. Олардың сабақтарында мұғалімнің
дербестік ерекшеліктері мен мүмкіндіктері көрініс табады, яғни мұғалімнің
тұлғасы белгілі дәрежеде оның өткізген сабағының деңгейін, бағыт-бағдарын
айқындайды. Мұндай сабақтарды дайындау мен өткізу біршама уақыт пен күш-
жігерді талап етеді [10].
Сондықтан, бұл жұмысқа кіріспестен бұрын өз күшің мен мүмкіндігіңді
салмақтап, нақты оқу жүйесіндегі жұмыс тәжірибесімен танысып алған орынды.
Сабақтың кезеңдерін, оқытудың бірізділігін, жұмыс түрін өзгерту жаңашыл
мұғалімге тиісті нәтиже бермеуі мүмкін. Содан да оқытудағы жаңашыл
процестер аса сақтықпен, білімділікпен қолдануды қажет етеді.
Оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын, олар белгілі бір әдістемеге
негізделеді. Әдістеме жан-жақты және өз орнында дұрыс қолданылса, өтілетін
әрбір тақырыптың мазмұны да ойдағыдай ашылып, оқушылардың меңгеруіне жеңіл
тиеді. Әдетте әдістеме өздігінен келе қоймайды. Ол көп жылдар бойғы
ұстаздық қызметінің іс-тәжірибесімен, күнделікті сабақ беру процесімен
тығыз байланысып жатады. Осылардың негізінде әр мұғалімнің бойында, ойында
әдістеменің озық үлгілері жинақталады. Сонымен қатар, олар күнделікті жұмыс
тәжірибесінде озат мұғалімдердің шеберліктерінде пайдалана алатын болады.
Бұлардың барлығы, сайып келгенде, әдістемедегі белгілі бір жүйелікті
қалыптастырады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттемелердің бірі — оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл
мұғалімдер лекция, семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты
әдістерді дәстүрге енгізіп отыру. Мұның өзі оқьпушының бірыңғай мақсатын —
өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады
[12].
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
жүйесінің қалыптасуына ыкдал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-
тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын
мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да, оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезенде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындату, оқытудың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік мәселе болып
отыр. Бұл мәселелерді ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін
бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуімізге байланысты болмақ.
"Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге
құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қабысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тайынбай сертесуіне болады. Ал
сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт" — деп Ұлы педагог
М.Жұмабаев айтқан [13]. Сондықтан, мектеп — мемлекеттің, қоғамның және жеке
адамның білім беру саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-
мемлекеттік жүйе. Өсіп келе жатқан үрпақтың тәрбиесінің, дене және жан
сұлулығының, интеллектуалды әлеуетінің қамын ойлау — тәуелсіз Қазақстанның
алдында тұрған ең маңызды мәселенің бірі [32].
"Білім туралы" Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
интеллектуалдық дамуы, психологиялық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері
ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол жеткізді; білім
берудің зайырлы сипаты, білім ізгілікті және дамытушы сипаты делінген [1, 1-
тарау, 3-бап].
XXI ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңінде —
білім беру прогресінің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын
кезеңге келіп жетті. Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту
тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
1) практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2) қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
3) еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4) орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-
қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құраддарын одан әрі
жетіддіріп, тиімді тәсілдерді ңәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулері
қажет. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып, табылған
оқыту үрдісінің нәтижесін көрсететін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде
жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық
технологияларды игеруге ұмтылатындары байқалды. Бірақ та олар инновациялық
әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді
жолдарын айқындауда қиыншьілықтарға тап болады. Сондықтан, бұл мәселені
шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай
дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген
сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жұру барысында тарихи
негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік.
"Инновация" ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір
ғалымдардың еңбектеріне "жаңа" "жаңалық енгізу" деп көрсетіледі екен.
Кейбіреулер оны "өзгеріс" деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды [15].
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны "білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу" деп айтсақ, "Введение принципиального в
образовательную систему" ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік. Инновация
ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениет танушылардың зерттеуінен пайда бодды,
яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді
және бұл үғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі — жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді
екен. С.И.Ожегов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық [11]. "Инновация" ұғымын әр елде әртүрлі
түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал
Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде "инновация" ұғымын сөздіктерде
кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан, әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас
қалыптасқанын анықттау мақсатымен, ғылыми-педагогикалық техникалық саяси
әдебиеттерді, баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД
елдерінде, Қазақстан мемлекетінде "инновация" ұғымына берілген
анықтамаларды жинадық. "Ғылымның қайнар көзі" — Ресейде "инновация" ұғымына
өте күдікпен қараған: XIX—XX ғ. басындағы бірде-бір білім реформаларында
бұл термин кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық
үрдіс өткен, бірақ "инновация" термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: "инновация" ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада америкаңдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі
Э.М.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: "Инновация — нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея". Майлс пікірі бойынша "Инновация" —
арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын,
шешілуін күтеміз" деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны "құрамына
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың
комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс", — деп түсінеді екен. Найхоз
инновацияны үрдіс деп есептейді де, "инновация қандай да бір идеялардан
басталатын, өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не бас
тартуымен аяқталатын үрдіс", — дейді. Марклунды өзінің соңғы еңбектерінде
инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқындаған. Инновация
және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста карастырады, егер бұл
өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге болады. Бірақ
кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін
алдын ала қойылған мақсаттардың онды нәтижесін, жемісін көру қажет.
Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс ғалымдары В.
Замбарт, Метчемек және австралиялық экономист И. Шумбеертді жатқызуға
болады. Бірақта, олар бұл ұғымды саяси экономикалық, технологиялық
үрдістерге байланысты қолданған [27]. Кейіннен "инновация" ұғымы "білім
беру жүйесіне жаңаны енгізу" мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге
бастады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И.,
Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде "инновация" ұғымы пайда болады. Олар
"инновация" ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру,
қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Поташник, А.С.Доренсов
"жаңалық" дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология) ал,
"инновацияны" осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде "инновация" ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш "инновация" ұғымы қазақ тілінде анықталған ғалым,
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: "Инновация, инновациялық
үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру,
қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі" [18].
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың — "инновация", "нововедение",
"новшество", "новое", т.б. қазақша аудармаларын жасаған, Ы.Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде "инновацияны" — нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп. Төмендегідей
аудармалар жасаған: "ИННОВАЦИЯ" - жаңарту, "НОВОВЕДЕНИЕ" - енген жаңалық,
"НОВОЕ" - жаңа, "НОВШЕСТВО" - жаңалық, "ИННОВАЦИОННЫЙ ПРОЦЕСС" - жаңарту
үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
"инновация" сөзі латын тілінен енген — новый, яғни аударғанда "обновление -
жаңарту", "новинка - жаңалық", "изменение - өзгеріс" деген мағына береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құраддарды, жаңа концепцияларды жасап,
оларды қолдану деп анықталған [15].
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды
шығаруға болады:
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
1) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
2) өзгеріс;
3) құрал, әдіс.
"Инновация" ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал,
біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Таубаева және Қ.Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни "инновация" — бұл нақты қойылған
мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже — жаңалыққа бет бүрудың тәсілі.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс — педагогикалық
инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші XIX ғасырда
мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен
қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір
педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық
еңбектерінде "инновация" ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап
шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ,
Н.Р. Юсуфбекова "О педагогической инноватике" деген еңбегінде "Инновация —
білім беру жүйесіндегі жаңартудың үрдісі" деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол
инновациялық үрдіс дегеніміз жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту
мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі
бойынша педагогикалық инновацияға үш блок түсініктер мен идеяларды енгізуге
болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, "жаңалық
критерийлері", екіншіден, оларды қабыддау проблемасын зерттеу,
педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде
қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану
[26].
Профессор А.И.Кочетов инновацияны былай анықтайды: "бұл ұсынылып
отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас
теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама".
Ал ғалымдар Влод Латкин мен Вадим Кваша бүған келіспей, мынандай
анықтама береді: "Кәсіби іс-әрекетті мүддем жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерін құру". Ғылыми әдебиетте "жаңалық" немесе "жаңа нәрсе",
"'инновация", "жаңалық енгізу" ұғымының айырмашьшығы болады. Жаңарту — бұл
әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту
әдісінің қалыптасу үрдісі [15].
Инновациялық үрдістің негізі — жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған класс — сабақтық жүйесі, А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г.Шаталовтың қолданған
тірек-конспектілері, С.Н.Лысенкованың өзі отырып окыту әдістері,
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы т.б. жаңалықтары, ой-
идеялары өз уақытында да, казірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, таддай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта үсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны "жаңалық", "жаңа әдіс", "өзгеріс",
"әдістеме". "жаңашыддық", ал инновациялық үрдісті "жаңа әдістеме құралы"
деп үғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезенде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н.Апатова, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б.
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды [22]. Ол үшін ең бастысы —
мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған
жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа
әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек. Яғни
педагогикалық технологиялардың қыр-сырын үйреніп, меңгеруіміз қажет.
Жаңа технологиялардың мақсаты мен тиімділігі
• Шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға қалыптастыру;
• Демократиялық білім беру;
• Білім берудің ұлттық үлгісін қалыптастыру;
• Білім сапасын көтеру;
• Өзін бағалай білу және өзгелердің ой-пікірімен санасуға,
құрметтеуге басқаны баулу;
• Әр оқушы өз мүмкіндігінше дамиды;
• Жауапкершілігі, қызығушылығы артады;
Пікір айтуға, жаңаша ойлауға жағдай туғызады.
Сын тұрғысынан ойлау мен жазуды дамыту технолоиясы
Оқу мен жазу арқылы сыни ойлау бағдарламасы-алған білімін өмірде
қолдана алатын, өзін таныта , дамыта білетін жеке тұлғаны қалыптастыруға
мүмкіндік тудыратын технология. Бұл технологияда проблеманы ойлау,
пайымдау, дәлелдеу, еркін, ашық пікір білдіру мүмкіндігіне ие болады.
Оқушыны үнемі алға ілгерілету үшін мынандай қағиданы есте ұстап отыру
керек:
• Баланың бойындағы құмарлығын жойып алмай, оның үнемі алға жылжуға
деген талап-тілектерін, сұраныс пен қажеттілігін ескеру,
шығармашылыққа баулу;
• Білімді өз бетімен іздену арқылы ойлауға жағдай жасау;
• өзін-өзі дамытатын тұлға қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау-шыңдалған ойлау. Сын тұрғысынан ойлау және оның
бағдарламасы үш деңгейден тұратын оқыту мен үйрену моделі.
Олар:
І. Қызығушылығын ояту кезеңі.
ІІ. Мағынаны тану кезеңі.
ІІІ. Ой толғаныс кезеңі.
Оқушылардың қызығушылығын ояту үшін байырғы білімін еске түсіртіп,
жаңа тақырып туралы болжам жасатып және сауал қоюға үйрету қажет. Мағынаны
тану кезеңінде оқушылар жаңа тақырыпты өздігімен қабылдап, өзіне
пайдалысын алу керек. Олар әртүрлі сұрақ қояды, жаңа білімді сын елегінен
өткізе білуі керек, әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, білімін жетілдіреді.
Бүгінгі таңда ұстаздар қауымынан тәлім-тәрбие алып жатқан жас
жеткіншектер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, сонымен бірге Отанын
жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани
кемелденген азамат болып өсіп, жетілуі қажет. Себебі, өнер –білім мен
халқының сауаттылығы қай елдің болсын, ең аса құнды байлығы болып
есептелінеді. Халықтың рухани мәденидәрежесін көтеру, ұрпақты білімді етіп
тәрбиелеу мақсатында еңбек ету әрбір мұғалімнің міндеті. Қоғамдық
қатынастар мен экономикалық саладағы өзгерістер тәуелсіз елдің білімді
ұрпағын тәрбиелеу қажеттілігін керек етеді. Әрбір күні өзгеріске толы
бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалып қоймай, уақыт талабына сай
ертеңгі болашақ жас ұрпақты өз елінің тарихын, тарихи тұлғаларының
өмірбаяндары мен өнегелі істерін біліп өсуіне тәрбиелеу ұстаздарға ұлкен
жауапкершіліктерді жүктейді. Сондықтан, мұғалімнің үздіксіз ізденуі мен
сөз білімін үнемі жетілдіріп отыруы қажет. Өйткені, еліміздің ертеңі –жас
ұрпақтың қолында. Ұрпақтың білімді, саналы болуы ұстаздарға байланысты[23].
Сабақтың сапасының жоғары, нәтижесінің жақсы болуы - ғылыми
тұрғы мен теориялық жағынан жоғары деңгейде өтуіне байланысты. Мазмұны
қазіргі қол жеткен ғылыми жаңалықтарға сай болуы қажет. Тарих пәнін
оқушыларға үйретуде мұғалім үнемі өзінің ой-өрісін кеңейтуге, біліміне
білім қосуына, оқытудың жаңа технологияларын меңгеруге бағытталған жұмыс
атқарады. Ұстаздың алдына қоятын өзекті мәселесі: Оқытуда жаңа
технологияларды пайдалана отырып, оқушылардың таным белсенділігін арттырып,
ұлттық дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрыптарымыздың жалпыазаматтық
құндылықтарымызды меңгеруге, эстетикалық талғамдарын қалыптастырып
елдікке, имандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу болып табылады. Осы
мәселелерді іске асыру жолында көптеген әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы
сабақтың мазмұнын арттыруға көңіл бөлуіміз керек. Сабақтың мазмұны мен
құрылыс жағынан аралас ,интегралды, семинар, баспа сөз- конференция,
диспут, саяхат сабақ, ойын , концерт, деңгейлеп оқыту, блок, трек-конспект,
сахналандырылған сабақ болып бөлінеді.
Жаңа технология талабы-оқушыға білім беруде мақсатқа жету, оқушының
іс-әрекеті арқылы ойлау, таным белсенділігін арттыра отырып тәрбиелеу,
дамыту, проблемалық мақсатты жүзеге асыруға қол жеткізу. Қазіргі кезде жаңа
технологияны оқытуда тарих пәніне жүктелетін міндеттер оқушының пәнге
қызығушылығын оятып, болжау қабілетін дамытады.
Педагог-ғалымда қазіргі кезде қолданылып жүрген білім беру
технологиялық терминін әр қырынан ашып көрсетуде. Т.И.Шамова Білімберу
технологиясы қатысушыларға ыңғайлы жағдайда қамтамасыз етіп, нақты нәтижеге
жету мақсатындағы білім беру үрдісін жобалаудағы, ұйымдастырудағы,
бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен іс-
әрекетінің үрдістік жүйесі десе , В.И. Беспалько Оқу үрдісін жүзеге
асырудың мазмұндық техникасы деген анықтама береді. Ал, педагогикалық
әдебиеттерде төмендегідей білім беру технологияларын ұсынады: Дамыта оқыту;
модульдік дамыта оқыту; ірі блоктік оқыту; перспективалық-оқыту; мәселелік
оқыту; ойындық оқыту; оқу–материалдарының сызбалық және белгілілік
модельдерінің негізінде жеделдетіп оқыту технологиясы, жекелеп оқыту;
сынып ішінде сфералап оқыту технологиясы [26].
Қазіргі кезде әдебиеттердің осы заманғы білім берудің даму
бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50–ден астам оқыту технологиясы
қолданылып жүргендігі мәлім. Оқытудың қазіргі технологиясын оқыту үрдісінде
қолдану, оқыту технологиясына қызығушылық таныту , ынта қою, оның мақсат
мазмұнын , болашағын түсініп, іс жүзіне асыра білу белгілі бір мақсатты,
жүйелі дайындықтың нәтижесі болып табылатыны айқын. Демек, педагогикалық
әдебиеттерді пайдалана отырып, оқу үрдісін ұйымдастыру мен басқару белгілі
бір негізде болады:
Оқыту технологиясы банкісі, олардың тұжырымдамаларының ақбараттық
базасы, алгоритмдері, оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуі;
Технологияны таңдаудың өлшемдері; Мектептің оқу үрдісіне технологияларды
енгізудің механизмдері.
Мұғалімдердің оқыту технологияларын меңгеруде педагогикалық кеңестер,
әдістемелік бірлестіктер, олардың зерттеушілік жұмыстары, жас мұғалімдер
тобы мен шығармашылық топтың жұмыстары пайдаланылады. Оқыту технологиясын
меңгеру және оларды оқу үрдісіне пайдалану кезеңдері:
1. Оқыту технологиясы теориялық негізде
2. Технологияның процедураларын меңгеру
3. Мұғалімдердің әдістемелік құралдарды меңгеруі.
4. Қолданылатын технологияның нәтижесін анықтаудың әдістері және
өлшемдері.
5. Технологияны меңгеру мәдениеті
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық
және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі.
2. Мектепте тарих пәнін оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне
қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан—2030" Қазақстан халқына арналған
жолдауында көрсетілгеңцей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы
болуына ыкдал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге
ғана тән. Жас мемлекетіміздің болашағы — бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға
талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап,
соған негіздеп оқыту — бүгінгі күннің өзекті мәселесі [25].
Келе жатқан жаһандану дәуірі: ұлттық бәсеке, ақпараттық сайыс,
гуманитарлық технологиялар, психологаялық өзгерістермен ерекшеленетін
тәрізді. Сол кезеңге сай интеллектуалды, дені сау, ой-өрісі жоғары,
халыкаралық деңгейде білімі бар азаматты өсіру — мемлекеттің ең маңызды
стратегиясы. Осыған орай, бүгінгі қазақ мектебі мұғалімдерінің кәсіби
парызы — төмендегідей төрт істің басы касында болып, жүзеге асыруында жатыр
деп білеміз. Оның біріншісі, өркениетті қарым-қатынас дағдыларын мектеп
босағасынан бастау; екіншісі, жас ұрпақты ұлттық рухта, өз ана тілінде, өз
ата салтында, заман талабына сай сапалы оқытып, сауатты тәрбиелеу;
үшіншісі, барлық оқу орындарында оқыту үрдісін балабақша бұлдіршінінің,
мектеп оқушысының, студенттердің психологиялық дамуына сәйкестендіру;
төртіншісі, мемлекеттік тілдер туралы саясатты білім беру жүйесі арқылы
іске асыру, тілді меңгерем деген еліміздің азаматтарына тиімді әдіс-
тәсілдерді ұсыну, т.б.
Жасыратыны жоқ көп мұғалімдердің кәсіби дайындықтары ауыз толтырып
айтатын жоғары деңгейде емес, жоғары әдістемелік сабақтар саны санаулы.
Жаңашыл жол іздеп, қиналып жаткан мектептер саны аз. Ағылшын тілі,
информатика, экономика, құқықтану пәндерін тереңдетіп оқыту, бизнестік
білімдеріне арналған сыныптар ашу, біреулердің дайын тәжірибесін пайдалана
салу; кәсіби әзірлік болмаса да небір атаулы технологияны, әлде біреудің
сабақ беру әдісін "ұжымдық оқыту", "сын тұрғысынан ойлау", "деңгейлік
оқыту" деп сабақтың тақырыбына, тағы баска педагогикалық, психологиялық
жағдайларға мән бермей, оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарамай күштеп
ендіру, т.с.с.
Бұдан біз оқытудың инновациялық әдіс-тәсіддеріне қойылатын
педагогикалық талаптар мен шарттарды ескеру кажет демекпіз. Білім беру
саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі —
оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл барлық білім
көздерін кредиттік технологиялық оқуға көшіру, білім сапасын арттырады, ол
жоғарғы оқу орнының оқытушыларының пән бойынша білім сапасына
жауапкершілігін әдістемелік және техникалық жағынан жабдықтау
білімгерлердің жұмысын бақылауға жеке жұмыс жүргізуге әрдайым кеңес беріп
отыруына мүмкіндік туады. Бүгінгі мемлекет алдындағы негізгі міндет — білім
беру жүйесін жаңаша кұру, барлық әлем азаматтарына білімнің бірдей
мүмкіндіктерін беру. Білімгерлердің жұмыс мазмұны өзгереді, олардың
тиянақты білімге деген талпынысы артады. Білімгерлердің өмірге деген
реалистік көз карасы калыптасады. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзкарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты кабылдау
кабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінң рухани баюына
азамат тұлға ретінде калыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне
ұмтылыс жасалуда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде. Мемлекеттік білім
стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технолоияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде қолданышып
жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып көрсетуде.
В.А.Беспалько "практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе-жоба" десе.
Монахов "педагогикалық технология — оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және
өткізудің ойластырылған моделі" деген анықтама береді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның
өзіндік, шығармашылық кабілеттерін арттыруға, кажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
кажетті объективті әдістемелік мүмкіндікгерді қамтиды.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
1-кезең: оқып үйрену
2-кезең: меңгеру
3-кезең: өмірге ендіру
4-кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмеңдегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтеңдіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақбастылығын болдырмау шараларын кешеңді түрде
қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық
себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәңдік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру
арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге
қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияандыруды үнемі басшылыққа
алу [29].
Өйткені, оқыту тәрбиенің негізі. Соңдықтан, оқыту да қоғамдық
құбылыска жатады. Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі —
мектепте арнайы пәндерді оқыту. Екіншісі — өмірде оқыту, өмірге үйрету.
Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым. Оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып
оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске
асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту — тәрбиенің кұрамды бөлігі, қайнар көзі,
жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің саналылығының, руханилығын,
әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу жолын, еңбекшілдігін т.б.
айқыңдап толықтыруға болады. Оқыту — тәрбиенің интеллектуалды түрі.
Сондықтан, мектеп мұғалімдерінен, бұл мәселені жан-жақты үрдіс ретінде
кабылдауын және инновациялық технологияны пайдалануға ықпал ететін көптеген
шартты жағдайларды танып білуі талап етіледі, зерттеуіміздің ғылыми
болжамына сәйкес, оқытудың жалпы инновациялық технологияның әдіснамалық
талаптарын, салаларын, құрлымын, қолдану деңгейлері мен кезеңдерін саралай
отырып, мектептегі гуманитарлық пәндерді оқытуда пайдаланудың педагогикалық
шарттарының мәнін, әдістерінің, іс-әрекеттерінің өзара жүйелік бірлігінің
моделін жасап сурет арқылы өрнектедік [27].
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология
бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі — оқытудың мақсаты болып табылады.
Сондықтан, танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі қажет.
Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрі
мен құралдарының), өзара байланысы калпында өзгертілуін талап етеді.
Жаңа технологияның мақсаты — оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары
оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері
табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат — оқушыға деген сенім, оның
өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін
дамыту. Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар:
- дамыта отырып оқыту әдістемесі;
- модульдік оқыту әдістемесі;
- деңгейлеп оқыту әдістемесі;
- интерактивтік оқыту әдісі;
Жаңа оқыту технологиясының ерекшелігі - тарихты оқытуды ұйымдастыру
формаларын өзгертуге әкеледі. Орта мектепті бітірген оқушы қоғамдағы
қоршаған ортадағы жағдайларда өзорнын, іс-әрекетін тап басып анықтап, соған
лайық әрекет жасау үшін, мектеп қабырғасында төмендегідей біліктілікті
мұғалімдер қалыптастыруы тиіс:
1.Дүниені ғылыми тұрғыдан түсіне білуі, ізденушілік, зерттеушілік,
шығармашылық қызмет етудің дағдыларын меңгеру.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Тарихты оқудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
шарттары
1.1 Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен педагогикалық
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Мектепте тарих пәнін оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне
қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар (1.2 Тарих сабағында жаңаша
оқыту әдіс-тәсілдерін
пайдалану) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2. Тарих сабағын оқыту үрдісіне инновациялық әдіс-тәсілдерін ендіру жолдары
2.1 Дамыта оқыту технологиясы және дамыта оқытудағы оқушылардың
шығармашылық қабілетін қалыптастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2 Тарих пәнінде деңгейлеп оқыту және интерактивті оқыту әдісін
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.3 Модульдік, блок-модульдік оқыту технологиясын оқытудың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. Тарих пәнін оқытудың тарихи біліммен тәрбие берудегі рөлі
3.1 Тарих пәнін оқытудың оқушыларға патриоттық тәрбие берудегі
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44 3.2 Мектепте дүние жүзі
тарихын оқытудың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 60
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: "Білім беру жүйесінің
басты міндеті — ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықар, ғылым мен практика
жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпарақтандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу"— деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін, мектеп ұжымдарының,
әрбір мұғалімнің күңделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта
құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа
өту қажеттігі туындайды.
Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне асыру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар жүргізіледі.
Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру қызметіне
жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды,
жастардың шығармашылық әлеуетін дамытудың, мұғалім іс-әрекетін жаңаша
тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Тәуелсіз ел болып, өз алдына дербес мемлекет алғанымыз үлкен жетістік.
Ендігі жерде жас мемлекетіміздің әлем кеңістігінде өркениентті ел ретінде
танымал болып, экономиканы өркендетіп, халықтың әлеуметтік жағдайын, білімі
мен ғылымы, өнері мен мәдениеті өркендеп, халықтың әлеуметтік жағдайы дүние
жүзі мемлекеттерімен теңесуі үшін ел мүддесі жолында аянбай тер төгіп,
мағыналы да, маңызды жұмыстар атқару — Республикамыздың әр азаматының
парызы. Сондықтан, бүгінгі таңда өмірдің жалғастырушысы — ертеңгі
болашағымыз ел мен жердің иесі — жас ұрпақты лайықты тәрбиелеп өсіріп,
сапалы білім беру қажеттілігі туындайды [2].
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Бірақ, олардың пікірінше жаңашыл әдіс-
тәсілдерді іс жүзінде нәтижелі қолдану жолдарын, инновациялық үрдістерді
бір жүйеге келтіріп, оның педагогикалық негіздерін анықтау, оларды білім
беруді дамытудың негізгі факторларына айналдыру мәселелерін шешу қиындық
тудырады. Сондықтан, келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім
беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі [3].
Диплом жұмысының өзектілігі. Жалпы білім беретін негізгі мектепте -
ежелгі заманнан осы күнге дейінгі адамзат тарихының аса маңызды құбылыстары
мен оқиғаларын таныстыра отырып, ол алдымен жас жеткіншектерді оқытып
үйрету. Оқушыларға адамзат қоғамының ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейінгі
даму тарихы туралы жүйелі білім негіздерін бере отырып, олардың ғылыми
көзқарасын қалыптастыру, тарих сабағында заман талабына сай оқытудың жаңа,
тың, обьективті тарихи зерттеулерді пайдалану арқылы үйрету жолдарын
іздестіру. Тарихи материалды дұрыс іріктеп, сапалы оқыту арқылы оқушыларды
ізгілікке, сыналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбек сүйгіштікке,
ұқыптылыққа тәрбиелеу, олардың жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру.
Оқу мазмұны үздіксіз жаңаруда. Білім берудің жаңа философиясы,
теориялық негізі, әдістемелік, дидактикалық практикасы сапалық жаңа кезеңге
қадам басты. Тарихи білім жүйесі де жетілдірілуде. Жаңа мазмұнға жаңа
әдістер жүйесі қажет. Мемлекеттік стандарт, оқу бағдарламалары қасаңдықтан
догмалық арылған, оған шығармашылықпен даму қағидалары тән. Содан да білім
беру жүйесінде мұғалімдердің қызметі үнемі ізденумен, өзін-өзі дамытумен
ерекшеленеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқу-тәрбие процесіндегі жаңалыққа
ұмтылушылық мұғалімдердің бәріне тән болуы тиіс.
Тарихты оқыту барысында басты мақсат: Оқушылар алатын білімнің
сапалылығын арттыру, іскерлік пен дағды, сенім орнықтыру, оқушылардың
ынтасын көтеру, олардың ой-өрісін дамыту болып табылады.
Дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып,
оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілік, бір-біріне деген жақындық
идеясына тәрбиелеу.
Тарихи үрдістің көп қырлылығын, көптүрлілігін көрсете отырып,
оқушыларды дүниежүзілік тарихи дамудың балама мүмкіндіктері барын түсінуге,
соған орай тарих ғылымына шығармашылықпен қарауға үйрету.
Оқушылардың басты назарын қоғам тарихына, халық тарихына, адамдардың
өмір тіршілігі мен қызметіне, салт-дәстүр тарихына аудару, сол арқылы
жастардың адамгершілік армандарды өмірлік мұрат ретінде қабылдауына
көмектесу. Оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтардың мәнін дұрыс түсінуге,
тарихи қайраткерлердің өз елдерінің өміріндегі және дүниежүзілік тарихтағы
рөлін дұрыс түсінуге тәрбиелеу[4].
Оқушыларды дүниежүзілік мәдениетке жеке халықтардың және отанымыздың
рухани байлығына құрмет пен қарауға үйрету, қоғамның мәдени және саяси
өміріне белсене араласуына дайындау. Оларды бейбітшілік пен ынтымақтастық
рухында тәрбиелеу, олардың бойына шовинизмге, ұлтшылдыққа, нәсілшілдікке
соғысқұмарлыққа қарсылық сезімін сіңіру, адамзат прогресінің маңызды
мәселелерін шешуге өзіндік үлес қосуға тәрбиелеу. Тарихты оқыту барысында
басты мақсат: Оқушылар алатын білімнің сапалылығын арттыру, іскерлік пен
дағды, сенім орнықтыру, оқушылардың ынтасын көтеру, олардың ой-өрісін
дамыту болып табылады.
Дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып,
оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілік, бір-біріне деген жақындық
идеясына тәрбиелеу. Тарихи үрдістің көп қырлылығын, көптүрлілігін көрсете
отырып, оқушыларды дүниежүзілік тарихи дамудың балама мүмкіндіктері барын
түсінуге, соған орай тарих ғылымына шығармашылықпен қарауға үйрету.
Оқушылардың басты назарын қоғам тарихына, халық тарихына, адамдардың
өмір тіршілігі мен қызметіне, салт-дәстүр тарихына аудару, сол арқылы
жастардың адамгершілік армандарды өмірлік мұрат ретінде қабылдауына
көмектесу.
Оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтардың мәнін дұрыс түсінуге,
тарихи қайраткерлердің өз елдерінің өміріндегі және дүниежүзілік тарихтағы
рөлін дұрыс түсінуге тәрбиелеу. Оқушыларды дүниежүзілік мәдениетке жеке
халықтардың және отанымыздың рухани байлығына құрмет пен қарауға үйрету,
қоғамның мәдени және саяси өміріне белсене араласуына дайындау. Оларды
бейбітшілік пен ынтымақтастық рухында тәрбиелеу, олардың бойына шовинизмге,
ұлтшылдыққа, нәсілшілдікке соғыс құмарлыққа қарсылық сезімін сіңіру,
адамзат прогресінің маңызды мәселелерін шешуге өзіндік үлес қосуға
тәрбиелеу.
Диплом жұмысының мақсаты: жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-
тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдалануды
теориялық тұрғыдан негіздеу және педагогикалық эксперименттік жұмыста
тиімділігін сынақтан өткізу арқылы әдістемесін жасап, практикаға ендіру.
Зерттеудің болжамы: мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде, оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдердін пайдалану тиімді болады, егер де:
• Әрбір оқушының жеке даму ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріліп,
оқытудың саралап оқыту әдісі мен жеке танымдық әрекетіне тән дағдыларды
қалыптастыру үшін дамыта оқытуды жүзеге асырса;
• Әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығы мен білімге деген сенімін арттыру
үшін деңгейлеп оқыту жүзеге асырылса;
• Әрбір оқушының білімінің берік, тиянақты, сапалы болуы үшін модульдік
оқыту жүйесі жүзеге асырылса.
Диплом жұмысының міндеттері:
1. Жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
2. Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың мәнін және
негізгі бағыттарын айқындау, педагогикалық шарттарды негіздеу.
З. Педагогикалық эксперимент арқылы оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін
пайдаланудың тиімділігін дәлелдеу және әдістемесін жасау.
4. Мектеп мұғалімдерінің инновациялық педагогикалық технологияларды
меңгерулерінің өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау.
Мұндағы негізгі идея оқу-тәрбие үрдісінде тарих пәнін оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттарын анықтау —
мектеп мұғалімдерінің оқу-тәрбие үрдісіндегі оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін
меңгерулеріне, тиімді пайдалануларына септігін тигізеді, мектеп
оқушыларының сапалы білімі, дағдысы, іскерлігі, белсенділігі, шығармашылығы
қалыптасады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жаңашыл мұғалімдердің идеясын сабаққа
қолданудың маңызы зор. Бұл жағдай сабақты, оқыту процесінің үдістерін
түрлендіре отырып, жаңа білімді игерудегі оқушылардың әрекетін жеңілдетуге
көмектеседі. Жаңашыл мұғалімдер, олардың идеялары да көп. Әр мұғалім өзінің
қабілеті мен бейіміне, мүмкіндігіне қарай өзі таңдап алуы керек.
Қазақстандық және шетел ғалымдарының философтардың, педагогтардың,
психологтардың таным, білім, жеке тұлға және оның шығармашыл әрекеті,
инновация туралы ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының Конституциясы,
"Білім туралы" Заңы және "Білім" мемлекеттік бағдарламасы, жалпы орта білім
мазмұны тұжырымдамасы, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, озат
мұғалімдердің іс-тәжірибелері, сондай-ақ автордың педагогикалық және
зерттеушілік тәжірибесі[5].
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды
пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Бірақ олардың пікірінше жаңашыл әдіс-
тәсілдерді іс жүзінде нәтижелі қолдану жолдарын, инновациялық үрдістерді
бір жүйеге келтіріп оның педагогикалық негіздерін анықтау, оларды білім
беруді дамытудың негізгі факторларына айналдыру мәселелерін шешу қиындық
тудырады. Сондықтан, келер үрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім
беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі [12].
Инновациялық үрдісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші
бір жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау
мәселелерін зерттеу маңыздылығы М.В.Кларин, А.В.Лоренсов, М.М.Поташник,
П.И.Пидкасистый, Л.И.Романова, В.И.Загвязинский, А.Я.Найн, Т.И.Шамова,
О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. зерттеулерінде қарастырылған [15].
Бірақ, бұл еңбектерде мектеп мұғалімдерінің инновациялық іс-әрекетін
қалыптастырудың және оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық әдіс-тәсілдерді
пайдаланудың педагогикалық шарттары ғылыми тұрғыда қарастырылып, жеке
мәселе ретінде зерттелмеген. Осы мәселе білім беру жүйесін және оның
құрамының өзгеруін қажет ететін "ескі" мен "жаңаның" арасындағы әлеуметтік
педагогикалық қайшылықтарын және педагогикалық қауымның оқу-тәрбие
барысында жаңаны игерудегі мүмкіндіктері мен шынайы жағдайының арасындағы
қарама-қайшьшықтарды анықтауға мүмкіншілік тудырады.
Бұл жерде біз жаңашыл идеялардың бірнешеуін үлгі ретінде мысалға
келтіреміз. В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесінің мынадай ерекшеліктерін
бөліп атауға болады: мұғалімнің жан-жақты түсіндіруі; оқу материалын тірек-
сигналдармен жазылған плакат бойынша қысқаша мазмұндау; тірек-сигналдарды
үлестірмелі материал бойынша әрбір оқушының танысуы; оқулықпен және тірек-
сигналдар парағымен оқушының үйде жұмыс жасауы; тірек-сигналдарды келесі
сабақта жазбаша жаңғырту; тірек-сигнал бойынша жауап беру; бүрын оқылған
материалдарды үнемі тереңдету және қайталау.
Ал А.Литвановтың икондық үлгілеу әдісі осыған ұқсас көрінгенімен
өзіндік ерекшелігі де мол. Оның мәні — оқу материалындағы негізгі ұғымдар
мен құбылыстарды сұлба немесе сурет түрінде беру. Ол мынадай тесілдерден
құралады: — мұғалім түсіндіре отырып, тақтаға сурет салады, ал оқушылар оны
өз дәптерлеріне түсіреді:
- тақтадағы жазбалар бойынша мұғалімнің қайталап түсіндіруі;
- оқушылардың оқулық және конспект бойынша үйде жұмыс жасауы;
- келесі сабаќта оќушының таќтадағы конспект бойынша жауап беруі.
С.Д.Шевченконың әдістемесінде ауызша сұрауды оқушылардың өздері
кезектесіп жүргізеді, келесі кезеңде үйде дайындалған материал бойынша әр
оқушының өзіне-өзі баға беруі іске асады; одан соң қарама-қарсы сұрақ қою
арќылы оқушылар бірін-бірі бағалайды; тірек-сигналдарды жаңғырту бойынша
жазбаша бағылау жұмысы; жаңа материалды түсіндіру; тірек-сигналдарды
қолданып жаңа материалдардың мазмұнын қайталау. Бұл әдістер бойынша оқу
дағдыларын қалыптастыру бір сабақтың, тақырыптың, бөлімнің, түтас оқу
жылының негізінде белгіленеді [6].
Соңғы жылдары республикадағы білім беру саласында жаңашыл
мұғалімдердің іс-тәжірибелері жинақталып, насихатталуда. Солардың қатарында
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы, Б.А.Тұрғанбаеваның дамыта
оқыту технологиясы бағыттарындағы жаңашылдық істерін атап айтуға болады.
Жалпы айтқанда, жаңашыл оқыту білім беру жүйесінде болашағы зор аса
маңызды міндеттердің бірі.
1. Тарихты оқудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
шарттары
1.1 Оқытудың тиімді инновациялық әдіс-тәсілдері мен
педагогикалық технологиялары
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан—2030" Қазақстан халқына
арналған жолдауыңда "Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді,
біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз
ұрпағының жауапты да, жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты
өкілдері болады. Олар балаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі
заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс,
ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету
үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады" деп
көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына
ыкдқпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән.
Жас мемлекетіміздің болашағы — бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей
талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап,
соған негіздеп оқыту — бүгінгі күннің өзекті мәселесі [2].
Тарих және қоғамдық пәндерді оқыту барысында жаңа технологияны
пайдалана отырып, оқушылардың танымдық, ойлау қабілеттерін арттырып,
бағдарламада белгіленген білімдік жүйемен қатар шығармашылақ жұмысқа баулу
әрбір мұғалімге бүгінгі таңда қойылып отырған талап. Заман талабына сай
оқыту үшін инновациялық технологиялардың рөлі өте зор.
Технология - грек сөзі, бізше өнер, шеберлік дегенге келеді.
Педагогикалық технология ұғымының қазір 100-ден астам балама
анықтамалары бар. Педагогикалық технология дегеніміз - оқушы мен мұғалім
үшін барлық жағынан өте қолайлы жағдайлар жасай отырып, оқыту үрдісін
жобалау, ұйымдастырудың, өткізудің ақырына дейін ойластырылған, әрі
бірлесіп жүзеге асырылатын педагогикалық қызметтің моделі (В.М.Монахов)
[32].
Педагогикалық технологиялар - білімнің мақсаты мен әдістемелерінің оқу-
тәрбие үрдісінде өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттері мен
формалары. Жоспарланған нәтижеге жетудің басты шарты-оқытылатын
материалдың мақсатын дәл әрі нақты анықтау. Сондай-ақ, оқыту әдіс
тәсілдерін техникалық құралдарды барынша тиімді іріктеу өте қажет.
Тарихты бүгінгі заманның талабына сай оқытудағы басты талап –дүние
жүзілік дамудағы адамзаттың орны, ол жасаған әлемдік құндылықтардан
хабардар, жан-жақты жетілген, өз тарихының өткеніне көз жүгіртетін,
қоғамның даму үрдісіне өзінше баға бере алатын, белсенді, ұлтжанды, патриот
азаматты қалыптастыру. Тарих пәнін оқыту, ұлттық идеологиямен сусындаған
азаматтар тәрбиелеу, ашық қоғам орнатуға ат салысатын патриот болуға ықпал
ету үшін қаншама шығармашылық ізденіс қажет.
Сабақ түрі жаңа заман талаптарына сай өзгеріп, жаңарып отырса, болашақ
ұрпаққа әсері мен ықпалы ерекше болады. Жаңа инновациялық әдіс-тәсілдер
теориялық тұрғыдан дәлелденіп, іс жүзінде жақсы нәтижелер көрсетіп келеді.
Жаңа оқыту үрдістерін пайдалану, оның тиімді жолдарын іздеп-табу мұғалімді
көп ізденіске жетелейді. Әрбір ұстаз өзінің 45 минуттық сабағына
жауапкершілік пен қарап, белгілі бір мақсат қойып, міндеттенсе, сабақ өз
нәтижесін беретні сөзсіз.
Күнделікті ақпарат жаңалықтарына әр бір тарих сабағының қорытынды не
ұйымдастыру кезеңінде 3 минут уақыт бөліп отырса, бұл да оқушылардың жан-
жақты білімдерін дамытуға үлкен үлесін қосады. Әрсабақта тарихи даталарды
есте сақтау, тарихи оқиғаның маңызын, себеп-салдарын, әр оқиғаның немен
аяқталғанын оның білімдік, тәрбиелік жағын тең қарастырған жөн. Көбіне
мектептерде сабақтың аралас сабақ түрі жүргізіледі. Жаңа үрдістерді
пайдалана отырып, оқушыларды шығармашылық жұмысқа жетелей, оларға тек
бағыт-бағдар беру арқылы білімдерін дамытуымыз керек. Сабақтың түрін
өзгертіп отыру, тақырыпқа сай тапсырмалар беру, оқушыларды ізденіс
жұмысымен шұғылдануға шақыру арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыруға
болады. Сабақ үстінде оқушылардың ойлау қабылетін арттыратын сұрақтар
қою, деңгейлік тапсырмалар беру, жұппен жұмыс, топпен жұмыс жасау
оқушылардың өзіндік белсенділігін арттырады [9].
Жаңа сабақты мұғалім, сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстырудан
бастап, оны меңгерту жолында оқушылармен бірге жұмыс істейді. Әдіс-
тәсілдері: баяндау, суреттеу, әңгімелеу, сұрақ-жауап, топпен жұмыс, жұппен
жұмыс жүргізуге болады. Сабақтың келесі түрі-Ізденіс сабағы. Бұл сабақ
алдын-ала даярланған, мұғалім ізденуге тапсырмаларды топқа бөліп не жеке
тапсырмалар беру арқылы жүзеге асырады. Мұғалім сабақта бағыт-бағдар
береді. Оқушылар өздері топпен іздену жұмысына шығады. Сабақта олар
ізденген жұмыстарының нәтижесін ортаға салып, өздері бір жаңалық ашқандай
болады.
Шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл мұғалімдер тарихты оқытудағы өз
әдістері мен жүйесін қалыптастырады. Олардың сабақтарында мұғалімнің
дербестік ерекшеліктері мен мүмкіндіктері көрініс табады, яғни мұғалімнің
тұлғасы белгілі дәрежеде оның өткізген сабағының деңгейін, бағыт-бағдарын
айқындайды. Мұндай сабақтарды дайындау мен өткізу біршама уақыт пен күш-
жігерді талап етеді [10].
Сондықтан, бұл жұмысқа кіріспестен бұрын өз күшің мен мүмкіндігіңді
салмақтап, нақты оқу жүйесіндегі жұмыс тәжірибесімен танысып алған орынды.
Сабақтың кезеңдерін, оқытудың бірізділігін, жұмыс түрін өзгерту жаңашыл
мұғалімге тиісті нәтиже бермеуі мүмкін. Содан да оқытудағы жаңашыл
процестер аса сақтықпен, білімділікпен қолдануды қажет етеді.
Оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын, олар белгілі бір әдістемеге
негізделеді. Әдістеме жан-жақты және өз орнында дұрыс қолданылса, өтілетін
әрбір тақырыптың мазмұны да ойдағыдай ашылып, оқушылардың меңгеруіне жеңіл
тиеді. Әдетте әдістеме өздігінен келе қоймайды. Ол көп жылдар бойғы
ұстаздық қызметінің іс-тәжірибесімен, күнделікті сабақ беру процесімен
тығыз байланысып жатады. Осылардың негізінде әр мұғалімнің бойында, ойында
әдістеменің озық үлгілері жинақталады. Сонымен қатар, олар күнделікті жұмыс
тәжірибесінде озат мұғалімдердің шеберліктерінде пайдалана алатын болады.
Бұлардың барлығы, сайып келгенде, әдістемедегі белгілі бір жүйелікті
қалыптастырады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты
міндеттемелердің бірі — оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл
мұғалімдер лекция, семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты
әдістерді дәстүрге енгізіп отыру. Мұның өзі оқьпушының бірыңғай мақсатын —
өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады
[12].
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын
қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие
жүйесінің қалыптасуына ыкдал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-
тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын
мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да, оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде
өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты
өркендетіп отырған өтпелі кезенде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін
меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындату, оқытудың мазмұны мен
әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік мәселе болып
отыр. Бұл мәселелерді ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-
әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің
ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге
мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін
бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуімізге байланысты болмақ.
"Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге
құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қабысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тайынбай сертесуіне болады. Ал
сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт" — деп Ұлы педагог
М.Жұмабаев айтқан [13]. Сондықтан, мектеп — мемлекеттің, қоғамның және жеке
адамның білім беру саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-
мемлекеттік жүйе. Өсіп келе жатқан үрпақтың тәрбиесінің, дене және жан
сұлулығының, интеллектуалды әлеуетінің қамын ойлау — тәуелсіз Қазақстанның
алдында тұрған ең маңызды мәселенің бірі [32].
"Білім туралы" Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
интеллектуалдық дамуы, психологиялық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері
ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол жеткізді; білім
берудің зайырлы сипаты, білім ізгілікті және дамытушы сипаты делінген [1, 1-
тарау, 3-бап].
XXI ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңінде —
білім беру прогресінің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын
кезеңге келіп жетті. Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту
тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
1) практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2) қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
3) еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
4) орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-
қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құраддарын одан әрі
жетіддіріп, тиімді тәсілдерді ңәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулері
қажет. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып, табылған
оқыту үрдісінің нәтижесін көрсететін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде
жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық
технологияларды игеруге ұмтылатындары байқалды. Бірақ та олар инновациялық
әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді
жолдарын айқындауда қиыншьілықтарға тап болады. Сондықтан, бұл мәселені
шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай
дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген
сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жұру барысында тарихи
негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік.
"Инновация" ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір
ғалымдардың еңбектеріне "жаңа" "жаңалық енгізу" деп көрсетіледі екен.
Кейбіреулер оны "өзгеріс" деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша, бұл
түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген
өзгерісті сипаттайды [15].
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында
кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны "білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу" деп айтсақ, "Введение принципиального в
образовательную систему" ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік. Инновация
ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениет танушылардың зерттеуінен пайда бодды,
яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді
және бұл үғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі — жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді
екен. С.И.Ожегов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық [11]. "Инновация" ұғымын әр елде әртүрлі
түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал
Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде "инновация" ұғымын сөздіктерде
кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан, әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас
қалыптасқанын анықттау мақсатымен, ғылыми-педагогикалық техникалық саяси
әдебиеттерді, баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД
елдерінде, Қазақстан мемлекетінде "инновация" ұғымына берілген
анықтамаларды жинадық. "Ғылымның қайнар көзі" — Ресейде "инновация" ұғымына
өте күдікпен қараған: XIX—XX ғ. басындағы бірде-бір білім реформаларында
бұл термин кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық
үрдіс өткен, бірақ "инновация" термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған
әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі
уақытта берілген анықтамалары: "инновация" ұғымына берілген ең ескі емес
анықтама, бұл салада америкаңдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі
Э.М.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: "Инновация — нақтылы бір
адамға жаңа болып табылатын идея". Майлс пікірі бойынша "Инновация" —
арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын,
шешілуін күтеміз" деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны "құрамына
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың
комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс", — деп түсінеді екен. Найхоз
инновацияны үрдіс деп есептейді де, "инновация қандай да бір идеялардан
басталатын, өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не бас
тартуымен аяқталатын үрдіс", — дейді. Марклунды өзінің соңғы еңбектерінде
инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқындаған. Инновация
және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста карастырады, егер бұл
өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге болады. Бірақ
кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін
алдын ала қойылған мақсаттардың онды нәтижесін, жемісін көру қажет.
Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс ғалымдары В.
Замбарт, Метчемек және австралиялық экономист И. Шумбеертді жатқызуға
болады. Бірақта, олар бұл ұғымды саяси экономикалық, технологиялық
үрдістерге байланысты қолданған [27]. Кейіннен "инновация" ұғымы "білім
беру жүйесіне жаңаны енгізу" мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге
бастады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И.,
Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде "инновация" ұғымы пайда болады. Олар
"инновация" ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру,
қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Поташник, А.С.Доренсов
"жаңалық" дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология) ал,
"инновацияны" осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде "инновация" ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш "инновация" ұғымы қазақ тілінде анықталған ғалым,
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: "Инновация, инновациялық
үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру,
қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі" [18].
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың — "инновация", "нововедение",
"новшество", "новое", т.б. қазақша аудармаларын жасаған, Ы.Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде "инновацияны" — нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп. Төмендегідей
аудармалар жасаған: "ИННОВАЦИЯ" - жаңарту, "НОВОВЕДЕНИЕ" - енген жаңалық,
"НОВОЕ" - жаңа, "НОВШЕСТВО" - жаңалық, "ИННОВАЦИОННЫЙ ПРОЦЕСС" - жаңарту
үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
"инновация" сөзі латын тілінен енген — новый, яғни аударғанда "обновление -
жаңарту", "новинка - жаңалық", "изменение - өзгеріс" деген мағына береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құраддарды, жаңа концепцияларды жасап,
оларды қолдану деп анықталған [15].
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды
шығаруға болады:
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
1) жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
2) өзгеріс;
3) құрал, әдіс.
"Инновация" ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал,
біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Таубаева және Қ.Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни "инновация" — бұл нақты қойылған
мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже — жаңалыққа бет бүрудың тәсілі.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс — педагогикалық
инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші XIX ғасырда
мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен
қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір
педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық
еңбектерінде "инновация" ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап
шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ,
Н.Р. Юсуфбекова "О педагогической инноватике" деген еңбегінде "Инновация —
білім беру жүйесіндегі жаңартудың үрдісі" деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол
инновациялық үрдіс дегеніміз жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту
мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі
бойынша педагогикалық инновацияға үш блок түсініктер мен идеяларды енгізуге
болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, "жаңалық
критерийлері", екіншіден, оларды қабыддау проблемасын зерттеу,
педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде
қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану
[26].
Профессор А.И.Кочетов инновацияны былай анықтайды: "бұл ұсынылып
отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас
теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама".
Ал ғалымдар Влод Латкин мен Вадим Кваша бүған келіспей, мынандай
анықтама береді: "Кәсіби іс-әрекетті мүддем жаңа сапалы деңгейге
жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа
үлгілерін құру". Ғылыми әдебиетте "жаңалық" немесе "жаңа нәрсе",
"'инновация", "жаңалық енгізу" ұғымының айырмашьшығы болады. Жаңарту — бұл
әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту
әдісінің қалыптасу үрдісі [15].
Инновациялық үрдістің негізі — жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған класс — сабақтық жүйесі, А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г.Шаталовтың қолданған
тірек-конспектілері, С.Н.Лысенкованың өзі отырып окыту әдістері,
М.М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы т.б. жаңалықтары, ой-
идеялары өз уақытында да, казірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, таддай келе біз бұл ұғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта үсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны "жаңалық", "жаңа әдіс", "өзгеріс",
"әдістеме". "жаңашыддық", ал инновациялық үрдісті "жаңа әдістеме құралы"
деп үғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезенде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады. Н.Апатова, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б.
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді.
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды [22]. Ол үшін ең бастысы —
мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған
жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа
әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек. Яғни
педагогикалық технологиялардың қыр-сырын үйреніп, меңгеруіміз қажет.
Жаңа технологиялардың мақсаты мен тиімділігі
• Шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға қалыптастыру;
• Демократиялық білім беру;
• Білім берудің ұлттық үлгісін қалыптастыру;
• Білім сапасын көтеру;
• Өзін бағалай білу және өзгелердің ой-пікірімен санасуға,
құрметтеуге басқаны баулу;
• Әр оқушы өз мүмкіндігінше дамиды;
• Жауапкершілігі, қызығушылығы артады;
Пікір айтуға, жаңаша ойлауға жағдай туғызады.
Сын тұрғысынан ойлау мен жазуды дамыту технолоиясы
Оқу мен жазу арқылы сыни ойлау бағдарламасы-алған білімін өмірде
қолдана алатын, өзін таныта , дамыта білетін жеке тұлғаны қалыптастыруға
мүмкіндік тудыратын технология. Бұл технологияда проблеманы ойлау,
пайымдау, дәлелдеу, еркін, ашық пікір білдіру мүмкіндігіне ие болады.
Оқушыны үнемі алға ілгерілету үшін мынандай қағиданы есте ұстап отыру
керек:
• Баланың бойындағы құмарлығын жойып алмай, оның үнемі алға жылжуға
деген талап-тілектерін, сұраныс пен қажеттілігін ескеру,
шығармашылыққа баулу;
• Білімді өз бетімен іздену арқылы ойлауға жағдай жасау;
• өзін-өзі дамытатын тұлға қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау-шыңдалған ойлау. Сын тұрғысынан ойлау және оның
бағдарламасы үш деңгейден тұратын оқыту мен үйрену моделі.
Олар:
І. Қызығушылығын ояту кезеңі.
ІІ. Мағынаны тану кезеңі.
ІІІ. Ой толғаныс кезеңі.
Оқушылардың қызығушылығын ояту үшін байырғы білімін еске түсіртіп,
жаңа тақырып туралы болжам жасатып және сауал қоюға үйрету қажет. Мағынаны
тану кезеңінде оқушылар жаңа тақырыпты өздігімен қабылдап, өзіне
пайдалысын алу керек. Олар әртүрлі сұрақ қояды, жаңа білімді сын елегінен
өткізе білуі керек, әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, білімін жетілдіреді.
Бүгінгі таңда ұстаздар қауымынан тәлім-тәрбие алып жатқан жас
жеткіншектер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, сонымен бірге Отанын
жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлейтін, рухани
кемелденген азамат болып өсіп, жетілуі қажет. Себебі, өнер –білім мен
халқының сауаттылығы қай елдің болсын, ең аса құнды байлығы болып
есептелінеді. Халықтың рухани мәденидәрежесін көтеру, ұрпақты білімді етіп
тәрбиелеу мақсатында еңбек ету әрбір мұғалімнің міндеті. Қоғамдық
қатынастар мен экономикалық саладағы өзгерістер тәуелсіз елдің білімді
ұрпағын тәрбиелеу қажеттілігін керек етеді. Әрбір күні өзгеріске толы
бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалып қоймай, уақыт талабына сай
ертеңгі болашақ жас ұрпақты өз елінің тарихын, тарихи тұлғаларының
өмірбаяндары мен өнегелі істерін біліп өсуіне тәрбиелеу ұстаздарға ұлкен
жауапкершіліктерді жүктейді. Сондықтан, мұғалімнің үздіксіз ізденуі мен
сөз білімін үнемі жетілдіріп отыруы қажет. Өйткені, еліміздің ертеңі –жас
ұрпақтың қолында. Ұрпақтың білімді, саналы болуы ұстаздарға байланысты[23].
Сабақтың сапасының жоғары, нәтижесінің жақсы болуы - ғылыми
тұрғы мен теориялық жағынан жоғары деңгейде өтуіне байланысты. Мазмұны
қазіргі қол жеткен ғылыми жаңалықтарға сай болуы қажет. Тарих пәнін
оқушыларға үйретуде мұғалім үнемі өзінің ой-өрісін кеңейтуге, біліміне
білім қосуына, оқытудың жаңа технологияларын меңгеруге бағытталған жұмыс
атқарады. Ұстаздың алдына қоятын өзекті мәселесі: Оқытуда жаңа
технологияларды пайдалана отырып, оқушылардың таным белсенділігін арттырып,
ұлттық дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрыптарымыздың жалпыазаматтық
құндылықтарымызды меңгеруге, эстетикалық талғамдарын қалыптастырып
елдікке, имандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу болып табылады. Осы
мәселелерді іске асыру жолында көптеген әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы
сабақтың мазмұнын арттыруға көңіл бөлуіміз керек. Сабақтың мазмұны мен
құрылыс жағынан аралас ,интегралды, семинар, баспа сөз- конференция,
диспут, саяхат сабақ, ойын , концерт, деңгейлеп оқыту, блок, трек-конспект,
сахналандырылған сабақ болып бөлінеді.
Жаңа технология талабы-оқушыға білім беруде мақсатқа жету, оқушының
іс-әрекеті арқылы ойлау, таным белсенділігін арттыра отырып тәрбиелеу,
дамыту, проблемалық мақсатты жүзеге асыруға қол жеткізу. Қазіргі кезде жаңа
технологияны оқытуда тарих пәніне жүктелетін міндеттер оқушының пәнге
қызығушылығын оятып, болжау қабілетін дамытады.
Педагог-ғалымда қазіргі кезде қолданылып жүрген білім беру
технологиялық терминін әр қырынан ашып көрсетуде. Т.И.Шамова Білімберу
технологиясы қатысушыларға ыңғайлы жағдайда қамтамасыз етіп, нақты нәтижеге
жету мақсатындағы білім беру үрдісін жобалаудағы, ұйымдастырудағы,
бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен іс-
әрекетінің үрдістік жүйесі десе , В.И. Беспалько Оқу үрдісін жүзеге
асырудың мазмұндық техникасы деген анықтама береді. Ал, педагогикалық
әдебиеттерде төмендегідей білім беру технологияларын ұсынады: Дамыта оқыту;
модульдік дамыта оқыту; ірі блоктік оқыту; перспективалық-оқыту; мәселелік
оқыту; ойындық оқыту; оқу–материалдарының сызбалық және белгілілік
модельдерінің негізінде жеделдетіп оқыту технологиясы, жекелеп оқыту;
сынып ішінде сфералап оқыту технологиясы [26].
Қазіргі кезде әдебиеттердің осы заманғы білім берудің даму
бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50–ден астам оқыту технологиясы
қолданылып жүргендігі мәлім. Оқытудың қазіргі технологиясын оқыту үрдісінде
қолдану, оқыту технологиясына қызығушылық таныту , ынта қою, оның мақсат
мазмұнын , болашағын түсініп, іс жүзіне асыра білу белгілі бір мақсатты,
жүйелі дайындықтың нәтижесі болып табылатыны айқын. Демек, педагогикалық
әдебиеттерді пайдалана отырып, оқу үрдісін ұйымдастыру мен басқару белгілі
бір негізде болады:
Оқыту технологиясы банкісі, олардың тұжырымдамаларының ақбараттық
базасы, алгоритмдері, оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуі;
Технологияны таңдаудың өлшемдері; Мектептің оқу үрдісіне технологияларды
енгізудің механизмдері.
Мұғалімдердің оқыту технологияларын меңгеруде педагогикалық кеңестер,
әдістемелік бірлестіктер, олардың зерттеушілік жұмыстары, жас мұғалімдер
тобы мен шығармашылық топтың жұмыстары пайдаланылады. Оқыту технологиясын
меңгеру және оларды оқу үрдісіне пайдалану кезеңдері:
1. Оқыту технологиясы теориялық негізде
2. Технологияның процедураларын меңгеру
3. Мұғалімдердің әдістемелік құралдарды меңгеруі.
4. Қолданылатын технологияның нәтижесін анықтаудың әдістері және
өлшемдері.
5. Технологияны меңгеру мәдениеті
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық
және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі.
2. Мектепте тарих пәнін оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне
қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан—2030" Қазақстан халқына арналған
жолдауында көрсетілгеңцей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы
болуына ыкдал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге
ғана тән. Жас мемлекетіміздің болашағы — бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға
талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап,
соған негіздеп оқыту — бүгінгі күннің өзекті мәселесі [25].
Келе жатқан жаһандану дәуірі: ұлттық бәсеке, ақпараттық сайыс,
гуманитарлық технологиялар, психологаялық өзгерістермен ерекшеленетін
тәрізді. Сол кезеңге сай интеллектуалды, дені сау, ой-өрісі жоғары,
халыкаралық деңгейде білімі бар азаматты өсіру — мемлекеттің ең маңызды
стратегиясы. Осыған орай, бүгінгі қазақ мектебі мұғалімдерінің кәсіби
парызы — төмендегідей төрт істің басы касында болып, жүзеге асыруында жатыр
деп білеміз. Оның біріншісі, өркениетті қарым-қатынас дағдыларын мектеп
босағасынан бастау; екіншісі, жас ұрпақты ұлттық рухта, өз ана тілінде, өз
ата салтында, заман талабына сай сапалы оқытып, сауатты тәрбиелеу;
үшіншісі, барлық оқу орындарында оқыту үрдісін балабақша бұлдіршінінің,
мектеп оқушысының, студенттердің психологиялық дамуына сәйкестендіру;
төртіншісі, мемлекеттік тілдер туралы саясатты білім беру жүйесі арқылы
іске асыру, тілді меңгерем деген еліміздің азаматтарына тиімді әдіс-
тәсілдерді ұсыну, т.б.
Жасыратыны жоқ көп мұғалімдердің кәсіби дайындықтары ауыз толтырып
айтатын жоғары деңгейде емес, жоғары әдістемелік сабақтар саны санаулы.
Жаңашыл жол іздеп, қиналып жаткан мектептер саны аз. Ағылшын тілі,
информатика, экономика, құқықтану пәндерін тереңдетіп оқыту, бизнестік
білімдеріне арналған сыныптар ашу, біреулердің дайын тәжірибесін пайдалана
салу; кәсіби әзірлік болмаса да небір атаулы технологияны, әлде біреудің
сабақ беру әдісін "ұжымдық оқыту", "сын тұрғысынан ойлау", "деңгейлік
оқыту" деп сабақтың тақырыбына, тағы баска педагогикалық, психологиялық
жағдайларға мән бермей, оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарамай күштеп
ендіру, т.с.с.
Бұдан біз оқытудың инновациялық әдіс-тәсіддеріне қойылатын
педагогикалық талаптар мен шарттарды ескеру кажет демекпіз. Білім беру
саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі —
оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл барлық білім
көздерін кредиттік технологиялық оқуға көшіру, білім сапасын арттырады, ол
жоғарғы оқу орнының оқытушыларының пән бойынша білім сапасына
жауапкершілігін әдістемелік және техникалық жағынан жабдықтау
білімгерлердің жұмысын бақылауға жеке жұмыс жүргізуге әрдайым кеңес беріп
отыруына мүмкіндік туады. Бүгінгі мемлекет алдындағы негізгі міндет — білім
беру жүйесін жаңаша кұру, барлық әлем азаматтарына білімнің бірдей
мүмкіндіктерін беру. Білімгерлердің жұмыс мазмұны өзгереді, олардың
тиянақты білімге деген талпынысы артады. Білімгерлердің өмірге деген
реалистік көз карасы калыптасады. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзкарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда:
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты кабылдау
кабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінң рухани баюына
азамат тұлға ретінде калыптасуына көңіл бөлінуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне
ұмтылыс жасалуда;
- қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде. Мемлекеттік білім
стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технолоияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде қолданышып
жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып көрсетуде.
В.А.Беспалько "практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе-жоба" десе.
Монахов "педагогикалық технология — оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және
өткізудің ойластырылған моделі" деген анықтама береді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның
өзіндік, шығармашылық кабілеттерін арттыруға, кажетті іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға
кажетті объективті әдістемелік мүмкіндікгерді қамтиды.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
1-кезең: оқып үйрену
2-кезең: меңгеру
3-кезең: өмірге ендіру
4-кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмеңдегідей алғы шарттар қажет:
- оқу үрдісін интенсивтеңдіруді жаппай қолға алу;
- оқушылардың сабақбастылығын болдырмау шараларын кешеңді түрде
қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық
себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
- жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәңдік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру
арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге
қол жеткізу;
- оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияандыруды үнемі басшылыққа
алу [29].
Өйткені, оқыту тәрбиенің негізі. Соңдықтан, оқыту да қоғамдық
құбылыска жатады. Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі —
мектепте арнайы пәндерді оқыту. Екіншісі — өмірде оқыту, өмірге үйрету.
Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым. Оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып
оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске
асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту — тәрбиенің кұрамды бөлігі, қайнар көзі,
жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің саналылығының, руханилығын,
әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу жолын, еңбекшілдігін т.б.
айқыңдап толықтыруға болады. Оқыту — тәрбиенің интеллектуалды түрі.
Сондықтан, мектеп мұғалімдерінен, бұл мәселені жан-жақты үрдіс ретінде
кабылдауын және инновациялық технологияны пайдалануға ықпал ететін көптеген
шартты жағдайларды танып білуі талап етіледі, зерттеуіміздің ғылыми
болжамына сәйкес, оқытудың жалпы инновациялық технологияның әдіснамалық
талаптарын, салаларын, құрлымын, қолдану деңгейлері мен кезеңдерін саралай
отырып, мектептегі гуманитарлық пәндерді оқытуда пайдаланудың педагогикалық
шарттарының мәнін, әдістерінің, іс-әрекеттерінің өзара жүйелік бірлігінің
моделін жасап сурет арқылы өрнектедік [27].
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-
жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология
бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі — оқытудың мақсаты болып табылады.
Сондықтан, танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі қажет.
Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрі
мен құралдарының), өзара байланысы калпында өзгертілуін талап етеді.
Жаңа технологияның мақсаты — оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары
оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері
табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат — оқушыға деген сенім, оның
өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін
дамыту. Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар:
- дамыта отырып оқыту әдістемесі;
- модульдік оқыту әдістемесі;
- деңгейлеп оқыту әдістемесі;
- интерактивтік оқыту әдісі;
Жаңа оқыту технологиясының ерекшелігі - тарихты оқытуды ұйымдастыру
формаларын өзгертуге әкеледі. Орта мектепті бітірген оқушы қоғамдағы
қоршаған ортадағы жағдайларда өзорнын, іс-әрекетін тап басып анықтап, соған
лайық әрекет жасау үшін, мектеп қабырғасында төмендегідей біліктілікті
мұғалімдер қалыптастыруы тиіс:
1.Дүниені ғылыми тұрғыдан түсіне білуі, ізденушілік, зерттеушілік,
шығармашылық қызмет етудің дағдыларын меңгеру.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz