Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Білім беру саласында жеке тұлғаның
коммуникативтік мәдениетін, тұлғааралық қарым-қатынасын қалыптастыру
маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қазіргі қоғамның қарқынды дамуы
әлеуметтік, экономикалық құндылықтарды, оның ішінде қарым-қатынас және адам
мәдениетінің деңгейін түбегейлі жетілдіруді керек етіп отыр. Әсіресе,
әлемдік деңгейде қарым-қатынас мәселелерінің шиеленісіп отырған шағында
тұлғааралық қарым-қатынасты ізгілендіру, оны жоғары мәдениеттіліктің
деңгейіне көтеру қажеттігі айқындала түсуде.
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан
үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін деген
Жолдауында ұлттық бәсекелестің қабілеті бірінші кезеңде білімділік
деңгейімен айқындалады деп атауы білім беру саласында жаңаша көзқарас,
кәсіби қарым-қатынас қалыптастыруды міндеттейді.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және
кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар
жасау екендігі атап көрсетіліп, онда білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттері көзделеді. Осындай міндеттерді жүзеге асыру үшін Елбасы
Н.Назарбаев Интеллектуалды ұлт – 2020 ұлттық жобасын ұсынды.
Интеллектуалды ұлт болу үшін тұлғаның ғылыми, кәсіби, мәдени ақпаратына,
білімі және біліктілігіне, психологиялық, моралдық ерекшеліктері мен
әлеуметтік ұжымда өзін-өзі ұйымдастыра, басқара алуына баса назар аудару
қажеттігі туындап отыр.
Қазіргі кезеңде жоғары оқу орындарының оқытушылары білім беру мен
тәрбие үдерісінің көп қырлы мақсаттарын көздей отырып, осындай мемлекеттік
құжаттар аясында мұғалім кадрларын әзірлеуді міндеттейді. Осы орайда,
оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптасуын зерттеу әлеуметтік-экономикалық және мәдени дағдарыс
жағдайында бірегей көтеріліп отырған өзекті мәселелердің бірі болып
табылады.
Тұлғааралық қарым-қатынас – білім мен тәрбиенің нәтижесі болып қана
қоймай, бүгінгі күннің өте маңызды әрі күрделі де ұзақ мерзімді қажет
ететін көкейкесті мәселелерінің бірі. Қарым-қатынасқа түспей тұрып жеке
адамды толық түсіну, оның адами қасиеттері мен дамып-жетілуін талдау мүмкін
емес. Педагогика ғылымының кез келген мәселесі адамдардың жан дүниесімен,
қоғам мен әлеуметтік өмірдің сан алуан сырларымен тығыз байланысты.
Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастыру қажеттілігі оқытушының өз пәнін оқыту барысында
жеке басының үлгісімен, сонымен қатар пәнді меңгертуде жеке тұлға ретінде
өз мүмкіндіктерінің жаңа қырларын танытуға қызықтыру арқылы студенттерге
зор ықпал ете алуымен байланысты. Осыған орай, студент оқыту үдерісіндегі
басты субъект болғандықтан назардың барлығы оның тұлға ретінде қалыптасып,
дамуына аударылады. Осындай сабақтастық қатынасқа қол жеткізу үшін оқытушы
мен студенттің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде
қалыптастыруымыз қажет.
Бұл мәселені ғалымдарымыз да жан-жақты қарастырған. Мысалы, Әл-Фараби,
Ж.Баласағұн, Қ.А.Ясауи және т.б. ғұлама ойшылдар адамгершілік-имандылық
тәрбиесі арқылы адамдар арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың
біртұтастығын қалыптастыруға болатындығына аса мән берсе, А.С.Макаренко мен
Я.А.Коменский тұлғааралық қарым-қатынастың тәрбиелік ықпалына ерекше назар
аударған.
Педагогикалық үдерістегі оқытушылар мен студенттердің іс-әрекетін
ұйымдастыруда тұлғааралық қарым-қатынастың маңызы ерекше. Оны сапалы
ұйымдастыру педагогтардың білім дәрежесі мен шеберлігіне байланысты.
Педагогтарға қажетті мұндай қасиеттерді А.С.Макаренко өнер деп бағалаған.
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ ғұламалары мен ағартушылары
Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев және ХХ ғасырдың алғашқы
ширегіндегі қазақ зиялылары Ш.Құдайбердиев, А.Байтұрсынов өз шығармаларында
адам мен қарым-қатынас мәселесін көтерсе, оны шетелдік және отандық
философ, психолог, әлеуметтанушы және педагог ғалымдар да әр қырынан
зерттеген. Мысалы, қарым-қатынастың философиялық негізін В.С.Библер,
Г.С.Батишев, М.С.Каган, Ж.М.Әбділдин, Қ.Ә.Әбішев, Д.Кішібеков, қарым-
қатынас мәдениетін В.С.Грехнев, Е.М.Семёнова, Р.М.Фатихова, Е.О.Омар,
Ю.А.Сапарова, коммуникативтік мәдениет мәселелерін И.И.Зарецкая,
А.Н.Васильева, В.В.Соколова, Г.Д.Аулбекова, қарым-қатынастың қоғамдық-
әлеуметтік өмірде тілдесу, ортақтасу арқылы жүзеге асуын, қарым-қатынас
барысында шиеленіс мәселелерін С.Елеусізова, А.Құдиярова, К.М.Арымбаева,
психологиядағы қарым-қатынас туралы әлеуметтік зерттеулер төңірегінде
Б.Д.Парыгин, Л.П.Буева, А.А.Леонтьев, тұлғаны дамытудағы қарым-қатынас
мүмкіндіктерін Б.Г.Ананьев, А.А.Бодалев, Л.И.Божович, И.С.Кон, қарым-
қатынастың мәдениет теориясын Э.А.Баллер, И.С.Злобин, В.Е.Давидович,
Л.И.Рувинский, В.А.Кан-Калик, А.Н.Леонтьевтер
зерттесе, қарым-қатынас мәселелерінің негіздерін зерттеген Л.Н.Коган,
Л.М.Митина, Г.И.Саранцев, Р.Ж.Божбанова, Қ.Б.Жарықбаев, Э.А.Урунбасарова,
Х.Т.Шерьязданова, Р.К.Кушембаева, этнографиялық зерттеулердегі қарым-
қатынастың этномәдени деңгейін қарастырған С.А.Ұзақбаева, К.Ж.Қожахметова,
Ж.К.Оңалбек, болашақ мұғалімдерге ұлттық тәрбие беру мәселелерін ұсынған
Қ.Бөлеев, Б.А.Тойлыбаев, С.Қ.Қалиев, Ә.Қ.Қисымова, білім мазмұнын, оның
ішінде жоғары мектептегі оқытудың теориялық-әдістемелік міндеттерін шешкен
С.Пірәлиев, Л.Керімов, М.Н.Сарыбеков, К.М.Беркімбаев, Б.К.Момынбаев,
С.М.Жақыпов, В.А.Ким, Б.Қ.Мухамеджанов, Р.С.Омарова және т.б.
зерттеушілерді жатқызуға болады.
Диссертациялық зерттеу жұмыстары барысында А.М.Кенжанова бастауыш сынып
мұғалiмi мен оқушыларының арасындағы қарым-қатынас стилiн, А.Ә.Капенова
қазақ отбасындағы мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынас мәдениетін
қалыптастыруды, ал Г.Т.Тасболатова қазіргі заманғы жалпы білім беретін
мектеп ұжымында оқушылардың тұлғааралық қарым-қатынастарын қалыптастыру
мәселелерін қарастырса, М.Н.Есенғұлова студенттердің қарым-қатынас
мәдениетін қалыптастыруда халықтық педагогика идеяларын пайдаланудың,
Ш.Т.Мұқанбетова болса тұлғалық-бағдарлы білім беру негізінде оқушылардың
коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудың педагогикалық шарттарын
көрсеткен, А.Б.Қабылова оқушылардың іскерлік қарым-қатынас тілін модульдік
технология арқылы оқыту әдістемесін, Ш.Т.Тұрдалиева тұлғаның танымдық іс-
әрекетін қарым-қатынас арқылы дамытуды, М.А.Еркінбекова біліктілікті
арттыру жүйесіндегі этностық қарым-қатынастың психологиялық маңыздылығын
анықтаған, ал Н.А.Есимханова оқытудың инновациялық технологияларын
пайдалану арқылы педагогикалық оқу орындары студенттерінің кәсіби-
педагогикалық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру мәселесін,
Б.Б.Кенджаева болашақ мұғалімдердің коммуникативтік құзырлығын кәсіби
даярлау үдерісінде қалыптастыруды, Ә.С.Әлметова қазақ тілі сабағында
студенттердің сұхбаттық тілдесім мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-
әдістемелік негіздерін зерттеуді көздеген болса, ал біз бүгінгі таңда
жоғары оқу орындарының оқытушылары мен студенттерінің тұлғааралық қарым-
қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру мәселесі әлі де болса толық
зерттеуді қажет ететіндігіне назар аударуды және оның педагогикалық
шарттарын айқындауды мақсат еттік.
Дегенмен жоғарыда аталған зерттеу еңбектерінде оқытушылар мен
студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру
және ғылыми тұрғыдан алғанда біртұтас мәселе ретінде арнайы зерттелмеген.
Осыған байланысты зерттеу мәселесі аясында жарық көрген нақты ғылыми
еңбектерге, оқу-әдістемелік құралдарға жүргізілген жан-жақты талдау жасау
барысында айқындалғандай, қазіргі кезеңде бұл мәселенің ғылыми-әдістемелік
еңбектерде жеткілікті деңгейде қарастырылмауы, оқыту үдерісіндегі
тұлғааралық қарым-қатынастың анықтамалық, ғылыми-әдістемелік негіздемесінің
жасалмауы, тұлғааралық қарым-қатынастың оқыту үдерісіндегі қалыптасу
деңгейі мен қазіргі талаптар жүйесі арасындағы қайшылықтардың шешілуін
қарастыру зерттеу тақырыбын Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-
қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары деп
таңдауымызға себеп болды.
Зерттеудің нысаны: Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-
қатынастарын қалыптастыру үдерісі.
Зерттеудің пәні: Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынастарды
қалыптастырудың педагогикалық шарттары.
Зерттеудің мақсаты: Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-
қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың теориялық негізін анықтап,
педагогикалық шарттарын зерттеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жоғары оқу орындарының оқыту үдерісінде
тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастыру теориялық тұрғыдан анықталып,
педагогикалық шарттары айқындалса, тиімді әдіс-тәсілдер арқылы тәжірибеге
ендірілсе, онда бүгінгі қоғамға қызмет ететін білікті және бәсекеге
қабілетті оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынас сапасын,
коммуникативтік және субъект-субъектаралық ынтымақтастық қабілеттілігін
жоғары деңгейге көтеруге болады, өйткені ол оқыту үдерісінде үйлесімді
тұлғааралық қарым-қатынастың қалыптасуына ықпал етеді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын
қалыптастыруды теориялық тұрғыдан негіздеу, оның құрылымдық-мазмұндық
моделін жасау;
2. Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуына
адамгершілік тәрбиенің ықпалы мен оқытушылардың қарым-қатынас стильдерін
таңдау жолдарын айқындау;
3. Тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың бағдарламасын, мақсат-
міндеттері мен өлшемдерін анықтау;
4. Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындап, оларды іске
асыру әдістемесінің тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы: Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық
қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптасуының теориялық-практикалық
тұрғыда негізделуі кәсіби даярлықтың сапасын арттырып, білім беру үдерісіне
қатысушылардың іс-әрекеттерінің өнімділігіне жағдай жасайды.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздеріне философиялық,
психологиялық, әлеуметтік және педагогикалық әдебиеттердегі жеке адамды
дамыту туралы ілімдер, қарым-қатынас теориясы, таным теориясы және
диалектика принциптері, тұлға дамуындағы қарым-қатынас үдерісінің
маңыздылығы, тұлғааралық өзара әрекеттесу, саналы және мақсатқа бағытталған
белсенді субъектілер арасындағы байланыстар мәселесі, біртұтас
педагогикалық үдеріс теориясы, оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық
қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру теориясы және кәсіптік
білім беру мазмұнын құрудағы қазіргі кездегі тұжырымдамалар алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын
қалыптастыру теориялық тұрғыдан негізделіп, оның құрылымдық-мазмұндық
моделі жасалды;
- оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің
қалыптасуына адамгершілік тәрбиенің ықпалы мен оқытушылардың қарым-қатынас
стильдерін таңдау жолдары айқындалды;
- оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың бағдарламасы, мақсат-міндеттері мен өлшемдері
анықталды;
- оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары айқындалып, оларды іске
асырудың әдістемелік жүйесі әзірленді және тәжірибелік-эксперименттен
өткізілді.
Зерттеудің көздері: философтардың, психологтардың, әлеуметтанушылардың,
педагогтардың таным, жеке адам және оның әрекеті, қарым-қатынас,
тұлғааралық өзара әрекеттесу туралы ғылыми еңбектері, кәсіптік білім беру
мазмұнын құрудағы қазіргі кездегі тұжырымдамалар, оқулықтар мен оқу
құралдары; ресми құжаттар, ҚР Білім туралы Заңы, ҚР-ның 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы, Елбасы Н. Назарбаевтың
Интеллектуалды ұлт – 2020 ұлттық жобасы, жаңашыл педагогтардың және
автордың жеке ғылыми ізденістері мен іс-тәжірибелері.
Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық,
психологиялық, әлеуметтік, педагогикалық әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, салыстыру, нақтылау және жинақтау, тестілеу, әңгімелесу, сауалнама
жүргізу, сараптау, педагогикалық іс-тәжірибені талдау, тұжырымдау,
педагогикалық эксперимент және оның нәтижелерін математикалық тұрғыда
өңдеу, қорытындылау.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Тұлғааралық қарым-қатынастарды оқыту үдерісінде қалыптастырудың
құрылымдық-мазмұндық моделінің теориялық негізі – оқытушылар мен
студенттердің іштей және сырттай өзін-өзі ұйымдастыра білуге, қабылданған
ақпарат пен белсенді қатынас жасауға, оқыту үдерісіндегі субъектілік және
тұлғааралық қарым-қатынас қиындықтарын іске асыру қабілеттілігін дамытуға
жетелейді.
2. Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуына
адамгершілік тәрбиенің ықпалы мен оқытушылардың қарым-қатынас стильдерін
таңдау рухани-адамгершілік құндылықтарды иемдену арқылы өмірге деген
эмоционалдық-құндылық қарым-қатынасты дамытуға негіз болады.
3. Жоғары оқу орындарында оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық
қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары
педагогикалық үдерістің дидактикалық тұғырын анықтап, тұлғааралық әрекетті
жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
4. Тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың әдістемесі оқытушылар
мен студенттердің оқу-тәрбие үдерістерінде, әлеуметтік ұжымда өзін-өзі
ұйымдастырып, басқару шеберлігін қалыптастырады.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі зерттеу
проблемасын жан-жақты әдіснамалық және теориялық талдаумен, зерттеу
мазмұнының ғылыми талаптарға сәйкес келуімен, зерттеу барысында педагогика
әдіснамасының талаптарының сақталуымен, зерттеу пәніне сәйкес кешенді
әдістерді жүйелі түрде қолдануымен, эксперимент бағдарламасының
педагогикалық мақсатқа сәйкестігімен, бастапқы және соңғы нәтижелердің
қорытындылануымен, тиімділігінің тәжірибелік-эксперимент жұмыстары арқылы
тексерілуімен және олардың педагогикалық үдерісте кеңінен пайдаланылуымен
қамтамасыз етілді.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастыруда маңызды болып табылатын зерттеу нәтижесінде
алынған тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жоғары оқу орындарында
көкейкесті мәселелерді шешуде құнды болып табылады;
- тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың бағдарламасы, мақсат-
міндеттері мен өлшемдері негізінде педагогикалық шарттар анықталып, ғылыми-
әдістемелік материалдар оқытудың дидактикалық мүмкіндіктерін жетілдіру
мақсатында жоғары мектеп тәжірибесіне енгізілді;
- жұмыстың зерттеу мәселесіне орай оқу топтарында тұлғааралық қарым-
қатынастарды қалыптастырудың әдістемелік нұсқаулары, Тұлғааралық қарым-
қатынастар атты элективті курс бағдарламасы, Оқыту үдерісіндегі
тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың теориясы мен әдістемесі
және Педагогикалық үдерісте тұлғалық ерекшеліктерді анықтауға арналған
әдістемелер жинағы атты оқу-әдістемелік құралдар даярланды;
- оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастыру туралы тұжырымдарды, әдістемелік ұсыныстар мен
құралдарды және зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарында, педагог
кадрлардың біліктілігін жетілдіру институттарында, орта және жалпы білім
беретін мекемелерде ұйымдастырылатын курстарда тікелей пайдалануға болады.
Зерттеудің кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2005-2006 ж.ж.) зерттеу тақырыбына байланысты
философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық ғылыми және
әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалды. Білім мазмұнын айқындайтын
мемлекеттік құжаттар сараланып, негізге алынды. Ғылыми аппарат анықталып,
теориялық зерттеулер негізінде эксперименттік материалдар дайындалды.
Айқындаушы эксперимент жүргізілді.
Екінші кезеңде (2006-2008 ж.ж.) жинақталған ғылыми деректер мен
әдістемелік материалдар тәжірибеде пайдаланыла бастады. Осыған сәйкес
жоғары оқу орындарында оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-
қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі
мен педагогикалық шарттары айқындалды. Оқытушылар мен студенттердің
тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың
бағдарламасы, мақсат-міндеттері мен өлшемдері анықталды. Қалыптастыру
эксперименті жүзеге асырылды.
Үшінші кезеңде (2008-2010 ж.ж.) жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік
жұмыстардың нәтижелері қорытындыланып, жүйеленді. Соның нәтижесіне сәйкес
әдістемелік ұсыныстар дайындалды. Бұл кезең диссертацияны талапқа сай
рәсімдеумен аяқталды.
Зерттеу базасы: Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті, Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Қорқыт ата
атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті.
Зерттеудің нәтижелерін сынақтан өткізу және тәжірибеге ендіру:
Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері Республикалық, Халықаралық
ғылыми-практикалық конференцияларда (Тараз, 2005, 2007, 2008, 2009, 2010;
Павлодар, 2008; Қызылорда, 2008; Шымкент, 2010), сонымен қатар, Қ.А.Ясауи
атындағы ХҚТУ хабаршысы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің
Хабаршысы, Ізденіс, ТИГУ хабаршысы, Зерттеуші – Исследователь ғылыми-
педагогикалық басылымдарда және оқу-әдістемелік нұсқауларда көрініс тапты.
Диссертацияның құрылымы кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, нысаны, пәні, мақсаты, болжамы,
міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық және теориялық негіздері, ғылыми
жаңалығы мен теориялық мәнділігі, зерттеудің көздері, әдістері, қорғауға
ұсынылатын негізгі қағидалар, зерттеудің нәтижелерінің дәлелділігі мен
негізділігі, зерттеудің практикалық мәнділігі, негізгі кезеңдері көрініс
алады.
Тұлғааралық қарым-қатынастардың теориялық негіздері атты бірінші
бөлімде тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың теориялық негіздері
айқындалып, мәнділігі мен маңызы анықталды. Оқытушылар мен студенттердің
тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-
мазмұндық моделі жасалды. Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас
мәдениетінің қалыптасуына адамгершілік тәрбиенің ықпалы мен оқытушылардың
қарым-қатынас стильдерін таңдау жолдары айқындалды.
Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың
жолдары атты екінші бөлімде тәжірибелік-зерттеу жұмыстарының
бағдарламасына, мақсат-міндеттері мен өлшемдеріне, оқыту үдерісінде
тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың педагогикалық шарттарына
сипаттама берілді. Сонымен қатар оқу топтарында тұлғааралық қарым-
қатынастарды қалыптастырудың әдістемелік нұсқаулары, ұсынылып отырған
әдістеменің тиімділігін дәлелдейтін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың
мазмұны, әдістемесі тәжірибе жүзінде тексерілді.
Қорытындыда зерттеудің теориялық, қолданбалы және практикалық
нәтижелері түйінделеді, қорғауға ұсынылған тұжырымдардың ақиқаттығын
дәлелдейтін және болжамды растайтын негізгі қорытындылар мазмұндалды.
Қосымшада алғашқы жүргізілген зерттеу материалдары ұсынылып,
диагностикалық әдістемелердің үлгісі берілді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Тұлғаның қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі – қарым-қатынас
мәселесі болып табылады. Қарым-қатынас түсінігі мен тұлғаның
қалыптасуындағы қарым-қатынастың алатын рөлі туралы идея кеңестік
психологтар А.Н.Леонтьев, А.Б.Добрович, И.А.Зимняя, Г.В.Казнова,
М.И.Лисина, А.В.Мудрик, Л.А.Поварницынаның және т.б. ғалымдардың
еңбектерінде қарастырылған. Ал жоғары оқу орындарында оқытушылар мен
студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру
мәселесінің теориялық негізі оқыту үдерісіндегі тұлғааралық қарым-
қатынастарды қалыптастыру ұғымының мәні мен мазмұнын анықтауға байланысты.
Сондықтан бұл ұғымның жан-жақты талқылануы маңызды. Мұның бәрі зерттеу
жұмысының Тұлғааралық қарым-қатынастардың теориялық негіздері атты
бірінші бөлімде қарастырылды.
Тұлғааралық қарым-қатынастың бірлігі мен қызметтік пайымы біркелкі
түсінікті бермей, қарым-қатынастың қызмет түрі ретінде де қарастырылады.
Себебі қарым-қатынас, біріншіден, бұл - қызметтің ерекше бір түрі
(коммуникативтік қызмет), екіншіден, кез келген қызметті жүзеге асырудың
шарты, үшіншіден, арнайы қойылған қызметтің нәтижесі болып табылады. Өзінің
еңбектерінде М.Н.Ночевник Адамның дамуын, жеке адамның тұлға болып
қалыптасуын, оның қоғаммен байланысын басқа адамдармен қарым-қатынасынан
тыс елестету мүмкін емес деп атап көрсетсе, М.Жұмабаев Педагогика атты
еңбегінде бұл мәселе жөнінде Жеке адамның шын мәніндегі рухани байлығы
оның іс жүзіндегі қарым-қатынастарының байлығына байланысты деп жазған.
Тұлғааралық қарым-қатынас адамдар болмысының қажетті шарты болып
табылады. Қарым-қатынассыз адамның жекелеген психикалық қызметтерінің,
үдерістер мен ерекшеліктерінің, жеке тұлғаның және тұтас қоғамның
толыққанды қалыптасуы мүмкін емес. Кейде қарым-қатынас, әлеуметтік қарым-
қатынас, тұлғааралық қарым-қатынас, іскерлік қарым-қатынас және
мәдени қарым-қатынас түсініктері өзара байланысты болғанымен, бір-біріне
тең келмейді, себебі олардың өзіндік өзгешеліктері болады.
Адамдар арасындағы қатынастардың қаншалықты айқын байқалуына байланысты
қарым-қатынастар бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады:
Қоғамдық қатынастар анағұрлым айқын көрінетін әлеуметтік бағдарлы қарым-
қатынастар (дәріс оқу, баяндама және т.б.);
Бірлескен іс-әрекеттерге байланысты қарым-қатынастар айқын байқалатын
пәндік бағдарлы топтық қарым-қатынастар (бұған еңбек ету, оқу барысында
қалыптасатын қарым-қатынастар жатады);
Тұлғааралық қарым-қатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-
қатынасы. Тұлғааралық қарым-қатынасқа адамзат аралық ақпарат алмасу жатады,
бұл қарым-қатынастың бірінші коммуникативтік жағы ретінде сипатталады.
Тұлғааралық қарым-қатынастың екінші жағы – қарым-қатынас жасаушылардың
өзара әрекеттестігі – тек сөйлесу үдерісі арқылы ғана емес, істері мен
әрекеттері арқылы да қарым-қатынас жасау. Қарым-қатынастың үшінші жағы
қатынас жасаушылардың бірін-бірі қабылдауы болып табылады. Ал оқыту
үдерісіндегі тұлғааралық қарым-қатынас дегеніміз – оқытушының ықпалымен
студенттердің топтық іс-әрекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды қарым-
қатынасқа түсу ерекшелігі, оқыту үдерісіндегі шиеленістерді шешудің, мінез-
құлықтың топтық нормаларын қалыптастырудың құралы және болашақ маман
тұлғасының қалыптасуының бір факторы болып табылады.
Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынас мәдениетінің болмауы немесе
төмен деңгейде болуы көп жағдайда келіспеушілік пен келеңсіз оқиғаларға,
сондай-ақ оқытушының студентпен немесе бүкіл топпен байланысының
нашарлауына себеп болуы мүмкін. Мұндай келеңсіз жағдайды табысты әрі шебер
түрде реттей білу оқытушының қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты.
Оқытушы мен студент арасындағы тұлғааралық қарым-қатынастың негізгі
моральдық нормалары бар, олар – өзінің тыңдаушыларының әрқайсысының қадір-
қасиетін құрметтеу, ішкі дүниесіне ықыласпен және сеніммен қарым-қатынас
жасау, қайырымдылық пен мейірбандық таныту.
Кәсіби маманның коммуникативтік құзіреттілігі сөйлеу қызметі арқылы
қалыптасады. Коммуникативтік құзіреттілік - іс-әрекет барысында түрлі
коммуникативтік міндеттерді шешу жағдайында сөйлеу әрекетін тиімді жүзеге
асыруға даярлығы мен қабілетін көрсететін тұлғаның сипаттамасы. Оның
негізін қарым-қатынас құралдары мен тәсілдері, іс-әрекет нормалары мен
ережелері, әдептің ерекшеліктері, тұлғааралық байланыстарды орнату заңдары
және коммуникативтік іскерліктер құрайды. Мұндай комуникативтік
құзіреттілікке педагогтарды ғана емес, студенттерді де дайындау қажет.
Студент оқытушыны қызығушылық танытқан сұхбаттас және әріптес ретінде
қабылдауы қажет, бұл оқытушының сөйлеу әдебін қаншалықты жетік меңгергеніне
тікелей байланысты болады. Оқытушының коммуникативтік іс-әрекетін
сипаттауда оның сөйлеу сазы, студенттермен қарым-қатынас жасауы, жауап беру
мәнері, бағалаушы пікір айтуды орынды қолдануы, сөйлеуде қолданылатын
ілеспелі мимикалар мен ым-ишараттардың сипаты аса маңызды болып табылады.
Зерттеушілердің көпшілігі сөйлеу саласы ақпаратты жеткізу үшін
қолданылса, бейвербалды сала тұлғааралық қарым-қатынастарды талқылау үшін,
сезім күйлерін білдіру үшін, ал кейбір жағдайларда сөз арқылы хабар
жеткізудің орнына да қолданылатыны туралы пікірді жақтайды. В.А.Лабунская
өзінің еңбегінде бейвербалды қарым-қатынастың атқаратын қызметі туралы
мәселені жан-жақты қарастырып, вербалды қарым-қатынас түрінің тұлғааралық
қатынастар тұрғысынан көп функционалды екенін және оның бірқатар маңызды
қызметтерін де атап көрсетеді. Оқытушылар үшін бейвербалды қарым-
қатынастардың оқыту үдерісінде алатын орны ерекше. Назар аударатын бір
мәселе, әдетте, педагогтың мән бермеуіне қарамастан, бейвербалды қарым-
қатынас тәсілдері әрдайым оқу-тәрбие үдерісінде тиісті деңгейде қамтылып
отырады.
Қазiргi таңдағы қазақ педагогикасының мiндетi – адам бойындағы жақсы
қасиеттердi жас ұрпаққа үйрету, ұлтжанды, отансүйгiш, әдептi, ар-намысы
биiк студенттерді тәрбиелеу. Ал дәстүрлі педагогикада жоғары оқу
орындарында оқыту үдерісінде оқытушы студентті объекті ретінде қабылдап
келсе, қазіргі таңда тек субъекті ретінде мән беруді басшылыққа алуда.
Студент субъекті болу үшін өзін-өзі тану, өзін-өзі көрсету, өзіне-өзі
сену, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі іске асыру, өзін-өзі реттеу және т.с.с.
үдерістердің мәні мен маңызын ұғына білсе, оқыту үдерісіндегі тұлғааралық
қарым-қатынастың қалыптасуына жағдай туындайды. Осының нәтижесінде ортада
сөздік қарым-қатынас, сезімдік қарым-қатынас, сенімділік қарым-қатынас,
сыйластық қарым-қатынас, мәдени-этикалық қарым-қатынас және әдеп, іс-қимыл
қарым-қатынасы пайда болады. Мысалы, оқытушылар мен студенттердің
арасындағы қарым-қатынас арқылы ақпарат алмасуда ынтымақтастық немесе
бірлескен іс-әрекеттер орнаса, мұндай байланыстар оқыту үдерісінің табысты
болуына игі әсер етеді.
Оқыту үдерісінде адамгершілік тәрбиенің ықпалы нәтижесінде тұлғааралық
қарым-қатынастар қалыптасып, субъекті-субъектаралық үйлесімді қатынастар
пайда болады.
Оқыту – студент пен оқытушының өзара бірлесіп іске асыратын әрекетінен
тұратын күрделі, екіжақты үдеріс. Өйткені оқыту оқытушының білім берудегі
негізгі іс-әрекеті болса, оқу – студенттің өзінің танымдық, тәжірибелік
әрекеті.
Оқытуға төмендегідей сипаттар тән: оқытушы мен студенттердің бірлескен
іс-әрекеті, оқытушының тарапынан жетекшілік ету; білім беруді арнайы,
жоспарлы түрде ұйымдастыру және басқару, білім берудегі біртұтастық және
бірлік, студенттердің даму ерекшеліктерінің заңдылықтарына сәйкестік,
студенттердің дамуы мен тәрбиесін басқару және студенттермен арадағы қарым-
қатынасты ұйымдастыруға бағытталған педагогтың коммуникативтік іс-әрекет
реті.
Студенттік кезең – адамгершiлiк дамуының, моральдық мөлшердi меңгерудiң
қарқынды даму кезеңi. Адамгершiлiк дамуы өзiне адамгершiлiк сана-сезiмдi,
адамгершiлiк мiнез-құлық және адамгершiлiк қарым-қытынасты жинақтайды.
Студенттік кезеңде студенттердің қарым-қатынас мәдениеті, құрбы-
құрдастарымен өзара қатынастары айтарлықтай өзгередi. Тiптi олар үшiн жора-
жолдастарына көмек қолын беруге дайын тұру, достықты сүю, мейiрiмдiлiк және
қайырымдылық сияқты қасиеттер өте маңызды саналады.
Студенттің қатынас жасау типтерін зерттеген еңбектерді қарастыра
отырып, студенттердің қарым-қатынас жасау қабілетін үш түрге бөліп
қарастыруға болатындығын Л.А.Перовская, Ю.М.Лотман, М.И.Рыданов және
Б.Ф.Ломовтардың еңбектерінен көреміз:
1) Жалғыздыққа бейім өзімен-өзі жүретін студент. Оны айналасындағы
құрдастарымен қарым-қатынас жалықтырады. Ол өзімен-өзі жалғыз қалғанда
немесе өзі ұнататын ісімен айналысқанда ғана өзін жайлы сезінеді.
2) Жұптасқан қарым-қатынас түріне бейім студент. Оның жанында сенімді
досы немесе құрбысы болуы қажет. Ол доссыз немесе құрбысыз толыққанды
өмірді сезіне алмайды.
3) Топтық, ұжымдасқан қарым-қатынас түріне бейім студенттер. Мұндай
ұжымдасқан немесе бейімділіктеріне қарай топтасқан студенттерден дұрыс
бағыттағы салауатты қарым-қатынастағы ұжымдар да, сондай-ақ, қоғамдағы
жағымсыз әрекеттерге баратын топтар да қалыптасуы мүмкін.
Осы қарым-қатынас жасау қабілетінің үш түрі арқылы мынадай көзқарасқа
тоқталамыз: егер бірінші типке жататын студент қақтығыс жағдайында жалғыз
өзі уайымдайтын болса, екінші және әсіресе, үшінші типке жататын студенттер
табиғи сыртқы қорғаныс тәсілдерін қолданады.
Мектеп жасындағы жасөспірімдермен салыстырғанда, студенттердің
қақтығысқа түсетін адамдарының саны көп, өйткені мектептегі санаулы
мұғаліммен салыстырғанда, студент әр курста он-он бес оқытушымен,
жаттықтырушылармен, кафедрадағы, факультеттегі, оқу бөліміндегі
әдіскерлермен, қызметкерлермен тұлғааралық қарым-қатынасқа түседі. Оның көз
алдында алуан түрлі мамандардың: жас, орта жастағы, егде жастағы
оқытушылардың, өз ісінің білікті мамандарының немесе салмақты, мәдениетті
оқытушылардың және беймаза, дөрекі оқытушылардың әрқайсысының өзіне тән
қайталанбас, дербес сабақ беру үлгілері ұсынылады. Сонымен қатар,
оқытушылармен арадағы қақтығыстар, түсінбестіктер мен шиеленістердің пайда
болу мүмкіндігі де арта түседі.
Болашақ маманды педагогика саласы бойынша даярлауда оның
мәдениеттілігіне көңіл бөлу, бүгінгі мәдениеттілік дәрежесіне сай қарым-
қатынастың сапалық деңгейін қалыптастыру арқылы оны әлеуметтік өмірге
енгізу көзделеді. Осы тұрғыдан оқыту үдерісінде оқытушылардың қарым-қатынас
мәдениетін қалыптастыруының маңызы педагогикалық шеберлікті қолдануына,
қарым-қатынас үдерісі кезінде тез және жеңіл тіл табысу барысында
сенімділікті, ынтымақтастықты, жолдастық сезімді ояту, сұхбаттасушы
тұлғаның тақырыбын қызығушылықпен тыңдау, мимика, пантомимиканы тиімді
қолдануы үлкен нәтижеге қол жеткізуге ықпал етеді.
Осыған орай, модельдеу үдерісі нысананы белгілі бір мақсатта
зерттеудегі нақты теориялық болжамның жүйеленген көрсеткіші бола отырып,
оның дәлдігін тәжірибеде тиімді анықтауға мүмкіндік бере алады.
Жоғары білім беру үдерісіндегі (студент – оқытушы – жоғары мектеп)
сабақтастықта тұлғааралық қарым-қатынасын шыңдаған оқытушылар мен
студенттердің қарым-қатынас қажеттілігін арнайы жасалған модель арқылы:
- қарым-қатынастың оқыту үдерісіндегі екі аспектілігінің (педагогтың іс-
әрекеті, студенттердің іс-әрекеті) негізгі сипатын анықтау мақсатында
жоспарланған жүйелі зерттеуді;
- жеке тұлғаға әсер ететін факторларды анықтауды;
- студенттердің оқуға бейімделу жағдайын;
- эмоционалдық қарым-қатынас ахуалының қалыптасуын педагогикалық
қызметтегі қарым-қатынастың ұжымдық сипатын;
- шиеленістердің алдын алудың жолдарын айқындауға мүмкіндік туындап,
төмен, орта, жеткілікті және жоғары деңгейлер анықталды (Сурет 1).

Сурет 1 – Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі

Оқыту үдерісінде топ ұжымын қалыптастыру, тұлғааралық қарым-қатынас
орнату – күрделі және жауапты үдеріс. Бұл тұрғыдан, ең бастысы –
адамгершілік тәрбие жұмысын дұрыс жолға қою қажет. Адамгершілік адамның
мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасы арқылы сипатталады, яғни
олар: әдептілік, мейірімділік, инабаттылық, қарапайымдылық т.б.
Адамгершілік құндылықтар шынайы болады, ол адамға тәуелді емес, солай болса
да, оқытушы мен студенттің арасында субъективті қатынасты қалыптастырады.
Академиялық топ тәлімгерлерінің жұмысындағы негізгі жұмыс бағыты -
студенттердің адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру болып табылады. Оқыту
үдерісінде студенттердің іс-әрекеті мен қылықтарынан адамгершілік қатынасты
байқауға болады. Олай болса, біздің түсінігімізше, оқытушылар мен
студенттердің басқа адамға деген қатынасын – гуманизм; өз-өзіне деген
қатынасын – қадір-қасиет; еңбекке деген қатынасын – еңбексүйгіштік,
еңбекқорлық; ұжымға деген қатынасын – ұжымшылдық; Отанға деген қатынасын –
отансүйгіштік, патриотизм; табиғатқа қатынасын – көркемдікті эмоционалды-
эстетикалық түрде қабылдау қабілеті деп ұйғарамыз.
Оқыту үдерісінде қарым-қатынас стильдерін таңдау жолдары – педагогика
және психология ғылымдарының ең күрделі мәселелерінің бірі. Педагогикалық
қызметте қарым-қатынас барысында кез келген кедергіні жеңуге қарым-қатынас
жасаудың дұрыс тәсілдерін таңдау, дәлірек айтқанда, педагогикалық қарым-
қатынастың дұрыс стилін таңдау мол мүмкіндіктер береді. Оқытушының
студенттермен қарым-қатынас стилі – әлеуметтік және адамгершілік мазмұнды
категория. Ол қоғамның және тәрбиешінің әлеуметтік-этикалық ұстанымдарын
сипаттайды. Қарым-қатынас стилі арқылы бірқатар ерекшеліктер бейнеленеді:
педагогтың коммуникативтік мүмкіндіктерінің ерекшеліктері, педагог пен
студенттер арасында қалыптасқан тұлғааралық қарым-қатынастың сипаты,
педагогтың шығармашылық дербестігі және студенттер ұжымының ерекшеліктері.
Ал студенттермен қарым-қатынасты ұтымды ұйымдастыруда педагогикалық стильді
дұрыс таңдап алу педагогтың жұмыс ерекшелігі болып табылады. Бұл
ерекшеліктер арқылы қарым-қатынастың екі түрін ажыратуға болады:
1. Әлеуметтік-бағдарлы қарым-қатынас барысында әлеуметтік маңызы бар
міндеттер шешіліп, әлеуметтік өзара әрекеттестік пен қоғамдық қатынастар
жүзеге асырылады.
2. Жеке-бағдарлы қарым-қатынас – белгілі бір бірлескен әрекеттерге
бағытталған іскерлік қарым-қатынас.
Екінші бөлім Оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынастарды
қалыптастырудың жолдары деп аталды. Бұл бөлімде оқу топтарында тұлғааралық
қарым-қатынастарды қалыптастырудың әдістемелік нұсқаулары, ұсынылып отырған
әдістеменің тиімділігін дәлелдейтін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың
мазмұны, әдістемесі және оның нәтижесі баяндалды.
Аталған мәселелерді зерттеу өз кезегінде өте өзекті және күрделі болып
табылады. Мәселенің күрделілігі және оған деген жаңаша көзқарастар
зерттеушіден тәжірибелік-зерттеу жұмыстарының бағдарламасын құруды талап
етеді. Осыған орай тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың мақсат-міндеттері
мен эмпирикалық болжамдары айқындалды.
Тәжірибелік-зерттеу кезеңінің мақсаты: Оқытушылар мен студенттердің
тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың
педагогикалық шарттарын анықтау, оны жүзеге асырудың қазіргі талаптарға сай
әдістемелік негізін жасау және оның ұтымдылығын тәжірибелік-эксперименттік
тексеруден өткізу.
Зерттеу жұмысының жалпы ғылыми болжамын нақтылау мақсатында бірқатар
тәжірибелік-эмпирикалық болжамдар жасалды:
Бірінші эмпирикалық болжам – оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық
қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың әдістемесі дайындалса,
онда тұлғааралық қарым-қатынастардың жаңа сапалық деңгейіне қол жеткізуге
болады.
Екінші эмпирикалық болжам – оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық
қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттары
жасалса, онда тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастыру мүмкіндігі
туындайды.
Үшінші эмпирикалық болжам – оқу топтарында тұлғааралық қарым-
қатынастарды қалыптастырудың әдістемелік нұсқаулары ұсынылса, онда
коммуникативтік құзыреттіліктің қалыптасуы жүзеге асады.
Кез келген әлеуметтік-психологиялық зерттеуді жүргізуде нәтиженің
тиімді болуы қажетті эксперименттік әдістемелерді дұрыс таңдауға тікелей
байланысты. Зерттеу әдістемесі – бұл әдісті жүзеге асыру құралы,
операциялар мен тәсілдердің біртұтастығы, сонымен қатар ақпаратты талдау
және өңдеудің қалыпқа келтірілген ережелері.
Алынған әдістемелер екі бағыт бойынша іріктелді:
І. Өзгеге бағытталған коммуникативтілік құзыреттілігін анықтауға
мүмкіндік беретін әдістемелер:
1. Сіз басқалардың пікірін дұрыс қабылдайсыз ба, басқалардың
көзқарасын сыйлайсыз ба? тесті.
2. Сіздің қарым-қатынас стиліңіз жүйкенің жұқаруына әкеліп соқпайды
ма? тесті.
ІІ. Өзіне бағытталған қарым-қатынас құзыреттіліктерін анықтауға
мүмкіндік беретін әдістемелер:
1. Коммуникативтік іскерлікті бағалау тесті.
2. Тіл табысу шеберлігін бағалау тесті.
Зерттеу жұмысында оқыту үдерісінде тұлғааралық қарым-қатынастарды
қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындау үшін жоғары оқу
орындарында тұлғааралық қарым-қатынасты қалыптастыруға байланысты элективті
курсты енгізудің қажеттігі анықталды. Себебі тұлғааралық қарым-қатынас
туралы тақырыпшалар психологиялық, әлеуметтік психологиялық және
педагогикалық оқу құралдарында болғанымен, Тұлғааралық қарым-қатынастар
тақырыбындағы элективті курстың бағдарламасы оқыту үдерісіне енгізілмеген.
Сол себепті ғылыми-зерттеу жұмысының барысында Тұлғааралық қарым-
қатынастар атты элективті курстың бағдарламасы құрылды (Кесте 1).
Элективті курстың бағдарламасы бойынша өткізілген сабақ мазмұнының
меңгерілу сапасы сұрақ-жауап, әңгіме сабақтары және студенттердің өзіндік
жұмыстарын орындау барысында тексеріліп отырылды.
Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау педагогикалық
заңдылықтар мен педагогикалық ұстанымдарды талдаудан туындады.
Кесте 1 - Тұлғааралық қарым-қатынастар атты элективті курстың қысқаша
мазмұны

№ Тақырыптың аты Аудиториялық Аудитор.
сабақтар тыс сабақ
лек. ОСӨЖ СӨЖ
1 Тұлғааралық қарым-қатынастардың теориялық 2 1 3
негіздері
2 Тұлғааралық қарым-қатынастарды 2 1 2
қалыптастырудың әдістемелері
3 Тұлғааралық қарым-қатынастардың шартты 2 1 2,5
бірліктері мен құралдары
4 Педагогикалық ұжым және оны жұмылдырудың 3
әдістері
5 Тұлғааралық шиеленістердің алдын алу мен 1 2
шешудің негіздері
6 Тұлғааралық қарым-қатынастың қажетті 1 1 2
элементі - педагогикалық этика
7 Педагогикалық қарым-қатынас шығармашылық 1 1 2
үдеріс ретінде
8 Мұғалім мен оқушылардың тұлғааралық 1 1 2
қарым-қатынастарының оқыту үдерісінде
қалыптасу ерекшеліктері
9 Мұғалімдер мен оқушылардың тұлғааралық 1 1,5 2
қарым-қатынастарын қалыптастырудың жолдары
және оның тәлім-тәрбиелік маңызы
10 Тұлғааралық қарым-қатынасты анықтауға 2 2
арналған диагностикалық әдістемелер
Барлығы: 45 сағат 15 7,5 22,5

Зерттеуде педагогикалық шарттар ұғымы оқытушылар мен студенттердің
тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру үшін
пайдаланылды.
Педагогикалық шарт – тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастыруға
мүмкіндік туғызатын, сөйтіп ынтымақтастық іс-әрекеттерге жетелейтін,
коммуникативтік қабілеттілікті қалыптастыратын жағымды педагогикалық жағдай
жасауға бағытталған және оның ерекшеліктерін айқындайтын қажеттілік деп
ұйғарылды.
Тұлғааралық қарым-қатынастарды қалыптастырудың педагогикалық шарттарын
біртұтас жүйеге келтіру барысында шарттардың жүйесі, мақсаты және оның
формалары анықталды (Сурет 2).
Тәжірибелік-эксперимент нәтижелері бойынша оқытушылар мен студенттердің
тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастырудың әдістемелік
нұсқаулары ұсыналды:
1. Бастапқы кезеңнен бастап жылы шырайлы қалыпты ұстануға тырысу.
2. Алғашқы сабақтарда қатарлардың арасынан жүрмеуге тырысу
(студенттердің психологиялық кеңістігіне кірмеу).
3. Алғашқы сабақтарды өткізу кезінде, қолайлы сәттер болғанда, қолдарын
екі жаққа жаюға болады, бірақ қолдарын кеудесіне қусыруға мүлдем болмайды.

Сурет 2 - Оқытушылар мен студенттердің тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту
үдерісінде қалыптастырудың педагогикалық шарттар жүйесі

4. Оқытушы оқу материалын тиянақты түрде және даусынан шаршағанын
білдірмей түсіндіруі қажет.
5. Егер сабақ барысында қателік жіберсеңіз немесе студенттің сұрағына
бірден жауап бере алмасаңыз, қатеңізді дереу жөндеуге тырысу керек немесе
студенттерден ойлануға уақыт беруін өтіну қажет.
6. Бірінші сабақтарда, сәті келген қолайлы жағдайда, студентті тақтаға
шығару керек, осы арқылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.