Омыртқалы жануарлар жайлы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Омыртқалы жануарлар

Желілі жануарлардың омыртқалылар тип тармағы кейде бассүйектілер деп те
аталады. Өйткені омыртқалыларда миды қорғайтын бассүйегі болады.
Омыртқалылардың денесінде бас, мойын, тұлға, құйрық және екі жұп аяқтары
болады.
Жақ сүйектерінің болу-болмауына байланысты омыртқалыларды
жақсүйексіздер және жақауыздылар деп бөледі. Жақсүйексіздерге көбінесе
теңіздерде тіршілік ететін миногалар мен миксиндер (сүлікауыз) жатады.
Қазіргі кезде жақсүйексіздердің дөңгелекауыздылар деп аталатын бір класының
өкілдері ғана кездеседі. Дөңгелекауыздылар класына жататын Каспий миногасы
Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) тіркелген. Кәдімгі көздің алдыңғы
жағында көз бұршағы жоқ көзі болғандықтан, минога үшемкөз деп те аталады.
Шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар және
сүтқоректілер – жақауыздылар тобына жататын жануарлар.
Омыртқалыларды ұрығының даму ерекшеліктеріне байланысты қағанақсыздар
және қағанақтылар деп 2 топқа бөледі. Қағанақсыздардың ұрығы суда дамиды.
Оның сыртында арнайы ұрық қабық түзілмейді. Қағанақсыздар тобына
дөңгелекауыздылар, шеміршекті, сүйекті балықтар және қосмекенділер жатады.
Қағанақты омыртқалылардың ұрығы дамыған кезде ұрық сыртында бірнеше арнайы
қабықтар түзіледі. Олар іштей ұрықтанады. Жорғалаушылар, құстар және
сүтқоректілер – қағанақты жануарлар.
Омыртқалылар дене температурасына байланысты 2 топқа бөлінеді.
Олар салқынқанды және жылықанды жануарлар деп аталады. Салқынқандылардың
дене температурасы тұрақсыз, яғни қоршаған ортаның температурасына сәйкес
өзгереді. Дөңгелекауыздылар, шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер
және жорғалаушылар – салқынқанды жануарлар.
Минога және оның аузы
Миксина және оның аузы
Дене температурасы тұрақты омыртқалылар жылықанды жануарлар деп аталады.
Олардың дене температурасы қоршаған ортаның температурасына тәуелсіз.
Құстар мен сүтқоректілер жылықанды жануарлар.
Балықтарға жалпы сипаттама. Балықтар – сулы ортада тіршілік етуге
бейімделген төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар. Балықтың жаны – суда
деген халық даналығы соның айғағы.
Қазіргі кезде дүниежүзінің су айдындарында балықтардың 20 мыңдай түрі
мекендейді (156-сурет). Зоология ғылымының балықтарды зерттейтін саласы
ихтиология (грекше ихтис – балық, логия – ілім, ғылым) деп аталады.
Балықтардың денесі бас, тұлға және құйрық бөлімдерінен тұрады. Бас
бөлімінде жұп танау тесігі, екі көзі бар. Тұлға бөлімінде жұп көкірек,
құрсақ және дара арқа жүзбеқанаттары орналасқан. Құйрық бөлімінде сыңар
құйрық және аналь жүзбеқанаттары бар. Терісі сыртынан қабыршақтар мен
қапталған. Балықтар желбезектері арқылы суда еріген оттегімен тыныс алады.
Балықтың жұп көкірек және құрсақ жүзбеқанаттары дене тепе-теңдігін
сақтайды. Балық осы жүзбеқанаттардың көмегімен судың беткі қабатына
көтеріледі. Кейде тереңге түсіп, жан-жағына бұрылады. Арқа және аналь
жүзбеқанаттары жүзіп жүргенде денесін қалыпты ұстауға көмектеседі. Құйрық
жүзбеқанаттары бағыт береді.
Балықтар шеміршекті және сүйекті балықтар деп 2 класқа бөлінеді.
Шеміршекті балықтардың қазіргі кезде 750-дей түрі бар. Қаңқасы тек
шеміршектен тұрады. Шеміршекті балықтардың көпшілігі теңіздерде таралған.
Оларға акулалар, жұпбалықтар (скаттар) және тұтасбас (химера) балықтары
жатады (157-сурет).
Шеміршекті балықтарға тән белгілер: шеміршекті балықтардың дене пішіні
барлығында бірдей емес. Акулалардың денесі созылыңқы, жұмыр, ұршық тәрізді.
Суда еркін жүзеді. Жұпбалықтардың денесі қабысып, жалпайып кеткен.
Сондықтан олар су түбінде мекендейді.
Шеміршекті балықтардың басында алға қарай созылыңқы тұмсығы болады.
Жұтқыншағының екі бүйіріндегі 5–7 жұп желбезек саңылаулары бар. Олардың
әрқайсысы сыртқа жеке ашылады. Желбезек саңылауының соңғы жұбы бас бөлімін
тұлға бөлімінен бөліп тұрады. Тұлға бөлімі мен құйрық бөлімінің арасы
клоакамен бөлінген (158-сурет).
Шеміршекті балықтардың құйрық жүзбеқанат тарының үстіңгі қалағы
астыңғысынан едәуір үлкен.
Терісі 2 қабаттан тұрады. Сыртқысы – эпидермис, көп қабатты эпителий, ішкі
– нағыз тері қабаты дәнекер ұлпасынан тұрады. Эпидермисінде безді жасушалар
көп. Шеміршекті балықтардың терісі бүртікті қабыршақтармен қапталған.
Балықтардың денесінің екі бүйірінен ұсақ нүкте тәрізді тізбек айқын
көрінеді. Бұл – балықтардың бүйір сызық мүшесі. Тізбектегі нүкте
тесікшелері теріде орналасқан өзекшелермен байланысады. Олардың ішінде
жүйкемен байланысқан сезгіш жасушалар су ағысының күшін, бағытын,
тербелісін, кедергілерді сезеді.
Жұптасқан көкірек және құрсақ жүзбеқанаттары денесіне көлбей орналасқан.
Шеміршекті балықтардың денесін плакоидты қабыршақтар қаптайды. Бұл гректің
плакс – тақташа, ейдос – пішінді деген сөздерінен алынған термин.
Мұндай қабыршақтың тақташасы және ұшы кері қайырылған тікенегі мен мойны
болады. Плакоидты қабыршақтың дәнекер ұлпасына толы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.