Оңтүстік Америка материгінің жалпы физ-географиялық сипаттамасы

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Америка материгінің жалпы физ-географиялық сипаттамасы.

Оңтүстік Американын көпшілік бөлігі оңтүстік жарты шарда, экваторлық және субзкваторлык белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік және қоныржай ендіктеріне з; атерик-тіқ епсіз бөлігі гава кіреді.

Оцтүстік Американың енді жсрі (5000 км-ден асталі) 5° о. с. -тс. Материктің ең батыетағы нүктесі - Париньяс мұйісі (81° 20' б. б. ) . ең шығыстагысы - Кабу-Брапку мүйісі (34° 46' б. б. ) .

40" с. е. -тен йңтүстікке каран материктің сні 600 км-ден аспаЙды.

Оңтүстік Аысрика солтүстікте 12° 25' с. е. дейін (Гальннас мү-йісі), оцтүстікте-53° 54' о. е. деіНн (Магеллан бүғазьшдагы Фроу-орд мүйісі) жетелі.

Оттііі Жер архигтелагиның қиыр оңтүстік нуктесі -■ осы аттас аралдагы Горн мүііісі - 55° 55' о. о. -те жатыр.

Солтүстік Америкамен арадагы географиялық шекара Кариб тецізіидсгі Дарьен шығаиаі-ьшан Тынық мүхмттагы Буэнавентура шығанағына депінгі аралықта өтеді. Панана моинагы екі материк арасьшдағы шекара деп шартты түрде есеителеді.

Онтүстік Амсрика төцірегінде аралдар біршама а. і. Оньің жага-лауына тзяу жаткаи матерш; тік ІрІ аралдар - Тринндад, Чи. . 'пт, Огты Жср, Фолкленд аралдары. Мүхтіттық аралдардан Оіітүстік Амернкаға Галапагос, Хуан-Фсрнакдес аралдары жатады.

Оцтүстік Американын жер көлемі оган тііісті аралдармен қоса ссептегенде шаыамеи 17 850 _\шц км ² . Оның 150 мыц км ² -і гак4:. аралдарға тнесІлі.

Экпатор тұсында Оңтүстік Америкапыц жағасына Атлапт мүхи-тынан Оңтүстік Пассат ағысы келеді. Сан-Роки мүГіісІ түсмнда оп екІ тармаққа бөлІнсді, тармақтың біреуі Гвиана ағысы догсғ атпен материктіц жағасьш бойлап солтүстік-батысқа Антиль аралдары-на қзрай, а, . і екіпшісі - Бразплия ағысы оңтүстік-батысқ; і Ла-Платапыц сағасына қәраіі ағады.

Маторикгің ондүстік-шьіғыс жагалауы тұсында Фолклснд сал-қын ағысы өтсді. Бразилпя жуне Фолкленд агысгары 40° жэне 35'" ¹ о. е. аралығында Ла-Плата аудаііында тоғыезды.

Атлант мүхиты жағалауыида құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі шыгаігақтар жоқтьтң касы. Тек оңтустік-шығыста Патағонилиып жагасыпа жарты шепбер тәріздес Сан-Матиас, Саы-Хорхе ірі қой-паулары т. б. еніп жатады. Парана өзені құятын жерде жаға Ла-Пдатанын кен әрі үзын эстуарийіметт тІлІмденген. Одан солтүстік-Кб таман Оитүстік Америка жағалауына тсре>і ж; ; не кеме тұруга

Лігмп мацындяғы Тынык мұхит жугасы

қоланлы іпағын қоіінаулар кіріп жатады. Аса ірі өзен сағаларын-да, әсіресе Амазонканық сағасында кек қойнаулар бар.

Кариб тенізі жағадауындзгы біраз Ірі түбск колайлы шығанақ-тарды бө. 'ііи тұрады. Солтүстікте Пария шығанағы мен осы аттас түбек, ссітүстік-баіысы мен шығысынан Гуахира және Парагуана түбектері оқшаулап түратын ең ірі шығаиак - Венесуэла шығана-ғы ерскше көзге түседі. Гіаиама мопнағы етегінен теңізге қарай кеңейе түсстіп Дарьен шығапағы басталып кетеді.

Тыныі; мүхпттык Онтүстік Амсрика жағасы түсында контішент-тік п. іатформа өте енсіз болады, ал кей жерде ол мүлде жок. Матс-рикко таяу манда ең тереңі 7000 м-ден асатын терен мүхпттык шұңғымалар өңірі >і:атыр. Жылы ағыстардыц әсері экватордыд Солтүстік жағында сезіледі, ал Онтүстік Амеріікат-іыц Тьшық мухит жагалауьшыц қалған ен боііында күшті Перу салқын эғысыыың эсері байкалады, иііың салқын суы оқтүстіктон экваторға дейін . үласып жатады.

Материктің солтүстік-батыс жағалауы шамамек 5° о. е. дейІн өтс тілімденіп кеткен. Ең ірі және қолайлы койнау - Гуяякцль. Оңтүстікке караіі 30" ¹ о. е. деГпп жаі-а мүлдем тілімденбеген, биік ждие кеме қатынасына қоләйсыз. Дегенмен, Тынық мухит жаға-лауының ен оңтүстік бөлігі тілімденіп кеткен және оны бойлай Чили мен Отты Жер архнпелагтарын құраГітып көптеген ірілі-ұсак^ ты аралдар жатыр. Материктің жағалауына ішкерілей кіріп жатқан шығанактар мен жеке аралдарды бөліп тұратын бүғаздар ирелең келеді әрі енсіз болады. Бүғаті Корковадо мен Пеңьяс ірі шыганақ, -, тары. сондай-ақ материктен Отты жер архипслагьпі бөлетін Магеллан бүғазы мысал бола алады.

ТАБИҒАТ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

Оцтүстік Амернкакың көп бөлігі - Оптүстік Америка платфор-масы Гондвананық құрамына кІргев жоие оныц калган бвлігімен бірге протерозойдың аяғыида - кембрийдің басында к, алыптаскан. Ол мұнан кеііінгі бүкіл тарихында көбінесе көтсрілу қозғалысына ұшырап, оның негізгі бөлІгі қурлық куйінде қалған.

Протерозойдыц аяғьшан бастап платформапьщ негізгі құры-лымдық элементтері айкындалған: Парананың темепгі жағынэн солтүстікке тамаи Гвиана-Бразилия мегакалқаны оқшауланған, онда кембрийге дейіпгі фундамент үлкен кецістікте жер бетіио шыгып жатады.

Оңтүстік бвлігінде түгелге жуык шөгінді жыпыс жамылган Пампа-Патагония плитасы айқын көрінсді. Мегақалқан алабында Гвиана, Шығьтс Бразилия және Батыс Бразилия двндері белінген, олардың аралықтарында палеозойдык басында сішеклизалар қа-лыптаса бастағаіг, спнеклизаларды мезгіл-мезгіл теңіз басып отыр

Осы кезде байкал құрылымдарында платформаның батыс шс-карасьш айқындайтын Анд геосішклиіталц-. йңмағы түзілген,

Палеозойдың бүкіл бірінші жартысыпда геосинкдинальда оро-гендік процестер өткеи, ал платформаның синеклизалар алып жат-қан жерлері трансгресеияларға ұшыраған. Па пеозойдың екінші жартысында, Анд геосииклиналында тектоникалық қозғалыстар барыиша шарықтаған кезде, платформа көтеріліп, түгелдей дерлік құрлыққа аГшэлға'к. Қөтсрілуге банлалысты климат салқындагт, мүз басқан. Ол Лфрикадагьг сияқты платформаның орталық бөлі-гіндегі орасаіт зор кеңістікті қамтыган.

Пермнің аяғьшда тау түзілісі Анд геосинклииалын түгелдсп қамтыған, ал платформа көтеріле берген. Соның нәтижесінде кок-тиненттІК жағдай тек қалкандар-да ғапз емес, сонымен бірге к«л-дік-аллюшійлі қабаттар жиналыи жатқан синеклизаларда да ор-наған. Платформадағы мүндай жағдан мезозоіідыц бүкіл бірінші жартысында сақталған. Мезозойдың бірінші жартысьтпда тегістел-гсн кеңістік илатформатіыц қазіргі жер бедерінде үлкен, ршіь атка^ады.

Юрада Анд гсосинклиналында жәпе Патагонияда жанар тау әрекеті болған. Юра мсн бордың аралығынла кушвйе түсксп жа-нар тау әрекеті ойыстар шетін, ; >сіресе Паратта оітысың қаитыды. Мұнда жарықтардан базальт ағып, ол 2 млн. км ² жуық ауданды орта есеппсн алганда 600 м-дей қалыңдықта жауып кстті.

Мезозойдың екінші жартысыттда Атлант мүхиты аГімагында жердің темен түсуі болган, осыдан барып Оцтүстік Ауернка Аф-рикэдан бөлінген. Сонымен бірге ксй жерлерде платформа Атлаит мұхиты жағынатг трансгрессияга ұшыраган, ал қалқандардық ксіі-бір алаптары, қомпеисациялық жолмен кетсрілгсн. Онымен, бір кезде Амазонка және Парана сішеклнзаларьшда қайтадаті жанар тау әрекеті орын алРан. Платформаның құрлық куйікдс қалған

алаптарында жаңа тегіс беттері тузілген, сондай-ак жср бедері қазіргі кезге дейін сақталып қалган.

Аіезозондыц аяғында Анд геосинклпналында суға бату басым-дау болып, ол платформаның шеткі бөліктерш «амтыған.

Бор дәуірінің аяғына қарай Онтүстік Америкада казіргі кездегімен шамалас климат жағдайы қалыптасқан. Органикалық дүние кұрамында бірте-бірте жоғалып бара жатқап мезозой фаунасы мен флорасы орнына қазіргіге ұқсас турлер қалыптаса бастаған. Жануар-лар дуниесінің құрамында бұлар балықтар, кұстар, сондай-ақ қалталы және плацентарлык (насеком коректі) сут коректілер болды. Флора үшін жабық тұкымды өсімдіктердің қаулап дамуы тән болды. Оңтүстік Америка мен Африка бәлінгенге дейін олар үшін ортақ түр қуралу орталығы казіргі Оңтүстік Атлантиканың орнында жатты. Кайнаозойдың басынан бастап материктердің әр-қайсысының флорасы дсрбес қалыптасты.

Бор дәуірінін аяғыыда жәНе палеоген боііы Авд зонасыида қат-Ьарлану, көтерілу жэне жанар тау әрекеті журіп жзтты. Палеоген-НІн аяғына карай гсосинклинальдың орнина оңтүстікте Антарктидз Йатеригіие дейін баратын, ал солтүстікте Антиль-Кариб аймағы-ның жүнелерімен қосылып жаткан орасан зор тау жүйесі пайда болган. Көтерілу платформаның едэуір балігінін тсңіз деңгейІнен төнеі! батуымен және перпкратопдык мэйысу сш-іеклызалардың алабында және Лтлапт мұхиты жағалауыида шөгінді жыпыстар- ¹ дыи қалың кабаттарыньгң түзілуімен бір кезде болған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.