Орта Азия табиғи-географиялық өлкесі және оның аймағы, шекаралары

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Орта Азия табиғи-географиялық өлкеси және оның аймағы, шекаралары .

Орта Азия Евразия материгінің бір бөлігі болып есептеледі. Географтар ұзақ жылдар бойы бұл материкті табиғи-географиялық жақтан аумақтастырып Орта Азия аймағының шекараларын анықтауға әрекет еткен.

Ұзақ тарихи дамуы нәтижесінде қайталанбас табиғи-аймақтық көріністі пайда еткен. Орта Азия табиғи географиялық өлкесі Евразия материгінің ортасында батыста Каспий теңізден, шығыста Савр тауларына дейін, солтүстікте 53-54°С арқа кеңдіктен, оңтүстікте Хиндукуш, Сафедкух, Банди Түркістан, Орта Азия, Түркмен-Хорасан, Нишапур, Эльбурс тау тізбегі су айырғышы ортасында берік бассейні областында жайласқан болып, орта теңіз бойындағы жылы орташа және субтропик табиғатты мемлекеттер кеңдіктерде жатады. Орта Азияның батыс шекарасы Эльбурс тауының 54°15! шығыс ұзындық бөлімінен басталып Каспий теңізінің шығыс жағалаулары арқылы Маңғышлақ шығанағына дейін барады. Соңынан шекара солтүстік жаққа қарай бағдарланып Үстірттің солтүстік-батыс Чинки мен Манғыстау, Торғай платосы Муғаджар таулары арқылы Урал өзенине тұтасып Магнитогорск қаласына дейін барады. Батыс шекараның жалпы ұзындығы 2600 км. Бірақ шекараның кейбір әдебиеттерде Урал, басқасында болса Эмба өзендері арқылы өткерілгені туралы айтылуы мүмкин.

Орта Азияның солтүстік шекарасы туралы үш түрлі пікір бар.

Біріншісі Орта Азия солтүстік шекарасы Қазақстан пәс тауларының оңтүстік етектерінің солтүстік жағынан өтеди. Екіншісі Қазақстан пәс тауларындағы Арап-обь су айырғышына тура келеді. Ал үшіншісі болса Қазақстан пәс тауларының солтүстік етектерінің солтүстік жағынан өтеди.

Біздің пікіріміз бойынша Орта Азияның солтүстік шекарасын анықтауда екі түрлі көз-қарас бойынша жандасу керек. Орта Азияның солтүстік шекарасы Солтүстік мұз бассейні мен Арал, Балхаш бассейні арасындағы суайырғыш сызығынан өткеріліуі керек. Бұл шекара Орталық Қазақстан пәс таулығындағы су айырғышқа тура келеді. Екінші жақтан палеографиялық болжау бойынша оны бір бүтін түрде Орта Азия өлкесіне кіргізу керек. Ол жағдайда Орта Азия солтүстік шекарасы Батыс-Сібір табиғи-географиялық өлкесінің оңтүстік шекарасына тура келеді және 100 м горизонтал бойлап отеді. Бірақ табиғи-географиялық жақтан топырақ және өсімдік зоналарының шекараларын, жылдық жауын-шашын көлемі (250 мм) және оның жылдық ыстық маусымында болістіріледі (100 мм) . Климат айырыушы «Воейков орталығы» усылдарды еске алсақ Қазақстан пәс тауларының солтүстік жанбауыры (жартысы) кобірек Орта Азия табиғатына емес, Батыс-Сібір табиғи-географиялық өлкесінің оңтүстік табиғатына ұқсас болады.

Олардың пікірінше Орта Азия табиғи-географиялық өлкесінің солтүстік шекарасы Арал-Ертіс су айырғышынан өткізілсе тура болады. Бұл геосистема концепциясы көз-қарасынан тура болып, байланыс тура болады. Бұл шекара батыста Озерный ауылынан бастап шығыста Тарбағатай тізбегінің шығыс бөлігіндегі Жаир тауына (147° солтүстік кеңдик, 85° шығыс ұзындық) барып тақалады. Шекара ұзындығы 1900 км.

Орта Азия табиғи географиялық өлкенің шығыс шекарасы жайлы пікір жүргізуден алдын «Орта Азия» түсінігінің кең екі мағынасын, мазмұнын түсініп алуымыз керек. Бірінші мағынасына қарай Азияның берик бассейниндеги Мукитның тұйық бассейниндеги өте үлкен жерлерди (болжам бойынша 5, 4млн км ^w ) Орта Азия аты мен жүргизилген. Бірақ бұл кейін бірнеше бөліктерге` Шығыс, Батыс және Оңтүстік Орта Азияға бөлінген. Ресей патшалығы Орта Азияның Батыс бөлімін басып алғаннан соң, Шығыс Түркістан, Қытай, Орта Азия, Батыс Орта Азия болса Ресей Орта Азиясы . Сондай-ақ, оңтүстік Орта Азия-Ауғанстан Орта Азиясы деп аталатын болды. Екіншісі мағынасы болса Орта Азия шекаралары Батыс және оңтүстік Орта Азия (Орта Азия) территориясы шекарасына туры келеді.

Шығыс және Батыс Орта Азия ортасындағы шекаралар. Бул шекаралар ортасындағы пікірлер XIX ғасырдағы саяси оқиғалар әсерінен қолдан өзгертіліп тұрған. Оны геосистема методтары және табиғи шекараны Алатау және Тарбағатай тау жоталары су айырғыштары солтүстіклы откизиудир. Бұл шекара Каспий-Балхаш тұйық бассейні шекарасына тура келеді. Бірақ Орта Азияның Шығыс және Батыс шекарасы Орта Азия республикаларынан административтік шекаралары есебінде ғана қаралуда. Бұлай жандасуды тек өлкетану коз-қарасынан тура деп есептеу мүмкін.

Соны айта кету керек, кейбір табиғи географтар Тяншань және Памирдиң айрым бөлімдерін Орталық Азия табиғи-географиялық өлкесіне кіргізеді. Бұлай болжау Памир және Тяншаньның шығыс бөлімдерін Орталық Азия табиғаты әсерінде екендігінежәне оған ұксастығына негізделген.

Біз Орта Азия табиғи географиялық өлкесі дегенде Орта Азияның немесе онтүстік және Батыс Орта Азияны түсінеміз және бұл өлкенің шығыс шекарасы Савр, Шығгыс Жоңғария, Жоңғария, Борохоро Ирен-Хабірга, Карат, Холиқ-тау жоталары су айырғыштары солтүстік жағынан өтіп Ферғана тау тізбегіне тұтасады, соңынан Алай тауының шығыс бөлімі және Сарыкөл тізбегі бойлап өтіп Гиндукуш тауларына тұтасады. Орта Азия табиғи географик өлкесі оңтүстік шекарасы геосистема музтаудан (Шингшал асыуы -1832 м) басталып, шығыстан батысқа Гиндукуш, Сафедкух, Нишапур жоталары су айырғышы бойлап өтіп, Эльбурс тауы солтүстікті Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс шеткі жағасына келіп тұтасады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.