Ортағасырлық схоластика жайлы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ортағасырлық схоластика
2. Номинализм және реализм бағыттары
3. Ансельм Кертерберский
4. Пьер Абеляр
5. Фома Аквинский
6. Дунс Скотт
7. Роджер Бэкон
8. Уильям Оккам
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Құлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнына Батыс Европа елдерінің қай-
қайсысында да феодалдық қоғамдық қатынастар қалыптасып, христиан дінінің
кең етек алып, тауарына байланысты шіркеу әкейлері мен пұтқа табынушы-
лар философиясының арасындағы мәмлеге келмес күрестің өрбу деңгейіне бай-
ланысты ортағасырлық философияны негізгі үш кезеңге бөліп қарастырады.
Біздің заманымыздың ІІ ғасырынан бастап, алғашқы христиандық ойшылдардың
ілімдерін жиынтықтап, кейін алолегетика (қорғау) деп аталып кеткен діни-
философиялық бағыт пайда болады. Негізгі өкілдері: Юстиан Мученик (100-167
ж.ж.), Тациан (2ғ. екінші жартысы), (Тертуллиан Квинт Септимий Флоренс (160-
222 ж.ж.) т.б. Олар өз ілімдерінде христиан діні ежелгі грек философиясы
сияқты жалпыадамзат алдында тұрған маңызды да күрделі мәселелерді көтеріп,
оларға ежелгі грек филоофтарынан гөрі тереңірек, ауқыды және ұтымдырақ
жауап береді, сондықтан да олрды христиан дініне сенбейтін билеушілер мен
ғалымдардың сынауы негізсіз деген пікіді басшылыққа ала отырып, жаңа грек
философиясының орнын басатын христиандық-діни философия жасауға бар
күштерін салды. Барлық нақтылықтың денесі бар. Құдай - нақтылық. Демек,
құдайдың да денесі бар. Жалпы нақтылықтың уақыттықбастамасы жоқ
(Тертуллиан). Осы тұрғыдан апологеттер платоншылар мен гностиктердің тән
және жан туралы ілімдеін де сынға алады. Апологеттердің христин дінінің
өнегелік қағидаларының артықшылығын ескере отырып, оны мемлекеттік дінге
айналдыру қажет деген идеясы, құдайдың мәні мен табиғаты, әлемнің
жаратылуы, адам табиғаты мен өмір сүру мақсаты туралы көтерген мәселелері
ортағасырлық философияның келесі сатысы - патристика, схоластика
кезеңдерінде өз көріністерін тапты.

Ортағасырлық схоластика
Феодалдық қоғамдық қатынастардың даму барысында ортағасырлық
схоластика (латын сөзінен шыққан мектеп деген мағына береді)
қалыптаса бастады. Феодалдық қоғам құл иеленушілік құрылыстық
ыдырауынан кейін пайда болды. Бұл қоғам негізінен екі топтан тұратын
еді. Үстем тап- феодалдар мен қаналушы тап- басыбайлы шаруалар әрі
бірлік, әрі күрес жағдайында болды. Олардан басқа қолөнершілер мен
саудагерлер қосалқы таптарға жатады.
Феодалдық қоғамда дінбасыларының билігі үстем болды. Тақуалық
ғибадатханалардың иелігіндегі жерлер орасан зор көп болды, ал
тақуалық ғибадатханалардың ғимараттары қамал түрінде салынды. Олар
жер өңдеу, ағартушылық жұмыстар мен мәдени дамудың орталықтарына
айналды. Батыс Еуропадағы феодалдық қоғамның философиядағы, нақтылы
ғылымдардағы қол жеткен табыстары, негізінен ортағасырлық шығыста
сақталып қана қоймай, сонымен қатар шығармашылықпен ілгері дамытылып
отырды. Ал, Батыс Еуропаның Рим империясының күйреуінен кейін пайда
болған жасм мемлекеттерінде (Италия, Франция, Англия, Германия)
сауаттылық күрт төмендеп кетті. Бұл кезде христиан діні үстемдікке қол
жетізген соң, шіркеулер сауаттылықтың, қолжазбалар сақтау ісінің ошағы
болды. Осыған орай дінбасыларының материалисттік философияға
жауыққандығына байланысты, антикалық рухани мұралардың тек қана
идеалисттік ілімдері ған уағыздалуға құқықты болды. Сондықтан да
ортағасырлық Шығыста және арабтар бағындырған Испанияның кейбір
аймақтарында араб тілді философия мен ғылымның дамуы ХІV ғасырға
дейін Еуропаға қарағанда озық үлгіде болды. Бірақта мәдени даму
дәрежелерінің алғышарттық айырмашылықтарына қарамастан, Еуропада да,
Шығыста да феодалдық қоғамдық құрылыс қалыптасты, екі жақта діни
идеология үстем болды. Адамдар сансында таптар арасындағы күрес діни
идеологиялық сипат алды, философия Еуролпада шіркеудің,
дінбасыларының құлақкесті күңіне айналды, ал христиан дініне келсек,
ол үстемдікке бірден жете алған жоқ. Ол өз үстемдігі үшін
политеизм мен неоплотонизмге қарсы ұзақ уақыт жанкешті күрес
жүргізді. Неоплотонизм философиясы мен оның мектебі император
Юстинаның үкімімен 529 жылы ресми түрде жабылды. Осының салдарынан
философиялық салада схоластика үстемдігі басталды. Алғашқыда бұл
философия мектептерде, кейіннен университеттерде ресми пән ретінде
оқытылды. әубаста Схоластика деген сөз мектеп деген сөздің
мағынасын білдірген болса, кейіннен бедел мен атаққа табынған,
тәжірибеден, өмірден тым алшақ, керенаулық сарыны басым, мүлде
нәтижесіз тілбезеуге, көкемілжындыққа бой ұрған ғылымсымақтың атауы
ретінде қалыптасты өзінің даму барысында схоластика негізінен 3
кезеңнен өтеді:
1. Балауса кезеңі (ІХ-ХІІ ғасырлар аралығы)
2. Балиғат кезеңі (ХІІІ)
3. Құлдырау кезеңі (ХІV-XV) ғасырлар аралығы.
Схоласттардың шұғылданған негізгі мәселесі білімнің діни
сенімге деген қатынасы туралы мәселе. Олардың негізгі қағидасы,
мақсаты ақыл-ойға, діни сенімнің үстемдінгін жүргізу және сол
үстемдіктің заңдылығын дәлелдеу болды. Алайда, осы мәселе жөніндегі
пікір-таластың даму барысында көптеген философиялық проблемелар күн
тәртібіне қойылды олардың ішіндегі ең маңыздысы жалпының жалқыға
қатынасы туралы мәселе еді.
Философия ұғымында жалпы ұғымның жалқыға қатынасын ашып
көрсетуге бағытталған пікір-талас универсалиялар туралы ілім
ретінде белгілі болды. Бұл мәселені шешу жолында схоластар көптеген
шешімдер ұсынды. Олардың ішіндегі негізгілері бір-біріне қарама-қарсы
екі түрлі көзқарастар - номинализм және реализм еді.
Реализм жалпы ұғымдар адамдардың ақыл-ойы санасынан тыс
және тәуелсіз өмір сүреді деп есептейді.
Ал номинализм керісінше, жалпы ұғымдар адамдардың ақыл-ойы
санасынан тыс және тәуелсіз өмір сүре алмайды, олар тек заттар мен
құбылыстардың аттары ғана дейді. Мысалы, жалпы адам өмірде болмайды,
өмір сүретін нақтылы тірі адам. Адам деген әрбір ет пен сүйектен
жаралған жалқы адамның жалқы аты. Демек, жалпысыз жалқы ұғым өз
алодына дербес, санадан тыс және тәуелсіз өмір сүре алмайды.
Италияда 1033-1109 жылдар аралығында өмір сүрген реализмнің
көрнекті өкілдерінің бірі Ансельм Кертерберийский өмірінің соңғы
16 жылында архиопископ болған. Ол шіркеу үстемдігі үшін саяси
билікке қарсы күрескен адам. өзінің осы мақсатты күресін саяси
салада ғана емес, сонымен қатар философияда да негіздеуге тырысады.
Ансельм үшін жақсылық, әдептілік, ақиқат ұғымдары адамдардың іс-
әрекеттерінен тыс шынайы өмір сүреді. Демек, ол реалисттік бағыттың
ең табанды жақтаушыларының бірі болған деген сөз. Ансельм бұдан
басқа, құдайдың бар екенін дәлелдеуге тырысты. Егер құдай жоқ болса,
құдай туралы ұғым пайда болмас еді. Ал құдай туралы ұғымның бар
екені рас болса, демек құдайдың да бар болғаны, дейді Ансельм. Бұның
атын құдай болмысын онтологиялық жолмен дәлелдеу деп атады.
Ансельм өмір бойы дінбасылардың мақсат-мүдделерін қорғағаны үшін
өлгеннен соң әулиелер санатына енгізілген.
1079-1142 жылдары өмір сүрген атақты схоласт универсалия
турады пікірталаста сыңаржақты реализмге де, сыңаржақты номинализмге
де бірдей қарсы шыққан Пъер Абеляр салиқалы реализмді уағыздады.
Оның ойынша шынайы өмір сүретіндер тек жақсылықтардың ортақ
қасиеттері болуы мүмкін. Осы ортақ қасиеттердің негізінен
универсалиялар жалпы ұғымдар қалыптасады. Біз көп жалқылар туралы
айтатын болсақ, біздің пікіріміз олардың атаулары - сөзге
бағытталмақ. Міне, номинализмнің түпкі мәні осында. Монымен қатар
жалпы ұғымдардың да шынайылығын, ақиқаттылығын мойындау керек. Себебі
олар құдайдың ақыл-ойында есепте тұр, әрі құдай жарататын заттардың
көзқарақты үлгілері болып табылады, дейді Абельяр. Абельярдың ілімі
сыңаржақты схоластар тарпынан күшті қарсылыққа ұшырады. Алайда, он
үшінші ғасырларда схоластика өзінің даму барысындағы биік белесіне
көтеріледі. Бұл кезеңде қолөнершілер мен саудагерлердің еңбегі жана
бастады. Осыған орай ресми дінег қарсылық және тіпті, қарулы
қақтығыстар орын ала бастады. Бұл дәуір крест жорықтарының дәуірі еді.
Олардың арқасында Еуропалықтар Шығыстың озық үлгілі мәдениетімен және
антикалық заманының сақталып келген мұраларымен таныс болды.
Философиялық және ғылыми әдебтиет қорының көбеюі, схоластиканың да ғыыми
көкжиегін кеңейтіп, белсенді ой түрткі болды. әсіресе Аристотель
еңбектеріне берілген түсініктемелер мен жол-жөнекей Шығыс
философтарының ашқан соңғы жаңалықтары схоластикаға зор әсерін тигізді.
Атап айтқанда, Ибн Синаның және де Ибн Рушдтың игі ықпалы күшті
болды. Осындай игі құбылыстар рухани өмірді байыта түсуге себепкер
болғанымен шіркеу тарапынан құрылған діни одақтар мен инквизиция озық
ой атаулыны тұншықтыруға бағытталды. Діни одақтар ішінде
доминиканшылар айрықша белсенділік роль атқарды. Осы одақтың белсенді
мүшесі итальяндық графтың тұқымы Фома Аквинский (1225-1274) болды.
Париж университетінен білім алып, кейін сонда профессорлдық қызмет
атқарған Ф.Аквинский аверроизмге қарсы белсене күресті. Аверроизмнің
екіұдай ақиқатт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.