Орта ғасырлық философия

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Орта ғасыр тұсында қоғамның рухани өмірінің барлық салаларына діни идеологияның бүтіндей үстемдік жасауы философияның дамуына да өз әсерін тигізбей қоймады: философия іс жүзінде дін иелерінің қызметшісіне айналды, яғни діни қағидалар мен догматтардың сөзсіз ақиқаттығын дәлелдеп, негіздеуі тиіс болды. Бұл философия “схолистика” (латынша ғалым schola -мектеп деген сөздерден шыққан) деп аталды.

Орта ғасырлық философияда негізгі күрес, айтыс “универсалий” (жапы ұғымдар, жалпылама) мәселелердің төңірегін де жалпының жекеге қатынасы жайлы болды. Философтар екі топқа бөлініп күресті: біреулері жалпы ұғымдар (универсалийлер) жеке, нақты заттардан тәуелсіз олардан бұрын пайда болған, бұл шын мәнінде құдаймен байланысты деп делелдеді. Бүкіл тіршіліктің мәні жаратушы құдай деді. Жалпы ұғымдар -универсалийлер реалды өмір сүреді, олар әуелбастан бар деушілер ьобы реалистер (латынша шын деген сөзден шыққан) деп, ал олардың философиялық бағыты реализм деп аталды. Бұл таза обьктивтік идеалистік бағыт болып табылады. Ал бұларға екінші ағым жалпы ұғымдар өздігін ше дербес өмір сүре алмайды, тек нақты, жеке заттар ғана шын өмір сүреді, сондықтан, олар алғашқы деп дәлелдеді. Орта ғасыр тұсындағы материалистік ағымды білдіретін бұл көзқарасты ұстаушылар номиналистер (латынша атау деген сөзден шыққан) деп аталды, өйткені бұлар жалпыны жоққа шығарып, оны жай атау ғана деп жариялады.

Реалистердің басты өкілдері Ансельм Кетерберийский (1033-1109), Форма Аквинский (1225-1274) т. б. болды. Олардың пікірінше пікірінше, жалғыз құдай шын өмір сүреді, дүниеде бар нақты заттар мен құбылыстардың бастамасы құдай, демек жеке нәрселердің пайда болуы жаратушы құдайға байланысты. Заттардың құдайдың ақыл-ойындағы идеялық болмысы мәңгі, ал шындықтағы болмысы (құдайдан тыс болмысы) өткінші ғана сипатта болады деп есептеді Фома.

Бұл көзқарасқа номиналистер Росцелин (1050-1112 ж. шамасы) және басқалар үзілді-кесілді қарсы шықты. Олардың ілімі бойынша, жалпылық жекені айқындай алмайтыны былай тұрсын, тіпті нақты өмір де сүрмейді. Жалпы идеялар тек бос сөз ғана, жеке заттарға адам тарапынан берілетін атаулар ғана. Шындықта тек жеке-дара заттар ғана өмір сүреді, сондықтан адам сол жеке заттар мен құбылыстарды ғана танып, біле алады. Номиналистердің бұл пікірі материяның алғашқылығы жайлы материалистік тезиспен үндесіп жатыр. Сол себепті де бұл ілім шіркеу иелерінің Ашу-ызасын тудырды.

Реалистер мен номиналистердің жалпылық жайлы сыңаржақ дін иесі философ Фома Аквинский болды. Ол Платонның идеализмі мен Аристотель философиясының идеалистік жақтарын пайдалана отырып, діни-идеалистік томизм философиясын жасады. Оның ілімінше, материя түрден (формадан) бөлек жекеше өмір сүре алмайды, ал форма материядан бөлек өмір сүре алады. Бұл Фоманың айтуынша ешбір материалдық дене жоғарғы формадын, яғни жаратушы құдайдан тәуелсіз өмір сүре алмайды, сондай-ақ құдай -таза рухани жан деген сөз. Тек табиғат дүниесіндегі заттар үшін ғана форма иен материяның бірлігі қажет.

Ф. Аквинскийдің ілімінше, жалпы идеялар, универсалийлер үш түрлі өмір сүреді: 1) ”Заттарға дейін” құдайдыңақыл-ойында; 2) ”заттардың өз ішінде” олардың мәні немесе формасы ретінде 3) ”заттардан кейін”, яғни абстракциялық ойлаудың нәтижесі ретінде адамның басында. Бұдан көретініміз, жалпы идеялар “заттарға дейін” құдайдың ақыл-ойында өмір сүреді деп, реалистермен келісетінін көрсетеді. Брақ, сонымен қатар ол жалпы идеялар “заттардан кейін” адамның ақыл-ойының жемісі ретінде ойда өмір сүреді, сөйтіп олар заттарды жарата алмайды, қайта олардың нәтижесі болып табылады, дей отырып, белгілі бір дәрежеде номиналистерді жақтауға әрекет жасады. Мәселені бұлайша шешу философия тарихында идеялар тек заттардан тыс, бұрын өмір сүреді дейтін “шегіне жеткен реализммен” салыстырғанда “орташа реализм” деген атауға ие болды. Шіркеу Аквинскийдің осы орташа реализмін мақұлдап, оны қабыл алды.

ХIV ғ. философия мен ғылымда номиналистік көзқарас одан әрі дамыды. Оның көрнекті бір өкілі Уильям Оккам (1300-1350 ж. шамасы) реализмді батыл сынай келе, ғылымның міндеті шындықта бар жеке-дара нәрселерді танып-білу, ал жалпы дүниетанушы субьектінің ақыл-ойында ғана болады деп дәлелдеді.

Қысқарта айтқанда, ортағасырлық философия тұтас алғанда идеалистік сипатта болғанымен, бірақ онда да Платон мен Демокриттің бағыттарының арасында күрес жүріп жатты. Ол күрес көбінесе логикалық терминдер төңірегінде болды. Универсалийдің табиғаты жайлы ғасырлық пікірі таластары логика мен гносеологияның одан әрі дамуына, әсіресе жаңа заманның ірі философтарының іліміне айтарлықтай әсерін тигізді.

Ал ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап, Фома Аквинскийдің діни идеалистік жүйесі (томизм философиясы) католик шіркіуінің ресми философиялық доктринасы неотомизмнің негізін құрды.

Ондаған ғасырларға созылған феодалдық қоғам өмірінің соңына қарай (ХV-XVI ғ. ) Батыс Европаның бірқатар елдерінде өнеркәсіп, сауда-саттық, теңізде жүзу ісі т. б. дами бастады, ол техниканың, жаратылыстанудың, математика мен механиканың дамуын тудырды. Қолөнер өндірісінен машина өндірісіне өту басталды. Капиталистік өндірістік қатынастарың одан әрі дамуы XV ғ. аяғы мен XVI ғ. басында ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуына алып келді.

Мұның бәрі саып келгенде ақыл-ойдың схолостикалық ойлаудан азат болып, дүниетанудың жаратылыстану ғылыми тәсілдеріне көшуін талап етті. Бұл бағытты Қайта өрлеу дәірінің аса ірі ойшылдары Н. Кузанский (1401-1464), Н. Коперник (1473-1543), Дж, Бруно (1548-1600), Г. Галилей (1564-1642) және т. б. жақтада.

Бұл дәірде жаңа мәдениет -гуманизм пайда болды. Мәселен, Николай Кузанский адамның дүниетану қабілетінің шексіздігін атап көрсетті, адамды өз ақыл-ойының жасампаздық қабілеті жағынан құдайға ұқсатты.

Коперниктің теориясы дүниеге материалистік көзқарастың айтарлықтай тереңдей түсуіне көмектесті. Әлемнің қозғалмайтын орталығы Жер, ал жұлдыздар мен Ай, Күннің бәрі Жерді айналып жүреді деген Аристотель -Птолемейдің геоцентірлік теориясын, оны жақтаған діни көзқарастың жалғандығы дәлелдеп берген поляктың ұлы ғалымы Николай Коперниктің гелиоцентлік теориясы ғылымдағы ірі револбциялық төңкеріс болды.

Қайта өрлеу дәірінің қажеті тудырған алыптарының аса бір көрнектісі Дж. Бруно. Ол философиялық танымның мақсаты құдайды емес табиғатты танып-білу деп есептеді, мұнымен қатар ол табиғаттың шексіздігі және әлемдік дүниенің шексіз көптігі жайлы идеялар айтты. Таным теориясында Бруно адамды табиғаттың ажырамас бөлігі ретінде қарастыра отырып, ол сыртқы дүниені, табиғатты бейнелейді деп есептеді. Бірақ ол сезім мен ақыл-ойды бір-біріне қарама-қарсы қойды: сезімдік қабылдау -танымның сенімсіз негізгі, тек ақыл-ойы ғана нағыз білімнің көзі деп есептеді.

Классикалық механиканың негізі болған эксперименттік-теориялық жаратылыстанудың бастамасын салған Г. Галилейдің ғылыми-философиялық қызметі Европада философиялық ойдың дамуының жаңа кезеңінің бастамасын -механистік және метафизикалық материализмнің қалады. Галилей ашқан астрономиялық жаңалықтар, ең алдымен Юпитердің спутниктерін ашуы, Коперниктің гелиоцентрлік теориясының ақиқаттығы көрнекті түрде дәлелдеді. Таным процесінеде ол екі тәсілді: анализді (талдау) және одан кейін жүретін синтезді (жиыстыру) пайдалану қажет деп есептеді. Ақиқат білім -синтездеу мен анализдеудің, сезімдік пен абстрактылықтың бірлігінің нәтижесі. Сондықтытан табиғатты танып-білуде адам тек өзінің ақыл-ойын ғана жетекшілікке алуы тиіс, оған дін араласпауы керек, өйткені ғылымның обьектісі -табиғат пен адам, ал діннің қарастырылатыны “дінге бой ұсыну мен тіл алғыштық”, діни адамгершілік нормалары.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.