Осман мемлекеті және Түркия Республикасы Осман мемлекетінің құрылуы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
І-Тарау
1.1. Осман мемлекеті және Түркия Республикасы Осман мемлекетінің
құрылуы
1.2. Ғалымдар Осман импсриясы туралы.
ІІ-Тарау
2.1. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу
2.2. Османдық құрылымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Осман мемлекеті және Түркия Республикасы Осман мемлекетінің құрылуы

Түркі тарихында, тіпті, әлем тарихында ең ұзақ өмір сүрген
мемлекеттердің бірі Осман мемлекетінің құрылуын белгілі бір деңгейде ғана
қарастыру мүмкін емес. Мәселені белгілі бір деңгейде ғана қарастырғандар ол
мейлі Еуропалық, мейлі шығыстық, мейлі түрік болсын Осман мемлекетін
танытуда және сол арқылы тануда жеткіліксіз болғандығы белгілі. Сол
себептен, Осман мемлекетінің құрылуы, сүйеңген негіздері және ең маңыздысы
өз өркениетінің негізі мәселесінде әр түрлі теориялар бар. Осы мәселе
бойынша ғылым әлемінің соңғы сөзін айтуы бәрінен бұрын Осман мемлекетіне
катысты жергілікті деректерді зерттеу арқылы ғана мүмкін болады. Бүгінде ең
оптимистік көзқарас бойынша Премьер-Министрлік Мемлекеттік архивтердің бас
басқармасының Осман архив дирекциясында бар болған және Осман мемлекетіне
қатысты миллиовдаған құнды мәліметтер мен дәптерлерді классификациялап,
дайындалатын каталогтарды тақырыпқа қызығатын зерттеушілерге технологияның
барлық мүмкіндіктерін қолдана отырып, ұсыну керек. Бұл жұмыста нәтижеге қол
жеткізу үшін Мемлекеттік архивтердің бас баскармасының жеткілікті деңгейде
инфрақұрылымының бар екендігі және жан-жақгы қамтамасыз етілгендігін айтуға
болады. Бүгін Стамбул, Анкара және Измирден тыс жерлердегі университеттегі
мамандарды өз аймақгарының тарихын зерттеуге бағыттау үшін жергілікті және
жалпы басқарулардан тиісті баскару және қаржылық қолдау көрсету арқылы
Осман мемлекетінің орталық және жергілікті басқаруын мемлекеттің өз
деректеріне сүйене отырып аз уақыт ішінде табуға болады.

Осман мемлекеті туралы тарихи мәліметтердің, әсіресе, оқулықтарда
көптеп қарастырылуы (соғыс, келісім т.б.) алты жүз жылдық мәдениет, басқару
құрылымы, экономика және өркениетке қатысты деректер мөлшері жағынан
шектеулі, әрсіз және тарихи негізден жұрдай болып дайындалған. Сол
себептен, зиялыларымыздың Осман тарихын жеткілікті деңгейде білгендіктері
айтылады. Тіпті, Осман мемлекетін сүйгендер де одан жерігендер де нені не
үшін сүйгендігін немесе не үшін жеркендігін айтуда қынжылады. Өйткені,
қолда бар Осман тарихы өзінің ұлттық дереккөздеріне қатысты мәліметтерді
қолдана отырып дайындалды деп айта алмаймыз.
Осман мемлекетінің жерлерінде құрылған, негізінен алыс және жақын
көршіміз болып саналатын мемлекеттердің тарихын жақыннан қызықтырған бұл
мәселе шешімін таба алмағавдықган аталмыш мемлекеттерде заңсыз түрде Осман
мемлекетінің басқаруын айыптаған. Түркия Республикасы мемлекетін біле тұра
және саналы түрде осы мәліметтер мен деректерді сақгау арқылы айыптауда.
Осы және сол сияқгы себептерден Осман мемлекетін ұлттық деректеріне қол
жеткізу арқылы ғана дұрыс тануға болады. Осылайша, іште және сыртта Осман
мемлекетіне қатысты кате пікірлерге ғылыми тұрғыьщан дұрыс жауап берудің
жолын тапқан боламыз.

Осман мемлекетінің құрылуы және сүйенген негіздеріне қатысты ұсынылған
көзқарастар арасындағы айырмашылықгардың негізінде де осы мемлекетті
жеткілікті деңгейде танымаудың факторы жатыр. Негізінде марқұм профессор
Мехмет Көпрүлүнің еңбегі. Етріге Оиотап, Рагіз 1935" атымен француз тілінде
жариялавды. Ал түрік тіліндегі нүсқасы 1943 жылы Осман империясының
этникалық жалғасымдылық мәселелері (Бюллетень, 1943, 28-саны, 219-312-бет)
мақала ретінде, 1959 жылы "Түрік тарихы қоғамы" тарапынан кітап түрінде
жарық көрді. Бұл жүмыс Осман мемлекетінің XIII ғасырдың соңында Анадолыға
келген Кайы Аширети тарапынан құрылғандығын және олардың санының аз, тіпті,
бір ақынның тек Осман мемлекетін құрушы отбасы үшін қолданған "мың алты"
сөзін негізге ала отырып, бұл жаһандық мемлекеттің алақандай түріктің
жергілікті халықты түріктендіру және исламдандырудың нәтижесінде
құрылғандығын көрсетеді. Осылайша, Осман мемлекетінің құрушылары, сүйенген
демократиялық құрылымның мәдениет және оған негіз болған қоғамдық, әскери,
ғылыми және экономикалық құрылымның шығу тегі бір желіде тоғысады. Осы
түсінік бойынша Осман мемлекетін үшінші Рим империясы деп жариялауға
тырысқан орталар әр жерде абыройға бөленіп жүрді. Өйткені, түрікке қатысты
материалдық және рухани элементтерді жоқ деп ойлау онсызда орнығып калған
бір түсінік ретінде бүгінде жалғасын табуда.
Осман мемлекетшщ құрылуы, этникалық непзі, сүиенген материалдық және
рухани құндылықтары үкімдері, тіпті, адамдардың пайда болуы және дұрыс
түсінілуі үшін түркі мемлекеттерінің ортақ пайдасы болған түркі мемлекетін
басқару дәстүрі жақсы танылуы керек. Тақырыпты тарихи тұрғыьщан қарастырар
болсақ, Мөде ханнан Білге қағанға, Осман Газиден Мұстафа Кемал Ататүрікке
дейін жалғасқан ұғым қалай болғанда көрінеді. Бұл үшін осы төрт ұлыларының
биографиясын оқығанда адамға, мәдениетке және бөрінен маңыздысы түркілерге
деген көзқарасының ортақ тұстары бірден байкалады. Мөде ханның "әрбір
отбасы баласына, әрбір мемлекет әскеріне жауапты" деген, Кемал Ататүріктің
"Ей, түркі жастары", Білге қағанның "Ей, түркі оғыз тайпасы" деп бастаған
сөздерін оқып, дұрыс ұғынылуы және жорамалдануы керек. Мөде хан арқылы
басталған ондық жүйе (он басы, жүз басы, мың басы) бүгінде Түрік Қарулы
Күштерінде де сол қалпында қолданылуда. Сол сияқгы отбасы, өмірді және
отбасын қалыптастырған элементтер мемлекет түсінігі бүгінде де өз маңызын
жойған жоқ. Түркілік жаһан билігі ұғымы түркі мемлекеттерінің барлығында
дерлік кездескен.

Осман мемлекетінің құрылуын, дамуын, әсіресе, өмір сүрген ғасырлардағы
жағдайының дұрыс түсіндіріліп, ұғынылуы үшін оқиға өз деңгейіңде
қарастырылуы керек. Осман мемлекеті XIV ғасырдың басында (1299) құрылған.
Олай болса, Анадолыны басып алу XI ғасырда аяқгалған болады. ХІ-ХІІ және
XIII ғасырларда Түркістаннан Анадолыға қарай аққан адам селі өзімен бірге
бір мәдениеттің көптеген элементтерін ала келген.

Ғалымдар Осман импсриясы туралы.
XVI ғасырда өзінің шарықтау шегіне жеткен Осман империясы Еуропа
мәдениеті, экономикасы, саясатында елеулі рол атқарды. Ол туралы белгілі
ғалымдар: Королина Финкель, Тадасхи Судзуки, Гавар Агастон, Абулкадыр Озжан
т.б. жан-жақты бағалады. Енді солардың зерттеулерінен қысқаша үзінді
келтірейік. Королина Финкель: "Осман империясы кезеңін түрік-ислам доуірі
деп атау орынды. Қазір біз бұл дәуір түрік идеясының салтанат құрған дәуірі
екенін мойындаймыз. Мені шовинист деп айыптаушыларға түсіндіретін бір жайт,
мен ағылшын қызымын. Түрік мәдениеті мен түрік торбиесі бізден түп-
тамырымен ерекшеленеді. XV—XVI ғасырлардағы Осман немесе түрік-ислам ғасыры
"Алтын ғасыр" болып табылады. Осман үстемдігі кезіндегі әскери қуат лайықты
түрде бәрінен жоғары бағаланды:". Тадасхи Судзуки: "XVII ғасырда әлемді үш
держава биледі: Сефевидтер, Османдар және Бабуридтер. Бұл әулеттердің
барлығы да түркі-мұсылмандардан тұрды, Үндістаннан Еуропаға дейін түріктер
үстемдік етгі. Индияда ислам мәдениетін түркі бабуридтер бекітті
(нығайтты). XVII ғасырдың ортасы XVIII ғасырдың басында Османдар Еуропаға
күшті ықпал етті. XVI ғасырдың аяғына дейін әлем мәдениетінің негізін Шығыс
мәдениеті құрды. XVIII ғасырдан кейін пайда болған Батыс енді XXI ғасырда
гегемон бола алмайды және әлемде үлксн өзгеріс болады. XVI ғасырда Қиыр
Шығыстан құрылған Біртүтас дүниетану көзқарасы жүйесі көптеген халықты
топтастырды жоне ішкі осермсн көп уақыт қарсыласты.
Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу

Осман мемлекетінің құрылуынан шамамен 150 жыл кейін жерінің кеңеюінің
нәтижесінде мемлекет өмірінде қажеттіліктерге жауап беретіңдей деңгейде
реттеулер жасалған. Олардың кейбірлері мемлекеттің күшеюіңце және өзіндік
болмысын сақгап қалуда маңызды рөл ойнаған. Мемлекет өмірінде маңызды
"еңбек пен адалдық" қағидасының маңызды болуында реттеу жүйесінің үлкен
үлесі болды. Реттеу жүйесі тек Осман мемлекетіне ғана тән емес, түркі
мемлекеттерінің дамуымен бірге жаңа мекевдердегі адамдардың азаматтық және
әскери тұрғыьща мемлекет басқаруына қатысуын қамтамасыз еткен. Оғыз қаған
дастанывда "Шатырымыз көк, байрағымыз күн болсын" деген сөзге сәйкес түркі
билігі түсінігі бойынша түркілер басып алған жерлерде өмір сүретін
жергілікті халыққа тіл, дін және экономикалық еркіндік берумен қатар,
олардың балаларын азаматтық және әскери мектептерде оқытып, мемлекеттік
қызметке орналастырған. Бұл түсінік бүгінде жаңа және батыс әлемінде сол
мағынада қолданылады деп айта алмаймыз. Бірақ, аталмыш элементтердің,
факторлардың ұлттық болмысын жүздеген жылдар бойы сақгауы былай тұрсын
қазіргі заманға сай дамытуы және мемлекет өмірінде ыкцалды болғандығы
тарихи шындық. Осымен қатар, мемлекет өмірінде түркілердің ұлттық
мәдениетіне көңіл аудармауы түркі халқының мемлекет өмірінде ықылассыз
болуына себеп болған. Бір кезендерде "миллет-и садыка" (нағыз ұлт)
болғандар "хайн-и миллет" (жалған ұлт) болып кеткен.
Осман мемлекетінде де дәл түркі мемлекеттерінде болғаны сиякгы құрылу
кезеңіндегі ықаалды, үстем және өміршең сипаттағы ұлттық мәдениетке
жеткілікті деңгейде көңіл аудармаудың нәтижесінде басқа елге еліктеушілік
қарқынды түрде мемлекет басқару ісінде ықпалды болды. Бүгінде түркі
мәдениетін (материалдық және рухани) қазіргі заман талабына сай жауап
беретіндей түрде заманға сөйкестендіру мәселесінде баршамызға дерлік үлкен
міндет жүктелуде. Шетелдік барлық нәрсені заманауи деп қабылдау және оның
қоғам өмірінде қабылдануы үшін жасалған әрекеттердің Осман мемлекеті
кезеңіндегі кемшіліктен ешқандай да айырмашылығы жоқ. Олай болса, ұлттық
мөдениетімізді заман талабына жауап бере алатындай деңгейде дамуына жағдай
жасау және қоғамда өмір сүретіндей жағдайға келтіру тарихи, ұлттық міндет
болып саналады. Түркия Республикасын құрушы осы орайда "Түркия Республикасы
мемлекетінің негізі — мәдениет" деген сөзді қолданған және мүны жүзеге
асыратын құрылымдарға үлкен мүмкіндіктер жасаған. Анадолы түркілер
тарапынан Осман мемлекетінің құрылуынан шамамен екі ғасыр бүрын басып
алынған және атауы Түркия ретінде қабылданған. Бүгінде Анадолыдағы мешіт,
керуенсарай, сарай, көпірлер мен кесенелердің, ягаи, рухани мөдени
туындылардың көптеп салынған кезеңі XII және XIII ғасырлар екендігін айта
аламыз. Яғни, Осман бейлігі құрылған тұста Түркияда қала өмірінің
жеткілікті дәрежеде дамығандығы және жаңа құрылған Осман мемлекеті мүқтаж
болған құжаттардың Селжүк, Илхан, бейліктер, тіпті, Мысыр мөмлүк
мемлекетінің басқару құрылымында бар болғандығы, сонымен қатар, сол
жерлерде туып-өскен көптеген адамның Осман мемлекетінің құрылуында қызмет
алғандығы тарихи шындық. Сондай-ақ, Осман мемлекеті құрылған аймақ баска
түркі бейліктері мен мемлекетінен көшіп келген топтардың орналасып, мекен
етуі және мемлекет өмірінен қызмет алуы үшін таптырмайтын жер еді. Осман
мемлекетіндегі жинау-реттеу дәстүрі түркі мемлекетін басқару дәстүрінің
нәтижесі болып саналады. Мұның тек исламды қабылдаумен ғана түсіндірілу
дұрыс емес.

Осман мемлекетін бір бүтін ретінде және өзі өмір сүрген кезең
тұрғыысынан қарастырар болсақ, құрылуынан кейінгі 150-200 жьш ішінде көне
әлем деп аталған аймақга билік құрғандығын, басқару, қаржы, құқықтық,
әскери, ғылым мен технологиясы жөнінен өз заманына сай болғандығын
байқаймыз. Сонымен қатар, ислам әлемінің ең ауқымды және өте маңызды
бөлігін өз қарамағында
бірлестірген. Атап айтқанда, Батыс Жер орта теңізіндегі Тунис және Қара
теңіздің оңтүстігі, Кавказ, Араб түбегі мен Орта Еуропаға дейінгі аймақга
билік құрған. Үнді мүхиты мен Атлант мұхитын өз билігіне алған теңіз
күштері арқылы әлемдік мемлекетке айналған. Осы аймақгарда ғылым, өнер мен
сауданың осы кезеңде дамуы үшін қолайлы өзек тапқавдығы және осы
өзгерістердің болуында Осман мемлекетінің үлкен үлесінің болғавдығы
айтылады.

Османдық құрылымдар
Осман мемлекетінің құрылуы мен дамуында мемлекет арқа сүйеген
құрылымдар қызметтерін заман талабына сай жүзеге асырған, тіпті, көбіне
басқа мемлекеттерге үлгі бола білген. Шамамен 300 жылдай мемлекет осы
сипатын сақгап тұрғыан. Ал одан кейінгі жыддары құрылымдар қажеттілікке
жауап бере алмағандықган, реформалар жасалған. Бүрындары жалпы әскери
саладағы жаңашыл әрекеттері уақыт өте келе басқару, қаржылық, құқықгық және
ғылым саласында да жүргізіле бастаған. Осман мемлекетінің 622 жыддық мерзім
ішінде табысы мен кемшіліктері құрылымдардың табысымен және кемшіліктерімен
тікелей байланысты болған. Сондықган, Осман мемлекетінің ыдырауындағы
негізгі фактор — құрылымдардың өзгергені және күн сайын арта түскен
қажеттіліктерге жауап бере алмауы. Осман мемлекетінің ьщырауының себептерін
ішкі және сыртқы себептермен түсіндірген дұрыс. Десек те, мүны бапқа
бөлгеннен гөрі аталмыш факторлардың тарихи негізі арқылы жорамал жасалған
жөн. Ішкі себептерді басқару, әскери, білім беру, экономикалық және
әлеуметтік себептер деп топтастыруға болады. Осы мәселеге қай тұрғыыдан
қарасақ та, Осман мемлекетінің соңғы екі жүз жылдық кезеңінде басқару
тұрғыысынан мемлекет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.