Отбасының құқықтық негізі

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

7. Отбасының құқықтық негізі

Отбасы - қоғамның бастайқы ұясы. Сондықтан мемлекет отбасына ерекше
қамқорлықпен карайды, мүмкіндігінше оған көмек көрсетеді, кімнің болмасын
оған заңсыз араласуына жол бермейді. Демек, мемлекет те адамдарға, некелі
болып өмір құрған отбасына, белгілі мөлшерде талап та қояды. Та-лаптар қоя
отырып, мемлекет некелілерге, отбасына камкор-лық көрсетуге міндеттенеді.
Бұл талаптар тегіннен-тегін емес, ол азаматтардың (жеткен жетістігі мен
есеюіне және т. б.), қоғамнын (жақсы отбасы - игіліктің негізі) қамы үшін
қойы-лады. Сондықтан отбасын кұру үшін заңда қаралған жағдай-"лар жасалуы
керек. Некелік жас ерлер үшін - 18 жас, әйел-дер үшін 17 жас болып
белгіленген. Кейбір жағдайларда әйел-дер үшін некелік жас бір жылға
қысқартылуы мүмкін. Некелік жасты бір жылға қысқарту үшін некеге түруға
ниеттенген қыз өтінішті өзі жазуы керек. Мұндай өтінішті қызбен келісе оты-
рып, оның ата-анасы немесе асырап алған басқа да туысы жазуына да болады.
Некелік жастың бір жылға кемітілуі ту-ралы мәселені жергілікті әкімшілік
шешеді. Әдетте, некеліліққе қабілеттік адамның 18 жасынан басталады деп
танылған (адамдар бұл құқығын өз еркінше шешіп, өз ісіне өзі жауап береді).
Егер некеге тұру 17 жасқа толмайынша рұқсат етілмесе, 18 жаска толғанда бұл
мәселе толығынан шешілетіні белгілі. Мұның өзі, атап айтқанда, ерлі-зайыпты-
лардың бала тәрбиелеудегі тең құқығын, мүліктерді пайдала-ну, тағы басқа
отбасы өміріндегі тең құқықтық міндеттер мен мәселелерді шешіп, айқындау
үшін де қажет.
Әрине, некелі болу екі жақтың - ер мен әйелдің толық келісімімен
шешіледі. Неке тек ешқандай мәжбүр етушілік пен күштеусіз шешілгенде ғана
заңды болып есептеледі. Егер кімде-кім әйелді некелесуге мәжбүр етсе,
мұндай іс қылмыс
, болып есептеледі. Мәжбүр етушілік әр түрлі болуы мүмкің Мысалы, ұрып-
соғу, денесіне жара түсіру, еркінен айыру' қорқыту, қоқан-лоққы жасау т. с.
с.
Неке мемлекеттік органдарда, азаматтық хал актісіңде тіркеліп, жазылады.
Бұл жағдайдың ерекше мәні бар. Ерлі-зай-ыптылардың құқығы мен міндеттері
ЗАГС-тен (азаматтық хал актісінің жазбасы) өткен соң ғана күшіне енеді. Тек
осыдан кейің ғана мемлекет ерлі-зайыптылардың құқығын қорғауды қолға алады,
оларды занды түрде некелескендер деп есептейді, соң-дай-ақ бұл отбасына
қамқорлық жасайды. Ар-ұжданына ерік, бостандық берілген жағдайда діни
мекемелерге барып, солар-дың салт-дәстүрі бойынша некеге отыруына да
болады. Қазақ-стан Республикасының заңы мұндай некеге бөгет жасамайды.
Бірақзаң мұндай некені зандылық күші бар неке деп есептемейді. Мұның өзі,
егер екі жақтың бірінен шиеліністі жағдай туа қал-са, мемлекеттік орган
(сот, нотариат т. с. с.) олардың құқығын танымайтындығын аңғартады деген
сөз.
Халықтың, қоғамның бүгіні мен болашағы әр отбасының тағдырымен де тығыз
байланысты. Сондықтан заң некеге тұрған адамдардың денсаулығына да талап
қояды.
Төмендегідей жағдайларда некеге тұруға рұқсат етілмейді:
1. Егер некеге тұрғысы келген адам тағы да біреумен неке-де болса. Мұның
өзі бір некелік принциптен туған жағдай. Басқа біреумен некеде тұр деп
ЗАГС-те тұрған және бұзыл-маған некені есептейді.
2. Туысқандар арасында, тікелей туысқандар мен жанама туысқандар арасында
некелесуге тыйым салынады. Бауыры-на салып, асырап алған балалар да бұл
жерде туысқан болып есептелетінін есте ұстау керек. Тура туысқандар деп бір
әке, бір шешеден туғандарды айтсақ, жанама туысқандар деп шешесі бөлек,
әкесі бір, немесе, керісінше, әкесі бөлек, шешесі бір туысқандар
есептеледі. Бұлардың бәрі де туыс-қандар боп танылады да, бұлардың бір-
бірімен некелесуіне тыйым салынады. Бұлардың барлығы да әсіресе қазақ халқы-
ның ежелден келе жатқан салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпының адамгершіліққе
сүйенген, ғасырлар бойы қалыптасқан отба-сылық парасатты өмір философиясын
сақтаудан тұрса керек.
3. Тағы да атап айту керек, бауырына салып алған немесе асырап алған ұл мен
қыз балалар бір ата-ананың қолында, бір тәрбиеде, бір отбасында
өскендіктен, халқымыз бұларды бір туысқан балалар деп атап кеткен.
Сондықтан бұларды некелестіруге тыйым салынады.
4. Ақыл-есі ауысқан немесе ақылы кем адамдардың
некелесуіне тыйым салынады. Бұл үшін некелесуге ниеті бар
адамдар бірінің жайын бірі жақсы, жете білуі қажет. Кем адамдар дүниеге
кемелді үрпақ әкеле алмайтыны есте болуы қажет. Сондыктан отбасын құрудың
үлкен жауапкершілігін әсіресе жастар терең ұғьшуы бірден-бір өмір талабы
болуы керек. Қалай болғанда да, некелесетін адамдар ең алдымен бір-бірінің
денсаулык жайын жақсы білуі тиіс.
Отбасы құрылғаннан кейін жұбайлық құқықтар мен міндеттер пайда болады.
Некеге отырғанға дейінгі ер мен әйелдің арасындағы қатынастар тек
адамгершілік нормаларға негізделсе, тұрмыс құрғаннан кейін жұбайлардың
арасында заң ережелеріне негізделген құқықтық қатынастар қалыпта-сады.
Жұбайлардың өзара құқықтары екітопқа бөлінеді: өзіндік құқықтар, мүліктік
құқықтар. Жеке өзіндік құқықтар адам-мен тығыз байланысты және одан
ажыратуға болмайды. Олар-ға фамилиясын, мамандықты, атқаратын жұмысты, өз
еркімен таңдау жатады. Заң бойынша әйел өз фамилиясында калуға немесе
ерінің фамилиясын алуға құқылы. Отбасы тұрмысына байланысты мәселелерді
шешкенде жұбайлар бір-бірінің бас бостандығына нұқсан келтіруге, өзінің
айтқанына зорлап көндіруге хақы жоқ. Жұбайлардың бірі екіншісін мамандық,
жұмыс орнын таңдау хақынан айыра алмайды. Бұл мәселелерді күштеусіз, бір-
бірінің бостандығын, қадір-қасиетін сыйлай отырып шешуге тура келеді.
Конституция бойынша ерлер мен әйелдердің еңбек етуге, мамандық, жұмыс түрін
таңдауға тен құқығы бар.
Тұрмыс құрып тұрғанда жұбайлардың тапқан мүлкі ортақ мүлік болып
есептеледі. Мұндай мүлік жұбайлардың екеуінің табысымен жиналады. Кейде
жұбайы жұмыс істемей, үй ша-руасымен, балалар тәрбиесімен айналасуы мүмкін.
Мұндай жағдайдың өзінде де ерінің тапканы екеуіне ортақ мүлік бо-лып
саналады. Егер жұбайлардың арасында мүлікті бөлу мәселесі туа қалса, олар
мүлік тағдырын шешу жөнінде сотка өтініш білдіре алады. Сот мүліктің
жиналуына байланысты барлық жағдайларды есепке алады және мәселені әділ
шешу-ге тиіс. Сот жұбайлардың құлық жағдайын (екеуі де дұрыс өмір сүреді
немесе олардың біреуі езін дұрыс алып жүрмейді, спиртті ішімдіққе салынады
және т. б.), бір-біріне, балалары-на қатынасын есепке алады. Ортақ мүліққе
жататын заттар-дың кейбіреуі (тұрғын үй, автомобиль т. с. с.) ерінің немесе
әйелінің атына жазылуы мүмкін. Бірақ, қалай болғанда да олар ортақмүліққе
жатады. Сондықтан мүндай мүлікті бір-бірінің келісімінсіз сатуға,
айырбастауға, біреуге сыйлауға екеуінің де құқы жоқ. Жұбайлар жалпы ортақ
мүлікті өзара келісіп пайдаланады, тағдырын келісіп шешеді.
Жұбайлардың әрқайсысының езіне тән жеке мүліктері де болады. Оған некеге
отырғанға дейінгі мүлкі, біреудің қалдьір^ ған мұрасы немесе берген сый-
тартуы жатады. Бұлар ортақ мүлік болып есептелмейді. Бұл мүліктерді
әрқайсысы ©3 еркімен пайдаланады, сата алады, сыйға бере алады. Жұбайьі-
ның жеке өзі ғана пайдаланатын бұйымдары да (сыртқы киім аяқ киім т. с.
с.) жеке мүліққе жатады. Бірақ, бірге өмір сүріп түрғанда алынған қымбат
заттар жалпы ортақ меншік болып табылады.
Жұбайлардың әрқайсысы бір-біріне зиян шектіргені үшің оның төлеуіне өз
мүліктерін салады.
Жұбайлардың біреуі қылмыс жасау нәтижесінде екіншісіне зиян келтірсе,
зиянды кінәлі жұбайы өз қаражатымен өтейді. Өзінін қаражаты жетпесе, ортақ
меншіктегі үлесінің есебінен төлейді. Егер ортақ меншік қылмыстың
салдарынан пайда болса немесе көбейсе, зйянның орны ортақ меншіктен
толтырылады. Бұл мәселені егжей-тегжейлі қарап, сот әділ шешімін шығаруы
қажет.
Осы айтылғаннан жұбайлардың арасындағы бір-біріне де-ген адамгершілік
сезіммен қатар заң алдында жауапкер-шіліктері де байкалады. Талас тудырған
мүліктер тағдырын сот шешеді, сот алдында жұбайлардың екеуі де тен кұкықты
пайдаланады, олардың міндеттері мен жауапкершіліктері де бірдей болады.
Жұбайлар бір-бірінің алдында жауапты, бұл жауапкершілік адамгершілік
нормаларда ғана емес, заң алдында да сақтала-ды. Заң алдында жауапкершілік
жұбайлардың бірі көмек қажет еткенде (аурулы болуына, еңбеққе
жарамсыздығына, матери-алдық жағынан қамтылмағандығына және т. б.
байланысты), ал екіншісі өз еркімен көмек көрсетуден бас тартқанда туын-
дайды. Осындай жағдайда көмеққе хмұқтаж жұбайға екіншісінен алимент өндіріп
беру туралы сотқа шағынуға заң кұқык береді. Сот бұл мәселені істің мән-
жайын мұқият қарас-тырғаннан кейін шешеді. Кейбір жағдайларда ері алимент
төлеу міндетінен босатылуы мүмкін. Егер отбасының берекесін кетірген әйел
болса (аналық міндеттерін орында-маса, ішімдіққе салынса т. с. с), ол
алимент алу құқығынан айырылуы мүмкін.
Некенің бұзылуы ата-аналық құқықтар мен міндеттерді барлық уақытта бірдей
тоқтатып тастамайды. Ата-ананың балаларға қатысты құқықтары мен міндеттері
сақталады.
Ата-ананың қасиетті міндеті — балаларына қамқорлық көрсету. Балалар
келешек қоғам екенін жұрттың бәрі де біледі. Алайда, өкінішке орай, осы
қарапайым түсінікті ата-аналар бәрі бірдей меңгере қоймаған. Сондықтан, күн
сайын балалар-ға қамқорлық көрсетуді талап ететін адамгершілік нормалармен
қатар, заң ата-аналар үшін балаларға қамқорлық керсету туралы құқықтық
міндеттер белгілейді. Заң ата-аналардан балалардың заңды мүдделерін
қанағаттандыруды талап етеді.
Балалардың заңды мүддесі дегеніміз не? Ол, біріншіден — балалардың
денеаулығы; екіншіден — олардың білім және мамандық алуына белсенді түрде
қамқорлық жасау; үшіншіден - баланы адамдар, қоғам, мемлекет алдында
азаматтық рухта тәрбиелеу.
Мемлекет өз кезегінде отбасының берік болуына белсенді түрде ықпал
жасайды. Атап айтқанда, көп балалы отбасына материалдық жәрдем жасайды,
оларға фермерлік шаруашылық ұйымдастыруға қажетті көмек көрсетеді.
Ата-аналардың балаларга қатысты құқықтары мен міндеттері туралы. Ата-ана
баласын оқыту, тәрбиелеу үшін мектепке дейінгі мекемелерге және баска да
оқу орындарына беруге құқылы. Әрине, ата-аналар балаларын кәмелеттік жас-қа
жетіп, арнайы (арнайы, жоғары) білім мен мамандық алып, ез бетінше өмір
сүргенге дейін демеп, жебеп жіберуге ұмты-латыны айкын.
Баланы тәрбиелеу — ата-ананың құқығы ғана емес, соны-мен қоса олардың
міндеті. Қазақстан Республикасының заңы бойынша орта білім ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.