Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық тусініктер мен идеялар

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе.

1. Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық тусініктер мен идеялар.

2. Отбасының тәрбиесіне негізгі сипаттама.

3. Турлі деңгейдегі отбасылардың әлеуметтік-педагогикалық проблемалары.

II. Қорытынды.

Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық түсініктер мен идеялар
халық педагогикасында пайда болған. Педагогикалық ғылымның дамуы барысында
отбасы тәрбиесінің мәселелері нақты ғылыми-теориялық және әдістемелік
мазмұнға ие бола бастады. К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, П.Ф.Лесгафт және
басқалар балалар тәрбиесін ұйымдастыруда олардың даралық ерекшеліктерін,
бейімділіктерін, дене-күш және психологиялық даму деңгейін ескеру
керектігіне ерекше көңіл бөлген. Н.К.Крупская, А.С.Макаренко,
В.А.Сухомлинский бала тәрбиесінің теориясын атап көрсеткен. Қазіргі
зерттеушілердің еңбектерінде баланың отбасы қарым-қатынасындағы қызмет-
әрекетін ұйымдастыру, салауатты өмір салтын құру, мектеп пен отбасы ара
қатынасы т.б. мәселелері қамтылған.
Отбасының тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері бір-
бірімен тығыз байланысты, өйткені олардың мақсат-міндеттері ортақ іс-
әрекеттерінің жалпы тәсілдері, әдістері және бағыттылығы бар. Отбасыдағы
тәрбиенің субъектілері - ата-ана мен бала, әлеуметтік мақсат, міндет,
педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін негіз - іс-
әрекет. ¥йымдастырылған мақсатты жүзеге асыруда іс-әрекет болмаса, тәрбие
де болмайды. Отбасыдағы тәрбиенің маңыздылығы ата-ананың басшылығымен,
бақылауымен әртүрлі іс-әрекетке (оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.)
балаларды араластыру.
Баланың отбасыда орындайтын тапсырмалары оларды орындауға қатынасы.
Баланың отбасыдағы орындайтын тапсырма-лары оның деңгейі педагогикалық
процестің бірлігі. Бұл деңгей арқылы ата-ананың үйымдастыру және бағыттаушы
ролін; ата-ана мен бала арасындағы өзара қатынастың сипатын; бала
тәрбиесіне әсер ететін отбасының мақсатты адамгершілік бағыттарын; баланың
отбасыдағы араласатын іс-әрекетінің алуан түрлілігін; ата-ананың тәрбие
қүралдарын, әдістерін, тәсілдерін пайдалана алу қабілеттерін; баланың
белсенділігінің дәрежесін көруге болады.
Ата-ананың тәрбие жүмысының сапасын оқушының күн тәртібін
үйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды
ерекшеліктері көрініс табады, отбасының әдет-ғүрыптарының бір бөлігі болып
табылады. Күн тәртібі баланың уақыт аралығындағы іс-әрекетінен түрады: дене
және еңбек қызметі, ой белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану,
гигиена, үйқы. Олардың ара қатынасы баланың жасына, оның жеке түлғасының
психикалық ерекшеліктеріне және тілек-қалауларына байланысты өзгеріп
отырады. Баланың бос уақыты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып
табылады. Оқушының бос уақытын пайдалануы, оның іс-әрекетінің түрлері
отбасының тәрбие мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.
Отбасының бос уақыттағы бірлескен іс-әрекетінің оқушы үшін маңызы өте
зор. Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі ретінде, түсінісу, сезім
әсерлері негізіндегі бір біріне ықпал етуі. Қарым-қатынас
кезінде іс-

2

әрекетпен, тәжірибемен, сезім әсерлері қатар жүреді. Ата-ана мен баланың
ара катынасы отбасы өмірінің айқын көрінісі, оның микроклиматын
қалыптастырып, отбасының даму мүмкіндіктері. Педагогикалық мәдениеті төмен
отбасыларда бос уақыттың педагогикалық мәні болмайды, ол тек көңіл көтеру
мақсатында ғана пайдаланылады. Педагогикалық процестің қызметіндегі іс-
әрекеттің маңыздылығын, оның жеке түлғаның өмірлік болашағын анықтаудағы
мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелілігі оқушының белсенділік
дәрежесі.
Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы
өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып
табылады. Олар жеке түлғалық мән беріп, көзқарастардың дамуына, балалардың
мінез-қүлқына, олардың адамдарға деген қатысына әсер етеді. Отбасыдағы
өзара қатынас сипаты әдет-ғүрыптармен, ата-ананың өзшің бүрынғы отбасысынан
алған тәрбие-нүсқауларымен, темперамент ерекшеліктерімен, ерлі-
зайыптылардың эмоционалдық деңгейімен, олардың адамгершілік және
педагогикалық мәдениетімен анықталады. Осының бәрі ата-ананың балаға деген
қатынасында орын алады.
Отбасының тәрбиесіне негізгі сипаттама. Отбасыдағы бала тәрбиесінің
жетілуі әлеуметтік - педагогикалық және материалдық сипаттағы көптеген
жағдайларға байланысты. Олардың бірі - оқушы тәрбиесіндегі отбасы мен
мектептің ынтымақтастық қарым-қатынасы. Бүл ара қатынас отбасының
педагогикалық процесінің күйі туралы ақпарат болған жағдайда ғана жемісті
бола алады. Отбасының педагогикалық процесі күйінің диагностикасы жүйесін
(К 1 кесте түрінде ) көруге болады.
Педагогикалық процестің сипаттамалары отбасының тәрбие
мүмкіндіктерінде жатыр. Оларға байланысты отбасыдағы педагогикалық
процестің тәрбиелік мүмкіндіктерінің деңгейін айқындауға болады (жоғары,
орташа, төмен).
Жоғары деңгей - барлық негізгі көрсеткіштер толығымен көрініс тапқан
отбасылар. Ата-ананың әлеуметтік жауапкершілігі мен педагогикалық мәдениеті
дамыған, олардың педагогикалық ынта-ықыластары бар. Балалар белсенді,
дамыған, үйымдасқан, алдында белгілі бір мақсаттары бар. Отбасыда оқушының
күн тәртібі сақталады, оның өмірі әртүрлі іс-әрекетке толы. Отбасыдағы ара
қатынас демократиялық түрғыда негізделген. Бүндай отбасыларда өзара
түсіністік және қамқорлық рухы басым; балалардың әкесі мен анасының қызметі
жайлы хабары бар, олардың қиыншылықтары мен жетістіктерін де біледі;
Отбасы — ерекше педагогикалық жүйе. Социология ғылымы отбасын түтас
қоғамдық организмнің бөлігі, элеуметтік тэрбие беретін ұжым ретінде
қарастырады. Қоғамның элеуметтік-экономикалық салада орын алған
өзгерістерді міндетті түрде отбасының өмірінен көрініс табады.
Бірақ,

3

өндірістік-кэсіптік, саяси үжымдарға қарағанда отбасына қайта күру тікелей
эсер ете бермейді. Отбасының моральдық, психологиялық жаңаруы барынша
созылмалы, оның үстіне қарама-қайшылықты, күрделі болып келеді. Сондықтан
да отбасында жаңа қатынастар, жаңа моральдық орнығуы экономикалық салаға
қарағанда баяу қарқынмен іске асады. Өйткені, отбасындағы қайта қүруларға
негізгі әлеуметтік, экономикалық факторлар мен бірге биологиялық,
психологиялық жэне демографиялық факторлар да қатысады. Отбасын
"болжамдаудың" қиындығы осындай себептерге байланысты.
Отбасылық өмір байланыстарын жан-жақтылығымен сипатталады. Олар -
элеуметтік, биологиялық, шаруашылық-экономикалық, адамгершілік және
психологиялық қатынастар. Отбасы дамуының кезеңдері оның бір қызметінің
жойылып, екінші қызметінің қалыптасуымен жэне отбасы мүшелерінің элеуметтік
қызметінің сипаты және ауқымының өзгеруімен байланысты. Отбасы қоғамға жэне
адамға қатысты маңызды қоғамдық қызметтер атқарады.
Отбасының қоғамға қатысты негізгі қызметтері мыналар:
үрпақтар алмасуын қамтамасыз ететін бала туу, өсіру қызметі;
білім, дағды, шеберлік, рухани күндылықтарды кейінгі үрпаққа
жеткізетін тэрбиелік қызмет;
өндірістік — шаруашылық қызметі;
отбасының жүмыстан, оқудан бос уақытын үйымдастыру қызметі;
Отбасының адамға қатысты қызметі мыналар:
Жүбайлық қызметі. Жүбайлар ең жақын адамдар.
Ата-аналық қызметі - отбасының үйлесімді өмірін, олардың зейнет
жасындағы игілігін қамтамасыз етеді;
Түрмысты үйымдастыру қызметі. Отбасы түрмысы психологиялық түрғыдан
алғанда ең жайлы түрмыс болып есептеледі.
Отбасының қызметін, оның көп түрлілігі мен байланыстарын ескере
отырып, қазіргі отбасы дамуының бағыттары мен бірқатар ерекшеліктеріне
тоқталған жөн. Оларды тани білу жэне ескеріп отыру мүғалімдер мен ата-
аналардың отбасының тэрбиелік қызметін іске асыруына көмектеседі.
Ауылдық жэне қалалык отбасы дамуындағы ерекшелік олардың элеуметтік
жағдайына байланыеты болмақ. Мысалы: ауылды жердегі бала ауылдастарының
қатаң бақылауында болады. Бүл бір жағынан жағымды қүбылыс болғанымен,
екінші жағынан бүндай әлеуметтік бақылау шектеушілік сипатымен түлғаның
еркін дамуына кедергі болады. Ал қалаларда, эсіресе үлкен қалаларда бүндай
бақылауға мүлде орын жоқ.
Ата-аналардың білім деңгейіне байланысты да отбасында ерекшеліктер
орын алады. Мысалы: ата-аналардың білімі жоғары болған сайын олардың
балалары мектепте жақсы оқиды. Қазіргі ата-аналар жүмыс басты болғандықтан
бала тәрбиесі көбіне білімі төмен аталар мен әжелерге

4

жүктеледі. Кейде, бір отбасында ата мен эженің және жас ата-аналардың
тәрбие жүйесі қақтығысып қалады. Отбасы тәрбиесіне ден қойған мүғалім бүл
жағдайды естен шығармауы тиіс.
Қоғамда жүріп жатқан түрғындардың материалдық жағдайға байланысты
жіктелуі отбасы тэрбиесіне материалдық жағдайы эртүрлі ата-аналардың қарым-
қатынасына эсер етеді. Отбасында балаларға отбасылық бюджеттің 25-50%
жүмсалады. Материалдық кірісі мол отбасыларда педагогикалық көрсоқырлық
тойынғандық (шамадан тыс еркелету, көңілін жықпау, мейманасы тасығандық
жағдайда алып барады. Тойынғандық дегеніміз - өмірге, өмірдегі материалдық
жэне рухани қүндылықтарға деген жеккөрінішті, немкетті қатынас. Жастайынан
осындай ортада өскен балалардың арасынан торығушылар, қаңғыбастар,
"қызықты" эсерді іздеушілер өсіп шығады.
Қазіргі кезде отбасының "уақтату" процесі жүруде. Ол дегеніміз — жас
ата-аналардан түратын эжесіз, атасыз отбасылар. Бүл отбасының беріктігін
нығайтып, дербес үжымды қалыптастырады. Қиындықтар достық пен
ынтымақтастықты нығайтып, қуаныш пен қайғыны бөлісуге тэрбиелейді. Дегенмен
жас отбасында алғашқы кезде түрмыстың түзелмеуі, бала тэрбиесі сияқты
қиындықтар кездескенімен, оларды шешу қоғамның қүзырында.
Отбасы мүшелерінің кемуі, туылған бала санының азаюы да отбасы
дамуының ерекшелігін күрайды. Қалалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.