Өндіріс факторлары арақатынасы теориясы

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Тақырып 3. Өндіріс факторлары арақатынасы теориясы

3.1. Хекшер - Олин ӨНДІРІС ФАКТОРЛАРЫН ҮЙЛЕСТІРУ ТЕОРИЯСЫ
3.2. Хекшер - Олин моделіндегі негізгі кемшіліктер
3.3. Лертьев парадоксы
3.4. Хекшер - Олин теориясын жақтаушылар және оған қарсы шығушы
дәйектер

XIX ғасырдың классикалық талдауы қандай да бір елдің кез-келген өнімге
байланысты салыстырмалы ар-тықшылықтарының пайда болуын толығымен түсіндіре
ал-майды. Сонымен, егер еңбек, Рикардо моделіндегіше, өндірістің жалғыз
факторы болып есептелсе, онда елдер ара-сында еңбек өнімділігінің
әртүрлілігі салыстырмалы ар-тықшылықтарды тудырады. Смит пен Рикардоның
ойынша, тауарлар өндірісіне басты әсер ететін фактор - еңбек және бағаның
өзі еңбек шығындарына тәуелді болады, яғни олар құнның еңбек теориясын
жақтады.
Күнделікті өмірде сыртқы сауда тек қана еңбек факто-рына
негізделмейді, сонымен қатар, оның негізінде әртүрлі елдердің шикізат
қорларындағы айырмашылықтар жатады. Канада АҚШ-қа орманды экспорттайтын,
мұның себебі еңбек өнімділігінің жоғарылығында емес, сирегірек қоныстанған
Канаданың АҚІІІ-қа қарағанда, орман қоры бір адамға шаққанда көбірек
болғанына байланысты. Сауда тек еңбектің негізінде ғана қалыптаспайды,
сонымен қатар, оған жер, капитал және минералдық қорлар ықпал жасайды.
Шикізат қорларының сыртқы саудадағы орнын түсіндіру үшін тек
шикізаттық айырмашылық саудаға әсер ететін фак-тор моделін қарастырайық, ол
модельде шикізат қоры сыртқы саудада жеке фактор болып есептеледі.; Бұл
модель арқылы ел (өндіріс факторларының салыстырмалы ар-тықшылықтары) мен
технологияның (ендіріс процесінде әртүрлі факторларды пайдаланудағы
салыстырмалы интен-сивтікке әсер ететін) шикізат қорлары потенциалдарының
салыстырмалы артықшылықтар қарым-қатынасы анықталады.
Бүкіл халықаралық сауда дамуының шикізат қоры по-тенциалының
айырмашылықтарын байланыстыратын теория халықаралық экономиканың басты
теориясының бірі болып табылады. Оны шведтің екі экономисі құрастырды: 1.
Эли Хекшер, экономика тарихындағы атақты швед маманы. Ол 1919 жылы өзінің
қысқаша құрастырған тақырыбын жария-лады және 1977 жылы Хекшердің оқушысы
Бертиль Олин осы теорияны жалғастырып, өңдеп, Нобель сыйлығына ие
болды. Сондықтан бұл теорияны Хекшер-Олин теориясы деп атайды. Бұл
теорияның басқаша атауы - факторлық пропорция теориясы және ол бөлшектер
аралық байланы-сты ұсынады, яғни әр елдің шикізат потенциалындағы фак-тор,
қайсы бір өнеркәсіпте шыгатын өнімдерге бөлшектеп қолданылады. Өндірісте
қаржыны көп мөлшерде қажет ететін тауарлар экспортқа, керісінше -
пропорциялық фактор қолданылатын тауарлармен айырбасталады. Осылайша жабық
түрде артық факторларды экспортқа шығарады және өндіріс-тің жетіспейтін
факторларын елге шет елден әкеледі. Немесе өте қысқаша: мемлекеттер
қарқынды қолданылатын өнімдер-дің артық факторын экспортқа шығарады.
Бұл шындыққа ұқсас тұжырымдаманы тексеруге болады. Бірақ бұл үшін
өндірістік фактор артықшылығы мен оның тұрақты қолдануының не екенін білу
қажет.
Егер жұмыс күшінің саны басқа факторлармен қатына-сында артық болса,
онда мемлекет артық жұмыс күшімен қамтамасыз етілген деп есептеледі.
Олин сендіре баяндаған және эмпериалды түрде бекіткен бұл теорияны
кейіннен Нобель сыйлығының тағы бір лау-реаты Поль Самуэльсон нығайтты. Ол
Хекшер-Олиннің тұ-жырымын дәлелдейтін математикалық шарттарын шығарды.
1919 жылы Хекшер халықаралық айырбас артықшылық немесе өндірістегі
сирек кездесетін факторлар (капитал, еңбек, жер) қатынасынан шығатынын және
әрбір елдің жар-лығында болатынын дәлелдеді. Әрбір ел өзінің бар өндірістік
факторлар қатынасына қолайлы болатын тенден-циямен мамандандырылады.
Мысалы, жерге бай, қаржы мен еңбекке кедей Австралия өзінің Үлыбританиямен
айырба-сында бидай өндірісіне, мал шаруашылығына, мал азығын өндіру
мәдениетіне негізделіп мамандануы керек. Ал қаржы мен еңбекке бай, ал жерге
кедей Үлыбританияның мақсаты -Австралияға өнеркәсіп тауарларын сату болып
табылады.
1933 жылы Олин бұл анализді толықтырды: ха-лықаралық айырбас - бұл
артық факторларды сирек фак-торларға айырбастауң болып табылады.
Тауарлардың мо-бильділігі өндіріс факторларының күрделі мобильділігін ал-
мастырады. Тәжірибеде халықаралық айырбас өндірістегі
факторлардың ұзақ мерзімді перспективадағы бағасын теңдестіру тенденциясын
шығаруы керек.
1948 жылы Самуэльсон бұл экономикалық тұжырымды келесі теоремада
қорытты: өндірістегі факторлардың бір қалыптылығында ұқсастығы жетілген
бәсеке толық мо-бильдік тауарлар халықаралық айырбаста мемлекеттер ара-
сындағы өндірістік факторлардың бағасымен теңестіріледі. Үш экономистің
атымен аталған НОЗ теоремасы өндірістік факторлар теориясының негізін
қалады.
Негізінде, өндірістік факторлар мемлекеттен мемлекетке ауысып
отыратынын тәжірибе көрсетті. Шынында, ха-лықаралық айырбас кезінде пайда
болатын шығындар (тран-спорт, қамсыздандыру, сауда шығындары) маманданудың
дамуын ақырындатады және өндіріс факторларының бағасын теңестіруге кедергі
жасайды. Өкіметтің араласуы және эко-номикалық өмірдің әлеуметтік құрамдас
бөліктері де НО§ теоремасынан таралуы керек әлеуметтің бір қалыпты
қозғалысының жалпы бағытына әсер етеді.
Сонымен, халықаралық айырбас экономика жағынан түгелдей ақталады. Ол
тек қана бүкіл әлемдегі өндірістік мүмкіншіліктерді ғана емес, әр елдің
қарауындағы өндірістің ұлттық факторларын да оптимизациялауға мүмкіндік
береді, бірақ уақыт өте келе өндіріс факторлары бағаларын теңестіруге
әкеліп соғады.
Хекшер-Олин теориясының негізі мынадай:
Мемлекеттерде өнімдерді экспортқа шығару тенденция-сы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.