Өнеркәсіп құрылымы және орналасу заңдылықтары

Мазмұны

• 1 Өнеркәсіп құрылымы және орналасу заңдылықтары
• 2 Отын-энергетика кешені2. 1 Мұнай өнеркәсібі2. 2 Газ өнеркәсібі2. 3 Көмір өнеркәсібі2. 4 Электр энергетикасы2. 5 Атом электрстансылары

3 Пайдаланылған әдебиет

Өнеркәсіптің орналасу заңдылықтары. Отын-энергетикалық кешен

Өнеркәсіп - Қазақстан шаруашылығының басты саласы. Экономиканың алға басуы соған байланысты. Өнеркөсіптің дамуы жаңа қалалар мен жолдар салуды ілестіре жүреді. Ол ауыл шаруашылығының, құрылыстың, қызмет көрсету саласының даму деңгейіне де үлкен өсер етеді.

Өнеркәсіп құрылымы және орналасу заңдылықтары

Жалпы алғанда, өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптен тұратын қазіргі заманғы индустрия алуан түрлі өндірістердің жиынтығы болып табылады. Өнеркәсіп өндірісі мен салаларының қаржыны, ғылымды, еңбекті, шикізатты, энергияны және суды қажет ету деңгейі әртүрлі. Өнеркәсіп өнімінің 10%-ы (өзіндік құны бойынша) өндіруші салаға тиесілі болса, қалған өнімді өңдеуші кәсіпорындар береді. Қазіргі заманғы өңдеуші өнеркәсіп байырғы (таскөмір, қара металлургия, кеме жасау және тоқыма), жаңа (автомобиль жасау, алюминий өндіру, химиялық талшықтар мен пластмасса өндірісі) және ең жаңа салаларды (микроэлектроника, робот жасау, есептеуіш машиналар жасау, атом және аэроғарыш өндірісі және т. б. ) қамтиды.

Өнеркәсіп өндірісі құрылымы жағынан ғана емес, ұйымдасуы және орналасуы жөнінен де күрделі жүйе болып табылады. Өнеркәсіптің орналасуына әсер ететін факторлар ел экономикасының даму жағдайына сәйкес ұдайы өзгеріске түсіп отырады. Бұл әсіресе өңдеуші өнеркәсіптің орналасуынан айқын көрінеді (37-сызбанұсқаға қараңдар) . Өнеркәсіптің жаңа салаларын орналастыруда еңбек ресурстарының сапалық көрсеткіштері (білім және кәсіби деңгейі), көлік, байланыс, экологиялық жағдай, ғылыми-техникалық әлеует шешуші рөл атқарады. Өнеркәсіптің байырғы және жаңа салалары ірі өнеркәсіпті аудандардың қалыптасуына ықпал етті. Алғашқы өнеркәсіпті аудандар (Орта Англия, Рур, Силезия, Орталық Ресей, Орал) көмір алаптары мен металлургия, тоқыма өндірісі негізінде қалыптасты. Жаңа өнеркәсіпті аудандар өндірістің күрделі сипатымен және оның орналасуьша ықпал ететін факторлардың жан-жақтылығымен ерекшеленеді. Дамыған елдерде ескі өнеркәсіпті аудандардың еңбек ресурстары мен дамыған инфрақұрылымы негізінде жаңа аудандардың қалыптасуы байқалады. Өнеркәсіптің орналасуына "астаналық" фактор да әсер етеді. Жаңа индустриялық аудандар өнеркәсіптің ел астанасы мен ірі қалаларының маңында шоғырлануынан пайда болуда. Мұндай аудандарда ғылымды көп қажет ететін ең жаңа өндірісті іске қосуға мүмкіндік бар, сонымен қатар өндірілетін өнім ірі тұтыну көзіне де бағдарланады.

Қазіргі заманғы кәсіпорындар салық жеңілдіктері бар еркін экономикалық зоналарда және шекаралық аудандарда көбірек орналасады, бұл аумақтарда халықаралық экономикалық аудандар да қалыптасуда. Өнеркәсіптің теңіз жағалауларына "ығысуы" да байқалады. Соның нәтижесінде кейбір портты қалалар маңында сырттан әкелінетін шикізатты бастапқы өңдеуден өткізетін ірі өнеркәсіптік кешендер пайда болған.

Өңдеуші өнеркәсіптердің құрылымы, (%)

Сонымен, өнеркәсіптің дамуы мен орналасуында қарама-қарсы екі бағыт түйіседі. Біріншіден, технологиялық жағынан сабақтас өндірістерді біріктіру негізінде аумақтық-өндірістік кешендер түзілсе, екіншіден, экономикалық тиімділік факторы негізінде бір саладағы кәсіпорындарды шашырата орналастыру байқалады.

Отын-энергетика кешені

Аталған кешен құрамына казіргі заманғы шаруашылықтың негізін құрайтын отын (мұнай, табиғи газ, көмір және т. б. ) мен электр энергиясын өндіру, оларды тасымалдау енеді. Өндірістің дамуы отын мен энергия түрлерін игерумен тығыз байланыста жүреді. Адамзат қоғамы дамудың неғүрлым жоғары сатысына көтерілген сайын өндірістің отын мен энергияға сұранысы арта түсті.

Бастапқы энергия көздері (БЭК) қатарына жататын мұнай мен табиғи газдың, көмірдің отын-энергетика құрылымындағы арасалмағы XX ғасырда күшті өзгеріске түсті. Дүниежүзілік отын-энергетика балансында көмір ұзақ уақыт бойы басым болып келсе, XX ғасырдың ортасынан бастап мұнай жетекші орынға шықты (38-сызбанұсқаға қараңдар) .

Мұнай өнеркәсібі

Мұнай өнеркәсібі - дүниежүзілік шаруашылықтыңЕкінші дүниежүзілік соғыстанкейін қарқынды өркендеген саласы. Дүниежүзіндегі басты мұнай алаптары дамушы елдер аумағында орналасқан. Әлемдік нарықта бағасының ұдайы өзгеріске түсетіндігіне қарамастан, мұнай мен одан алынатын өнімдер стратегиялық маңызы бар ресурс болып отыр. Мұнайды көп мөлшерде өндіріп, шетке шығаратын елдердің халықаралық деңгейде айрықша орны бар, тіпті олардың геосаяси жағдайына мұнай қоры елеулі түрде ықпал етеді деуге болады.

Мұнай өнеркәсібі - күшті монополияланған саланың бірі, дүниежүзі бойынша мұнай саласындаАҚШпен Батыс Еуропаның аса ірі ұлтаралық компаниялары жетекші орын алады. Бұған қарсы тұру мақсатында 1960 жылы мұнай экспорттайтын дамушы елдер арнайы ұйым (ОПЕК) құрды. Ұйымның негізгі мақсаты - осы ұйымға мүше елдердің мұнайды өндіру және сыртқа сатумен байланысты қызметін халықаралық деңгейде үйлестіру. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзінде өндірілген 3, 5 млрд т (газ конденсатымен қоса) мұнайдың 40%-ға жуығы ОПЕК елдеріне тиесілі болды. Ресейәлемдегі жетекші мұнай өндіретін елдердің бірі (39-сызбанұсқаға қараңдар) . Жан басына шаққанда мұнай өндіруден дүниежүзіндеКувейт1-орын алады (2008 жылы - 54, 6 т) . Қазақстан Республикасында2008 жылы 70, 7 млн т мұнай өндірілді; жан басына шаққандағы көрсеткіш 4, 36 т болды.

Мұнай- аса маңызды экспорттық тауар, дүниежүзінде өндірілетін мұнайдың 45%-ға жуығы сыртқа сатылады. Мұнайды өндіретін (Парсы шығанағыелдері, Латын ) және тұтынатын аудандардың (Еуропа, АҚШ, Жапония) аумақтық алшақтығына байланысты мұнай тасымалы күрделі көлік жүйесіне айналып отыр. Қазіргі заманғы ірі порттар мен жүк сыйымдылығы аса жоғары танкерлер, қуатты мұнай құбырлары осы мақсатқа жұмылдырылған. Негізгі тасымал жолдары Парсы шығанағынан Батыс Еуропаға және Жапонияға, АҚШ-қа бағытталған. Сонымен қатар Венесуэла мен Мексика мұнайы АҚШ порттарына жеткізіледі. Аса ірі мұнай құбырлары Ресейдің мұнайлы аудандарын Еуропа елдерімен байланыстырады. Канада мұнайы АҚШ-қа құбыр арқылы жеткізіледі. Теңіздегі қайраңдық (шельф) кен орындарында өндірілген мұнай құрлыққа суасты құбырлары арқылы тасымалданады. Қазіргі кезде олар 500 м-ден төмен тереңдікте орналастырылған. Мұнай өндіру мен тасымалдау қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізуде. 1977 жылы Оңтүстік Африка жағалауында әрқайсысының жүк сыйымдылығы 330 мың т болатын екі мұнай таситын танкер соқтығысып қирады. 1989 жылы Аляска жағалауында қайраңға тұрып қалған "Вальдес" танкерінен суға 40 мың т мұнай ағып жайылған. 2002 жылы күзде Испания жағалауларында (Галиссия) болған мұнай апаты да қоршаған ортаға зор зиян тигізді.

Мұнай өңдеу кәсіпорындары, әдетте, шикізат көзіне жақын жерде немесе аса ірі портты қалаларда орналасады. Қазіргі кезде дүниежүзінде ірілі-ұсақты 700-ден астам мұнай өңдейтін зауыттар жұмыс істейді. Олардың 30-ға жуығының қуаттылығы жылына 15 млн т-дан асып түседі. Мұнай өнімдеріне қатысты экологиялық талаптардың күшейтілуі бұл салада ғылым мен техниканың жетістіктерін кеңінен қолдануға итермелейді. Мысалы, дүниежүзінде өндірілетін бензиннің жартысынан астамының құрамында зиянды қорғасын жоқ, ал АҚШ пен Германияда, Жапонияда тек осындай бензин ғана пайдаланылады.

Газ өнеркәсібі

Дүниежүзі бойынша газ өндірісі XX ғасырдың ортасынан бастап өркендей бастады, содан бері оның өндіру көлемі 10 есеге артты. Табиғи газбен қатар, мұнайға серік газды өндірудің де маңызы зор. Газ энергетикалық мақсатта ғана емес, химиялық шикізат ретінде азот тыңайткыштары мен полимер өндірісінде пайдаланылады. Табиғи газдың маңызды кен орындары Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа, Парсы шығанағы, Ресей жері мен Орта Азияда шоғырланған. Қазіргі кезде кептеген елдер (Бруней, Малайзия, Норвегия және Ұлыбритания) табиғи газды теңіздегі газ кәсіпшіліктерінен өндіреді, су астындағы газ жинау қондырғылары 500 м-ден астам тереңдікте жұмыс істейді. Қазіргі кезде дамыған елдердің отын-энергетика құрылымында газ үлесі көмірмен бірдей мөлшерде. 2006 жылы дүниежүзінде 3646 млрд м3табиғи газ өндірілді, оның 36%-ға жуығы Ресей мен АҚШ-тың үлесіне тиесілі (40-сызбанұскаға қараңдар) . Қазақстанда 2008 жылы 32, 9 млрд м3табиғи газ өндірілді, яғни жан басына шаққанда 1474 м3-ден келеді.

Көмір өнеркәсібі

Дүниежүзі бойынша көмір өндірісінің қарқыны бәсеңдегенімен, бұл байырғы шикізат түрі әлі де болса көптеген елдердің отын-энергетика құрылымында елеулі орын алады. XX ғасырдың 50-60-жылдары мұнай өндірудің артуына байланысты көмір өнеркәсібі күйзеліске ұшырап, көптеген шахталар жабылып қалған болатын. XX ғасырдың 70-жылдарынан бастап мұнай бағасының өсуі көмірді ашық әдіспен өндіруге болатын ірі кен орындарының қайтадан өркендеуіне себепші болды. Сонымен қатар көмір өндіру географиясында өзгерістер болды. Батыс Еуропа шахталары жабылып, Азия басты өндіру аймағына (барлық көмірдің 45%-ын береді) айналды. Қазақстан көмір өндіретін жетекші 10 елдің қатарыыа енеді, мұнда 2007 жылы 103 млн т көмір өндірілді. Дүниежүзі бойынша өндірілетін көмірдің 12%-ы ғана экспортқа шығарылады. Көмір экспортында Аустралия мен ОАР, АҚШ жетекші орын алса, импортында Батыс Еуропа елдері мен Жапония басымдылық танытады.

Электр энергетикасы

Энергияның экономикалық жағынан ең тиімді, экологиялық жағынан қауіпсіз әмбебап түрі болып саналатын электр энергиясын өндіру үшін алуан түрлі минералды шикізат, су және атом энергиясы пайдаланылады. Минералды отынмен жұмыс істейтінжылу электрстансылары(ЖЭС) шикізат көздерінде және ірі тұтыну орталықтарында орналасады; олардың жалпы электр энергиясының өндірісіндегі үлесі - 63%. Су электрстансылары(СЭС) дүниежүзінде өндірілетін электр энергиясының 1/5-ін береді. Су энергиясы ресурстары, негізінен, дамушы елдерде шоғырланған, сондықтан әзірше толық игерілмей келеді. Мысалы, Латын Америкасында су энергиясы қорынын 10%-ы, Африкада 5%-ы ғана игерілген. Энергияның бұл түрін пайдалануда AҚШ пен Ресей алдыңғы орында, бірақ жан басына шаққандағы көрсеткіш бойынша Норвегия басымдылық көрсетеді.

Атом электрстансылары

Атом электрстансыларының(АЭС) да маңызы артып келеді. Олар дүниежүзінде өндірілетін электр энергиясының 17%-ын, Францияда 80%-ын береді. Соңғы кездері электр энергиясын сарқылмайтын балама энергия көздерінен (жел, гелио-, геотермалдық, толысу энергиясы) де алатын болды.

Электр энергиясын өндіру жыл сайын артып келеді; соңғы 50 жылда оның көрсеткіші 14 есе артты. Оның басым бөлігі әлемдегі жетекші елдер үлесіне тиесілі болды (41-сызбанұсқаға қараңдар) . Қазақстанда 2008 жылы 80, 3 млрд кВт/сағ, яғни жан басына шаққанда 4959 кВт/сағ электр энергиясы өндірілді. Елімізді бұл көрсеткіш бойынша басқа елдермен салыстырып көріңдер (17-кестені қараңдар) .

Жан басына шаққанда электр энергиясын өндіру, 2006 жыл (кВт/сағ)

Сонымен электр энергетикасының дамуы аумақтық айырмашылықтарға ие. Халқының саны адамзаттың 20%-ын құрайтын дамыған елдердің үлесіне өндірілген электр энергиясының 3/4-і тиесілі.

Қазақстан өнеркәсібінің дамуы

1 Тау-кен ісінің жағдайы2 Тұз, мұнай және алтын өндіру3 Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу4 Ұлттық сауда-өнеркәсіптік буржуазия мен жұмысшы табының қалыптаса бастауы5 Темір жолдардың салынуы6 Жұмысшы қозғалысының басталуы7 Қазақ жұмысшыларының ауыр жағдайы8 Өлкеде жұмысшы қозғалысының күшеюі9 Пайдаланылған әдебиеттер

Тау-кен ісінің жағдайы

Қазақстан тас көмір кеніне бай болды. Олардың ірілері Орталық Қазақстанда еді. Қарағанды көмірін алғашқылардың бірі болып 1833 жылыАппақ Байжанов(1824-1887) ашты.

Ертіс бойындағы және Орталық Қазақстандағы көптеген кен орындарын тұңғыш рет ашқан адам Қосым Пішенбаев болды. Ол 1867 жылы Екібастұз көмірі, 1895 жылы Майқайың полиметалл кен орындарын ашқаны туралы бірінші болып мәлімдеді. Қ. Пішенбаев Павлодардағы миллионер-көпес А. И. Деровқа жалданып, кен көздерін іздеуші және маркшейдер болып жұмыс істеді. Ол Баянауыл даласындағы Александровка, Талдыкөл, Жамантұз, Қарасор, Шөптікөл, Майкөбен сияқты тас көмір кен орындарын ашты.

Ресей кәсіпкерлері жергілікті қазақтардан аса бай кен орындарын су тегін бағаға сатып алды. Мәселен, XIX ғасырдың 40-жылдарында Н. Ушаков, А. Рязанов деген көпестер қазақтардан Қарағанды көмірі кен орындарын, Успенск мыс кеніштерін, Жезқазған және Спасск-Воскресенск мыс кеніштері аймағын өте арзанға сатып алды.

Алайда XX ғасырдың бас кезіне қарай тау-кен кәсіпорындарының басым бөлігі шетелдік кәсіпкерлердің қолына көшті. Патша үкіметі шетелдік кәсіпкерлерге шет аймақтарды игеруіне кең жол ашып берген еді. Кен орындарын игеруге орыс кәсіпкерлерінің жеткілікті тәжірибесі де, заманауи техникалық құралдары да болған жоқ. Олар өндірілген дайын өнімді өткізуде қыруар көп қиындықтарға душар болды. Ал Ресей шенеуніктері шетелдік кәсіпкерлер жағында болды. Олар шетелдік кәсіпкерлерден қолдау көрсеткені үшін пара алып тұратын. Шетелдік кәсіпкерлер көбінесе кездейсоқ адамдар болды. Олардың арасында қатардағы мұғалімдер, ет сататын қасапшылар, ұсақ саудагерлер, тіпті тілмаштар да бар еді. Өздерінің жеке меншігінде капиталы болмаса да, батыс елдеріндегі банкілердің берген несиесіне Қазақстандағы кеніштер мен шахталарды су тегін дерлік бағамен сатып алып, тез байып шыға келді. Жергілікті арзан шикізатты өздерінде қымбатқа сатып, банкілерден алған қарыздарынан құтылып қана қойған жоқ, сонымен қатар қыруар пайданың астында қалды.

Кен орындары мен шахталар жыртқыштықпен талан-таражға салып тонаудың салдарынан бірте-бірте істен шыға бастады. Олардағы техника іс жүзінде жаңартылған жоқ. Ал өндірілген шикізат шетел асып кетіп жатты.

1904 жылы Лондонда «Спасск мыс кен орындарының акционерлік қоғамы» құрылды. Бұл қоғам орыс көпестерінен мыс кеніштерін сатып алумен белсенді түрде айналысты. Тап осындай жолмен шетелдіктерге Спасск-Воскресенский және Успенск мыс кеніштері, Спасск мыс қорыту зауыты, сондай-ақ Саран және Қарағанды көмір кендері сатылып кетті. Акция ұстаушылар Англияның, Францияның, АҚШ-тың, Германияның, Швецияның, Испанияның және басқа да елдердің азаматтары болды.

Тап сол 1904 жылы Риддер мен Зыряндағы аса бай түсті металл кен орындарын австриялық кәсіпкерлер сатып алды. 1906 жылы тағы да сол Лондонда «Атбасар мыс кен орындарының акционерлік қоғамы» пайда болды. Бұл қоғам Жезқазған аймағындағы мыс кеніштерін түгел сатып алды. Олар тез арада Байқоңыр аймағындағы темір кен орындарын да, әк карьерлерін де иемденіп шыға келді. [1]

Тұз, мұнай және алтын өндіру

Жалдамалы әйелдердің ауыр еңбегі.

Тұз Батыс Қазақстанның Басқұншақ, Елтон және Елек кәсіпшіліктерінде, Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы Коряков көлдерінде өндірілді. Ол өлкенің өзінде тұтыну үшін, Қазақстаннан тыс жерлерге шығарып сату үшін де өндірілді. Мәселен, 1909 жылы Коряков кәсіпшілігінің өзінде ғана 4 миллион пұтқа жуық тұз өндірілді. Онда 10 мыңнан астам адам жұмыс істеді. Олардың басым көпшілігі қазақтар болды. Коряков кәсіпшілігінде өндірілген тұз негізінен Батыс және Шығыс Сібірге, сондай-ақ Обь өзеніндегі балық кәсіпшіліктеріне жөнелтіліп отырды.

Мұнай өндіру ісі шетелдік кәсіпкерлердің, ең алдымен ағылшындардың қолында болды. Олар 1911 жылы Доссор кәсіпшілігінде, Жем өзенінің бойында мұнайды көп мөлшерде өндіре бастады. Шетелдік компаниялар орасан зор көлемде пайда тапты. Біріншіден, олармен бақталас бәсекелестер болған жоқ. Екіншіден, жергілікті

қазақ халқын арзан жұмыс қолы ретінде пайдаланды. Үшіншіден, ағылшындар мұнай көздерін барлау және өнім өндіру кезінде елеулі жеңілдіктерді пайдаланды. Ал жергілікті халыққа ешқандай да ақы төленген жоқ. Осы себептерден шетелдік компаниялар тез арада байып алды.

Тау-кен өнеркәсібіндегі пайдалы саланың бірі алтын өндіру боллы. Алтын өндірушілердің арасында орыс және татар кәсіпкерлері басым еді. XX ғасырдың бас кезінде Өскемен уезінде алтын кені қазылатын 50 рудник болды. Алтын өндіруден түскен табыс іс жүзінде түгелдей шетке кетіп жатты. Ол Қазақстаннан ғана емес, сонымен қатар Ресейден де тысқары, негізінен Еуропаға жөнелтілді. [1]

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу

Ауылға капиталистік қатынастардың енуі қазақтарды шөп шабумен, балық аулаумен, бақша егумен айналысуға мәжбүр етті. Мал шаруашылығы шикізатын өңдейтін кәсіпорындардың негізгі ошақтары Ақмола мен Семей облыстары болатын. 1888 жылы Семей облысында - 13 былғары, 9 сабын қайнататын, 1 май қорытатын, 23 кірпіш, 2 сыра ашытатын зауыт болды.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндейтін кәсіпорындардың өзіндік ерекшеліктері болды. Зауыттар мен фабрикалардағы жұмысшылардың саны аз еді. Оларда орта есепен 2-ден 5-ке дейін-ақ адам жұмыс істеді. Кәсіпорындардағы техника әбден ескіріп біткен болатын. Мамандықты қажет етпейтін қара жұмыстарды қазақтар атқарды.

Ұлттық сауда-өнеркәсіптік буржуазия мен жұмысшы табының қалыптаса бастауы

Қарамағындағы жердің жаппай тартып алынуы, көшпелі мал шаруашылығының құлдырап кетуі, әлеуметтік құрылымының өзгеруі, міне, мұның бәрі де қазақтарды қайыршыландыруға дейін жеткізді. Қазақтардың көшпелі және жартылай көшпелі өмір салтының күйзеліске ұшырап, ыдырай түсу үрдісі салдарынан бүкіл өлкеде халықтың екі әлеуметтік тобы қалыптасты. Олар байлар және жалдамалы жұмысшылар еді.

Әдеттегідей, ауыл старшындары, ірі рубасылары мен болыстар сияқты ауқаттылар байыған үстіне байи түсті. Олардың едәуір бөлігі кәсіпкерлікпен, мал және мал өнімдерін сатумен айналысты. Қазақ даласында олар бай саудагерлер деп аталды. Олардың мал сойып, ет өндіруді кәсіп еткен кейбіреулерінің өз зауыттары, май күйдіретін кәсіпорындары болды. Сондай-ақ сары май сатумен де айналысты.

Ұлттық сауда-өнеркәсіп буржуазия өкілдерінің арасында қайырымдылық шараларын жүзеге асырғандар да болды. Мәселен, Павлодар уезіндегі Қараөткел болысының болысы А. Қазанғапов кедейлерге, мешіттер мен мектептер мұқтажына деп ақша таратты. Кәсіпкер Б. Шоқабасов Павлодар қаласында мешіт салдырды. Томск губерниясындағы бай қазақ Нұрекен Мекке қаласында жүз кісілік қонақұй салуға үлкен үлес қосты. Ол қонақұйге қажыға барған қазақтар жайғасып жүрді. [1]

Темір жолдардың салынуы

Қазақстанда өнеркәсіптің дами бастауы, өндірілген шикізаттарды тасып әкету үшін темір жолдар салу ауадай қажет болды. Орыс фабриканттары Ресейді шығыстағы шет аймақтармен байланыстыратын темір жолдар салуды патша үкіметінен XIX ғасырдың 60-70-жылдарының өзінде-ақ сұраған болатын. Ташкенттен шыққан түйе керуені Орынборға 100 күн дегенде әрең жететін. Мұндай жағдай сауда-саттық пен өнеркәсіптің жедел дамуына көп кедергі келтірді. Сондықтан да XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ даласына темір жол магистральдары салына бастады. 1891-1893 жылдары Покровская слобода - Орал темір жол желісі тартылды. 1894 жылдан бастап Челябі мен Омбы арасында темір жол қатынасы орнады. 1901-1905 жылдары Орынбор-Ташкент темір жолы салынды. Сөйтіп 1905 жылы Қазақстан аумағындағы темір жол желісінін жалпы ұзындығы 2000 километрге жуық болды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс