ӨНЕРКӘСІПТЕГІ АҚПАРАТТЫҚ НАРЫҚТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ӨНЕРКӘСІПТЕГІ АҚПАРАТТЫҚ НАРЫҚТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР . . . 5

1. 1 Қазақстан өнеркәсібінің әртараптандыру мәселелері . . . 5

1. 2 Нарық жағдайындағы ақпараттың ролі . . . 9

1. 3 Өндіріс интеграциясы . . . 18

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ-

ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУЫ . . . 22

2. 1 Қазіргі ақпараттық-аналитикалық жүйелер . . . 22

2. 2 Жаңа технологиялық өндірістердің дамуы мен ендірілуінің тиімділігі . . . 26

3 «АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ӨНЕРКӘСІП ОРЫНДАРЫ» АНЫҚТАМАЛЫҚ-АНАЛИТИКАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ. 35

3. 1 Мәліметтер базасын құру қажеттігі мен негізделуі . . . 35

3. 2 Жүйені бағдарламалау: пән аясын анықтау, байланыстарды

орнату, запростар жасау, формалармен жұмыс істеу . . . 38

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 49

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР . . . 51

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ . . . 52

КІРІСПЕ

Мемлекеттің маңызды мақсаттарының бірі шаруашылық субъекттердің функционалдауына жағдай жасау мен экономикалық өсуді қамтамасыз ету болып табылады. Экономикалық өсуді ынталандыруда мемлекет қазіргі кезде өндірістегі технологиялық өзгерістерге сүйенуі тиіс. Қазақстан қазіргі таңда пайдалы қазбалардың ірі қорлары бар ел. Осы себептен өнеркәсіп саласын жетілдіру оның басты бағыты болуы тиіс.

Өнеркәсіптің дамуын тежейтін факторлар өнім өндірудің төменділігі, отандық тауарларға сұраныстың мардымсыздығы, өндірілетін тауарлардың төмен бәсеке қабілеттілігі, кәсіпорындардың технологиялық тұрғыдан артта қалуы. Осы мәселелерді шешуде мемлекет ақпараттық-технологиялық бағытты ұстауы қажет.

Қазір әрекет етіп отырған нарықтық технологиялар әлемдік технологиялармен салыстырғанда қатты ерекшеленеді. Көптеген қазақстандық кәсіпорындар өзінің өнімі үшін әділетті нарықтық бағасын қоя алмай, өзінің дамуына қажетті пайдасынан айырылып отыр. Елімізге актуалды жаңа нарықтық ортаны құрудың маңызды мәселесі - қандай да бір ақпараттық технологияны қолдану емес, оны ендіру масштабі мен пайдалану жылдамдығы. Қазақстанда кез келген жаңалықтарды ендіру процесі алдыңғы қатарлы өнеркәсіптік елдерге қарағанда қиын және баяу өтеді. Сонымен қатар, бүгінгі таңда жалпы қазақстандық нарық аймақтар, салалар, өндіріс топтары және т. б. бойынша әлсіз байланысқан шағын нарықтарға бөлінген. Бұдан басқа, бұл нарықтар шын мәнінде бос емес, мұнда келісушілік, бағаларды бақылау, нарыққа бәсекелестердің еркін шығуына кедергі жасау кеңінен тараған.

Сондықтан да, біздің жұмысымыздың мақсаты - жаңа ақпараттық технологияларды ендіру тиімділігін көрсету, және нәтижесінде Қазақстанның өнеркәсіп саласының мүмкіндіктері мен даму жолдарын айқындау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін біз жұмысымызды 3 сатыға бөлдік.

Жұмыстың бірінші сатысында, біз Қазақстан өнеркәсібінің қазіргі жағдайын зерттей отырып, оның кемшіліктерін айқындадық. Олар:

1) өнеркәсіпте өңдеуші кәсіпорындардың аздығы және бар орындарда жабдықтардың тозу дәрежесінің жоғары болуы;

2) өндірістік инфрақұрылымның жеткіліксіз деңгейде болуы;

3) ғылым мен өндіріс арасында ұтымды байланыстардың жоқтығы, нәтижесінде төмен техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы;

4) өнеркәсіп орындарын басқаратын жүйенің жоқтығы және т. б. Осындай даму бағытын ұстану тұрақты экономикалық дамуға алып келмейді. Сондықтан да, оны жетілдіру қажет. Нақты айтқанда біз осы сатыда өнеркәсіпте жаңа ақпараттық нарықтық технологияларды ендірудің қажеттігін негіздеп, оның әкелетін тиімділігін көрсеттік. Сонымен қатар, бұл сатыда өнеркәсіп орындардың шығындарын төмендетуде нарықтық технологиялардың ролін, және осы технологиялар көмегімен кәсіпорынды басқару маңыздылығы туралы айтылды.

Екінші сатының барысында ақпараттық технологияларды, нақты айтқанда автоматтандырылған ақпараттық-аналитикалық жүйелерді ендіруден кәсіпорындарда басқаруда пайда болған өзгерістер анықталды. Осы жүйелердің ролі мемлекет деңгейінде құрылған ақпараттық ресурстарды қолдануды шектейтін ақпараттық инфрақұрылымды құру мен ақпаратгық айырбастың бірыңғай ережелерін бекіту. Қазақстанның көптеген кәсіпорындарында басқарудың автоматтандырылған жүйелері қолданылады. Оларды қолданудың артықшылықтары мен тиімділігі және мұндай жүйелердің жұмыс істеу қағидалары мен құрылымы осы жұмыстың екінші сатыда көрсетілген. Зерттеу көрсетуі бойынша, технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық және адам факторларының өзара әрекеттесуінің нәтижесінде ғана жаңа технологияларды ендіру табысты деп есептеледі.

Соңғы, үшінші сатыда біз жаңа технологияларды қолданудың тиімділігі тәжірибе жүзінде көрсетуге тырыстық. Онда кәсіпорында қолданылатын ақпараттық-аналитикалық анықтамалық жүйе құрылды. Барлық ақпараттық технологиялардың мақсаты нақты өмірдің объекттері мен құбылыстары туралы мәліметтерді өңдеу және олар туралы қажетті ақпаратты адамға ұсыну болып табылады. Біздің жұмыста құрылған «Астана қаласының ірі өнеркәсіптік кәсіпорындары» мәліметтер базасы кәсіпорындар мен олардың экономикалық көрсеткіштері туралы ақпаратты сақтауға, өңдеуге және бұл ақпарат арқылы жұмыстың жылдамдылығын арттыру үшін арналған. Осы ақпараттық-аналитикалық анықтамалық жүйе:

1) кәсіпорындар туралы жалпы ақпаратты ұсынады;

2) запростардың көмегімен әр түрлі критерийлер бойынша ақпаратты іздеу мен таңдау жүзеге асырады;

3) бар мәліметтер негізінде анализ жасап, өнеркәсіп секторының салаларының диаграммасын құру қызметтерін орындайды және т. б.

1 ӨНЕРКӘСІПТЕП АҚПАРАТТЫҚ НАРЫҚТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

1. 1 Қазақстан өнеркәсібінің әртараптандыру мәселелері

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан экономикада әлемдік тауар рыноктарына мұнай, газ, қара, түсті, жерде сирек кездесетін және қымбат металдар мен уран өнімдерін шығаратын ел ретінде қарастырылады. Ауыл шаруашылық өнімдерінен астық әкспортының келешегі бар.

Қазақстанда пайдалы қазбалардың ірі қорларының болуы оның салыстырмалы экономикалық артықшылығы болып табылатындықтан, ол қазіргі уақытта классикалық экономикалық сценарий бойынша дамуда.

Өндірістің және шикізат ресурстары әкспортының қарқынды дамуы экономикаға экономикалық дағдарыстан шығып, соңғы үш жылда экономикалық өсудің жоғары қарқынын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Өнеркәсіптің шикізат салаларына шетелдік инвестицияларды тарту және қаржы саласында құрылымдық-институционалдық өзгерістерді жүзеге асыру жөнінде мемлекеттік саясаттың жүргізілуіне байланысты Қазақстан экономикасының дамуында ілгерілеу байқалуда, елде өмір сүру деңгейі жоғарылауда және ұзақ мерзімді кезеңде индустриялық сервистік-технологиялық даму сатысына өтуге мүмкіндік беретін қаржы ресурстары жинақталуда. Стратегиялық жоспарды іске асыру саласында ел экономикасының жақсы қарқын алғанын атап өту керек. Орта мерзімді кезеңде қарқынды дамуды жалғастыру керек, және мемлекет өнеркәсіп саласында сапалы өзгерістер жүргізуі тиіс.

Сонымен қатар Қазақстан отын және минерал шикізатының ірі әлеуетін шоғырландырған шағын экономика ретінде өндірістің өңдеуші салаларына инвестициялар үшін тартымсыз. Бұл шикізат ресурстарына жағдайының өзгеруіне қатысты ел экономикасын осал әрі тәуелді етеді.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шикізат ресурстарына бай кейбір дамушы елдер тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізбей, шикізаттың әлемдік тауар нарығындағы жағдайдың өзгерісіне тым тәуелді болып қала береді.

Экономиканың шикізат секторларынан едәуір табысқа ие болып, мемлекет пен жеке сектор экономиканың жаңа салаларын дамытуға ынталанбайды. Алайда ұзақ мерзімді келешекте шикізат қоры сарқылады, бұл пайдалы қазбалардың кен орындары толықтай пайдаланылғаннан кейін тұрақты даму тұрғысынан алғанда елеулі проблемалар туғызады.

Экономиканың шикізат секторынан алынатын ірі кірістерден шектен тыс толығу қаупін ескере отырып және мұнай бағасының күрт төмендеуінің зардаптарын болжау негізінде Қазақстанда Ұлттық қор құрылды, онда мұнай мен түсті металдарға әлемдік баға деңгейінің белгіленген қалыпты шектен асып кетуінен түсетін кірістер жинақталады.

Бұл шара сондай-ақ қазақстандық қаржы жүйесіне түсетін валюта қысымын жоюға және әкспортты ынталандыратын және дайын өнімнің импортын тежейтін теңгенің айырбас бағамын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Құрылымдық-институционалдық реформалар саласындағы жетістіктерді, қаржы секторы сенімділігінің артуын және елдің әкспорттық әлеуетінің жедел қарқынмен өсуін айта отырып, өнеркәсіптің өңдеуші салалары, сондай-ақ өндірістік сипаттағы қызметтер көрсететін салалар тиісінше дамымай отырғанын атап өту керек.

Өңдеуші өнеркәсіпте металлургия өнеркәсібі ғана сыртқы рынокта бәсекеге түсе алады. Тамақ өнеркәсібінің кейбір өнімдері осыған ұқсас шетелдік өнімдермен ішкі рынокта ғана бәсекеге түсе алады, ал өңдеуші өнеркәсіптің қалған өнімдері бүгінгі таңда тікелей және жанама субсидиялардың есебінен ғана ұсталып отыр. Бұл электр әнергиясына, өнімді тасымалдауға төмен және экономикалық тұрғыдан негізделмеген тарифтің белгіленуінен, кедендік қорғау баждарын белгілеуден көрініс беруде.

2003 жылға дейін өнеркәсіптің кейбір (машина жасау, тоқыма, тігін, былғары аяқ киім, резина және пластмасса бұйымдарын өндіру, химия өнеркәсібі) салаларына бюджет алдында жол берілген бұрынғы берешектерін төлеу өсімі есептелмей кейінге қалдырылды. Тоқыма, тігін, былғары аяқ киім өнеркәсібі салаларының өзі өндірген өнімді өткізуге 2002 жылға дейін ҚҚС нөлдік ставка бойынша салынды.

Қазақстанның қазіргі таңдағы өнеркәсіп саласында мынадай проблемалар орын алуда:

1) әлемдік экономикаға ықпалдасудың әлсіздігі;

2) өңдеуші өнеркәсіп өнімділігінің төмендігі;

3) ішкі рынокта (шағын экономика) тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы;

4) өндірістік инфрақұрылымның жеткілікті дәрежеде дамымауы;

5) кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы;

6) ғылым мен өндіріс арасында ұтымды байланыстың болмауы;

7) ҒЗТКЖ қаржының аз бөлінуі;

8) отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейімделуі, ғылыми-техникалық өнімді тауар деңгейіне дейін жеткізудің ықпалды тетіктерінің болмауы, соның салдарынан тұтастай алғанда инновациялық ұсыныстар деңгейінің төмен болуы;

9) менеджменттің экономиканы ынталандыру үрдістеріне және сервистік-технологиялық экономикаға өтуге бейімдеу міндеттеріне сәйкес келмеуі.

Қазақстан кәсіпорындарының негізгі қорлары құлдырау алдында. 2002 жылдың басында негізгі құралдардың тозу дәрежесі орта есеппен 29, 7% құрады. Бірқатар салаларда негізгі құралдардың нақты тозуы 50% және одан астам деңгейге жақындауда.

Қазіргі уақытта қолданылып жүрген кәсіпорынның қарауында қалған пайда есебінен негізгі құралдарды жаңартуға қаржы ресурстарын жинақтау тәртібі моральдық тұрғыдан ескірген жабдықты ауыстыруға ынталылық туғызбайды және оны жаңартуда белгілі бір дәрежеде тежеуші болып отыр (1-кесте) .

Кесте 1 - Салалар бойынша өнеркәсіп орындарында технологиялық дамуды тежеуші факторлар /3/ (кәсіпорындар саны бойынша)

Негізгі құралдарды жаңарту коәффициенті 2001 жылы - 8 %, 2002 ж. -13, 8 % құрады. Мұндай өсуге мұнай және табиғи газ өқціруге инвестиция салу есебінен қол жеткізілді.

Негізгі құралдар құрылымында аса тозғандары - машиналар және жабдықтар. Олардың тозу дәрежесі 2002 жылы 42, 1 % құрады. Көлік құралдары -41 %, ғимараттар 36, 5 % тозған.

Мұнай өндірумен және металдарды өндірумен байланысты емес салаларда жабдықгың тозу дәрежесі соңғы үш жылда 45 %-тен 62 %-ке дейін құрады. Өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарында толықтай тозған машиналардың, жабдықтардың және көлік құралдарының үлес салмағы 12%-ке жетті Бұл жабдықтың шығарылу жылына қарай және моральдық тұрғыдан алғанда ескіруіне, ел экономикасының бәсекеге түсу қабілетінің төмендеуіне душар етеді. Қазақстанда қаржы ресурстары бар, алайда банктер үлкен қауіп-қатерлер болуына байланысты операцияларға бара алмайды.

Шағын ашық экономика болып табылатын Қазақстан әлемдік бағаларға әсер ете алмайды, сондықтан оларды сол қалпында қабылдауға тиіс. Осының салдарынан ел өз экономикасына пәрменді ықпал ету құралдарының шектеулі мөлшерін ғана қолдана алады. Осыған байланысты экономиканың сыртқы факторларға дәрменсіздігін азайту үшін елде жоғары технологиялық өндірістерді құру аса өзекті мәселеге айналуда.

Өткізуден түсетін табыстың 1 теңгесіне жұмсалатын шығындардың көрсеткіші еңбек және материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін бағалаудың индикаторы болып табылады. Бұл көрсеткіш өткізілген өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнының оларды сатудан түсетін табысқа қатынасымен өлшенеді. Бұл көрсеткіш аз болған сайын кәсіпорынның табысы жоғары болады.

Қазақстан өнеркәсібінде 2002 жылы мұнай және табиғи газ өндіру (0, 39) кезінде, қаржы қызметінде (0, 48), темекі өнімдерін өндіруде (0, 58), түсті металдар өндіруде (0, 55) өндірілген капитал мен адам күшін пайдаланудың жоғары тиімділігі орын алды. Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне жұмсалған шығындардың төмен деңгейі ауыл шаруашылығында (0, 91), химия өнеркәсібінде (0, 85), электр энергиясын, газ және су өндіру мен бөлуде (0, 86), құрылыста (0, 85), сусындарды қоса алғанда тағам өнімдерін өндіруде (0, 8) байқалды.

Іріктемелі зерттеуге республика өнеркәсібінің 16 саласынан 2001 жылғы қорытынды бойынша 105 кэсіпорын, 2002 жылғы қорытынды бойынша 106, оның ішінде тамақ өнеркәсібінен 25 кәсіпорыны (23, 6% зерттелген кәсіпорындардың жалпы санынан), машина жасау және металл өңдеу өнеркәсібінен - 21 (19, 8%), жеңіл өнеркәсіптен - 8 (7, 5%), мұнайгаз өндіруші өнеркәсібінен, электроэнергетика және электротехникалық өнеркәсіптері бойынша - 7 (6, 6%), құрылыс материалдары өндірісінен - 6 (5, 7%), мұнай өңцеу және химия өнеркәсіптері бойынша - 5 (4, 7%), кен байыту өнеркәсібінен - 4 (3, 8%) және басқа салалардан -10, 4% кәсіпорын қатысты.

Зерттелген кәсіпорындарда талдау кезеңі ішінде өнімнің негізгі түрлерін шығару мен өткізу көлемі (106% және 107, 5% сәйкес), 105, 9% жұмыспен қамтылғандар санының және 287, 6% негізгі капиталға инвестицияның артуы сияқты осындай экономикалық көрсеткіштердің өсуі байқалды.

Атап айтқанда, негізгі өнім түрлерін өндіру мен өткізуге қатысты салалық бөліктегі алынған нәтижелер мыналарды көрсетті.

Мұнайгаз өндіру саласында өнім шығару көлемінің (117, 9%) өсуі кезінде оны өткізу көлемінің (78, 6%) төмендеуі орын алды, бұл өз кезегінде мұнай өндеу саласының өнімін (96, 4%) өндіруге әсерін тигізді. Мұндай төмендеудің негізгі себептерінің бірі Қазақстан рыногында неғұрлым арзан ресей өнімдерін ығыстыратын отандық мұнай өнімдерінің бәсеке қабілетсіздігі болып табылады.

Кен өндіру саласында осы кезеңдерде, керісінше, өнім шығару көлемінің (85, 7%) қысқаруымен қатар, оны өткізудің (102, 9%) өсуі байқалды. Бұл ретте осы зерттеулер 2001 жылы салалардың өнім өндіруі 118% құрайтын оны өткізумен салыстырғанда елеулі түрде өскенін көрсетсе, 2002 жылы өндіріс көлемі өнімді өткізу көлемінен елеусіз мөлшерге артты, бұл жерде әлемдік рыноктағы конъюнктуралық баға деп түсіндіруге болады. Қара металлургия кәсіпорындарында да осы себептер негізінде өнімді шығару көлемі (92, 6%) және өткізу көлемі (87, 7%) -ке төмендеді.

Сонымен бірге, өңдеуші өнеркәсіптердің басқа салаларының кәсіпорын өкілдері нақты экономика секторында қалыптасқан оң үрдістерге айғақ болатын динамикадағы өнім өндіру мен өткізу көрсеткіштерінің өсуін көрсеткенін атап өту қажет.

2001-2002 жылдары негізгі өнім түрлерін шығару мен өткізу көлемінің айтарлықтай өсуі тамақ өнеркәсібі (114% және 146, 2% сәйкес), мапшна жасау және метталл өңдеу (131, 2% және 176, 5%), химия өнеркәсібі (146, 8% және 139, 2%), полиграфия (159, 8% және 155, 7%), жеңіл өнеркәсіп (215% және 130, 2%), құрылыс материалдарының өндірісі (209, 9% және 212, 7%) сияқты салаларда байқалды. Әлектроэнергияны өткізу 3, 9 есеге, ал темір жол транспорты қызметінің көлемі - 2 есеге өсті.

Экономиканың нақты секторында талдау кезеңінде оның инновациялық әлеует деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер қатарының өсуі көрсетілген. Мәселен, инженерлік-техникалық жұмысшылар саны - 6, 4%, қайта даярлаудан және біліктілігін арттырудан өткен жұмысшылар саны - 15, 8% өсті, технологиялық жабдықтарды жаңартуға инвестициялар, оның ішінде отандық жабдықтарды сатып алу екі еседен аса, импорт жабдықтарын сатып алу - 2, 7 есеге көбейді /4/.

Алайда, барлық зерттелген кәсіпорындарда (көмірсутекті шикізат өндіретін және өңдейтін кәсіпорындардан басқасы) өндіріс қуаттарының толық емес жүктемесі белгіленген.

Салық шегерімдерін, өнім тасымалдауға және жарнамаға жұмсалатын шығындарды есепке алғанда көптеген салалардың кәсіпорыңдары залалда қалады. Жұмысшылардың санын қысқартатын жаңа технологияларды қолдану, өнімнің материал және әнергия сыйымдылығын төмендету кәсіпорынның табыстылыгын жоғарылатудың резервтері болып табынады.

1. 2 Нарық жағдайындағы ақпараттың ролі

XXI ғасыр кезегінде телекоммуникациялық технологиялар нарықтық қатынастарды сапалық жетілдіруге қуатты итермеші күш береді. Жаңа ақпараттық технологиялар нарықтың маркетинг, үйлестіру процедуралары, баға және т. б. сияқты базалық процестерін өзгерте отырып, ол туралы біздің түсінігімізді өзгертеді.

Ақпараттық нарықтық технологиялар сатып алушылар мен сатушылардың мүдделерін ақпаратпен алмасу арқылы үйлестіруді қамтамасыз етеді. Экономикалық теорияда нарық бәсекелес сауда, бейімделу және ақпаратты процесстер ретінде қарастырылады. Осы себептен де, ақпараттық нарықтық технологиялардың тиімділігінен экономикалық агенттердің қабылдайтын шешімдерінің сапасы да, экономикадағы трансакциялық шығындар деңгейі де тәуелді болады.

Әңгіме өндірістік технологиялар туралы емес, басқару технологиялары туралы екенін айта кетейік. Немесе одан да кең - әлеуметтік, экономикалық технологиялар туралы, себебі олар экономикалық субъектілердің арасындағы қатынастарды өзгертуге бейімделген. Басқару технологиялары әрқашан экономикалық қатынастардың өзгеруінде маңызды роль атқарған (мысалы, биржаны құру) .

Нарықтық инфрақұрылымының әр түрлі варианттарын салыстырудың көрнекті тәсілі - ол трансакциялық шығындары бойынша салыстыру. Трансакциялық шығындарды нарықта операцияларды өтізумен байланысты шығындар ретінде (немесе одан кеңірек - экономикалық жүйені басқаруға шығындар ретінде) анықтауға болады. Олар шартқа отырумен, келісім шарт ережелерін сақтауды бақылаумен, болып жатқан өзгерулерге партнерлар арасында қатынастардың бейімделуімен, делдалдардың қызметтерін төлеу және т. с. с. байланысты шығындарды қамтиды.

Біздің пікіріміз бойынша қазіргі нарықтық технологияларды ендіру есебінен қысқарту маңыздылығы және потенциалы бойынша негізгі деп есептелетін шығындардың түрлері келесідей:

1) пайдалы партнерді табуға шығындар,

2) келісушілікпен және фирмалардың монополиялық жағдайымен шартталған бағалардағы "көтеріп қоюлар";

3) тиімсіз басқару нәтижесінде жоғарытылған өндірістік шығындар;

4) кәсіпорындардың директорларының (менеджерлерінің) және акция ұстаушылардың мүдделерінің сәйкес келмеуінен шығындар;

5) бейімделу шығындары (сұраныс пен ұсынысты үйлестіру механизмдерінің жетілдірілмегенімен шартталған) ;

6) инвестицияларды тиімсіз бөлу;

7) еңбекке жеткіліксіз себептер әсерінен өнімде және өндіріс көлемінде сапаның азаюы.

Көптеген мамандардың пікірінше экономикадағы жиынтық шығындардың 15-25% - трансакциялық шығындардың жалпы көлемі (2-кесте) . Қазақстан трансакциялық шығындардың үлкен ауыртпалығын алып келе жатыр.

Кесте 2 - 2002 жылы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар деңгейі /7/

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс