Өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдер маркетингін жетілдірудің тиімді жолдары

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 339. 92:631(574. 5) Қолжазба құқығында

ШАДИЕВА АЙГУЛЬ АМИРХАНОВНА

Өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдер маркетингін жетілдірудің тиімді жолдары

(Оңтүстік Қазақстан облысы материалдары мысалында)

08. 00. 05. - Экономика және халық шаруашылығын басқару

(салалар мен қызмет сфералары бойынша)

Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесiн алу үшiн дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы

Түркiстан, 2009

Жұмыс Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрiк университетiнде орындалды.

Ғылыми жетекшiлері экономика ғылымдарының докторы

О. С. Сабден

экономика ғылымдарының кандидаты

Э. Б. Икматова

Ресми оппоненттері экономика ғылымдарының докторы

Р. С. Каренов

экономика ғылымдарының кандидаты

Г. Қ. Мусаева

Жетекшi ұйым Қазақ агроөнеркәсіп кешені экономикасы және

ауылдық аумақтарды дамыту ғылыми-зерттеу

институты ЖШС

Қорғау 2009 жылы 18 сәуірде 14-00-де Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрiк университетiндегі докторлық диссертациялар қорғау құқығына ие Д 14. 61. 15 диссертациялық Кеңесiнде өтеді. Мекен-жайы: 161200, Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркiстан қаласы, Университет қалашығы.

Диссертациямен Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрiк университетiнің кiтапханасында танысуға болады.

Автореферат « 17 » наурыз 2009 жылы таратылды.

Диссертациялық кеңестiң

Ғалым хатшысы Ж. С. Райымбеков

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Агроөнеркәсіп кешенін дамыту әлемдік қаржы дағдарысына қарсы іс-шаралардың негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Тауарлар нарығындағы агромаркетингті жетілдіру осы бағыттағы әрекеттер жоспарын жүзеге асыру тетіктерінің негізі болып отыр. Бұл жағдай маркетингтің рөлі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылдың ақпан айындағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Жолдауында: "Ауыл шаруашылығы өнімдеріне баға өсу үстінде және тұтастай алғанда, аталған сала өте пайдалы болуда, сондықтан біз оған ақша салуымыз қажет"- деп атап өтті. Сондықтан, ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарықтағы тиімді орналасуының маңызы зор. Салынған ақша нәтижелі болуына қол жеткізу үшін, аграрлық өнімдердің тауарлар нарығында нық орнығуының мәні үлкен.

Нарықты экономика жүйесінде ойдағыдай қызмет етіп, тұтынушыларды барынша қанағаттандыру және пайда табу үшін маңызды мәселенің бірі агро-өнімдерін қай нарыққа шығару қажеттігін анықтау екендігі мәлім.

Өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдер маркетингі көп ретте жарнама және тауар өткізу ісіне бағытталған. Бұл бірқатар объективтік және субъективтік себептермен түсіндіріледі. Нақтырақ айтқанда, нарықтық қаты-настар дамуының төмен деңгейі, қаржы болмауынан туындаған қиындықтар, мәлімет жинау мен ақпарат бөлісу жұмысының шектеулілігі, берілген жүйе бойынша ғылыми-зерттеулер мен ізденістердің жетіспеушілігі, нарықтық тауарлар инфрақұрылымының төмен деңгейлігі және кәсіпорында маркетингтік кызметті дұрыс жолға қоятын тәжірибелі мамандардың жеткіліксіздігі, яғни дә-лірек айтқанда, маркетингтік қызметті сапалы түрде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін әдістердің әдістемелер деңгейінде ғана қолданылуы сияқты келеңсіз факторлар себебінен жарнамалық қызмет деңгейінде қалып отыр.

Агромаркетингті жүзеге асыруға арналған еңбектер шетел тәжірибесін қолдануға бағытталғандықтан Қазақстандағы экономикалық жүйенің ерекше-ліктері мен жағдайларын ескере бермейді. Маркетингтің негізгі заңдылықтары мен әдістері біріңғай болып келеді, сондықтан олар іс жүзінде экономиканың барлық саласында қолданылады. Шетелдік деректерге сүйенсек, олар нақты бір фирмаға жан-жақты жасалған талдау арқылы құрылған ғылыми негіздемесі болған жағдайда ғана маркетингті табысты түрде қолдануға болады деп тұжы-рым жасайды. Қазақстанда нарық кезеңінде маркетинг қызметімен айналысу тә-жірибесінің аздығына байланысты қалыптасқан жағдайда қиындықтар кезде-суде. Сонымен қатар, өнеркәсіптік тауарлар нарығында немесе тұтынушылар нарығында болсын агромаркетингті жетілдіруде экономикалық-математикалық әдістерді қолдану жағдайы сирек кездеседі. Сондықтан, маркетингті іс жүзінде ұйымдастыру және оның тиімділігі мен сапалылығын көтеру маңызды мәселе болып табылуда.

Сонымен, жоғарыда көрсетілгендей, агроөнімдер маркетингін жетілдіру-дің қажеттілігі осы диссертациялық зерттеудің тақырыбының өзектілігін айқындайды және оның маңыздылығын сипаттайды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Нарықтағы маркетингтік қызметтің тео-риясы мен әдістемесі Ф. Котлер, Питер Р. Диксон, А. Вайсман, Джон Ф. Литл, М. Мак-Дональд, Р. Моррис, Ж. -Ж. Ламбен, Д. Дэй сияқты шет ел ғалымдары-ның еңбектерінде көрсетілген.

Ресей ғалымдарының ішінде маркетинг мәселелеріне: Е. П. Голубков, И. И. Кретов, А. П. Панкрухин, А. Н. Цацурин, Л. Е. Басовский, В. П. Хлусов, Т. П. Данько, В. А. Алексунин, П. С. Завьялов, Е. П. Пешкова, О. Д. Андреева, т. б. сияқты ғалымдардың еңбектері арналған.

Нарықтағы агромаркетингтің дамуы мен қалыптасуына қазақстан ғалым-дары: Н. Қ. Мамыров, А. К. Қошанов, С. Н. Нысанбаев, О. С. Сабден, О. К. Ескараев, Р. С. Каренов, Ш. К. Купешов, С. С. Сатубалдин, С. Р. Есімжанова, К. Ә. Сағадиев, Х. С. Сералиев, Ж. М. Шаекина, Т. Ж. Нұрымбетов т. б. сияқты экономистер де үлес қосты.

Маркетингтік зерттеулердің мақсаты нарықтан алынған ақпараттар негі-зінде оңтайлы басқару шешімдерін жасап, шаруашылық қызметте пайдалануға ұсыну. Қазақстан Республикасында нарық инфрақұрылымының маңызды бөлігі ретінде өнеркәсіп тауарлары нарығы саласын дамытуға көп көңіл бөлініп отыр. Өйткені, оның дамуы қарқынын Қазақстанның дамыған елдер қатарына қосылуына себепші болады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдер маркетингін жетілдірудің экономикалық-ұйымдас-тырушылық жақтарын зерттей отырып, осы өнімдердің нарықтағы алар орнына талдау жүргізу және өнімдерді тиімді орнықтыруда әдістемелік нұсқаулар дайындап, нақты тәжірибелік ұсыныстар беру. Айтылған жұмыстың мақсатына қол жеткізу үшін келесі міндеттер алға қойылды:

- Қазақстандағы өнеркәсіп тауарлары нарығына шолу жасай отырып, агромаркетингті қалыптастырудың тетіктерін анықтау;

- тауарлар нарығындағы агроөнімдерді тиімді орналастыру бойынша жүргізіліп отырған іс-шаралар мен бағдарламалардың бағыттарын талдау;

- өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдерді тиімді орналастырудың негізгі бағыттарын анықтау;

- агроөнімдерді орнықтырудың және тауарлар нарығындағы агроөнімдердің үлесін арттырудың тиімді тетіктері бойынша ұсыныстарды енгізу;

- агроөнімдер маркетингін жетілдіру мен оның тәжірибелік нәтижелерін бағалауда кластер құрудың тиімділігін ғылыми негіздеу;

- өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агроөнімдер маркетингін жетілдіру бойынша ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар жасау.

Зерттеудің пәні ретінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы өнеркәсіп тауарлары нарығында қолданылатын маркетинг жүйесінің кешенді құралдары алынған.

Зерттеу нысанына Оңтүстік Қазакстан облысының сыра, шарап өндіруші кәсіпорындары мен өндірістік тауарлар нарығы алынған.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Өнеркәсіп тауарлар-ын нарығындағы маркетингтің дамуын терең зерттеуге үлес қосқан Қазақстан-ның экономист-ғалымдарының, ТМД елдері мен шетелдік ғалымдардың еңбектері, Қазақстан Републикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдаулары, Парламенттің және Министрлер кабинетінің нормативтік құжаттары әдістемелік негіз болды.

Зерттеу жұмысының ақпараттық базасына Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу (алкоголь сату, сатып алу) департаментінің нормативтік құқықтық құжаттары, Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің арнайы мәліметтері, ОҚО шарап және сыра өндіруші мекемелерінің мәліметтері қолданылды.

Зерттеу үрдісінде экономикалық-математикалық үлгілеу, функционалдық-құндық талдаулар және экономикалық талдаулар (теориялық тұжырымдамалар, абстрактілі-логикалық, салыстырмалы) әдістері қолданылды.

Диссертациялық зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Агроөнімдерді нарықта орнықтыру ерекшеліктерін зерттей келе, диссертацияның ғылыми жаңалығын анықтайтын келесі тәжірибелік нәтижелер алынды:

- іздену жұмыстарының негізінде агромаркетингтің нарықтағы экономикалық мазмұны жан-жақты тиянақталды;

- агроөнімдердің өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы орналасуына ықпал етуші факторлар және олардың агроөнімдік тауарлар нарығын бөлшектеудегі мәні мен ерекшеліктері анықталды;

- агроөнімдер нарығын жетілдірудегі мемлекеттік реттеу іс-шараларының негізгі бағыттарын анықтау мақсатында агромаркетингтік қызметтің ерекшеліктеріне баға берілді;

- агроөнімдер маркетингін жетілдіруде кластер құру қажеттілігі мен шарап өндіруші кәсіпорындардың қаржылық мүмкіншіліктерінің артатындығы және осы саланың табыстылығын көтеруге мүмкіндіктер болатындығы ғылыми негізделді;

- агромаркетингті жетілдірудің тиімді жолдары мен агроөнімдердің нарықтағы үлесін арттыратын экономикалық математикалық үлгілері ұсынылды.

Диссертациялық жұмыстың қорғалуға шығарылатын негізгі тұстары:

өнеркәсіптік тауарлар нарығындағы агромаркетингті қалыптастыру мен дамытудың теориясы мен әдістемесі;
агроөнімдер маркетингін жетілдіруде кластер құру қажеттігінің және шарап кластерінің осы саланы жандандырудағы мүмкіншіліктерінің ғылыми негіздемесі;
өнеркәсіптік тауарлар нарығында аграрлық өнімдерді орнықтырудың және агромаркетингті жетілдірудің тиімді жолдары;
агромаркетингті жетілдіру мен келешектегі даму бағытын анықтайтын экономикалық - математикалық үлгілері мен нәтижелері.

Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңызы шарап және сыра өндіруші кәсіпорындарының ұйымдық-экономикалық іс-әрекеттерін жетілдіру жолдары осы диссертацияда қолданылған әдістемелік тәсілдер және ұсыныстар мен қорытындылардың іске асыру мүмкіндігі анықталады. Бұл өндіріс шығындарын азайтуға, өндірістік қорларды ұтымды пайдалануға және тұтынушылардың талғамын ескере отырып, өнім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми зерттеу жоспарларымен байланысы . Диссертациялық жұмыс Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің Б-ЭФ-01-06 (2006ж. ) "Қазақстан Республикасының бүкіл дүние жүзілік сауда ұйымына өтудегі аймақтың дамуының келешегі" тақырыбындағы ғылыми-зерттеу бағдарламасына сәйкес орындалды.

Зерттеу нәтижелерінің сынақтан өткізілуі. Жүргізілген зерттеулер нәтижелері бірқатар халықаралық және аймақтық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалды: "XXI гасырда бiлiм берудiң стратегиялық өзектi мәселелерi", (Жетісай, 2001), ҚазГЗУ Оңтүстік Қазақстан заңтану, қаржы және қаржы құқығы институты (Шымкент, 2001), "Управление региональной экономикой и подготовка специалистов взгляд в XXI век" (Шымкент, 2003) . Зерттеудің кейбір нәтижелері "lзденiс", Қ. А. Ясауи атындағы халықаралық Қазақ-түрiк университетiнiң хабаршысы", Қарағанды университетінің Хабаршысы сияқты республикалық баспасөз беттерінде жарық көрген. .

Зерттеу жұмысындағы негізгі қорытындылар мен ұсыныстар Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы басқармасында, Сарыағаш ауданының экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімінде және Қ. А. Ясауи атындағы ХҚТУ Шымкент институтының оқу үрдісінде қолданысқа енгізілді.

Жарияланған ғылыми жұмыстар. Диссертация тақырыбы бойынша жалпы көлемі 2, 26 б. т. болатын 11 ғылыми еңбектер жарияланған. Соның ішінде 5 мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім және ғылым саласында бақылау бойынша Комитеті ұсынған басылымдарда шыққан.

Диссертация құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс құрылымы жағынан кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Жұмыстың негізгі мазмұны

"Өнеркәсіп тауарлары нарығындағы агромаркетингтің теориялық негіздері" атты тарауда тауарлар нарығындағы маркетингтің, оның ішінде аграрлық өнімдерді тиімді орналастыру бойынша маркетингтік қызметтің экономикалық мәні анықталып, маркетингтік қызметті жетілдірудің теориялық негіздері зерттелді.

Қазір қайта құрудың стратегиялык мақсаттары белгілі бір дәрежеге жетіп, макроэкономикалық тұрақтануға қол жетті. Экономикада айтарлықтай оңды құрамдық өзгерістер пайда болды. Ең бастысы, қайта құрудың бірінші кезеңі, ұзаққа созылып, аса қиындыққа түссе де, нарықтық экономикаға көшу үрдісі кері айналмайтын күйге жетті.

Әлем елдерінің экономикасын ерекше алаңдатып отырған, қаржы дағдарысының барынша ушыға түскеніне қарамастан Қазақстанда 2008 жылғы ішкі жалпы өнім өсімінің көлемі 3 пайызды құрады. Қазақстан Президенті Н. Назарбаев пен ел үкіметі ұстанған саясат бағытындағы нақтылы істер өз нәтижелерін беруде. Экономикалық қайта құруларды тереңдету барысында шет елдердің инвестицияларын халық шаруашылығын өркендетуге тарту ұлттық өнімдердің көбеюімен бірге, елімізде маркетинг кешенінің әдістерін пайдалануға жол ашты.

Нарықтық жағдайда экономикалық қатынастарды жетілдіруге, өнеркәсіп кәсіпорындарының өнімдерін нарыққа тиімді орнықтыруға және ғылыми -техникалық үрдістерді енгізе отырып маркетинг тұжырымдамасының қалыптасуына қол жеткізудің бірден-бір жолы маркетингтік зерттемені ойдағыдай жүргізе білу

Маркетингтік зерттеулердің мақсаты - нарықтық ақпараттар негізінде оңтайлы шаруашылық шешімдерін жасау. Белгілі америкалық маркетолог Ф. Котлер өзінің әйгілі «Маркетинг негіздері» атты еңбегінде 800 америкалық фирмалардың маркетингтік зерттеулерін жалпылап олардың 9/10 бөлігі әлеуметтік мүмкіндіктер мен нарықтың басқа да өлшемдерін анықтаумен шұғылданатындығын, ал фирмалардың 70-80%-ы өткізу көлемі мен баға динамикасын, логистика үрдістерін талдаумен, тауарлар сапасын тестілеумен, нарық өлшемдерін болжаумен, нарықтың жаңа тауарлар мен жаңа қызмет түрлеріне реакциясын бақылаумен, конъюнктуралық бағалаумен, іскерлік белсенділікті зерттеумен және жарнама тиімділігін анықтаумен шұғылданатындығын көрсетті. Маркетингтік зерттеулер, әдетте, арзанға түспейді. Мысалы, Ф. Котлердің айтуынша, маркетингтік зерттеулер бюджеті фирманың сату көлемінің минимум 1-2% құрайды. Нарыққа зерттеме жүргізу үшін алдымен нарықтық сұраныстың түрлері мен оған деген қажеттілікті анықтау қажет.

Ескерту: автор құрастырған

Сурет 1 - Нарықтағы сұранысты анықтау

Маркетингтік күш салудың деңгейіне байланысты алғашқы сұраныс, нарықтық әлует және ағымдағы нарықтық сұраныс болып бөлінеді. Сонымен қатар, маркетингке жұмсалған шығындар да ағымдық және жалпы шығындар болып бөлінеді (сурет 1) .

Кәсіпорынның тұғырыққа келуінің ең басты себептері нарықта маркетингтік қызметтерді дұрыс қолдана алмау мен дұрыс тәжірибелер шығара алмау. Канаданың 66 өндірістік фирмасы зерттеу кезінде анықтағандай: нарықтағы тауардың маркетингтік қызметінің тиімді еместігі (77, 9%), нарықты бөлшектеп ұғынуының болмауы (74%) және оның нашар тестіленуі (58, 1%) .

Нарықты маркетингтік зерттеу бәсекелік күрес құралы болатындығы туралы жазған әйгілі американдық маркетолог Питер Р. Диксон болды. Ғалымдардың көзқарастарын тұжырымдай келе, маркетингтік зерттеме жүргізудің өндіріс пен тұтынушылар мақсаттары ұштасу керек екендігі айқын болып отыр.

Маркетингтік зерттеуде нарықтың сыйымдылығын есептеу сұранымды зерттеудің логикалық жалғасы болып саналады. Нарық сыйымдылығы физикалық бірліктегі немесе құндық көрінудегі елдегі (аумақтағы) өткізілетін тауаралардың көлемімен анықталады. Фирмалар үшін бұл көрсеткіштер нарықтағы осы өнімдердің экспорттық немесе импорттық көрсеткіштерін ескерумен анықталуы мүмкін.

Фирмалар үшін нарық сыйымдылығы бұл нақты нарықта белгілі бір мерзім ішінде ол өнімнің қандай мөлшерін сата алатынын сипаттайтын көрсеткіш болып табылады.

Егер фирма жинақталатын мәліметтерді анықтаумен немесе жинаумен айналысса, мысал үшін, электродвигательдерді, онда аталған өнімдер нарығының сыйымдылығын бағалау кезінде фирмалар, машиналар мен жабдықтар шығарылатын немесе әкелінетін елдерде (аумақтарда) белгіленген электродвигательдерді есепке алуы мүмкін. Мұндай жағдайда, жанама экспорт пен импорт сияқты жаңа көрсеткіштер пайда болады. Жанама шығару немесе әкелу - бұл басқа бұйымдарда пайдаланылған, фирма тарапынан қызығушылық танытатын тауары. Нарық сыйымдылығы мына формула бойынша анықталады:

Н _с = Ө _к + Қ _қ - Э _к + И _к - Э _ж + И _ж ,

Мұндағы: Э _ж - жанама экспорт; И _ж - жанама импорт; Ө _к - өндіріс көлемі; Қ _қ - фирмалардың қоймаларындағы тауар қорларының қалдықтары; И _к - импорт көлемі; Э _к - экспорт көлемі.

Нарықтың сыйымдылығын білу және оны анықтау фирмалар үшін өте маңызды. Аталған көрсеткішті зерттеу, осы нарыққа тауарды қоюшы фирмаға нарықтық үлесті анықтаумен тығыз байланысты. Егер фирмалардың нарықтағы үлесі өссе, онда белгілі бір саладағы көшбастаушылық жағдайы оның көрсеткіші болып саналады. Нарықтағы жоғары үлес, өндірістің жоғары көлеміне жетуге ғана қол жеткізіп қоймайды, сонымен қоса фирмалардың барлық бағыттағы қызметін жақсартуға ынталарын арттырады, нәтижесінде дивидендтер мен табыстары өседі.

Фирмалардың нарықтық үлесін келесі формуламен анықтауға болады:

Мұндағы: Ф - фирмалардың нарықтық үлесі; Н _с - нарық сыйымдылығы;

К∙П _ф - фирмалардың өндіріс көлемі (сату) .

Нарықта маңызды үлеске жетуді фирманың жеңіске қол жеткізуінің кепілі ретінде қарауға болады. Дегенмен, бұл үрдіс маркетингтегі мұқият іс-әрекетті, нақтылай айтқанда, объективті талдауды, ойластырылған жоспарды және дұрыс таңдап алынған стратегияны талап етеді. Баға, жаңа тауарлар, сервис, ауқымы және маркетингтік күш жұмсаудың сапасы, жарнама - фирмалардын жоғары нарықтық үлеске жетуінің негізгі жайлары болып саналады.

Нарықты сегменттеу (бөлшектеу) байыпты және сенімді ақтайтын дәрежеде болуы үшін оның ауқымды деректерге енгізілуі және үздіксіз тәртіпке келтіріліп отырылуы қажет. Нарықты зерттеу және бөлшектеу қашанда тоқтаусыз үрдіс. Өйткені, заман ағымының әсерінен тауар түрлері өзгеріп, жаңарып отырады. Нарықты бөлшектеу тәсілдері тауар қозғалысының негізгі бағытына байланысты өзгереді. Өндірісте дайын өнім шығару мақсатында жұмсалатын тауарлар бойынша нарықты бөлшектеу тұсында тұтынушының өндірістік, экономикалық-өндірістік тармақтары қарастырылады. Сөйтіп онда қолданылатын технологиялық үрдістер тауар сатып алатын фирмалардың мүмкіндіктері, тұтынушылар орналасқан аймақтардың дамуы жөніндегі болжамдары, тауар алуды ұйымдастыру тәсілдері, тауар жеткізу мерзімдері, есептеу тәртіптері, қарым-қатынас түрлері, т. б. алдын ала ескерілуі тиіс.

Өндірісте пайдаланатын тауарларды тұтынушылардың әдетте саны аз, ал мұның есесіне алатын тауардың көлемі көптігінен, нарықты бөлшектеу тәсілі жеңілдеу әрі тұрақты болады. Сол үшін де бұл істе аса ірі тұтынушыға нобайы айқын, яғни нарықтың басқа бөлімдерімен араласпайтын және сұранысы әлеуетті бөлімдерге айрықша көңіл бөлінеді. Нарық бөлімінің аса ұтымды нұсқасы 20% алушыға сатылатын өндіріс тауарының 80% келуімен бағаланады.

Тұтынушылардың қажеттілігін тауарға деген сұранысы бойынша қанағаттандыру қиын. Себебі, олардың әрқайсысының өзінің сұранысы бар. Сонда да сатып алушыларды кейбір белгілеріне қарай біріктіруге болады. Бұл топтағы адамдардың шамамен сатушының маркетингтік іс-әрекетіне бірыңғай бейімделуін білдіреді. Тұтынушылар саны көп және әр жерде орналасқандықтан және бір-бірінен өздерінің қажеттіліктері, қалыптасқан әдеттері мен ерекшеліктері болғандықтан, кез-келген фирма өзінің тауарының барлығына бірдей ұнамайтынын біледі. Сондықтан фирмалардың іс-әрекеттерінің белгілі бір бөлімге немесе нарық бөліміне бағытталғаны дұрыс. Тұтынушы нарығын бөлшектеудің бірыңғай тәсілі жоқтығына байланысты нарық құрылымына тиімді кіруді іздеу үшін әртүрлі өзгермелі өлшемдер негізінде бөлшектеудің бірнеше нұсқаларын қолдану мүмкіндігін іздестіру керек. Тұтынушылар нарығын бөлшектеуде қолданылатын көрсеткіштер географиялық, демографиялық, психографиялық және іс-әрекеттік болып бөлінеді. Осындай көрсеткіштерге қарап фирма өзінің шығарған тауары сол нарық бөліміне қаншалықты сәйкес келетінін анықтауына болады.

Тұтынушылардың сұранысы айқын болған жағдайда, олар қанша және қандай өнімге төлем төлей алатыны белгілі болса, онда өз тауарының ассортиментін және оның бағасын оңай басқаруға болады. Маркетингтің көзқарасымен тиімді болу үшін нарық бөлімі мынадай: анықталған және өлшемді; сатып алушының белгілі бір көлемі, қабілеттілігі және шаруашылығы болу керек. Толық ақпарат негізінде нарық бөлімін нақты белгілеп алу қажет

Қазақстандағы сауданың кең етек алып, өнеркәсіптің енді-енді қалпына келтіріліп келе жатқан кезінде маркетинг қызметі үш бағытта дамып келеді. Олардың бірі өндірістік-техникалық бағыт шетелдік достастық-ынтымақтастық арқылы өрістесе, екіншісі - тұтыну тауарларын тарату және сату да шетелдік тәжірбиелерді қолдану, сондай-ақ жетіспеген тауарларды шетелдерден әкелу арқылы дамуда. Маркетингінің осы екі түріне байланысты кәсіпкерлерге қызмет түрлері де жаңа да жақсы әдістермен толықтырылып, көбеюде. Бұлардың өздері нақтылы түрлерге бөлініп, тұтыну тауарларына патент, лицензия, инженерлік өнім, бағдарламалық құралдар сияқты маркетингтік қызметтерге жіктеліп, таңдалып алынады. Сатуға болатын заттардың, өнімдердің, дүниелердің барлығы маркетинг қызметінің аумағында болады. Маркетингті топтастырудың іс жүзінде нақтылы маңызы бар. Өйткені, маркетинг кешені түрлеріне қарай әртүрлі бағытта жұмыс істейді.

"Оңтүстік Қазақстан облысының өнеркәсіп тауарлары нарығында аграрлық өнімдерді орналастырудың қазіргі жағдайы" тақырыбындағы тарауда облыс деңгейіндегі тауарлар нарығын талдай келе, шарап өнімдерінің нарықтағы орналасуына сараптама жасалынып, оны жетілдірудің негізгі бағыттарына сипаттама берілді.

Өнеркәсіп тауарлары нарығының, соның ішінде шарап өндірісінің орны ерекше. Мақта егістіктерінің бірнеше жылдан кейін құнарлылығы төмендеп, жер шаршайды. Ал, жүзімдіктер жерді құнарландырады. Мақта жылда өнім береді, жүзім үшінші-төртінші жылдардан бастап өнім бере бастайды.

Кесте 1 - Ауыл шаруашылық өнімдері өнімділігінің салыстырмалы сипаттамасы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.