Өнеркәсіптің орналасу заңдылықтары. Отын-энергетикалық кешен

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Өнеркәсіптің орналасу заңдылықтары. Отын-энергетикалық кешен

Өнеркәсіп - Қазақстан шаруашылығының басты саласы. Экономиканың алға басуы
соған байланысты. Өнеркөсіптің дамуы жаңа қалалар мен жолдар салуды
ілестіре жүреді. Ол ауыл шаруашылығының, құрылыстың, қызмет көрсету
саласының даму деңгейіне де үлкен өсер етеді.
Өнеркәсіп құрылымы және орналасу заңдылықтары
Жалпы алғанда, өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптен тұратын қазіргі заманғы
индустрия алуан түрлі өндірістердің жиынтығы болып табылады. Өнеркәсіп
өндірісі мен салаларының қаржыны, ғылымды, еңбекті, шикізатты, энергияны
және суды қажет ету деңгейі әртүрлі. Өнеркәсіп өнімінің 10%-ы (өзіндік құны
бойынша) өндіруші салаға тиесілі болса, қалған өнімді өңдеуші кәсіпорындар
береді. Қазіргі заманғы өңдеуші өнеркәсіп байырғы (таскөмір, қара
металлургия, кеме жасау және тоқыма), жаңа (автомобиль жасау, алюминий
өндіру, химиялық талшықтар мен пластмасса өндірісі) және ең жаңа салаларды
(микроэлектроника, робот жасау, есептеуіш машиналар жасау, атом және
аэроғарыш өндірісі және т.б.) қамтиды.
Өнеркәсіп өндірісі құрылымы жағынан ғана емес, ұйымдасуы және орналасуы
жөнінен де күрделі жүйе болып табылады. Өнеркәсіптің орналасуына әсер
ететін факторлар ел экономикасының даму жағдайына сәйкес ұдайы өзгеріске
түсіп отырады. Бұл әсіресе өңдеуші өнеркәсіптің орналасуынан айқын көрінеді
(37-сызбанұсқаға қараңдар).
Өнеркәсіптің жаңа салаларын орналастыруда еңбек ресурстарының сапалық
көрсеткіштері (білім және кәсіби деңгейі), көлік, байланыс, экологиялық
жағдай, ғылыми-техникалық әлеует шешуші рөл атқарады. Өнеркәсіптің байырғы
және жаңа салалары ірі өнеркәсіпті аудандардың қалыптасуына ықпал етті.
Алғашқы өнеркәсіпті аудандар (Орта Англия, Рур, Силезия, Орталық Ресей,
Орал) көмір алаптары мен металлургия, тоқыма өндірісі негізінде қалыптасты.
Жаңа өнеркәсіпті аудандар өндірістің күрделі сипатымен және оның
орналасуьша ықпал ететін факторлардың жан-жақтылығымен ерекшеленеді.
Дамыған елдерде ескі өнеркәсіпті аудандардың еңбек ресурстары мен дамыған
инфрақұрылымы негізінде жаңа аудандардың қалыптасуы байқалады. Өнеркәсіптің
орналасуына "астаналық" фактор да әсер етеді. Жаңа индустриялық аудандар
өнеркәсіптің ел астанасы мен ірі қалаларының маңында шоғырлануынан пайда
болуда. Мұндай аудандарда ғылымды көп қажет ететін ең жаңа өндірісті іске
қосуға мүмкіндік бар, сонымен қатар өндірілетін өнім ірі тұтыну көзіне де
бағдарланады.
Қазіргі заманғы кәсіпорындар салық жеңілдіктері бар еркін экономикалық
зоналарда және шекаралық аудандарда көбірек орналасады, бұл аумақтарда
халықаралық экономикалық аудандар да қалыптасуда. Өнеркәсіптің теңіз
жағалауларына "ығысуы" да байқалады. Соның нәтижесінде кейбір портты
қалалар маңында сырттан әкелінетін шикізатты бастапқы өңдеуден өткізетін
ірі өнеркәсіптік кешендер пайда болған.
Сонымен, өнеркәсіптің дамуы мен орналасуында қарама-қарсы екі бағыт
түйіседі. Біріншіден, технологиялық жағынан сабақтас өндірістерді біріктіру
негізінде аумақтық-өндірістік кешендер түзілсе, екіншіден, экономикалық
тиімділік факторы негізінде бір саладағы кәсіпорындарды шашырата
орналастыру байқалады.
Отын-энергетика кешені
Аталған кешен құрамына казіргі заманғы шаруашылықтың негізін құрайтын отын
(мұнай, табиғи газ, көмір және т.б.) мен электр энергиясын өндіру, оларды
тасымалдау енеді. Өндірістің дамуы отын мен энергия түрлерін игерумен тығыз
байланыста жүреді. Адамзат қоғамы дамудың неғұрлым жоғары сатысына
көтерілген сайын өндірістің отын мен энергияға сұранысы арта түсті.
Бастапқы энергия көздері (БЭК) қатарына жататын мұнай мен табиғи газдың,
көмірдің отын-энергетика құрылымындағы арасалмағы XX ғасырда күшті
өзгеріске түсті. Дүниежүзілік отын-энергетика балансында көмір ұзақ уақыт
бойы басым болып келсе, XX ғасырдың ортасынан бастап мұнай жетекші орынға
шықты (38-сызбанұсқаға қараңдар).
Мұнай өнеркәсібі
Мұнай өнеркәсібі — дүниежүзілік шаруашылықтың Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін қарқынды өркендеген саласы. Дүниежүзіндегі басты мұнай алаптары
дамушы елдер аумағында орналасқан. Әлемдік нарықта бағасының ұдайы
өзгеріске түсетіндігіне қарамастан, мұнай мен одан алынатын өнімдер
стратегиялық маңызы бар ресурс болып отыр. Мұнайды көп мөлшерде өндіріп,
шетке шығаратын елдердің халықаралық деңгейде айрықша орны бар, тіпті
олардың геосаяси жағдайына мұнай қоры елеулі түрде ықпал етеді деуге
болады.
Мұнай өнеркәсібі — күшті монополияланған саланың бірі, дүниежүзі бойынша
мұнай саласында АҚШ пен Батыс Еуропаның аса ірі ұлтаралық компаниялары
жетекші орын алады. Бұған қарсы тұру мақсатында 1960 жылы мұнай
экспорттайтын дамушы елдер арнайы ұйым (ОПЕК) құрды. Ұйымның негізгі
мақсаты — осы ұйымға мүше елдердің мұнайды өндіру және сыртқа сатумен
байланысты қызметін халықаралық деңгейде үйлестіру. XX ғасырдың соңына
қарай дүниежүзінде өндірілген 3,5 млрд т (газ конденсатымен қоса) мұнайдың
40%-ға жуығы ОПЕК елдеріне тиесілі болды. Ресей әлемдегі жетекші мұнай
өндіретін елдердің бірі (39-сызбанұсқаға қараңдар).
Жан басына шаққанда мұнай өндіруден дүниежүзінде Кувейт 1-орын алады (2008
жылы — 54,6 т). Қазақстан Республикасында 2008 жылы 70,7 млн т мұнай
өндірілді; жан басына шаққандағы көрсеткіш 4,36 т болды.
Мұнай — аса маңызды экспорттық тауар, дүниежүзінде өндірілетін мұнайдың 45%-
ға жуығы сыртқа сатылады. Мұнайды өндіретін (Парсы шығанағы елдері, Латын
Америкасы мен Африка елдері) және тұтынатын аудандардың (Еуропа, АҚШ,
Жапония) аумақтық алшақтығына байланысты мұнай тасымалы күрделі көлік
жүйесіне айналып отыр. Қазіргі заманғы ірі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.