Өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

1. Өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихы.

2. Патогендер мен зиянкестерге төзімді өсімдік жасау.

3. Жасушалардың in vitro жағдайында өсуі.

4. Сомалық будандастыру.

5. Биотехнологиялық зертхананы ұйымдастыру.

1. Өсімдік жасушаларын өсірудің қысқаша тарихы. Өсімдік жасушаларын өсіру деген термин соңғы кезде кең мағыналы ұғымға айналып кетті. Бұл ұғым барлық in vitro жағдайында өсірілетін объектілерді, атап айтқанда жасушалар мен протопласттарды, ұлпаларды, жеке мүшелерді, ұрықтарды және бүтін регенерант өсімдіктерді қамтиды. Іn vitro деген термин жасушалардың жасанды ортада асептикалық жағдайда өсірілетінін белгілейді. In vivo деген термин тіршілік әрекетіне тән процестердің организмде өтетінін көрсетеді. Регенерант өсімдік деген термин in vitro жағдайында пайда болған бүтін өсімдікті белгілейді. Өсімдіктен бөлініп алынған жасушаларды, ұлпаларды, мүшелерді жасанды қоректік ортада тек қана залалсыздандырылған жағдайда өсіруге болады. ХІХ ғасырдың аяғында өсімдіктердің бөлшектері мен жеке-дара мүшелерін алғашқы өсіре бастаған неміс ғалымы еді. Мысалы: К. Рехингер мен Х. Фехтинг бүршіктерді, тамырлар мен сабақтардың кесінділерін дымқыл құмда өсіруге тырысты. Кейбір тәжірибелерде жасушалар бөліну арқылы каллустар пайда болған. Жасушаларды өсірудің негіздерін бірінші болып 1902ж. анық қисынға келтірген Г. Габерланд еді. Ол бірқатар жабық тұқымды өсім-ң жапырағынан бөліп алынған паренхима жасушаларымен тәжірибе істеді. Ол өсімдіктің әрбір тірі жасушасы тотипотентті болады деген гипотезаны ұсынды.

2. Патогендер мен зиянкестерге төзімді өсімдік жасау. Ауыл шаруашылығына микроб, саңырауқұлақ, вирустық патогендер мен әр түрлі жәндіктердің тигізетін зияны орасан зор. Сондықтан түрлі аурулар мен зиянкестерге төзімді өсімдік сорттарын шығару а/ш биотехнологияның ең бір өзекті міндеті және де гендік инженерияны практикада қолдану жолындағы үздік мәселе болып табылады. Өкінішке орай, түрлі патогендерге өсімдіктің төзімділігі көптеген гендермен белгіленеді. Қазір гендік инженерияның айлалы әрекеттерімен тек қана жалғыз бір ген немесе хромосоманың бір бөлігінде жалғаса орналасқан бір топ гендер ғана белгілейтін төзімділік белгісін тасымалдап өсімдікке дарытуға болады. кейде өсімдіктің өзіне тән табиғи төзімділік гені болса, ол патогенге төтеп бере алмайды. Мұндай төзімсіздік гендердің экспрессиясы әлсіз болғандығында н/е гендердің қызмет қарқыны бәсеңдеуіне байланысты болады. Өсімдіктерді зиянкес жәндіктерден қорғау үшін химиялық заттар инсектицидтер қолданылады. Сондай-ақ пестицидтер, гербицидтер, фитотоксиндер қолданылады.

3. Жасушалардың in vitro жағдайында өсуі. Агарланған және сұйық жасанды қоректік орталарда өсірілетін өсімдік жасушаларының негізгі типі, ол көбеюге қабілеті бар каллус ұлпалары. Кез еклген негізгі ұлпалардан пайда болған каллус ұлпаларын өзіне лайықты қоректік ортада ұзақ уақыт бойы, тіпті шексіз өсіруге болады. Үзбей өсіру үшін әрбір 3-4апта өткеннен кейін каллустарды жаңа қоректік ортаға отырғызып бағады. Бүтін организмдер сияқты жасанды ортада жасушалардың өсуі S-тәрізді қисық сызықпен бейнеленеді және ол мынандай фазаларды қамтиды:1) лагфаза, бұл фаза кезінде жасушалардың көрінетіндей өсуі болмайды, бірақ жасуша белсенді түрде суды және қоректік заттарды сіңіреді де бөлінуге дайындалады; 2) үдеу фазасы, бұл кезде жасушалар бөлініп созылып өсе бастайды; 3) логфаза, түзу сызықпен бейнеленетін өте қысқа фаза, мұнда өсу жылдамдығы уақыт өткен сайын екі еселеніп үдейді; 4) жасуша өсуінің төмендеу фазасы, бұл фазада жасуша өсуінің салыстырмалы жылдамдығы бәсеңдейді; 5) стацфаза, бұл кезде жасушаның өсуі жылдам болмаса да тұрақты жүреді; 6) жасушалардың біртіндеп жойылып құру фазасы.

4. Сомалық будандастыру. Сомалық будандастыру - будандастырудың жаңа әдісі. Оның арқасында будандастыру жыныстық процесс арқылы емес, тіпті басқа жолмен - сомалық жасушалрдың құйылысуы арқылы өтеді. Мұндай сомалық будандастыруды таксономиялық алшақтық шектемейді. Түраралық қана емес, туысаралық, тіпті одан да алшақ систематикалық топтарға жататын өсімдіктерді будандастыруға болады. Сомалық будандастырудың артықшылықтары мынада:1) жыныстық жолмен будандаспайтын филогенезде түпкі тектері алыс жатқан өсімдік түрлерін будандастыру. 2) ассиметриялық будандарды алу; 3) үшеу және одан да көп ата-аналық жасушалардың құйылысуы; 4) ата-аналық идиотиптері толығымен болатын будандарды алу; 5) ядродан тыс цитоплазмалық гендері бойынша гомозиготаларды алу; 6) генеративтік жүйелерінің сыйымсыздығын жеңу; 7) морфогенезде гаметогенездегі аномалиялар салдарынан жыныстық процесс өте алмайтын өсімдіктердің будандарын алу; 8) энергетикалық программаларды әр түрлі жасушалардың будандарын алу.

5. Биотехнологиялық зертхананы ұйымдастыру. Бт-қ зертхананы ұйымдастыру үшін қарапайым изолирленген алаң (бөлме) қажет, сондай-ақ қазіргі заманғы құрал-жабдықтар мен жоғары сапалы реактивтер қажет. Бөлменің едені мен қабырғасын дезинфекциялауға ыңғайлы болу үшін олар кафельмен жабылған, ал төбе ақталған болуы керек. Жуушы бөлмені жабдықтау: жылы ж/е суық сумен жуу; дистилденген су; дистилятор ж/е бидистиляторлар; кептіргіш шкафтар. Қоректік орталарды дайындайтын бөлмелерді жабдықтау: зертханалық столдар; тұздық маттық ерітінділер; гормондар мен витаминдерді сақтайтын тоңазытқыштар; аналитикалық және торсионды таразылар; иономерлер; магнитті аралыстырғыштар; плиталар, газды горелкалар; ыдыстар жиыны. Заласыздандыру бөлмесін жабдықтау: автоклавтар; қоректік ортасы бар штативтерге арналған стелаждар; залалсыздандырылған материалдарды қоятын шкафтар. Берілген бөлме нүктелік-сору желдеткішімен жабдықталған болуы керек және автоклавтан конденсатты шығару үшін канализациялы ағыс болуы керек. Бт-қ зертханаға қажетті материалдар мен құралдардың, ыдыстардың керек жиыны: өлшегіш колбалар, Эрленмейер колбалары, химиялық стакандар, өлшегіш цилиндрлер, Петри табақшасы, пробиркалар, бөтелкелер, пипеткалар, шыны таяқшалар мен өлшегіш фильтрлер, ланцеттер, қайшылар, пинцеттер, пышақтар, алмаздар, буландырылған инелер, шпательдер, қағаз, хромпин.

Билет 2.

1. Жасушалық селекция.

2. Төзімді жасушаларды сұрыптау.

3. Протопласттарды in vitro өсіру.

4. Жаттекті түрлерді сомалық будандастыру.

5. Іn vitro жасушасы мен ұлпаны культивирлеу үшін қоректік орта дайындау.

1. Жасушалық селекция. Іn vitro өсірілген жасушалардың арасынан нақтылы бір селективтік жағдайға сәйкес өзгеріске ұшырап, пайдалы қасиетке ие болған жасушаларды көбейтіп сұрыптап алуды жасушалық селекция дейді. Әрбір жасушадан өсімдік шыға алатын болғандықтан, жасушалық селекцияны қолданып өсімдіктердің жаңа формаларын тез алуға болады. Оларға бастама болған жасуша белгілі бір төтенше факторға төзімді келсе, одан шыққан өсімдік те көбінесе сол қасиетті сақтай алады. Жасушалық селекцияның артықшылығы мынада: жыл он екі ай маусымға тәуелсіздік және уақыт пен егіс көлемінің үнемделуі. Іn vitro өсетін жасушалық популяцияның әрбір жасушасын жеке организм деп теңесе, бір тәжірибенің өзінде-ақ миллиондаған дарақпен айналысуға болады. Ал дала жағдайында ең көп дегенде ғалым мыңдаған ғана өсімдіктермен жұмыс істей алады.

2. Төзімді жасушаларды сұрыптау. Қажет белгісі бар жасушаларды суспензиядан, каллустан, протопласттардан сұрыптап алуға болады. Суспензияны пайдаланғанның негізгі артықшылығы, стандарттық микробилогиялық әдістерді қолдану мүмкіншілігі. Төзімді жасушаларды протопласттардан сұрыптаудың өз артықшылығы бар, себебі протопласттарды суспензиядағы жасушалар мен каллустардан ғана емес, бүтін өсімдіктен де бөліп алуға болады. Төзімді жасушаларды сұрыптау әдісі бір сатылы ж/е көп сатылы болады. Бір сатылы сұрыптау кезінде жасушалар селективтік фактор өте жоғары мөлшерде болған ортада өсіріледі. Бірақ фактордың жоғары концентрациялары барлық жасушалар бір мезгілде құрып кетуіне әкеледі, тіпті төзімді жеке жасушалар да тірі қалмауы мүмкін. Оған қарағанда көп сатылы сұрыптау тиімді. Онда жасушаларды алдымен селективтік заттың төмен концентрациясы бар ортада өсіреді. Одан кейін жасушалар өсе келе селективтік заттың концентрациясы артығырақ қоректік ортаға көшіріледі. Бұндай жағдайда тезірек өсетін төзімді жасушалар өсу жылдамдығынан жабайы жасушалардан оза бастайды. Тежеуші заттың концентрациясын біртіндеп өсіре отырып өте жрғары концентрацияда өсетін төзімді жасушаларды сұрыптап алуға болады. Сонымен қатар, көп сатылы сұрыптаудың нәтижесінде төзімділік белгісі ылғи тұрақты болады.

3. Протопласттарды in vitro өсіру. Протопласттарды Іn vitro түрлі тәсілдермен өсіруге болады. Өсіру тәсілі тәжірибенің мақсатына байланысты. Алдымен протопласттарды қоректік ортада шайқап жуып ферменттерден тазартады. Сонан соң олардың 1мл ротадағы санын есептеп алады. Жасайтын тәжірибеге сәйкес олардың тығыздығын керек көрсеткішке жеткізеді. Ол үшін протопласттарды әр түрлі көлемі бар ортаға салады. Мысалы протопласттардың тығыздығын асыру үшін оларды аз көлемді ортаға, ал тығыздығын азайту үшін оларды қоректік орта мол құйылған ыдысқа көшіреді. Протопласттарды сұйық ортада өсіргенде жасушаларды өсірген сияқты олардың тығыздығы жоғары болуы керек. Көбінесе бұл көрсеткіш 1мл 10 ⁴ -10 ⁵ жасуша болады. Егер қоректік орта сұйықталып, протопласттар саны бұдан аз болса, онда олар жөнді өсе алмайды. Өте сұйық суспензияда протопласттардың ішіндегі тіршілікке қажетті кейбір метоболиттер плазмолемма арқылы ортаға шығып кететін көрінеді. Протопласттарды әртүрлі орталарда өсіруге болады. Олар: жоғары ылғалдылықта көлемі 20-40мкл тамшыларда, сұйық ортада ғана емес, біраз қоюланған ортада, қатты ортада, жасушалар мен ұлпаларды өсіруге арналған орталарда да өсіруге болады.

4. Жаттекті түрлерді сомалық будандастыру. Әр қилы тұқымдастар, трибалар (тұқымдас пен тұқым аралығындағы жүйелеу бірлігі) және туыстар құрамына кіретін бір-біріне жат түрлер арасында жыныстық жолмен будан алу мүмкін емес. Филогенезде түпкі тектері алшақ жатқан түрлер арасынан тек сомалық буданды, олардың протопласттарын қосып алуға болады. бірақ осы кезге дейін ондай сомалық будандардан құнды ұрпақты өсімдіктер әлі алынған жоқ. Мысалы, ғалымдар мынадай тұқымдасаралық будан жасушалардан линиялар алған: соя мен темекінің әр түрлерінің каллус пен мезофилл протопласттарын қосып; бұршақ пен темекінің; ат бұршағы мен темекінің; темекі мен пияздың және т. б. Осы тұқымдасаралық жасушалық будандаржың клондары зерттелді. Барлығын да қысқа мерзімде мезофилл жасушасының хромосомалары жойыла бастаған. Цитогенетикалық талдау мен изоферменттердің құрамын талдау көрсеткендей, хромосомалар толық жойылмаған. Тұқымдасаралық будан жасушалар арасында көпядролық н/е өте кіші жасушалар, хромосомалық қайта құру, алып хромосомалар көп байқалған. Сондай-ақ сомалық будандастыру жолымен сасықмеңдуана мен итжидек, итжидек пен қытай темекісі, итжидек пен бежір, итжидек пен шырайгүл арасында трибааралық будандар алынған. Ал туысаралық сомалық будандардан картоп пен томат алынған.

5. Іn vitro жасушасы мен ұлпаны культивирлеу үшін қоректік орта дайындау. Қоректік ортаның құрамына минералды тұздар, көмірсулар, витаминдер, фитогормондар, амин қышқылдары кіреді. Жасушалар Іn vitro жағдайында көмірсутегіне мұқтаж, себебі олар гетеротрофты қоректенеді. Көмірсутегі ретінде сахароза мен глюкоза қосылады. Барлық қоректік орталардың негізі болатын минералды тұздардың қоспасы. Ол жасушаларды макро- және микроэлементтермен қамтамасыз етеді. Азот қоректік ортаға нитрат н/е аммоний түрінде қосылады., фосфор-фосфат түрінде, күкірт-сульфат түрінде, темір-хелат н/е әр түрлі тұздар түрінде қосылады. Сонымен қатар қоректік орта құрамына калий, кальций, магний иондары, бірсыпыра элементтер: B, Mn, J, Zn, Cu, Mo, Co кіреді. Көптеген орталардың құрамында витаминдер бар. Олардың ішінде ең маңыздылары В тобына жатады. Жасушалардың өзінде витаминдер түзіледі, бірақ аз көлемде. Қоректік ортаға қосылған витаминдер метаболизм реакцияларының тежелмей өтуіне ықпалын тигізіп, жасушалардың өсуіне әсер етеді. Барлық физиологиялық процестерді реттейтін фитогормондар болғандықтан, олар қоректік орнаның маңызды компоненті. Бұдан басқа қоректік ортада комплекстік органикалық қосындылар бар. Олар: экстракттар, шырындар, пісіп жетілмеген эндоспермдер, казеин гидролизаты, аминқышқылы қоспалары.

Билет 3.

1. Жасушалық инженерия.

2. Тіршілікке қабілетті протопласттарды алу.

3. Эндоспермді in vitro өсіру.

4. Қоректік ортаны дайындау тәсілдері.

5. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану және оның болашағы.

1. Жасушалық инженерия. Жасушалық инженерия -қайта құрастыру, будандастыру және жасанды ортада өсіру негізінде жасушалардың жаңа типін жасау әдісі. Жасанды жолдармен тұтас сомалық жасушаларды (олардың протопласттарын) бір-біріне қосып будан геномын алу сомалық будандастыру деп аталады. Жасушаларды қайта құрастыру деген ұғымды әртүрлі жасушалардан алынған жеке фрагменттерден (ядро, хромосома, цитоплазма, жасуша органеллалары) құрастырылған тіршілікке қабілеттілігі бар жасушаларды қолдан жасау деп түсіну керек. Оқшауланған протопласттарды қосу арқылы сомалық будандастырудың теориялық негізі мен тәжірибелік басты шарттардың жасалуына негізгі себепкер, ол протопласттарды жасанды ортада өсіру және будан жасушалардан регенерант өсімдік алу әдісінің жетілуі болды. Тар ұғымда жасушалық инженерия деген терминді протопласттардың құйылысып қосылуы деп түсіну керек.

2. Тіршілікке қабілетті протопласттарды алу. 1968ж. Жапон ғалымы Такеба темекінің мезофилл жасушаларынан көп мөлшерде, тіршілікке қабілеттілігі жоғары протопласттарды бөліп алудың тиімді әдісін тапты. Осыдан кейін осы әдісті қолданып өсімдіктердің бірнеше түрінен әртүрлі ұлпаларынан протопласттарды бөліп ала бастады. Изотоникалық лайықты қоректік ерітіндіде, асептикалық жағдайда протопласттар бірнеше күндер және апталар аралығында тіршілік ете алады және бөлінуге қабілетін сақтайды. Протопласттарды агарланған қатты қоректік ортада да өсіруге болады, ондай ортада олардан каллустық жасушалар колониялары пайда болады. Протопласттарды бөлудегі ортаның жоғары осмостық қысымы протопласттарды осмостық стресінен сақтайды.

3. Эндоспермді in vitro өсіру. Эндоспермді in vitro өсіру үшін алғашқы әрекеттер 1930жылдары жасалған, бірақ көпке дейін олардан еш нәтиже шықпаған. Бірінші болып 1949 жылы Ла Ру жүгерінің пісіп жетілмеген эндоспермін тұқымнан жеке бөліп алып табысты өсіреді, бірақ ол жалғыз ғана регенерант өсімдігін ала алды. Эндосперм жасушалары үшплоидтық болады. Егер эндоспермді in vitro өсіріп, оның жасушаларынан регенерант өсімдік алынса, ол үшплоидтық болып шығады. Селекция үшін үшплоидтық өсімдіктердің маңызы зор. Оларды дағдылы жолмен (тетраплоидтық өсімдіктерді диплоидтылармен будандастыру) алу өте қиынға соғады. Бір өсімдіктің жетілген н/е пісіп жетілмеген эндоспермдерін өсіру үшін әр түрлі қоректік орта керек. Мысалы, пісіп жетілмеген эндосперм түрлі органикалық заттар қосылған ортаны талап етеді. Эндоспермді өсіріп үшплоидтық өсімдіктер цитрустардан, алмадан, күріштен, сандал ағашынан алынған. Сонымен, эндоспермді өсіру әдісін пайдалану арқылы азық-түліктік дақылдардың селекциясын тиімді жүргізуге болады.

4. Қоректік ортаны дайындау тәсілдері. Қоректік ортаның құрамына минералды тұздар, көмірсулар, витаминдер, фитогормондар, амин қышқылдары кіреді. Жасушалар Іn vitro жағдайында көмірсутегіне мұқтаж, себебі олар гетеротрофты қоректенеді. Көмірсутегі ретінде сахароза мен глюкоза қосылады. Барлық қоректік орталардың негізі болатын минералды тұздардың қоспасы. Ол жасушаларды макро- және микроэлементтермен қамтамасыз етеді. Азот қоректік ортаға нитрат н/е аммоний түрінде қосылады., фосфор-фосфат түрінде, күкірт-сульфат түрінде, темір-хелат н/е әр түрлі тұздар түрінде қосылады. Сонымен қатар қоректік орта құрамына калий, кальций, магний иондары, бірсыпыра элементтер: B, Mn, J, Zn, Cu, Mo, Co кіреді. Көптеген орталардың құрамында витаминдер бар. Олардың ішінде ең маңыздылары В тобына жатады. Жасушалардың өзінде витаминдер түзіледі, бірақ аз көлемде. Қоректік ортаға қосылған витаминдер метаболизм реакцияларының тежелмей өтуіне ықпалын тигізіп, жасушалардың өсуіне әсер етеді. Барлық физиологиялық процестерді реттейтін фитогормондар болғандықтан, олар қоректік орнаның маңызды компоненті. Бұдан басқа қоректік ортада комплекстік органикалық қосындылар бар. Олар: экстракттар, шырындар, пісіп жетілмеген эндоспермдер, казеин гидролизаты, аминқышқылы қоспалары.

5. Клондық микрокөбейту әдісін қолдану және оның болашағы. Клондық микрокөбейту әдісінің толып жатқан артықшылықтары болса да, ол өте көп еңбек пен қаржыны талап етеді. Дүние жүзінде клондық микрокөбейту әдісінің технологиясы лабораториялық деңгейінде 2400 астам өсімдік түрлеріне дайындалған, ал практикада оның қолданылуы тек қана әдеттегі жолмен көбейе алмайтын өсімдіктермен шектеліп отыр. Клондық микрокөбейту әдісі әсемдік, көкөніс, жеміс-жидек дақылдарды көбейту үшін қолданылады. Астық тұқымдастарының ішінде бұл әдіспен өнеркәсіптік масштабында тек қант қамысы мен бамбукты көбейтеді. Клондық микрокөбейтудің артықшылықтары айқын факт және өсімдік өсіру мен селекцияда оның мүмкіншіліктері соншама зор болғандықтан, көшет материалды бт-лық өндірісте шығару жақын болашақта кеңінен дамиды. Бұл арада физиологиялық мақсаты, ол in vitro жағдайындағы морфогенез процестері мен оларды реттеп, меңгеру жөнінде толық мағлұмат алу, арзан қоректік орталарды жете зерттеп, қарапайым және жақсы қайталанылатын әдістерінің жиынтығын дайындау. Инженерлер көп еңбек қажет ететін бірыңғай операцияларды атқаратын автоматтандырған линияларды шығарулары керек.

Билет 4.

1. Протопласт культурасы.

2. Өсімдік жасушаларын жасанды жағдайда өсіру әдістері.

3. Жасанды қоректік ортада өсіретін жасушалардың биологиясы.

4. Сомаклондық өзгергіштіктің себептері.

5. Өсімдікердің клондық микрокөбеюіне әсер ететін факторлар.

1. Протопласт культурасы. Протопласт - ферменттердің әсері арқылы н/е механикалық жолдармен қабығынан айырылған жасуша. Ағылшын ғалымы Э. Кокинг 1960-шы жылдардың басында жасушаның ішіндегі протопластты зақымдамай тірі күйінде бөліп алу әдісін жете зерттеп дайындады. Ол томат тамырларының ұштарын, зең саңырауқұлақтар өсірген ортасына бөліп шығарған гидролиздік ферменттерімен өңдеп, протопласттарды ферменттік әдісімен бөліп алды. Әдетте тірі жасушада протопласт жасушаның қабырғасына орталық вахуольдің тургор, яғни кернеулік қысымымен тығыз жанасып тұрады. Жасуша қабығы арқылы плазмолеммамен қоршалған цитоплазмалық жіңішке жіпшелер өтеді, солар арқылы көршілес жасушалардың протопласттары біріне-бірі жалғасып жатады. Сондықтан клетка қабығын ферментпен еріткен кезде, протопластарға зиян келтірмей жасушаларда плазмолизді жүргізеді Осмотик ретінде сахароза, маннит, сорбит қолданылады. Осы заттардың гипертониялық ерітінділері әсерінен вакуоль сусызданып жиырылып, протопласт көлемі кішірейіп, соңынан қабықтан алшақтайды.

2. Өсімдік жасушаларын жасанды жағдайда өсіру әдістері. Агарланған және сұйық жасанды қоректік орталарда өсірілетін өсімдік жасушаларының негізгі типі, ол көбеюге қабілеті бар каллус ұлпалары. Кез еклген негізгі ұлпалардан пайда болған каллус ұлпаларын өзіне лайықты қоректік ортада ұзақ уақыт бойы, тіпті шексіз өсіруге болады. Үзбей өсіру үшін әрбір 3-4апта өткеннен кейін каллустарды жаңа қоректік ортаға отырғызып бағады. Бүтін организмдер сияқты жасанды ортада жасушалардың өсуі S-тәрізді қисық сызықпен бейнеленеді және ол мынандай фазаларды қамтиды:1) лагфаза, бұл фаза кезінде жасушалардың көрінетіндей өсуі болмайды, бірақ жасуша белсенді түрде суды және қоректік заттарды сіңіреді де бөлінуге дайындалады; 2) үдеу фазасы, бұл кезде жасушалар бөлініп созылып өсе бастайды; 3) логфаза, түзу сызықпен бейнеленетін өте қысқа фаза, мұнда өсу жылдамдығы уақыт өткен сайын екі еселеніп үдейді; 4) жасуша өсуінің төмендеу фазасы, бұл фазада жасуша өсуінің салыстырмалы жылдамдығы бәсеңдейді; 5) стацфаза, бұл кезде жасушаның өсуі жылдам болмаса да тұрақты жүреді; 6) жасушалардың біртіндеп жойылып құру фазасы.

3. Жасанды қоректік ортада өсіретін жасушалар биологиясы. Кез келген өсімдіктің тірі ұлпасын қолайлы ортаға отырғызса, одан маманданбаған жасушалар колониясы пайда болады, оны каллус деп атайды. Каллус -қоректік ортадағы жасушалардың ретсіз бөлінуінің нәтижесінде пайда болған ұлпа. Бұрыннан бар жасушалардың көбеюінен жаңадан жасушалар мен ұлпалар түзілуін, пролиферация деп атайды. Сөйтіп каллус пролиферация нәтижесінде шығады. Демек, көп уақыт бұрын бөлінуін тоқтатқан ұлпалардың дифференцияланған жасушалары қайтадан митоз жолымен бөліне бастағанын көрсетеді. Маманданған, бөлінбейтін жасушалардың қайтадан бөлініп, жаңа жасушалар мен ұлпалар түзу жағдайына ауысуы - дедифференциация деп аталады. Бұл процестің негізі, ол дедифференциациядағы сияқты гендердің активтігінің өзгеруіне байланысты. Жасуша атқаратын қызметінің өзгеруі, гендер активтілігінің өзгеруіне байланысты. Осы уақытқа дейін іске қосылмаған гендердің активтенуі және бұрын жұмыс істеп тұрған кейбір гендердің тежелуі себебінен, жасушадағы құрылымдық ақуыздар мен ферменттердің құрамы өзгереді. Қоректік ортада міндетті түрде фитогормондар болған жағдайда жасушалар дедифференцияланып каллустық жасушаларға айналады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.