Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым
ЛЕКЦИЯЛАР ЖИЫНЫ
1-лекция. Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым
Жоспар:
1. Педагогика ғылымы жөнінде жалпы түсінік. Педагогиканың обьекті . пәні
және қызметтері.
2. Білім беру әлеуметтік феномен. Білім беру педагогикалық процесс.
3. Педагогиканың категориялық аппараты.
4. Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы және оның құрылымы
Негізгі ұғымдар: педагогика,педагогиканың категориялары, педагогика
пәні.
Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым. Педагогика өзінің атауын
гректің “pаіdagogаs” “баланы жетектеуші” сөзінен алған. Ең алғашында бұл
сөз құл қожасының баласын мектепке жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін
келе, ол тәрбие туралы ғылымның аты ретінде қалыптасты.
Тәрбие - әрбір болашақ ұрпақтың қоғамдағы өз орнын табуы үшін өткен
ұрпақтардың жинақтаған әлеуметтік тәжірибесін меңгеру. Адамзат қоғамының
дамуына қарай, тәрбиенің мазмұны мен әлеуметтік маңызы арта түседі. Еңбек
түрінің жіктелуіне қарай, “тәрбиенің” қызметін жүзеге асырумен байланысты,
онан кәсіби іс-әрекет бөлініп шықты. Өсіп келе жатқан балаларға әлеуметтік
тәжірибені меңгерту үшін, оларды тәрбиелейтін тәрбиеші, мұғалім керек
болды.
Педагогика - қоғамның тәрбиелік қызметін жүзеге асыратын ғылым. Демек,
педагогикалық іс-әрекет, объективтік шындықтың барлық қырлары,
педагогиканың обьектісі болады.
Педагогика пәні – индивидтің (биологиялық жан иесінің) өткен ұрпақтардың
әлеуметтік тәжірибесін меңгеруі, оқу және оқудан тыс уақыт бірлігіндегі -
біртұтас педагогикалық процесс болып табылады. Ұстаздар оқушыларға
әлеуметтік тәжірибенің мазмұнын меңгерту іс-әрекетін ұйымдастырушы болып
табылады. Тұлғаның қалыптасуы - олардың белсенді танымдық әрекетпен
қарулануына байланысты.
Бір элемент пен көп элементтердің қосылуы барысында жүйе пайда болады.
Педагогикалық шындықтағы “ұстаздар - оқушылар” жүйесі, жетекші
педагогикалық жүйе деп аталады.
Кез келген жүйенің (биологиялық, техникалық, әлеуметтік) өзгеру жағдайы
- процесс деп аталады. “Мұғалім - оқушылар” жүйесінің өзгеру жағдайы -
педагогикалық процесс деп аталады. Тек қана педагогикалық процестегі
ұстаздар мен оқушылардың өзара әрекетінде тұлғаның өзгеруі жүзеге асады.
Педагогикалық шындық - педагогиканың категориялары, яғни ұғымдары жүйелер
арқылы бейнеленеді. Жас ұрпақтың әлеуметтік тәжірибені меңгеруі біліммен
қарулануына байланысты.
Индивидтің жеке тұлға және азамат ретінде дамуы, әлеуметтік белсенділік
пен анықталатын белгілі бір әлеуметтік ортадағы іс - әрекеттерді талап
етеді. Осыған орай, әлеуметтену - ең маңызды категорияға жатады, ол
тұлғаның өзін-өзі сезінуі, “өз менінен” басқа “менге”, яғни әлеуметке енуі.
Әлеуметтендірудің негізі, ол белгілі бір білімдер, құндылықтар, мінез-құлық
нормалары жүйесін меңгеру дегенді білдіреді. Ол тұлғаға сол қоғамның толық
мүшесі ретінде қызмет етуіне мүмкіндік береді. Тұлғаның әлеуметтенуі
ұйымдаспаған түрде болуы мүмкін, онда оның нәтижесін болжау қиын және қоғам
үшін зиянды болуы мүмкін. Демек, ұстаз әлеуметтендірудің мәнін түсіне
отырып, оқушыларды біздің деген ынтымақтастыққа келтіру үшін қажетті
байланыстарды орнықтырып, оқушылардың оқуы мен отбасында осы мәселені
шешуге көмектесе алады және өзіндік мендің оқу барысындағы және оқудан тыс
іс - әрекеттері арқылы қамтамасыз ете алады.
Педагогика категорияларының құрамы: тәрбие, педагогикалық процесс,
білім беру, оқыту, әлеуметтендіру, тұлға, іс-әрекет, даму, қалыптастыру,
т.с.с. жалпы ғылыми ұғымдар кіреді, олар алдыңғы тарауларда қарастырылады.
Педагогикалық процестің мәні. Диалектикалық материализм ұстанымы бойынша
мән – аттың ең басты, ішкі біршама тұрақты жағы. Мән заттың табиғатын
анықтайды. Элементарлық бірлік “кереге көзді” талдау негізінде
педагогикалық процестің мәні екі жақты сипатталынады: әлеуметтік жүйе
ретінде; өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде. Әлеуметтік жүйе ретіндегі
оның белгілері мынадай: жүйенің жалпы мақсаты және оның өзара байланысты
бөліктері немесе элементтері болады, жүйе белгілі ортада жұмыс істейді, ол
сыртқы ортамен байланысты түрлі деңгейде жұмыс жүргізеді, өзінің ішкі
қайшылықтары арқылы дамиды, ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Педагогикалық процестегі жалпы мақсат жеке тұлғаны қалыптастыруға
байланысты әлеуметтік тапсырысты орындайды. Ал оның нәтижесі мұғалім-
оқушылар жүйесіне байланысты болады.
“Мұғалім-оқушылар” жүйесі біртұтастығы қойылған мақсат пен онан алатын
нәтижеге байланысты жүйелердің өзара әрекеттері арқылы анықта лады.
Педагогикалық процестің интегративтік сапасы оның қарым-қатынас сапасынан
көрінеді.
Педагогикалық процестің мәнін талдаудың қажеттілігі мұғалім оның
барысына қалай ықпал ете алатындығын білуі тиіс. “Процесс” латын тілінен
аударғанда алға басу дегенді білдіреді. Белгілі бір нәтижеге жету
мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық процестің мақсаты қойылған идеалға жету үшін
педагогикалық процесті кейбір шартты бөліктерге бөлу арқылы, нақты бір
кезеңнін міндеттерін шешуді қамтамасыз етеді.
Педагогикалық процестің заңдылықтарына мыналарды жатқызуға болады:
педагогикалық процес әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай болуы; нақты
мақсатқа бағыттылығы; педагогикалық процестің екі жақты сипаты; оқушылардың
белсенділігін арттыру үшін мұғалімнің іс-әрекеттерді дұрыс ұйымдастыруы мен
ойластыруы; оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы, педагогикалық
процестің тиімділігін арттыру; оқушылардың даму деңгейінне лайықты
ұйымдастыру; педагогикалық процестің уақыт бірлігінің ұзақтығы.
Педагогикалық процесс бөліктерінің өзара байланыстылығын қамтамасыз ету
үшін мұғалімнің басшылық рөлін ескеру қажет Жалпы білім беретін мектептегі
педагогикалық процестің деңгейі оған қатысушылардың құрамымен ғана емес
олардың өзара қатынастарының ерекшеліктерімен анықталады.
Әлеуметтік тапсырысты орындау: мақсат, міндеттер мен мазмұын – негізгі
мектептегі қоғамдық мүдденің мағынасын жасайды.
Құралдар мен формалар, әдістер мен тәсілдер, тапсырмалар – мұғалімнің
оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру мүмкіншілігін көрсетеді, яғни
педагогикалық процестің қозғаушы тетігі болады.
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны, оның
басты ерекшеліктері. Педагогика - білім беру, педагогикалық шындық туралы
ғылым ретінде, педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің
заңдылықтарын зерттейді, теориялық білімдерді жинақтап, жүйеге келтіреді,
педагогикалық шындықтың тәжірибесін зерттейді. Сондықтан осы аталған ғылыми-
зерттеулер практикалық бағытта да жүзеге асырылады.
Педагогика гуманитарлық білімдер жүйесімен тығыз байланыста дамиды.
Педагогика - адам туралы ғылымдар жүйесінің құрамына енуіне қарай,
педагогикалық мақсаттылық пен тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін,
педагогикалық басшылықты зерттейтін бірден бір ғылыми пән болып саналады.
Адамзаттың даму тарихына назар аударсақ, алғашқы кезеңде педагогикалық
ой жалпы философиялық білімдер жүйесі мен діни ілімдерден басталып,
кейіннен олардан бөлініп, басқа ғылым салаларымен байланыста дамыды.
Педагогиканың ғылым ретінде бөлініп шығуы ХVІІ ғасырдан басталып,
педагогика ғылымдары жүйесінің дамуына алып келді. Онан кейінгі кезеңдерде
педагогика мен басқа да ғылым салаларының қарқынды дамуы, педагогиканың
ғылым аралық байланыстарының орныға бастағанын көрсетеді (И.П.Пидкасистый).
Педагогика психологиямен тығыз байланыста қызмет атақарады. Психология
адам психикасының даму заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды
зерттейді. Ақыл-ой іс-әрекеттерін мақсаттылықпен өзгерту, психологиялық
біліммен тығыз байланысты. Педагогикада психологиялық білімдермен бірге,
педагогикалық міндеттерді шешу үшін тұлғаны зерттеу әдістері (рейтинг,
психометрия, салыстыру және т.б.) пайдаланады.
Педагогика физиологиямен де тығыз байланысты, атап айтқанда жоғарғы
нерв қызметінің заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді.
Физиологиялық білімді меңгеру, танымдық іс-әрекет пен жеке тұлғаның
әлеуметтену үрдістерінің мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогиканың әлеуметтанумен жан–жақты байланысы өте маңызды.
Әлеуметтану ғылымын қоғам туралы біртұтас жүйе ретінде қарастырсақ, онда
оған ықпал ететін әлеуметтік жағдай, түрлі топтар және т.б. ескеріледі.
Педагогика әлеуметтік жүйелерді ескере отырып, білім социологиясы,
студенттер социологиясы және т.б. социологиялық зерттеулер арқылы
педагогтар, қоғамның әлеуметтік–экономикалық, құқықтық, демографиялық және
мәдени ортаның жағдайы туралы біліммен қаруланады.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы, олардың
медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар
құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың
денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады. Сонымен бірге
созылмалы дертке шалдыққан балалар үшін, арнаулы оқыту және тәрбиелеу
жүйесі қажет. Мұндай мәселелерді кешенді зерттеулер арқылы ғана шешуге
болады.
Бүгінгі философия ғылымының педагогика үшін әдіснамалық маңызы ерекше.
Педагогика жеке пән ретінде философия және оның салалары – білім беру
фиолософиясы, ғылымдар философиясы, тәрбие философиясы, мәдениет
философиясының жетістіктеріне сай терең мәндегі ұғым нәтижесінде шешімін
табады.
Педагогика ғылымының байланыстары, белгілі бір мәселелерді зерттеу
барысында басқа ғылым салаларына да (тарихқа, этнология, этнография, құқық,
экономика, демография, экологияға және т.б.) таралады.
Адамды зерттейтін ғылым аралық пәндердің (синергетика, жүйелер
теориясының негізі, кибернетика, информатика, басқару теориясының
негіздері) жетістіктері, педагогикалық ғылыми зерттеулердің тиімділігін
арттырады. Мәселен, Гурова Р.Г. педагогиканың басқа ғылымдармен өзара
байланысы қандай бағытта іске асатындығын былай түйіндейді: басқа
ғылымдардың негізгі идеяларын, теориялық анықтамалары мен жалпы
қорытындыларын, педагогиканың қолдануы - гуманитарлық ғылымдарда қолданылып
жүрген зерттеу әдістерінің шығармашылық тұрғыдағы қосымшасы ретінде
қолдануға болады. Барлық ғылым салаларында алынған нақтылы зерттеу
нәтижелерін педагогикада қолдануға болады; педагогтар адам мәселелері
бойынша кешенді зерттеулерге қатысады.
Педагогикалық ғылымдар жүйесі және олардың сипаты. ХІХ ғасырға дейін
ғылыми ізденістердің пәндік саласын анықтауға байланысты ғылымдардың
жіктелуі қарқынды жүрді. Сонымен бірге білім көлемінің өсуі жеке пәндерінің
бөлінуіне алып келеді, яғни пәннің өзінің ішінде бөлініп даралануы
басталды. Педагогика ғылымы да біртіндеп, алдына қойған мақсаттары,
оқушылардың жас ерекшеліктері, оларды оқыту және тәрбиелеу, оқу
орнындарының түрлері бойынша саралана бастады.
Педагогика ғылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшелік
педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика, кәсіби педагогика, педагогика
мен білім берудің тарихы, салалық педагогика, корекциялық педагогика,
салыстырмалы педагогика, жеке пәндер әдістемесі және т.б. жатады. Кейінгі
кезде педагогикалық білімнің жеке саласы ретінде әлеуметтік педагогика
пайда болды.
Жалпы педагогика педагогикалық процесс пен білім берудің негізгі
заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшелік педагогика (мектепке дейінгі,
мектеп, ересектер педагогикасы) анатомиялық және физиологиялық және әртүрлі
жастағы топтардың психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес педагогикалық
процесс пен білім берудің ерекшелігін зерттейді. Педагог ғалымдар мектеп
педагогикасынан бала бақша жасындағы педагогиканы бөліп қарастырады, оның,
себебі сәби жасындағы балалардың санасы дамуының өзіндік ерекшеліктері бар,
міне осыдан келіп бұл пәннің психологиямен, педагогикамен және медицинамен
тығыз байланыстылығы ескеріледі. Зейнеткерлердің тұрғындар құрамындағы үлес
салмағының өсуіне байланысты үшінші жас педагогикасы пайда болып қалыптасу
үстінде.
Кәсіби – техникалық білім беру педагогикасы, арнаулы орта білім беру
педагогикасы, жоғары білім беру педагогикасы – пәндері, олардың пәні
педагогикалық процесс және жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге
әртүрлі деңгейдегі мамандарды даярлаудың заңдылықтары болып табылады. Бұл
пәндерге жұмысшыларда екінші, үшінші және т.б. мамандықтарды игеру
бағытындағы оқытудың заңдылықтарын зерттейтін өндірістік педагогика да
жатады. Педагогиканың салалық тарауларына арнаулы педагогикалық ғылымдар
(сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофролопедагогика, логопедия), дене
дамуында кейбір ауытқушылықтары (есту, көру, ойлау қабілеттеріндегі
өзгерістер, сөйлеу) бар балалар мен ересектерге білім берудің теориялық
негіздерін, принциптерін, әдістерін, формаларын зерттеулермен айналысады.
Әскери педагогика әртүрлі дәоежедегі әскери қызмет атқаратындарды әскерге
шақыру жасындағылардан бастап, әскери мамандықты игергендер мен офицерлер
құрамының тәрбиелік іс-әрекеттерінің тәрбиелік заңдылықтарын зерттейді.
Еңбекпен түзету педагогикасы қылмысқа тартылған азаматтарды қайта
тәрбиелеудің теориясы мен практикасын қарастырады (пенитенциарлық
мекемелер). Әсіресе балалар мен жасөспірімдер қылмысына қатысты кездесетін
заң бұзушылық мәселелер зерттеледі.
Сауықтыру педагогикасы психология мен педагогиканың өзара белсенді
әрекеттері барысында салыстырмалы түрде кейінгі кезде ғана дами бастады.
Бұл ғылымның пәні кәдімгі жалпы мектептегі оқу – тәрбие процесінен қол
үзіп, ұзақ уақыт емделетін ауру балаларға білім беру.
Педагогика тарихы – адамзат тарихындағы педагогикалық идеялар мен
мектептердің қалыптасуын зерттейтін ғылым. Сондықтан оның тарихпен,
этнографиямен, этнологиямен, археологиямен байланыстары табиғи құбылыс,
өйткені педагогикалық ой, қоғамның материалдық және рухани мәдениетті
саласының бірлігі ретінде дамиды.
Салыстырмалы педагогика әрбір елдердегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы және өзіндік ерекшеліктерін салыстыра
отырып, олардың дамуын зерттейді. Әлемдегі озық елдердің педагогикалық
мәдениеті, еліміздің білім жүйесін жаңашыл жетістіктермен байытуға
мүмкіндік береді.
Жеке пәнерді оқыту әдістемелері жалпы педагогикалық заңдар мен
заңдылықтар, танымдық әрекет әдістері мен жеке пәндердің ерекшеліктерін
ескереді.
СОӨЖ-ның тақырыбы: Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым
Жоспар:
1. Тәрбие қоғамдық ғылым, қоғамдық қызмет ретінде.
2. Тәрбиенің тарихи және қазіргі сипаты, оның қазіргі қоғам
дамуындағы көрінісі.
3. Педагогика пәні, оның негізгі ұғымдары.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Педагогика ғылымы нені зерттейді?
2. Педагогика ғылымының бастау көзі қайдан басталады?
3. Педагогика ұғымдарының маңызын қалай түсінесіз?
4. Педагогикалық ғылым салаларын атаңыз.
5. Педагогиканың басқа ғылым салаларымен байланысының маңызы қандай?
Өз бетімен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
1. Тәрбие туралы ұғымға берілген анықтамаларды талдап,
түсіндіріңіз.
2. Педагогикалық категориялардың анықтамаларын жазып көрсетіңіз.
3. Педагогика ұғымдарының өзара байланысын көрсететін сызба
жасаңыз.
Реферат тақырыптары
1. Педагогика ғылыми пән ретінде.
2. Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.
3. Педагогикалық теориялар жүйесінің маңызы.
4. Психологияның педагогика ғылымының дамуына ықпалы.
5. Философияның педагогика ғылымының дамуындағы рөлі.
Әдебиеттер
1. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы
“Дарын”2004.
2. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук о человеке. М., 1990.
3. Пидкасистый П.И. Педагогика. Учебное пособие. – М.:1995.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университет.
Дәрістер курсы. - Алматы “Нұрлы әлем” 2003.
5. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. М.: Асадема
2003.
6. Таубаева Ш.Т. Исследовательская культура учителя: от теории к
практике. – Алматы “Гылым” 20001.
2-лекция. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
Жоспар:
1. Педагогика ғылымының әдіснамасы туралы түсінік.Педагогиканың
философиялық негіздемесі
2. Педагогика әдіснамасының жалпы ғылыми деңгейі.Педагогикалық
зерттеудің әдіснамалық принциптері
3. Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері.Ғылыми педагогикалық зерттеудің
құрылымы
4. Педагогиканың акциологиялық негіздері.
5. Педагогиканың гуманистік әдіснамасының негіздемесі. Педагогиканың
құбылыстарды оқып үйренуде аксиологиялық тұрғыдан қарау.
6. Педагогикалық құндылықтар туралы түсінік. Педагогикалық құндылықтарды
топтап бөлу. Білім беру жалпы адамзаттың құндылығы
Педагогика пәні мен методологиялық негіздері. Педагогика пәні
түсініктемесі. Педагогиканың негізгі категориялары – тәрбиелеу, білім беру,
оқыту. Олардың дамытужәне қалыптастыру түсініктерімен байланысы.
Педагогика әлеуметтік ғылым ретінде адам инфляциясы әр тарихи
кезеңдерінде. Педагогикалық білімнің қалыптасу ерекшелігі, философияның
бөлігі ретінде педагогиканың қалыптасуы ғылыми пән ретінде. Қазақстанда
педагогикалық ой-пікірдің дамуы. Педагогиканың басқа пәндермен байланысы.
Қазіргі педагогикалық білім дамуындағы демократиялық, гуманистік
тенденциялардың бекуі.
Педагогикалық ғылымның және педагогикалық тәжірибенің байланысы.
Олардың ары қарай дамуы ретінде.
Оқытудағы педагогикалық процесстің негізгі анықтамасы. Педагогикалық
зерттеудің шарты, оның өзекті кезеңдері. Педагогикалық зерттеу әдісі туралы
түсінік – педагогикалық заңдылықтарды анықтау әдісі ретінде. Зерттеу
әдістердің классификациясы.
Педагогикалық зерттеулердің теориялық әдістері. Педагогикалық
зерттеулердің әмпификалық әдістері. Мектептің тәжірибе эксперименталдық
жұмысы оны методикалық ұйымдастыру, жіктеу әдісі және жүйелеу, әртүрлі
педагогикалық информацияларды жинақтау.
Тұлғаның әлеуметтік негізі. Тұлға қалыптасу және даму теориясы. Жеке
адамның даму процесі, оның заңдылықтары және қозғаушы күштері іс-әрекет пен
қарым-қатынастың жеке адамды дамытудағы ролі. Тәрбие жеке адамды дамыту мен
қалыптастырудаң шешуші факторы. Тұқым қуалаушылық пен ортаның жеке адамды
дамытудағы және қалыптасуындағы ролі.
Санадағы, әрекеттегі, дүниеге көзқарастағы сапалық өзгерістер, жеке
адам дамуының көрсеткіштері. Жеке адамды қалыптастыру түсінігі. Тәрбие,
білім беру – жеке адамды дамыту мен қалыптастырудың шешуші факторы.
Педагогика пәнінің негізгі категориялары
1. Педагогика пәнінің негізгі категориялары (тәрбие, білім беру,
оқыту, педагогикалық процесс, тұлға, іс-әрекет, қарым-қатынас, дамыту,
қалыптастыру).
2. Қазіргі педагогиканың негізгі әдіснамалық жағдайы. Философиялық
заңдар мен заңдылықтар. Диалектиканың заңдары және олардың жалпы сипаты.
3. Методологиялық білімдер жүйесі.
Негізгі ұғымдар: тәрбие, білім беру, оқыту, педагогикалық процесс,
тұлға, іс-әрекет, қарым-қатынас, дамыту, қалыптастыру, заңдылықтар,
методология.
Педагогика пәнінің негізгі категориялары. Педагогикада қалыптасқан
негізгі ұғымдар (категориялар) - мұғалімге педагогикалық жеке құбылыстардың
мәнін ашып, ең бастысы, олардың өзара байланысын, бірі-біріне ықпалының
қандай деңгейде екендігін көрсетеді. Педагогика ғылымының даму деңгейі
үнемі оның ұғымдарының мазмұнының өзгеруіне әкеледі.
Ғылыми деректерді талдау, жинақтау барысында ғылыми категориялар
қалыптасады. Ғылыми категориялар ұшан теңіз деректердің ішінен белгілі
бағытты анықтауға көмектеседі, бұл танымның өзіндік бір сатысы болып
табылады.
Диалектикалық материализм - ұғымдардың обьективтік мазмұны болатындығын
анықтап, обьективті шындықты көрсетеді. Біз айналамыздағы обьективтік орта
туралы білімдеріміздің үнемі мазмұны жағынан толығып, тереңдеп отыратынын,
ондағы күрделі байланыстардың айқындала түсетіні байқалады. Сондықтан
категория (ұғым) - ғылымның тілі, сол арқылы айналадағы шындықты толық
немесе терең түсінуге болады. Әр ғылым өзіне тән категорияларды қолданады.
Жеке ұғымдар, яғни категориялар негізгі ұғымдар төңірегінде шоғырланады.
“Педагогикалық шындықты” категория ретінде талдау, мұғалімге өз бетімен
нақты мәселені үйлестіруге, оны міндеттер ретінде көрсетуге мүмкіндік
тудыру мағынасында білінеді. Шығармашылықпен ойлау арқылы нақтылы
қалыптасқан жағдайға орай мәселенің шешімін табуды қамтамасыз етеді.
Мұғалім еңбегінің мәдени деңгейін көтеру, оның кәсіби шеберлігін
жетілдіру, педагогикалық категорияларды игеру деңгейі болашақ мамандарды
дайындаудың мазмұны мен әдістемесіндегі танымдық аппараттың нақтылы және
терең айқындалуына тікелей тәуелді. Педагогикалық категориялар
педагогикалық шындыққа белгілі бір шамада сипаттама береді және сонымен
бірге адамзат тәжірибесін жастарға берумен байланысты іс-әрекеттер саласын
айқындай түсумен тығыз байланысты.
Тәрбие - қоғамның міндеті ретінде, жас ұрпаққа адамзаттың жинақтаған
тәжірибесін беру қажеттілігінен туады. Жас ұрпақтың адамның мінез-құлық
формаларын жете білмей, қоғаммен араласып кетуі мүмкін еместігін көрсетеді.
Адамзат қоғамының дамуымен байланысты әлеуметтік тәжірибені жас ұрпаққа
беру қызметі қоғамдық практикадан бөлініп шығып, кәсіби іс-әрекеттің
арнаулы мазмұнына айналды.
Тәрбие практикасы теорияның пайда болуынан бұрын қалыптасады. Ол
мұғалімнен оқушыларға берілетін тәжірибе ретінде тәрбиелік – іс-әрекеттер
ережесінің жиынтығы ретінде қалыптасты. Жас ұрпаққа әлеуметтік тәжірибені
үздіксіз беру процесіндегі мұғалімнің рөлі мен сол рөлдегі оның негізгі
атқаратын міндеті қандай?
Мұғалімнің іс-әрекеті - қоғамның басты міндетін жүзеге асыру үшін жас
ұрпаққа әлеуметтік тәжірибені игерту негізінде материалдық және рухани
өмірде белсенді іс-әрекет етуімен сипатталады. Өткен ұрпақтың тәжірибесі
білім жүйесінде шоғырланады.
Жас ұрпақ қарапайым тәжірибені игеру біліктерінен бастап, белгілі бір
құндылықтар бірлігін бойына сіңіруімен бірге өмірдегі кәсіби іс-әрекетті
игеруіне тура келеді.
Арнайы кәсіби педагогикалық іс-әрекет - адамзаттың жинақтаған
тәжірибесін беруді білдіреді. Жеке тұлғаның қоғамда әлеуметтенуі мен оқу
орындарында алатын тәрбиесімен тығыз байланысты.
Білім көбіне үстем тап өкілдеріне қызмет етіп келді, ол әлеуметтік
құрылымға лайықталған болатын. Әр тарихи кезеңде тәрбие әлеуметтік және
экономикалық тетіктерді қолына ұстап тұрған таптар мүдесін қорғауға тиісті
болды. Білім жүйесі үстем тап өкілдерінің еркіне бағыну және көнуге
дайындығын қалыптастыруға бағытталған болатын.
Сондықтан да, ұзақ уақыт бойы мұғалім іс-әрекеті обьектісімен тәрбие
обьектісінің бір деп есептелгенімен түсіндіруге болады.
Қазіргі кезеңде дүние жүзінде білімдер жүйесінің күрделене түсу
байқалады. Осыған орай оны игеру үшін алдын-ала дайындық қажет.
Оқыту – оқушылардың білім негізін игеруін ұйымдастырумен байланысты
мұғалім іс-әрекетінің бір бөлшегін сипаттайды. Білім беру оқыту нәтижесін
сипаттайды. Ол танымдық іс-әрекет тәсілдерін меңгеруден көрінеді.
Материалистік диалектикада жеке тұлғаны қалыптастырудағы іс-әрекеттің
рөлі жан-жақты зерттелген. Бірақта, бұрынғы мұғалімдер дамып келе жатқан
адаммен жұмыс жүргізетіні және іс-әрекет принципін мұғалім іс-әрекетінің
обьектісін талдау үшін қолдануға болатынын ескермей келді. Тек 60 жылдардан
бері ғана мұғалімнің іс-әрекеті оқушылармен өзара ықпал ету ретінде
қарастырған жұмыстар пайда болды. Н.В.Кузьмина “педагогикалық іс-әрекеттің
обьектісі, сонымен бірге сол іс-әрекеттің субьектісі де болады” деп
көрсетеді.
Оқытуды - адамның білімді меңгерудегі және тәрбиелеудегі іс-әрекеті
ретінде қарастырған В.А.Сухомлинский .
Осы орайда, тәрбие - жеке өсіп келе жатқан адамды оқу процесі барысында
білімдер жүйесін меңгерумен және оқу орындарында, одан тыс жерде қоғамдық
және еңбек іс-әрекеттеріне белсенді қатысуын қамтмасыз ете отырып жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Тәрбие үшін тек білім беру жеткіліксіз. Сондықтан Х1Х ғасырда
“педагогикалық процесс” деген термин пайда болды. Педагогикада құбылыстарды
зерттеу, талдау – аналитикалық әдістен басқа да, әдістерге көшу қажеттігі
пайда болды.
Педагогика пәні - бір мақсатқа бағытталған оқу-тәрбие процесі. Мұғалім
іс-әрекетінің обьектісі оқушы емес, педагогикалық процесс. Мұндай
көзқарастың қажеттілігі мұғалім іс-әрекетін оптимизациялауда тек оқу
процесіне бағыттаумен ғана жетуге болмайды, егер оқушының іс-әрекеті
назардан тыс қалса, педагогикалық процесті ғылыми негізде ұйымдастыру
мүмкін болмайды.
Түйіндей келе, мұғалімдердің кәсіби даярлығы педагогикалық процестің
теориясын жасаумен тығыз байланысты. Мұғалімдер-оқушылар жүйесін басқаруды
білу үшін, мұғалім іс-әрекет обьектісінің теориялық біліммен қамтамасыз
етіп, оның заңдылықтарын білуі қажет.
Қазіргі педагогиканың ғылыми-әдіснамалық жағдайы. Методология ”грек
тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген мағынаны береді. Сондықтан
методология – зерттеу процесі туралы ілім ретінде де түсіндіріледі.
Материалистік диалектика объективті шындықты тану әдістері негізінде
табиғат, қоғам және адам ойының даму заңдарын негізге алады. Таным әдісі
табиғат пен қоғамның объективті заңдарын ашып көрсеткенде ғана ғылым бола
алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялары мен
ұғымдары, ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнеленуі болып
табылады.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз қозғалыс пен даму
барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде көрсете отырып, табиғат және
адам тәжірибесі туралы ғылыми деректермен толық сәйкестікте болатынын
көрсетеді.
“Методология” ұғымының бірнеше деңгейі бар. Методологияның (әдіснама)
қарапайым анықтамасы – танымның ғылыми әдісі. Методолгия - кез келген
ғылымда қолданылатын әдістер жүйесі. Методологияның екі қыры бар, бірі –
практикалық қызметі, екіншісі – ғылыми. Біріншіден, методолгияның
практикалық қызметі дегеніміз – құрылымын, логикалық ұйымдастырылуын,
қызметтің әдісі мен құралын анықтау. Методологияның ғылыми қыры - танымның
құрылу принципі, формасы мен әдісі ретінде қарастырылатын ілім.
Педагогика ғылымының теориялық дамуына лайықты, методология - таным
принциптері, әдістері, формалары мен процедуралары және педагогикалық
шындықты өзгерту ілімі ретінде қарастырылады. Бұл анықтамада екі
инструментарилер тобы қамтылады. Біріншісі – педагогикалық шындықты тану
құралдарының кешенін қамтып, зерттеу еңбегіне қажетті жағдайлар кешенін,
құралдарын, орындау реті мен бағыттарын анықтайды. Екіншісі - педагогикалық
шындықты өзгертуге қажетті принциптер, әдістер, құралдар, орындалу реті мен
бағытын анықтайтын технологияларды қамтиды. Зерттеуші-педагогтың тиімді
нәтижеге қол жеткізуі үшін, ол педагогика методологиясындағы ғылыми
инструментарилермен қарулануы тиіс.
Кез келген деңгейде білімді реформалау үшін, ең бірінші методологиялық
дайындық керек, алдын–ала методологиялық жағдайларды белгілеп,
бағдарламалар түзіліп, оны іске асыратын әдістер мен зерттеу реті анықталуы
шарт. Бұл ғылым үшін қажетті қағида. Мұндай қадам үлкен-кішілі танымдық
зерттеулер мен білімді өзгерту мақсаттарын шешу үшін қажет.
Ғылымда методологияның өз иерархиясы бар. Жалпығылыми методология
(материалистік диалектика, таным теориясы, логика), жеке-ғылыми методология
(педагогика методологиясы, жаратылыстану методологиясы, математика
методологиясы), пәндік-тақырыптық методология (дидактика методологиясы,
білім беру методологиясы, т.б.).
Қазіргі кезеңде педагогикада ғылыми қызмет пен білім саласындағы жаңашыл
үрдістердің өркен жаюы, методологиялық білімді кіріктіре пайдалануды талап
етеді. Ғылым және практика арасындағы байланыстың нығаюы, ғылымның
қолданатын инструментарилерін практикаға енгізуге, ал практика ғылыми
теориялардың өміршеңдігін тексеруге бейімделіп, жаңа технологияларды
қолдануға бағыт алып отыр.
Философиялық заңдар мен заңдылықтар. Ғылым кез келген заттар мен
құбылыстардың өзара сан алуан байланыстарын зерттей отырып, ең алдымен
олардың ішінен сол заттар мен құбылыстар үшін анағұрлым маңыздысын, оларда
болып жатқан процестерді басқаратындарын бөліп алады. Бұл байланыстар
заңдар деп аталады.
Заң дегеніміз – құбылыстардың өздеріне ғана тән қайталанып тұратын және
біршама тиянақты байланысы.
Адамдар өз қалауынша заң атаулының қандайын болса да, өзгертіп жойып
жібере алмайды. Олар тек бұл заңдарды танып, біліп зерттей алады және алған
білімдерін өзінің қызметіне пайдаланады.
Диалектика – дүниенің барлық саласындағы заттар мен құбылыстарға тән
жалпы заңдарды ашуды өз алдына мақсат етіп қояды. Ол табиғат құбылыстарын
да, қоғамдық құбылыстарды да, адам санасы да бағынатын жалпы заңдар
жайындағы ғылым. Диалектиканың түпкі мақсаты - қозғалыс, өзгеріс.
Қозғалыс заттарда болатын алуан түрлі процестерді қамтиды, осы
процестердің нәтижесінде заттардың жағдайы өзгеріп, олар қайсыбір
қасиеттерін жойып, жаңа қасиеттерге ие болады, сөйтіп, мүлде басқа зат
болып шығады. Өзгерістердің күрделі формасы – даму. Заттар мен құбылыстар
даму процесінде сапа жағынан мүлде түбегейлі өзгерістерге түсіп, олар бір
сатыдан екінші сатыға өтеді.
Даму процесінде заттар мен құбылыстар қандай өзгеріске ұшырайды, бұл
өзгерістердің өзара байланысы қандай, даму процесін, заттардың арасындағы
әр түрлі байланысты адам өз санасында қалай бейнелейтінін түсіндіретін -
диалектикалық әдіс.
Диалектиканың негізгі заңдары: қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресі,
сан өзгерістерінің сапа өзгерістеріне және кері айналуы, терістеуді
терістеу.
Диалектиканың ұғымдары (категориялары): кеңістік пен уақыт; жекелік және
жалпылық, себеп пен салдар, мазмұн мен форма; мән мен құбылыс, қажеттілік
пен кездейсоқтық; мүмкіндік пен шындық зерттеушілік ойды дамытып, таным
қызметін ұйымдастыруға, танымның белгілі бір әдістер жүйесін таңдап алуға
көмектеседі.
Зерттеуші зерттеу жүргізгенде тиімді нәтижелерге жету үшін, қандай
ғылымның болса да, белгілі бір зерттеуді қалай, қандай мақсаттар үшін
жүргізілетіні туралы нақты, мүлтіксіз түсінігі болуы керек. Мұның өзі таным
қызметін ұйымдастыруға, танымның белгілі бір әдістер жүйесін таңдап алуға
көмектеседі.
Диалектикалық әдіс – құбылыстаға жалпы қарауды анықтайды. Осы негізе әр
ғылымға әдіснама жасалады, зерттеліп отырған құбылыстар мен фактілерге сай
келетін зерттеудің нақтылы жұмыс тәсілдері іріктеліп алынады. Зерттеу
құбылыстарының ішкі қайшылықтарына бойлай еніп, қанығып, жаңа мен ескі
сапалардың арасындағы қайшылықтардағы жетекші негізгі күшті анықтай отырып
жүргізіледі. Педагогика ғылымының өзіне тән әдістері бар.
Диалектикалық әдіс - таным процесі арқылы заттар мен құбылыстардың ойда
бейнеленуі, яғни ұғымның пайда болу процесі, үздіксіз дамуы, олардың
органикалық бірлігі мен өзара байланысы арқылы материалдық шындықтың
заңдылықтарын ашады.
Материалистік диалектика ғылыми ізденістің стратегиясын белгілейді.
Методологиялық анықтамаларды меңгеру арқылы ғылым мен тәжірибеде
көзқарастың дүниетанымдық ұстанымдары қалыптасады. Ғылыми білімнің жалпы
үлгісі философиялық алғы шарттар негізінде жасалады, ал ол теорияның
негізгі салаларымен байланысты - табиғат, қоғам және адамның ойлауына
қатысты.
ХІХ ғасырдың соңында қалыптасқан ғылымның даму тенденциясы теориялық
бағытты ұстанды. Ғылымда іргелі-теориялық, теориялық- қолданбалы және
талдамалық зерттеулерді теорияландыру мәселелері орнықты. Педагогика
ғылымындағы теориялардың кейбіреулері іс-тәжірибеге енгізілмегендігін де
айтуға тура келеді. Дегенмен де, кейбір теорияларды қайта қарастырудың да
мәні ерекше.
Іргелі зерттеулер - құбылыстар мен процестерді сипаттау мен түсіндіру
үшін, олардың ішкі тетіктерін, заңдар мен заңдылықтарын, олардың дамуы мен
өміршеңдігін, қызмет етуін теориялық тұрғыдан ашып көрсетуді мақсат етеді.
Сонымен қатар нақтылы көрінбейтін құбылыстардың мәнін зерттеумен бірге,
олардың өзара байланыстары мен тәуелділіктерін анықтап, оларды тәжірибе
жүзінде басқару мүмкіндіктерін айқындайды.
Теориялық-қолданбалы зерттеулер, практикалық іс-әрекеттердің анықталған
заңдар мен заңдылықтардың қолдану тәсілдерін анықтайды. Талдауға жаттықтыру
(халыққа білім беруді ұйымдастырушыларға, мұғалімдерге, тәрбиешілерге)
жұмыстарына керекті әдістемелік оқу құралдары, нұсқаулар, әдістемелік
нұсқаулар және т.б. беруге бағытталады.
Көптеген жағдайларда педагогиканың негізгі идеялары, теориялық және
тәжірибелік қырлары өзара байланысты. Сондай-ақ педагогикада
зерттеудің теориялық деңгейін көтеру, алда тұрған басты бағыт
болыпсаналады.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған пікірлер педагогика методологиясының шекарасын кеңейтуі немесе
тарылтум мүмкін (Г.В.Воробьев).
Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып педагогикалық құбылыстар
мен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер жүйесін зерттеу процесі екендігі
анықталды (Ф.Ф. Королев).
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның методологиялық қызметін атқаратын
методологиялық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалған.
Методологиялық білімдер жүйесі: педагогика пәні, педагогиканың
категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі рөлі,
педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстылығы, педагогика
ғылымдарының жүйесі; педагогикалық пәндердің жалпы және ерекшелік
міндеттері, педагогиканың анықтамалық – терминдік жүйесі жатады.
Қазіргі кезеңде мынадай методологиялық нысаналарды жасау педагогика
ғылымының түсіндіру, жобалау және конструктивтік қызметтерінің өзара
байланыстылығын, педагогикадағы дүниетанымдық және әдіснамалық
ұстанымдарының ерекшеліктерін, ұғымдар жүйесін зерттеу негізгі мәселе болып
отыр (В.Е. Гмурман, Г.В. Воробьев, В.И. Журавлев).
Жалпы теориялық зерттеулерге педагогикалық процестің мәнін,
заңдылықтарын, биологиялық пен әлеуметтіліктің ара қатынасын анықтау;
педагогикалық процесте тұлғаны қалыптастыру; тұлға және ұжым; ұжымды
тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік ортасы ретінде қарастыру; педагогикалық
процестің ұстанымдары, оны ұйымдастырудың формалары мен әдістері және т.б.
қарастырылады.
Қазіргі педагогикадағы пәнаралық және ғылым аралық байланыстарды
саралай және кіріктіре отырып, педагог–зерттеушілер мен практикантардың
ізденістерін ұйымдастырудың тиімділігін көздеу шарт.
Таным теориясы. Оқыту процесінің методологиялық және философиялық
негізіне таным теориясы жатады. Ол таным процесінің диалектикасын, ойдың
бір сатыдан екінші сатыға алмасуын қарастырады. Адамның танымы бірнеше
кезеңдерден тұрады:
Бастапқыда баланың сезімдік таным арқылы табиғат және әлеуметтік орта,
оқиғалар, түрлі заттар туралы түсініктері дамиды. Неғұрлым баланың сезімдік
танымы жетік болса, онда оның мектепте оқуға даярлығы бар деуге болады.
Дейтұрғанмен де, баланың сезімдік танымы айналадағы заңдылықтарды
бейнелемейді.
Абстрактілі таным, ол жүйелі түсініктерді меңгеру, ол үшін баланы
мектепте оқыту қажет. Баланың танымдық қызметі бір бағытта жүргізіледі.
Білім мазмұны арқылы оқушының айнала туралы түсініктері дамиды. Оқушының
нақтылы және абстрактілі танымдық қызметтері бір-біріне қарама-қайшы күш
ретінде әсер етіп, баланың ақыл-ой дамуына ықпал етеді.
Танымның ең жоғары кезеңі - жоғары абстрактілі ойлау барысында оқушының
айналадағы өмір туралы жалпылама түсінігі қалыптасып, белгілі көзқарастар
жүйесі, сенімі, дүниетанымы қалыптасады. Мектептегі оқыту баланың ғылыми
білімін, түсініктерін жетілдіріп, заңдылықтарды меңгертеді. Оқытудың ғылыми
танымнан ерекшелігі оқу барысындағы танымның мақсаты - оқу материалын
меңгерту арқылы нақты оқу қызметін жүзеге асыру. Ғылыми танымның мәні -
шынайы құбылыстар мен заттардың бейнеленуі, олардың байланысын,
заңдылықтардың мәнін ашатын құрал - кітаптардағы білім, адамзат тәжірибесі.
Оқыту үш түрлі қызмет атқарады: білім беру ( білімді, оқу біліктері мен
дағдысын меңгерту), дамытушы (оқушылардың ақыл-ойын дамыту) және
тәрбиелеуші (оқу қызметі баланы тәрбиелейді, оқушының адамгершілік
сапаларын, көзқарасы, сенімі, мұраты, эстетикалық сезімдері, тәртібі,
еңбексүйгіштік қасиеттерін қалыптастырады).
СОӨЖ-ның тақырыбы: Педагогика ғылымының методолгиясы мен педагогикалық
теориялар
Жоспар:
1. Педагогика ғылымының методологиясы – диалектикалық әдіс.
2. Таным теориясы, құбыдыстар байланысының жалпы бейнесі – жүйелі әдіс-
тәсілдер.
3. Зерттеуші – педагогтың педагогикалық зерттеу әдістерін меңгеруі.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Методология ұғымының көп деңгейлілігін қалай түсінесіз?
2. Диалектикалық әдістің мәні неде?
3. Таным теориясы қандай кезеңдермен сипатталады?
Өз бетімен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
1. Педагогикалық категориялардың анықтамаларын талдаңыз.
2. Философиялық заңдылықтардың маңызын түсіндіріңіз.
3. Педагогикалық зерттеу жүргізудің теориялық және практикалық
кезеңдеріне талдау жасаңыз.
4. Зерттеудің теориялық әдістер тобының мазмұнын анықтаңыз.
5. Зерттеудің тәжірибелік әдістерінің теориямен байланысын көрсетіңіз.
Реферат тақырыптары
1. Ғылыми шындықтың сипаты.
2. Педагогикалық теорияның практикалық маңызы.
3. Педагогикалық зерттеу әдістерінің топтамасы мен мазмұны.
Әдебиеттер
1. Пидкасистый П.И. Педагогика. Учебное пособие. – М.:1995.
2. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. М.: Асадема
2003.
3. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы “Дарын”2004.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық
университет. Дәрістер курсы. - Алматы “Нұрлы әлем” 2003.
3-лекция. Педагогикада мақсатты анықтау
1. Тәрбие мақсаты туралы түсінік. Педагогиккалық теорія мен
практика үшін тәрбие мақсаттарының маңызы. Тәрбиенің маөсаты
мен міндеттері.
2. Тәрбие мақсатының қоғамдық тарихи сипаттамасы. Тәрбие мақсатына
әсер ететін факторлар. Тәрбие мақсатының көптүрлілігі.
Жан жақты және үйлесімді дамыған тұлға туралы түсінік. Қазіргі
кезеңдегі тәрбие мақсаттары
Тәрбиенің мақсаты – үздіксіз білім беру жүйесінде мектеп жасына
дейінгі балалардың, және білім алушылардың Қазақстан Республикасының
азаматтары және патриоттары ретінде қалыптасуы мен өзін-өздері
танытуларына, әлеуметтенуіне, болашақ мамандық иесі болып, кәсіби,
интеллектуалды және әлеуметтік шығармашылыққа жетуіне оңтайлы жағдай жасау.
Тәрбиенің міндеттері
• білім беру ұйымдарында денсаулығы зор, рухани дүниесі бай,
адамгершілікті, тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін
тәрбие жүйесін құру және дамыту;
• балалар мен жастарды азаматтылыққа, отансүйгіштікке, зиялылыққа,
адам құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік рәміздер мен ұлттық
дәстүрлерді сыйлауға тәрбиелеу;
• өзінің және қоғамның, болашақ ұрпақ алдында әлеуметтік, табиғи және
мәдени ортадағы өз іс-әрекетінің нәтижесі үшін жауапкершілікті
сезінуде гумманистік дүниетанымды қалыптастыру;
• мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен
жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, Қазақстан
халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және қабылдауына
жағдай жасау;
• жеке тұлғаның өзін -өзі іс жүзінде көрсетуі мен ары қарай дамуына
ықпал етуде білім беру ұйымдары жағдайында жастар мен балалардың
танымдық қызығушылығын, олардың шығармашылық қабілеттерін, жалпы
білімге икемділігін, өзін- өзі тану мен өздігінен білім алу
дағдыларын, әлеуметтенуін барынша дамыту бейімділігін қалыптастыру;
• қазіргі заманғы қоғамдық өмірге және тиімді кәсіби іс-әрекет пен жеке
басының және әлеуметтік кәсіби тұрғыда үздіксіз пісіп жетілуіне
қажетті маңызды тұлғалық және кәсіби сапаларын қалыптастыру;
• қоғамда орнықты қалыптасқан дәстүрлер негізінде этникалық және діни
толеранттылықты тәрбиелеу;
• балалар мен жастардың бойында Қазақстанға сырттан енуші этнодіни
экстремизм мен түрлі радикалды ағымдарға қарсы әрекет ете алатын
дағдылар қалыптастыру;
• отбасылық тәрбие жүйесін қайта жандандыру және отбасын білім беру
мекемелерінің тәрбие жүйесіне араластыру.
Тәрбие мақсаттары мен тәрбие жұмысының міндеттері білім беру
үдерісінде, сабақтан тыс уақытта және білім алушылардың бос уақытында
жүзеге асырылады.
Тәрбиенің мазмұны
Білім берудің жаңа моделіне өту жағдайында және тәрбиенің білім
беру үдерісіндегі рөлінің өсуіне байланысыты тәрбие мазмұнын қайта
бағдарлау даму заңдылығы болып табылады. Қазір білім беру үдерісінде
жеке тұлғаның рухани-адамгершілік дамуына үлкен мән беріліп отыруына орай,
адамгершілікке тәрбиелеу мен рухани жағынан қалыптасуы барлық тәрбие
үдерісінің өзегі болып отыр.
Тәрбиенің мазмұны оның мақсатттары мен міндеттері арқылы анықталады
және ол қоғамдық дамудың бағыты мен мазмұнына заңды тұрғыда тәуелді
болады. Тәрбие мазмұны адам тұлғасының гуманистік құндылықтар жүйесін
игеру негізінде қалыптасуын, оның барлық мәндік сферасының дамуын
қамтамасыз етуге жұмылдырады.
Сонымен бірге, тәрбиеге әлеуметтік-рөлдік көзқарас тұрғысында адам
көптеген әлеуметтік жүйенің компоненті болып саналады: отбасы, ұжым,
кәсіби топ, этнос, қоғам және т.б. Сондықтан, тәрбие мазмұны құндылық
қарым-қатынас жүйесімен: өзіне, өзінің отбасына, мектепке, қоршаған ортаға,
Отанына, Жер әлеміне, сондай-ақ, әлеуметтік рөл жүйесімен де сәйкестенеді:
адам, дос, ұл (қыз), құқық қорғаушы, аға (қарындас) патриот, немере
(немере қыз), азамат, туыс, қорғаушы, оқушы,
ұлттық мәдениетті қорғаушы және жасаушы, ұжым, топ
мүшесі, көш басшы, еңбекші,
иегер, әлем азаматы, қалалық (ауылдық), бейбітшілік орнықтырушы, көрші,
эколог, бірлестіктің, топтың, этнос мүшесі.
. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты,
жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға
меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие
процесі арқылы береді.
Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды
дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш - жеке тұлға. Адам жүйелі
түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси
және моральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру
тәртібін меңгереді.
Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму
үшін қажетті жағдайларды анықтайды.
Қорыта айтқанда, тәрбие - қоғамның тарихи әлеуметтік-экономикалық
жағдайларынан туатын объективтік процесс.
Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды пайдалануға тиіс.
Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады.
2. Мақсат дегеніміз - бір нерсеге ұмтылу, іске асыру. Бұл тұрғыдан алғанда
тәрбие мақсаты — жастарды өмірге әзірлеу мақсатымен жүргізілетін тәрбие
жұмыстарының нәтижесін ерте болжау.
Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономикасына тәуелді.
Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз
қоғам өмірі ілгері дамымайды. Алғашңы қауымдық құрылыста ересектер
балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті.
Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі мақсатына
айналды. Құл иеленуші қоғамдық құрылыста құлдар, өндіріс құралдары (жер,
еңбек құралдары) - құл иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің
мақсаты құл иеленушінің мүддесіне бағындырылып, балаларды басқыншылық соғыс
өнеріне тәрбиеледі.
Әрбір мемлекетте балаларға білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудық нақтылы
мәселелері мен әдістері қарастырылады. Мұғалім қандай адамды
қалыптастыратынын дәл білуі керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын
мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс материалдарын бір жерге үйіп тастап,
одан не алғысы келетінін білмейтін архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас
ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп,
жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын жүргізеді.
Я.А. Коменский "Тәрбие мақсаты және міндеттері, маңызы, жүзеге асыру
жолдары адамның қоғамда алатын орнымен анықталу керек", "Келесі ғасырдық
қандай болатындығы сол ғасыр үшін тәрбиеленген азаматтарға байланысты.
Дүние - даналар-дық көптігімен баңытты" - деген ойлар айтты. Осы ойларын
"Ана мектебінің" кіріспесінде өрбітеді.
"Тәрбие - адамды қалыптастыратын және жетілдіретін үйлесімді процесс" - деп
Коменский тәрбие мақсатын төмендегі-дей негізгі элементтерге бөлді:
• адамға барлық заттарды білгізу - "ғылыми білім";
• заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік";
• құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие";
• тән саулығы - "дене тәрбиесі".
И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл-ой,
дене тәрбиесін беріп, жан-жақты және үйлесімді дамыту деген.
Неміс педагогы А. Дистервег педагогикалық мәселелерді шешудегі сословиелік
және шовинистік саясатқа қарсы күресіп, "Мектептің міндеті - адамзатты және
өз халқын сүйетін саналы азаматтарды тәрбиелеу" - деген.
К.Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамшылығы бар адамды
тәрбиелеу деген. Ол адамгершілік тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен тығыз
байланысты қарастырады.
П.П.Блонский тәрбие мақсаты балаға жалпы адамзаттың және ұлттың мәдениетті
меңгеруге көмектесу, жеке тұлғаның жалпы адамзаттық идеалдарын қалыптастыру
деген.
1941-1990 жылдардағы педагогикалық әдебиеттерде "жан-жақты даму" ұғымына
ақыл-ой, политехникалық оқу және өндірістік еңбек, адамгершілік тәрбиесі,
дене және эстетикалық тәрбие салалары енгізілді.
А.С.Макаренко тәрбиенің мемлекеттік міндеті негізінде педагогикалық міндет
қойып, педагогтардың жұмысын бақылауға алуға болатындығын атап көрсетті. Ол
"Тәрбиенің негізгі мақсаты баланы жан-жақты дамыту" - деген ұсынысты
қолдады, В.А.Сухомлинский оны жүзеге асырды.
Тәрбие мақсаты қазақ тәлім-тәрбие тағылымына да қойылды. Ұлы ұстаз Әбу
Насыр әл-Фараби "Адамға ең әуелі білім емес, тәрбие берілуі керек. Онсыз
берілген білім - адамзаттың қас жауы. Ол келешекте оның барлық өміріне апат
әкеледі" - деді.
Ы.Алтынсарин "өмірдің негізгі мәні — еңбек, ол адамның адамгершілік
қасиетін мәртебелендіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш адам ғана
түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның жігерін
мұқалтады, өз еңбегінің қызығын, рақат-ләззатын көре білу - кісіліктің
басты белгісі" - деген.
Абай Қүнанбаев талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым сынды жеке тұлғалық
жақсы сапаларды қалыптастыру мақсатын қойып, өсек, өтірік, маңтаншақтың,
еріншектік, бекер мал шашпақ сияқты зиянды әдеттерді жоюға шақырады.
М.Жұмабаев "Көркем денелі, түзу ойлайтын, дәл пішетін, дәл табатын ақылды
болса, сұлу сөз, сиқырлы үн, әдемі түрден .ляззат алып, жаны толқынарлық
болса, баланың дұрыс тәрбие алып шын адам болғандығы" - деп жазды.
Мәтжан Мақсымұлы Тілеужанов өзінің "Қазақ тағылымы" атты монографиясында
(1994) қазақ тағылымының негізгі бағыттарын атап көрсетті. Олар: ар-ождан
тазалығын сақтау; ақыл-ойлы, парасатты болу; барлық әрекетінен, сөйлеген
сөзінен, қарым-қатысынан, көзқарасынан ғибрат иісі аңқып тұру; ерте тұрып,
кеш жату; аз сөйлеп, көп тыңдау; иманды, инабатты, қайырымды болу; жас
ұрпаққа тәрбие беруден жалықпау; халық дәстүріне берікболу; оны жаңарту;
әдет-ғұрыпта жоқ нерселерден алулақ болу; сегіз қырлы, бір сырлы болу;
халқының рухына кір салмау; ел берекесін сақтап, оның баюына үлес қосу.
Сонымен дәстүрлі педагогикада жас ұрпақты тәрбиелеудің негізгі мақсаты "жан-
жақты үйлесімді дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру" - деп жазылды.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы "Мектеп жасына дейінгі және мектеп
жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы" халықаралық адам құқығы туралы
нормаларға сәйкес жазылған.
Қазақстан Республикасында халыққа білім, тәрбие берудің Негізгі мақсаты-
Қазақстанның егемендігін қамтамасы ететін, оны бүкіл дүние жүзіне
мойындататын, онымен тең қарым-қатынас жасап, Қазақстандық патриотизмді,
саяси бостандықты қамтамасызыз ететін нарықтың іргетасын қалап,
экономикалық бостандыққа қол жеткізетін, жан-жақты дамыған адамдарды
тәрбиелеу.
Тәрбиенің мақсатынан міндеттер туындайды.
3. Дүниетіным - тәрбиенің маңызды міндеттерінің бірі. Дүниетіным - адамның
табиғат пен әлеуметтік орта, қарым-қатынас, іс-әрекетінің бағыты туралы
көзқарастары. Дүниеге көзқарас ғылым негізінде дүниенің даму заңдылықтарын
танып білу.
Ақыл-ой тәрбиесі - оқушылардың ойлау қабілетін, дүниеге ғылыми көзқарасын
қалыптастыру, ғылыми білім жүйесін меңгерту. Ақыл-ой тәрбиесінің басты
міндеттері: оқушыларды табиғат және қоғам жайындағы ғылыми білімдермен
қаруландыру; ойлау қабілеттерін жетілдіру арқылы (абстракттілі, ой
операциялары талдау, синтез, салыстыру, жинақтау, саралау, т.б.) таным іс-
әрекетін (іскерлік, дағды, бақылау, жазып алу, өзін-өзі бақылау, т.б.)
дамытып, ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: гуманизм, адалдық, батылдық,
төзімділікті қалыптастыру; адамға сүйіспеншілік, құрмет, қайырымдылық
сезімін дамыту; оқушыларды өз міндетіне, өзгенің мүддесіне байыпты қарауға
үйрету; өз Отанын сүюге, ұлттар достығын құрметтеуге тәрбиелеу;
Еңбек тәрбиесінің негізгі міндеттері:
а) оқушыларды іскерлікке, еңбек дағдысына үйрету;
ө) оқушыларды халық шаруашылығының басты салаларымен, еңбек түрлерімен
таныстырып, мамандық таңдауға тәрбиелеу;
б) озық еңбек дәстүріне тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие міндеттері:
• бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін) көркемөнер шығармашылығы
(көркем өдебиет, музыка, театр, кино) арқылы баланың сезімдері мен
талғамдарын дамытып, сұлулық туралы ұғымдарын қалыптастыру
• эстетикалық құралдарды пайдалануға дағдыландыру.
• әсемдікке үлесін қосуға тәрбиелеу.
Дене тәрбиесі міндеттері: оқушылар ағзасын дамыту; жастарды еңбекке, Отанды
қорғауға даярлау, төзімділікке, батылдыққа, ептілікке, іскерлікке,
тәрбиелеу.
4. Тәрбие процесінің мәні - баланың ұжым және қоғаммен қатынастарының
жүйесін құру, педагогикалық жағдайлардың, тәрбиелік әсерлердің нәтижесін
талдау, жоспарлау жұмысын реттеу; Тәрбие процесінің жобасын құру және
жүзеге асыру; тәрбиелік ықпалдарды реттеу және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1-лекция. Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым
Жоспар:
1. Педагогика ғылымы жөнінде жалпы түсінік. Педагогиканың обьекті . пәні
және қызметтері.
2. Білім беру әлеуметтік феномен. Білім беру педагогикалық процесс.
3. Педагогиканың категориялық аппараты.
4. Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы және оның құрылымы
Негізгі ұғымдар: педагогика,педагогиканың категориялары, педагогика
пәні.
Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым. Педагогика өзінің атауын
гректің “pаіdagogаs” “баланы жетектеуші” сөзінен алған. Ең алғашында бұл
сөз құл қожасының баласын мектепке жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін
келе, ол тәрбие туралы ғылымның аты ретінде қалыптасты.
Тәрбие - әрбір болашақ ұрпақтың қоғамдағы өз орнын табуы үшін өткен
ұрпақтардың жинақтаған әлеуметтік тәжірибесін меңгеру. Адамзат қоғамының
дамуына қарай, тәрбиенің мазмұны мен әлеуметтік маңызы арта түседі. Еңбек
түрінің жіктелуіне қарай, “тәрбиенің” қызметін жүзеге асырумен байланысты,
онан кәсіби іс-әрекет бөлініп шықты. Өсіп келе жатқан балаларға әлеуметтік
тәжірибені меңгерту үшін, оларды тәрбиелейтін тәрбиеші, мұғалім керек
болды.
Педагогика - қоғамның тәрбиелік қызметін жүзеге асыратын ғылым. Демек,
педагогикалық іс-әрекет, объективтік шындықтың барлық қырлары,
педагогиканың обьектісі болады.
Педагогика пәні – индивидтің (биологиялық жан иесінің) өткен ұрпақтардың
әлеуметтік тәжірибесін меңгеруі, оқу және оқудан тыс уақыт бірлігіндегі -
біртұтас педагогикалық процесс болып табылады. Ұстаздар оқушыларға
әлеуметтік тәжірибенің мазмұнын меңгерту іс-әрекетін ұйымдастырушы болып
табылады. Тұлғаның қалыптасуы - олардың белсенді танымдық әрекетпен
қарулануына байланысты.
Бір элемент пен көп элементтердің қосылуы барысында жүйе пайда болады.
Педагогикалық шындықтағы “ұстаздар - оқушылар” жүйесі, жетекші
педагогикалық жүйе деп аталады.
Кез келген жүйенің (биологиялық, техникалық, әлеуметтік) өзгеру жағдайы
- процесс деп аталады. “Мұғалім - оқушылар” жүйесінің өзгеру жағдайы -
педагогикалық процесс деп аталады. Тек қана педагогикалық процестегі
ұстаздар мен оқушылардың өзара әрекетінде тұлғаның өзгеруі жүзеге асады.
Педагогикалық шындық - педагогиканың категориялары, яғни ұғымдары жүйелер
арқылы бейнеленеді. Жас ұрпақтың әлеуметтік тәжірибені меңгеруі біліммен
қарулануына байланысты.
Индивидтің жеке тұлға және азамат ретінде дамуы, әлеуметтік белсенділік
пен анықталатын белгілі бір әлеуметтік ортадағы іс - әрекеттерді талап
етеді. Осыған орай, әлеуметтену - ең маңызды категорияға жатады, ол
тұлғаның өзін-өзі сезінуі, “өз менінен” басқа “менге”, яғни әлеуметке енуі.
Әлеуметтендірудің негізі, ол белгілі бір білімдер, құндылықтар, мінез-құлық
нормалары жүйесін меңгеру дегенді білдіреді. Ол тұлғаға сол қоғамның толық
мүшесі ретінде қызмет етуіне мүмкіндік береді. Тұлғаның әлеуметтенуі
ұйымдаспаған түрде болуы мүмкін, онда оның нәтижесін болжау қиын және қоғам
үшін зиянды болуы мүмкін. Демек, ұстаз әлеуметтендірудің мәнін түсіне
отырып, оқушыларды біздің деген ынтымақтастыққа келтіру үшін қажетті
байланыстарды орнықтырып, оқушылардың оқуы мен отбасында осы мәселені
шешуге көмектесе алады және өзіндік мендің оқу барысындағы және оқудан тыс
іс - әрекеттері арқылы қамтамасыз ете алады.
Педагогика категорияларының құрамы: тәрбие, педагогикалық процесс,
білім беру, оқыту, әлеуметтендіру, тұлға, іс-әрекет, даму, қалыптастыру,
т.с.с. жалпы ғылыми ұғымдар кіреді, олар алдыңғы тарауларда қарастырылады.
Педагогикалық процестің мәні. Диалектикалық материализм ұстанымы бойынша
мән – аттың ең басты, ішкі біршама тұрақты жағы. Мән заттың табиғатын
анықтайды. Элементарлық бірлік “кереге көзді” талдау негізінде
педагогикалық процестің мәні екі жақты сипатталынады: әлеуметтік жүйе
ретінде; өзіндік ерекшелігі бар жүйе ретінде. Әлеуметтік жүйе ретіндегі
оның белгілері мынадай: жүйенің жалпы мақсаты және оның өзара байланысты
бөліктері немесе элементтері болады, жүйе белгілі ортада жұмыс істейді, ол
сыртқы ортамен байланысты түрлі деңгейде жұмыс жүргізеді, өзінің ішкі
қайшылықтары арқылы дамиды, ұйымдастыру орталығы арқылы басқарылады.
Педагогикалық процестегі жалпы мақсат жеке тұлғаны қалыптастыруға
байланысты әлеуметтік тапсырысты орындайды. Ал оның нәтижесі мұғалім-
оқушылар жүйесіне байланысты болады.
“Мұғалім-оқушылар” жүйесі біртұтастығы қойылған мақсат пен онан алатын
нәтижеге байланысты жүйелердің өзара әрекеттері арқылы анықта лады.
Педагогикалық процестің интегративтік сапасы оның қарым-қатынас сапасынан
көрінеді.
Педагогикалық процестің мәнін талдаудың қажеттілігі мұғалім оның
барысына қалай ықпал ете алатындығын білуі тиіс. “Процесс” латын тілінен
аударғанда алға басу дегенді білдіреді. Белгілі бір нәтижеге жету
мақсатындағы бірізді әрекеттердің жиынтығы.
Педагогикалық процестің мақсаты қойылған идеалға жету үшін
педагогикалық процесті кейбір шартты бөліктерге бөлу арқылы, нақты бір
кезеңнін міндеттерін шешуді қамтамасыз етеді.
Педагогикалық процестің заңдылықтарына мыналарды жатқызуға болады:
педагогикалық процес әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай болуы; нақты
мақсатқа бағыттылығы; педагогикалық процестің екі жақты сипаты; оқушылардың
белсенділігін арттыру үшін мұғалімнің іс-әрекеттерді дұрыс ұйымдастыруы мен
ойластыруы; оқушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру арқылы, педагогикалық
процестің тиімділігін арттыру; оқушылардың даму деңгейінне лайықты
ұйымдастыру; педагогикалық процестің уақыт бірлігінің ұзақтығы.
Педагогикалық процесс бөліктерінің өзара байланыстылығын қамтамасыз ету
үшін мұғалімнің басшылық рөлін ескеру қажет Жалпы білім беретін мектептегі
педагогикалық процестің деңгейі оған қатысушылардың құрамымен ғана емес
олардың өзара қатынастарының ерекшеліктерімен анықталады.
Әлеуметтік тапсырысты орындау: мақсат, міндеттер мен мазмұын – негізгі
мектептегі қоғамдық мүдденің мағынасын жасайды.
Құралдар мен формалар, әдістер мен тәсілдер, тапсырмалар – мұғалімнің
оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру мүмкіншілігін көрсетеді, яғни
педагогикалық процестің қозғаушы тетігі болады.
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны, оның
басты ерекшеліктері. Педагогика - білім беру, педагогикалық шындық туралы
ғылым ретінде, педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің
заңдылықтарын зерттейді, теориялық білімдерді жинақтап, жүйеге келтіреді,
педагогикалық шындықтың тәжірибесін зерттейді. Сондықтан осы аталған ғылыми-
зерттеулер практикалық бағытта да жүзеге асырылады.
Педагогика гуманитарлық білімдер жүйесімен тығыз байланыста дамиды.
Педагогика - адам туралы ғылымдар жүйесінің құрамына енуіне қарай,
педагогикалық мақсаттылық пен тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін,
педагогикалық басшылықты зерттейтін бірден бір ғылыми пән болып саналады.
Адамзаттың даму тарихына назар аударсақ, алғашқы кезеңде педагогикалық
ой жалпы философиялық білімдер жүйесі мен діни ілімдерден басталып,
кейіннен олардан бөлініп, басқа ғылым салаларымен байланыста дамыды.
Педагогиканың ғылым ретінде бөлініп шығуы ХVІІ ғасырдан басталып,
педагогика ғылымдары жүйесінің дамуына алып келді. Онан кейінгі кезеңдерде
педагогика мен басқа да ғылым салаларының қарқынды дамуы, педагогиканың
ғылым аралық байланыстарының орныға бастағанын көрсетеді (И.П.Пидкасистый).
Педагогика психологиямен тығыз байланыста қызмет атақарады. Психология
адам психикасының даму заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды
зерттейді. Ақыл-ой іс-әрекеттерін мақсаттылықпен өзгерту, психологиялық
біліммен тығыз байланысты. Педагогикада психологиялық білімдермен бірге,
педагогикалық міндеттерді шешу үшін тұлғаны зерттеу әдістері (рейтинг,
психометрия, салыстыру және т.б.) пайдаланады.
Педагогика физиологиямен де тығыз байланысты, атап айтқанда жоғарғы
нерв қызметінің заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді.
Физиологиялық білімді меңгеру, танымдық іс-әрекет пен жеке тұлғаның
әлеуметтену үрдістерінің мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогиканың әлеуметтанумен жан–жақты байланысы өте маңызды.
Әлеуметтану ғылымын қоғам туралы біртұтас жүйе ретінде қарастырсақ, онда
оған ықпал ететін әлеуметтік жағдай, түрлі топтар және т.б. ескеріледі.
Педагогика әлеуметтік жүйелерді ескере отырып, білім социологиясы,
студенттер социологиясы және т.б. социологиялық зерттеулер арқылы
педагогтар, қоғамның әлеуметтік–экономикалық, құқықтық, демографиялық және
мәдени ортаның жағдайы туралы біліммен қаруланады.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы, олардың
медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар
құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың
денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады. Сонымен бірге
созылмалы дертке шалдыққан балалар үшін, арнаулы оқыту және тәрбиелеу
жүйесі қажет. Мұндай мәселелерді кешенді зерттеулер арқылы ғана шешуге
болады.
Бүгінгі философия ғылымының педагогика үшін әдіснамалық маңызы ерекше.
Педагогика жеке пән ретінде философия және оның салалары – білім беру
фиолософиясы, ғылымдар философиясы, тәрбие философиясы, мәдениет
философиясының жетістіктеріне сай терең мәндегі ұғым нәтижесінде шешімін
табады.
Педагогика ғылымының байланыстары, белгілі бір мәселелерді зерттеу
барысында басқа ғылым салаларына да (тарихқа, этнология, этнография, құқық,
экономика, демография, экологияға және т.б.) таралады.
Адамды зерттейтін ғылым аралық пәндердің (синергетика, жүйелер
теориясының негізі, кибернетика, информатика, басқару теориясының
негіздері) жетістіктері, педагогикалық ғылыми зерттеулердің тиімділігін
арттырады. Мәселен, Гурова Р.Г. педагогиканың басқа ғылымдармен өзара
байланысы қандай бағытта іске асатындығын былай түйіндейді: басқа
ғылымдардың негізгі идеяларын, теориялық анықтамалары мен жалпы
қорытындыларын, педагогиканың қолдануы - гуманитарлық ғылымдарда қолданылып
жүрген зерттеу әдістерінің шығармашылық тұрғыдағы қосымшасы ретінде
қолдануға болады. Барлық ғылым салаларында алынған нақтылы зерттеу
нәтижелерін педагогикада қолдануға болады; педагогтар адам мәселелері
бойынша кешенді зерттеулерге қатысады.
Педагогикалық ғылымдар жүйесі және олардың сипаты. ХІХ ғасырға дейін
ғылыми ізденістердің пәндік саласын анықтауға байланысты ғылымдардың
жіктелуі қарқынды жүрді. Сонымен бірге білім көлемінің өсуі жеке пәндерінің
бөлінуіне алып келеді, яғни пәннің өзінің ішінде бөлініп даралануы
басталды. Педагогика ғылымы да біртіндеп, алдына қойған мақсаттары,
оқушылардың жас ерекшеліктері, оларды оқыту және тәрбиелеу, оқу
орнындарының түрлері бойынша саралана бастады.
Педагогика ғылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшелік
педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика, кәсіби педагогика, педагогика
мен білім берудің тарихы, салалық педагогика, корекциялық педагогика,
салыстырмалы педагогика, жеке пәндер әдістемесі және т.б. жатады. Кейінгі
кезде педагогикалық білімнің жеке саласы ретінде әлеуметтік педагогика
пайда болды.
Жалпы педагогика педагогикалық процесс пен білім берудің негізгі
заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшелік педагогика (мектепке дейінгі,
мектеп, ересектер педагогикасы) анатомиялық және физиологиялық және әртүрлі
жастағы топтардың психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес педагогикалық
процесс пен білім берудің ерекшелігін зерттейді. Педагог ғалымдар мектеп
педагогикасынан бала бақша жасындағы педагогиканы бөліп қарастырады, оның,
себебі сәби жасындағы балалардың санасы дамуының өзіндік ерекшеліктері бар,
міне осыдан келіп бұл пәннің психологиямен, педагогикамен және медицинамен
тығыз байланыстылығы ескеріледі. Зейнеткерлердің тұрғындар құрамындағы үлес
салмағының өсуіне байланысты үшінші жас педагогикасы пайда болып қалыптасу
үстінде.
Кәсіби – техникалық білім беру педагогикасы, арнаулы орта білім беру
педагогикасы, жоғары білім беру педагогикасы – пәндері, олардың пәні
педагогикалық процесс және жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге
әртүрлі деңгейдегі мамандарды даярлаудың заңдылықтары болып табылады. Бұл
пәндерге жұмысшыларда екінші, үшінші және т.б. мамандықтарды игеру
бағытындағы оқытудың заңдылықтарын зерттейтін өндірістік педагогика да
жатады. Педагогиканың салалық тарауларына арнаулы педагогикалық ғылымдар
(сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофролопедагогика, логопедия), дене
дамуында кейбір ауытқушылықтары (есту, көру, ойлау қабілеттеріндегі
өзгерістер, сөйлеу) бар балалар мен ересектерге білім берудің теориялық
негіздерін, принциптерін, әдістерін, формаларын зерттеулермен айналысады.
Әскери педагогика әртүрлі дәоежедегі әскери қызмет атқаратындарды әскерге
шақыру жасындағылардан бастап, әскери мамандықты игергендер мен офицерлер
құрамының тәрбиелік іс-әрекеттерінің тәрбиелік заңдылықтарын зерттейді.
Еңбекпен түзету педагогикасы қылмысқа тартылған азаматтарды қайта
тәрбиелеудің теориясы мен практикасын қарастырады (пенитенциарлық
мекемелер). Әсіресе балалар мен жасөспірімдер қылмысына қатысты кездесетін
заң бұзушылық мәселелер зерттеледі.
Сауықтыру педагогикасы психология мен педагогиканың өзара белсенді
әрекеттері барысында салыстырмалы түрде кейінгі кезде ғана дами бастады.
Бұл ғылымның пәні кәдімгі жалпы мектептегі оқу – тәрбие процесінен қол
үзіп, ұзақ уақыт емделетін ауру балаларға білім беру.
Педагогика тарихы – адамзат тарихындағы педагогикалық идеялар мен
мектептердің қалыптасуын зерттейтін ғылым. Сондықтан оның тарихпен,
этнографиямен, этнологиямен, археологиямен байланыстары табиғи құбылыс,
өйткені педагогикалық ой, қоғамның материалдық және рухани мәдениетті
саласының бірлігі ретінде дамиды.
Салыстырмалы педагогика әрбір елдердегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы және өзіндік ерекшеліктерін салыстыра
отырып, олардың дамуын зерттейді. Әлемдегі озық елдердің педагогикалық
мәдениеті, еліміздің білім жүйесін жаңашыл жетістіктермен байытуға
мүмкіндік береді.
Жеке пәнерді оқыту әдістемелері жалпы педагогикалық заңдар мен
заңдылықтар, танымдық әрекет әдістері мен жеке пәндердің ерекшеліктерін
ескереді.
СОӨЖ-ның тақырыбы: Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым
Жоспар:
1. Тәрбие қоғамдық ғылым, қоғамдық қызмет ретінде.
2. Тәрбиенің тарихи және қазіргі сипаты, оның қазіргі қоғам
дамуындағы көрінісі.
3. Педагогика пәні, оның негізгі ұғымдары.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Педагогика ғылымы нені зерттейді?
2. Педагогика ғылымының бастау көзі қайдан басталады?
3. Педагогика ұғымдарының маңызын қалай түсінесіз?
4. Педагогикалық ғылым салаларын атаңыз.
5. Педагогиканың басқа ғылым салаларымен байланысының маңызы қандай?
Өз бетімен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
1. Тәрбие туралы ұғымға берілген анықтамаларды талдап,
түсіндіріңіз.
2. Педагогикалық категориялардың анықтамаларын жазып көрсетіңіз.
3. Педагогика ұғымдарының өзара байланысын көрсететін сызба
жасаңыз.
Реферат тақырыптары
1. Педагогика ғылыми пән ретінде.
2. Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.
3. Педагогикалық теориялар жүйесінің маңызы.
4. Психологияның педагогика ғылымының дамуына ықпалы.
5. Философияның педагогика ғылымының дамуындағы рөлі.
Әдебиеттер
1. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы
“Дарын”2004.
2. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук о человеке. М., 1990.
3. Пидкасистый П.И. Педагогика. Учебное пособие. – М.:1995.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университет.
Дәрістер курсы. - Алматы “Нұрлы әлем” 2003.
5. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. М.: Асадема
2003.
6. Таубаева Ш.Т. Исследовательская культура учителя: от теории к
практике. – Алматы “Гылым” 20001.
2-лекция. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
Жоспар:
1. Педагогика ғылымының әдіснамасы туралы түсінік.Педагогиканың
философиялық негіздемесі
2. Педагогика әдіснамасының жалпы ғылыми деңгейі.Педагогикалық
зерттеудің әдіснамалық принциптері
3. Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері.Ғылыми педагогикалық зерттеудің
құрылымы
4. Педагогиканың акциологиялық негіздері.
5. Педагогиканың гуманистік әдіснамасының негіздемесі. Педагогиканың
құбылыстарды оқып үйренуде аксиологиялық тұрғыдан қарау.
6. Педагогикалық құндылықтар туралы түсінік. Педагогикалық құндылықтарды
топтап бөлу. Білім беру жалпы адамзаттың құндылығы
Педагогика пәні мен методологиялық негіздері. Педагогика пәні
түсініктемесі. Педагогиканың негізгі категориялары – тәрбиелеу, білім беру,
оқыту. Олардың дамытужәне қалыптастыру түсініктерімен байланысы.
Педагогика әлеуметтік ғылым ретінде адам инфляциясы әр тарихи
кезеңдерінде. Педагогикалық білімнің қалыптасу ерекшелігі, философияның
бөлігі ретінде педагогиканың қалыптасуы ғылыми пән ретінде. Қазақстанда
педагогикалық ой-пікірдің дамуы. Педагогиканың басқа пәндермен байланысы.
Қазіргі педагогикалық білім дамуындағы демократиялық, гуманистік
тенденциялардың бекуі.
Педагогикалық ғылымның және педагогикалық тәжірибенің байланысы.
Олардың ары қарай дамуы ретінде.
Оқытудағы педагогикалық процесстің негізгі анықтамасы. Педагогикалық
зерттеудің шарты, оның өзекті кезеңдері. Педагогикалық зерттеу әдісі туралы
түсінік – педагогикалық заңдылықтарды анықтау әдісі ретінде. Зерттеу
әдістердің классификациясы.
Педагогикалық зерттеулердің теориялық әдістері. Педагогикалық
зерттеулердің әмпификалық әдістері. Мектептің тәжірибе эксперименталдық
жұмысы оны методикалық ұйымдастыру, жіктеу әдісі және жүйелеу, әртүрлі
педагогикалық информацияларды жинақтау.
Тұлғаның әлеуметтік негізі. Тұлға қалыптасу және даму теориясы. Жеке
адамның даму процесі, оның заңдылықтары және қозғаушы күштері іс-әрекет пен
қарым-қатынастың жеке адамды дамытудағы ролі. Тәрбие жеке адамды дамыту мен
қалыптастырудаң шешуші факторы. Тұқым қуалаушылық пен ортаның жеке адамды
дамытудағы және қалыптасуындағы ролі.
Санадағы, әрекеттегі, дүниеге көзқарастағы сапалық өзгерістер, жеке
адам дамуының көрсеткіштері. Жеке адамды қалыптастыру түсінігі. Тәрбие,
білім беру – жеке адамды дамыту мен қалыптастырудың шешуші факторы.
Педагогика пәнінің негізгі категориялары
1. Педагогика пәнінің негізгі категориялары (тәрбие, білім беру,
оқыту, педагогикалық процесс, тұлға, іс-әрекет, қарым-қатынас, дамыту,
қалыптастыру).
2. Қазіргі педагогиканың негізгі әдіснамалық жағдайы. Философиялық
заңдар мен заңдылықтар. Диалектиканың заңдары және олардың жалпы сипаты.
3. Методологиялық білімдер жүйесі.
Негізгі ұғымдар: тәрбие, білім беру, оқыту, педагогикалық процесс,
тұлға, іс-әрекет, қарым-қатынас, дамыту, қалыптастыру, заңдылықтар,
методология.
Педагогика пәнінің негізгі категориялары. Педагогикада қалыптасқан
негізгі ұғымдар (категориялар) - мұғалімге педагогикалық жеке құбылыстардың
мәнін ашып, ең бастысы, олардың өзара байланысын, бірі-біріне ықпалының
қандай деңгейде екендігін көрсетеді. Педагогика ғылымының даму деңгейі
үнемі оның ұғымдарының мазмұнының өзгеруіне әкеледі.
Ғылыми деректерді талдау, жинақтау барысында ғылыми категориялар
қалыптасады. Ғылыми категориялар ұшан теңіз деректердің ішінен белгілі
бағытты анықтауға көмектеседі, бұл танымның өзіндік бір сатысы болып
табылады.
Диалектикалық материализм - ұғымдардың обьективтік мазмұны болатындығын
анықтап, обьективті шындықты көрсетеді. Біз айналамыздағы обьективтік орта
туралы білімдеріміздің үнемі мазмұны жағынан толығып, тереңдеп отыратынын,
ондағы күрделі байланыстардың айқындала түсетіні байқалады. Сондықтан
категория (ұғым) - ғылымның тілі, сол арқылы айналадағы шындықты толық
немесе терең түсінуге болады. Әр ғылым өзіне тән категорияларды қолданады.
Жеке ұғымдар, яғни категориялар негізгі ұғымдар төңірегінде шоғырланады.
“Педагогикалық шындықты” категория ретінде талдау, мұғалімге өз бетімен
нақты мәселені үйлестіруге, оны міндеттер ретінде көрсетуге мүмкіндік
тудыру мағынасында білінеді. Шығармашылықпен ойлау арқылы нақтылы
қалыптасқан жағдайға орай мәселенің шешімін табуды қамтамасыз етеді.
Мұғалім еңбегінің мәдени деңгейін көтеру, оның кәсіби шеберлігін
жетілдіру, педагогикалық категорияларды игеру деңгейі болашақ мамандарды
дайындаудың мазмұны мен әдістемесіндегі танымдық аппараттың нақтылы және
терең айқындалуына тікелей тәуелді. Педагогикалық категориялар
педагогикалық шындыққа белгілі бір шамада сипаттама береді және сонымен
бірге адамзат тәжірибесін жастарға берумен байланысты іс-әрекеттер саласын
айқындай түсумен тығыз байланысты.
Тәрбие - қоғамның міндеті ретінде, жас ұрпаққа адамзаттың жинақтаған
тәжірибесін беру қажеттілігінен туады. Жас ұрпақтың адамның мінез-құлық
формаларын жете білмей, қоғаммен араласып кетуі мүмкін еместігін көрсетеді.
Адамзат қоғамының дамуымен байланысты әлеуметтік тәжірибені жас ұрпаққа
беру қызметі қоғамдық практикадан бөлініп шығып, кәсіби іс-әрекеттің
арнаулы мазмұнына айналды.
Тәрбие практикасы теорияның пайда болуынан бұрын қалыптасады. Ол
мұғалімнен оқушыларға берілетін тәжірибе ретінде тәрбиелік – іс-әрекеттер
ережесінің жиынтығы ретінде қалыптасты. Жас ұрпаққа әлеуметтік тәжірибені
үздіксіз беру процесіндегі мұғалімнің рөлі мен сол рөлдегі оның негізгі
атқаратын міндеті қандай?
Мұғалімнің іс-әрекеті - қоғамның басты міндетін жүзеге асыру үшін жас
ұрпаққа әлеуметтік тәжірибені игерту негізінде материалдық және рухани
өмірде белсенді іс-әрекет етуімен сипатталады. Өткен ұрпақтың тәжірибесі
білім жүйесінде шоғырланады.
Жас ұрпақ қарапайым тәжірибені игеру біліктерінен бастап, белгілі бір
құндылықтар бірлігін бойына сіңіруімен бірге өмірдегі кәсіби іс-әрекетті
игеруіне тура келеді.
Арнайы кәсіби педагогикалық іс-әрекет - адамзаттың жинақтаған
тәжірибесін беруді білдіреді. Жеке тұлғаның қоғамда әлеуметтенуі мен оқу
орындарында алатын тәрбиесімен тығыз байланысты.
Білім көбіне үстем тап өкілдеріне қызмет етіп келді, ол әлеуметтік
құрылымға лайықталған болатын. Әр тарихи кезеңде тәрбие әлеуметтік және
экономикалық тетіктерді қолына ұстап тұрған таптар мүдесін қорғауға тиісті
болды. Білім жүйесі үстем тап өкілдерінің еркіне бағыну және көнуге
дайындығын қалыптастыруға бағытталған болатын.
Сондықтан да, ұзақ уақыт бойы мұғалім іс-әрекеті обьектісімен тәрбие
обьектісінің бір деп есептелгенімен түсіндіруге болады.
Қазіргі кезеңде дүние жүзінде білімдер жүйесінің күрделене түсу
байқалады. Осыған орай оны игеру үшін алдын-ала дайындық қажет.
Оқыту – оқушылардың білім негізін игеруін ұйымдастырумен байланысты
мұғалім іс-әрекетінің бір бөлшегін сипаттайды. Білім беру оқыту нәтижесін
сипаттайды. Ол танымдық іс-әрекет тәсілдерін меңгеруден көрінеді.
Материалистік диалектикада жеке тұлғаны қалыптастырудағы іс-әрекеттің
рөлі жан-жақты зерттелген. Бірақта, бұрынғы мұғалімдер дамып келе жатқан
адаммен жұмыс жүргізетіні және іс-әрекет принципін мұғалім іс-әрекетінің
обьектісін талдау үшін қолдануға болатынын ескермей келді. Тек 60 жылдардан
бері ғана мұғалімнің іс-әрекеті оқушылармен өзара ықпал ету ретінде
қарастырған жұмыстар пайда болды. Н.В.Кузьмина “педагогикалық іс-әрекеттің
обьектісі, сонымен бірге сол іс-әрекеттің субьектісі де болады” деп
көрсетеді.
Оқытуды - адамның білімді меңгерудегі және тәрбиелеудегі іс-әрекеті
ретінде қарастырған В.А.Сухомлинский .
Осы орайда, тәрбие - жеке өсіп келе жатқан адамды оқу процесі барысында
білімдер жүйесін меңгерумен және оқу орындарында, одан тыс жерде қоғамдық
және еңбек іс-әрекеттеріне белсенді қатысуын қамтмасыз ете отырып жеке
тұлғаны қалыптастыру.
Тәрбие үшін тек білім беру жеткіліксіз. Сондықтан Х1Х ғасырда
“педагогикалық процесс” деген термин пайда болды. Педагогикада құбылыстарды
зерттеу, талдау – аналитикалық әдістен басқа да, әдістерге көшу қажеттігі
пайда болды.
Педагогика пәні - бір мақсатқа бағытталған оқу-тәрбие процесі. Мұғалім
іс-әрекетінің обьектісі оқушы емес, педагогикалық процесс. Мұндай
көзқарастың қажеттілігі мұғалім іс-әрекетін оптимизациялауда тек оқу
процесіне бағыттаумен ғана жетуге болмайды, егер оқушының іс-әрекеті
назардан тыс қалса, педагогикалық процесті ғылыми негізде ұйымдастыру
мүмкін болмайды.
Түйіндей келе, мұғалімдердің кәсіби даярлығы педагогикалық процестің
теориясын жасаумен тығыз байланысты. Мұғалімдер-оқушылар жүйесін басқаруды
білу үшін, мұғалім іс-әрекет обьектісінің теориялық біліммен қамтамасыз
етіп, оның заңдылықтарын білуі қажет.
Қазіргі педагогиканың ғылыми-әдіснамалық жағдайы. Методология ”грек
тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген мағынаны береді. Сондықтан
методология – зерттеу процесі туралы ілім ретінде де түсіндіріледі.
Материалистік диалектика объективті шындықты тану әдістері негізінде
табиғат, қоғам және адам ойының даму заңдарын негізге алады. Таным әдісі
табиғат пен қоғамның объективті заңдарын ашып көрсеткенде ғана ғылым бола
алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялары мен
ұғымдары, ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнеленуі болып
табылады.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз қозғалыс пен даму
барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде көрсете отырып, табиғат және
адам тәжірибесі туралы ғылыми деректермен толық сәйкестікте болатынын
көрсетеді.
“Методология” ұғымының бірнеше деңгейі бар. Методологияның (әдіснама)
қарапайым анықтамасы – танымның ғылыми әдісі. Методолгия - кез келген
ғылымда қолданылатын әдістер жүйесі. Методологияның екі қыры бар, бірі –
практикалық қызметі, екіншісі – ғылыми. Біріншіден, методолгияның
практикалық қызметі дегеніміз – құрылымын, логикалық ұйымдастырылуын,
қызметтің әдісі мен құралын анықтау. Методологияның ғылыми қыры - танымның
құрылу принципі, формасы мен әдісі ретінде қарастырылатын ілім.
Педагогика ғылымының теориялық дамуына лайықты, методология - таным
принциптері, әдістері, формалары мен процедуралары және педагогикалық
шындықты өзгерту ілімі ретінде қарастырылады. Бұл анықтамада екі
инструментарилер тобы қамтылады. Біріншісі – педагогикалық шындықты тану
құралдарының кешенін қамтып, зерттеу еңбегіне қажетті жағдайлар кешенін,
құралдарын, орындау реті мен бағыттарын анықтайды. Екіншісі - педагогикалық
шындықты өзгертуге қажетті принциптер, әдістер, құралдар, орындалу реті мен
бағытын анықтайтын технологияларды қамтиды. Зерттеуші-педагогтың тиімді
нәтижеге қол жеткізуі үшін, ол педагогика методологиясындағы ғылыми
инструментарилермен қарулануы тиіс.
Кез келген деңгейде білімді реформалау үшін, ең бірінші методологиялық
дайындық керек, алдын–ала методологиялық жағдайларды белгілеп,
бағдарламалар түзіліп, оны іске асыратын әдістер мен зерттеу реті анықталуы
шарт. Бұл ғылым үшін қажетті қағида. Мұндай қадам үлкен-кішілі танымдық
зерттеулер мен білімді өзгерту мақсаттарын шешу үшін қажет.
Ғылымда методологияның өз иерархиясы бар. Жалпығылыми методология
(материалистік диалектика, таным теориясы, логика), жеке-ғылыми методология
(педагогика методологиясы, жаратылыстану методологиясы, математика
методологиясы), пәндік-тақырыптық методология (дидактика методологиясы,
білім беру методологиясы, т.б.).
Қазіргі кезеңде педагогикада ғылыми қызмет пен білім саласындағы жаңашыл
үрдістердің өркен жаюы, методологиялық білімді кіріктіре пайдалануды талап
етеді. Ғылым және практика арасындағы байланыстың нығаюы, ғылымның
қолданатын инструментарилерін практикаға енгізуге, ал практика ғылыми
теориялардың өміршеңдігін тексеруге бейімделіп, жаңа технологияларды
қолдануға бағыт алып отыр.
Философиялық заңдар мен заңдылықтар. Ғылым кез келген заттар мен
құбылыстардың өзара сан алуан байланыстарын зерттей отырып, ең алдымен
олардың ішінен сол заттар мен құбылыстар үшін анағұрлым маңыздысын, оларда
болып жатқан процестерді басқаратындарын бөліп алады. Бұл байланыстар
заңдар деп аталады.
Заң дегеніміз – құбылыстардың өздеріне ғана тән қайталанып тұратын және
біршама тиянақты байланысы.
Адамдар өз қалауынша заң атаулының қандайын болса да, өзгертіп жойып
жібере алмайды. Олар тек бұл заңдарды танып, біліп зерттей алады және алған
білімдерін өзінің қызметіне пайдаланады.
Диалектика – дүниенің барлық саласындағы заттар мен құбылыстарға тән
жалпы заңдарды ашуды өз алдына мақсат етіп қояды. Ол табиғат құбылыстарын
да, қоғамдық құбылыстарды да, адам санасы да бағынатын жалпы заңдар
жайындағы ғылым. Диалектиканың түпкі мақсаты - қозғалыс, өзгеріс.
Қозғалыс заттарда болатын алуан түрлі процестерді қамтиды, осы
процестердің нәтижесінде заттардың жағдайы өзгеріп, олар қайсыбір
қасиеттерін жойып, жаңа қасиеттерге ие болады, сөйтіп, мүлде басқа зат
болып шығады. Өзгерістердің күрделі формасы – даму. Заттар мен құбылыстар
даму процесінде сапа жағынан мүлде түбегейлі өзгерістерге түсіп, олар бір
сатыдан екінші сатыға өтеді.
Даму процесінде заттар мен құбылыстар қандай өзгеріске ұшырайды, бұл
өзгерістердің өзара байланысы қандай, даму процесін, заттардың арасындағы
әр түрлі байланысты адам өз санасында қалай бейнелейтінін түсіндіретін -
диалектикалық әдіс.
Диалектиканың негізгі заңдары: қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресі,
сан өзгерістерінің сапа өзгерістеріне және кері айналуы, терістеуді
терістеу.
Диалектиканың ұғымдары (категориялары): кеңістік пен уақыт; жекелік және
жалпылық, себеп пен салдар, мазмұн мен форма; мән мен құбылыс, қажеттілік
пен кездейсоқтық; мүмкіндік пен шындық зерттеушілік ойды дамытып, таным
қызметін ұйымдастыруға, танымның белгілі бір әдістер жүйесін таңдап алуға
көмектеседі.
Зерттеуші зерттеу жүргізгенде тиімді нәтижелерге жету үшін, қандай
ғылымның болса да, белгілі бір зерттеуді қалай, қандай мақсаттар үшін
жүргізілетіні туралы нақты, мүлтіксіз түсінігі болуы керек. Мұның өзі таным
қызметін ұйымдастыруға, танымның белгілі бір әдістер жүйесін таңдап алуға
көмектеседі.
Диалектикалық әдіс – құбылыстаға жалпы қарауды анықтайды. Осы негізе әр
ғылымға әдіснама жасалады, зерттеліп отырған құбылыстар мен фактілерге сай
келетін зерттеудің нақтылы жұмыс тәсілдері іріктеліп алынады. Зерттеу
құбылыстарының ішкі қайшылықтарына бойлай еніп, қанығып, жаңа мен ескі
сапалардың арасындағы қайшылықтардағы жетекші негізгі күшті анықтай отырып
жүргізіледі. Педагогика ғылымының өзіне тән әдістері бар.
Диалектикалық әдіс - таным процесі арқылы заттар мен құбылыстардың ойда
бейнеленуі, яғни ұғымның пайда болу процесі, үздіксіз дамуы, олардың
органикалық бірлігі мен өзара байланысы арқылы материалдық шындықтың
заңдылықтарын ашады.
Материалистік диалектика ғылыми ізденістің стратегиясын белгілейді.
Методологиялық анықтамаларды меңгеру арқылы ғылым мен тәжірибеде
көзқарастың дүниетанымдық ұстанымдары қалыптасады. Ғылыми білімнің жалпы
үлгісі философиялық алғы шарттар негізінде жасалады, ал ол теорияның
негізгі салаларымен байланысты - табиғат, қоғам және адамның ойлауына
қатысты.
ХІХ ғасырдың соңында қалыптасқан ғылымның даму тенденциясы теориялық
бағытты ұстанды. Ғылымда іргелі-теориялық, теориялық- қолданбалы және
талдамалық зерттеулерді теорияландыру мәселелері орнықты. Педагогика
ғылымындағы теориялардың кейбіреулері іс-тәжірибеге енгізілмегендігін де
айтуға тура келеді. Дегенмен де, кейбір теорияларды қайта қарастырудың да
мәні ерекше.
Іргелі зерттеулер - құбылыстар мен процестерді сипаттау мен түсіндіру
үшін, олардың ішкі тетіктерін, заңдар мен заңдылықтарын, олардың дамуы мен
өміршеңдігін, қызмет етуін теориялық тұрғыдан ашып көрсетуді мақсат етеді.
Сонымен қатар нақтылы көрінбейтін құбылыстардың мәнін зерттеумен бірге,
олардың өзара байланыстары мен тәуелділіктерін анықтап, оларды тәжірибе
жүзінде басқару мүмкіндіктерін айқындайды.
Теориялық-қолданбалы зерттеулер, практикалық іс-әрекеттердің анықталған
заңдар мен заңдылықтардың қолдану тәсілдерін анықтайды. Талдауға жаттықтыру
(халыққа білім беруді ұйымдастырушыларға, мұғалімдерге, тәрбиешілерге)
жұмыстарына керекті әдістемелік оқу құралдары, нұсқаулар, әдістемелік
нұсқаулар және т.б. беруге бағытталады.
Көптеген жағдайларда педагогиканың негізгі идеялары, теориялық және
тәжірибелік қырлары өзара байланысты. Сондай-ақ педагогикада
зерттеудің теориялық деңгейін көтеру, алда тұрған басты бағыт
болыпсаналады.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған пікірлер педагогика методологиясының шекарасын кеңейтуі немесе
тарылтум мүмкін (Г.В.Воробьев).
Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып педагогикалық құбылыстар
мен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер жүйесін зерттеу процесі екендігі
анықталды (Ф.Ф. Королев).
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның методологиялық қызметін атқаратын
методологиялық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалған.
Методологиялық білімдер жүйесі: педагогика пәні, педагогиканың
категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі рөлі,
педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстылығы, педагогика
ғылымдарының жүйесі; педагогикалық пәндердің жалпы және ерекшелік
міндеттері, педагогиканың анықтамалық – терминдік жүйесі жатады.
Қазіргі кезеңде мынадай методологиялық нысаналарды жасау педагогика
ғылымының түсіндіру, жобалау және конструктивтік қызметтерінің өзара
байланыстылығын, педагогикадағы дүниетанымдық және әдіснамалық
ұстанымдарының ерекшеліктерін, ұғымдар жүйесін зерттеу негізгі мәселе болып
отыр (В.Е. Гмурман, Г.В. Воробьев, В.И. Журавлев).
Жалпы теориялық зерттеулерге педагогикалық процестің мәнін,
заңдылықтарын, биологиялық пен әлеуметтіліктің ара қатынасын анықтау;
педагогикалық процесте тұлғаны қалыптастыру; тұлға және ұжым; ұжымды
тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік ортасы ретінде қарастыру; педагогикалық
процестің ұстанымдары, оны ұйымдастырудың формалары мен әдістері және т.б.
қарастырылады.
Қазіргі педагогикадағы пәнаралық және ғылым аралық байланыстарды
саралай және кіріктіре отырып, педагог–зерттеушілер мен практикантардың
ізденістерін ұйымдастырудың тиімділігін көздеу шарт.
Таным теориясы. Оқыту процесінің методологиялық және философиялық
негізіне таным теориясы жатады. Ол таным процесінің диалектикасын, ойдың
бір сатыдан екінші сатыға алмасуын қарастырады. Адамның танымы бірнеше
кезеңдерден тұрады:
Бастапқыда баланың сезімдік таным арқылы табиғат және әлеуметтік орта,
оқиғалар, түрлі заттар туралы түсініктері дамиды. Неғұрлым баланың сезімдік
танымы жетік болса, онда оның мектепте оқуға даярлығы бар деуге болады.
Дейтұрғанмен де, баланың сезімдік танымы айналадағы заңдылықтарды
бейнелемейді.
Абстрактілі таным, ол жүйелі түсініктерді меңгеру, ол үшін баланы
мектепте оқыту қажет. Баланың танымдық қызметі бір бағытта жүргізіледі.
Білім мазмұны арқылы оқушының айнала туралы түсініктері дамиды. Оқушының
нақтылы және абстрактілі танымдық қызметтері бір-біріне қарама-қайшы күш
ретінде әсер етіп, баланың ақыл-ой дамуына ықпал етеді.
Танымның ең жоғары кезеңі - жоғары абстрактілі ойлау барысында оқушының
айналадағы өмір туралы жалпылама түсінігі қалыптасып, белгілі көзқарастар
жүйесі, сенімі, дүниетанымы қалыптасады. Мектептегі оқыту баланың ғылыми
білімін, түсініктерін жетілдіріп, заңдылықтарды меңгертеді. Оқытудың ғылыми
танымнан ерекшелігі оқу барысындағы танымның мақсаты - оқу материалын
меңгерту арқылы нақты оқу қызметін жүзеге асыру. Ғылыми танымның мәні -
шынайы құбылыстар мен заттардың бейнеленуі, олардың байланысын,
заңдылықтардың мәнін ашатын құрал - кітаптардағы білім, адамзат тәжірибесі.
Оқыту үш түрлі қызмет атқарады: білім беру ( білімді, оқу біліктері мен
дағдысын меңгерту), дамытушы (оқушылардың ақыл-ойын дамыту) және
тәрбиелеуші (оқу қызметі баланы тәрбиелейді, оқушының адамгершілік
сапаларын, көзқарасы, сенімі, мұраты, эстетикалық сезімдері, тәртібі,
еңбексүйгіштік қасиеттерін қалыптастырады).
СОӨЖ-ның тақырыбы: Педагогика ғылымының методолгиясы мен педагогикалық
теориялар
Жоспар:
1. Педагогика ғылымының методологиясы – диалектикалық әдіс.
2. Таным теориясы, құбыдыстар байланысының жалпы бейнесі – жүйелі әдіс-
тәсілдер.
3. Зерттеуші – педагогтың педагогикалық зерттеу әдістерін меңгеруі.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Методология ұғымының көп деңгейлілігін қалай түсінесіз?
2. Диалектикалық әдістің мәні неде?
3. Таным теориясы қандай кезеңдермен сипатталады?
Өз бетімен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
1. Педагогикалық категориялардың анықтамаларын талдаңыз.
2. Философиялық заңдылықтардың маңызын түсіндіріңіз.
3. Педагогикалық зерттеу жүргізудің теориялық және практикалық
кезеңдеріне талдау жасаңыз.
4. Зерттеудің теориялық әдістер тобының мазмұнын анықтаңыз.
5. Зерттеудің тәжірибелік әдістерінің теориямен байланысын көрсетіңіз.
Реферат тақырыптары
1. Ғылыми шындықтың сипаты.
2. Педагогикалық теорияның практикалық маңызы.
3. Педагогикалық зерттеу әдістерінің топтамасы мен мазмұны.
Әдебиеттер
1. Пидкасистый П.И. Педагогика. Учебное пособие. – М.:1995.
2. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. М.: Асадема
2003.
3. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. – Алматы “Дарын”2004.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық
университет. Дәрістер курсы. - Алматы “Нұрлы әлем” 2003.
3-лекция. Педагогикада мақсатты анықтау
1. Тәрбие мақсаты туралы түсінік. Педагогиккалық теорія мен
практика үшін тәрбие мақсаттарының маңызы. Тәрбиенің маөсаты
мен міндеттері.
2. Тәрбие мақсатының қоғамдық тарихи сипаттамасы. Тәрбие мақсатына
әсер ететін факторлар. Тәрбие мақсатының көптүрлілігі.
Жан жақты және үйлесімді дамыған тұлға туралы түсінік. Қазіргі
кезеңдегі тәрбие мақсаттары
Тәрбиенің мақсаты – үздіксіз білім беру жүйесінде мектеп жасына
дейінгі балалардың, және білім алушылардың Қазақстан Республикасының
азаматтары және патриоттары ретінде қалыптасуы мен өзін-өздері
танытуларына, әлеуметтенуіне, болашақ мамандық иесі болып, кәсіби,
интеллектуалды және әлеуметтік шығармашылыққа жетуіне оңтайлы жағдай жасау.
Тәрбиенің міндеттері
• білім беру ұйымдарында денсаулығы зор, рухани дүниесі бай,
адамгершілікті, тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін
тәрбие жүйесін құру және дамыту;
• балалар мен жастарды азаматтылыққа, отансүйгіштікке, зиялылыққа,
адам құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік рәміздер мен ұлттық
дәстүрлерді сыйлауға тәрбиелеу;
• өзінің және қоғамның, болашақ ұрпақ алдында әлеуметтік, табиғи және
мәдени ортадағы өз іс-әрекетінің нәтижесі үшін жауапкершілікті
сезінуде гумманистік дүниетанымды қалыптастыру;
• мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен
жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, Қазақстан
халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және қабылдауына
жағдай жасау;
• жеке тұлғаның өзін -өзі іс жүзінде көрсетуі мен ары қарай дамуына
ықпал етуде білім беру ұйымдары жағдайында жастар мен балалардың
танымдық қызығушылығын, олардың шығармашылық қабілеттерін, жалпы
білімге икемділігін, өзін- өзі тану мен өздігінен білім алу
дағдыларын, әлеуметтенуін барынша дамыту бейімділігін қалыптастыру;
• қазіргі заманғы қоғамдық өмірге және тиімді кәсіби іс-әрекет пен жеке
басының және әлеуметтік кәсіби тұрғыда үздіксіз пісіп жетілуіне
қажетті маңызды тұлғалық және кәсіби сапаларын қалыптастыру;
• қоғамда орнықты қалыптасқан дәстүрлер негізінде этникалық және діни
толеранттылықты тәрбиелеу;
• балалар мен жастардың бойында Қазақстанға сырттан енуші этнодіни
экстремизм мен түрлі радикалды ағымдарға қарсы әрекет ете алатын
дағдылар қалыптастыру;
• отбасылық тәрбие жүйесін қайта жандандыру және отбасын білім беру
мекемелерінің тәрбие жүйесіне араластыру.
Тәрбие мақсаттары мен тәрбие жұмысының міндеттері білім беру
үдерісінде, сабақтан тыс уақытта және білім алушылардың бос уақытында
жүзеге асырылады.
Тәрбиенің мазмұны
Білім берудің жаңа моделіне өту жағдайында және тәрбиенің білім
беру үдерісіндегі рөлінің өсуіне байланысыты тәрбие мазмұнын қайта
бағдарлау даму заңдылығы болып табылады. Қазір білім беру үдерісінде
жеке тұлғаның рухани-адамгершілік дамуына үлкен мән беріліп отыруына орай,
адамгершілікке тәрбиелеу мен рухани жағынан қалыптасуы барлық тәрбие
үдерісінің өзегі болып отыр.
Тәрбиенің мазмұны оның мақсатттары мен міндеттері арқылы анықталады
және ол қоғамдық дамудың бағыты мен мазмұнына заңды тұрғыда тәуелді
болады. Тәрбие мазмұны адам тұлғасының гуманистік құндылықтар жүйесін
игеру негізінде қалыптасуын, оның барлық мәндік сферасының дамуын
қамтамасыз етуге жұмылдырады.
Сонымен бірге, тәрбиеге әлеуметтік-рөлдік көзқарас тұрғысында адам
көптеген әлеуметтік жүйенің компоненті болып саналады: отбасы, ұжым,
кәсіби топ, этнос, қоғам және т.б. Сондықтан, тәрбие мазмұны құндылық
қарым-қатынас жүйесімен: өзіне, өзінің отбасына, мектепке, қоршаған ортаға,
Отанына, Жер әлеміне, сондай-ақ, әлеуметтік рөл жүйесімен де сәйкестенеді:
адам, дос, ұл (қыз), құқық қорғаушы, аға (қарындас) патриот, немере
(немере қыз), азамат, туыс, қорғаушы, оқушы,
ұлттық мәдениетті қорғаушы және жасаушы, ұжым, топ
мүшесі, көш басшы, еңбекші,
иегер, әлем азаматы, қалалық (ауылдық), бейбітшілік орнықтырушы, көрші,
эколог, бірлестіктің, топтың, этнос мүшесі.
. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты,
жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға
меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие
процесі арқылы береді.
Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды
дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш - жеке тұлға. Адам жүйелі
түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси
және моральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру
тәртібін меңгереді.
Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму
үшін қажетті жағдайларды анықтайды.
Қорыта айтқанда, тәрбие - қоғамның тарихи әлеуметтік-экономикалық
жағдайларынан туатын объективтік процесс.
Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды пайдалануға тиіс.
Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады.
2. Мақсат дегеніміз - бір нерсеге ұмтылу, іске асыру. Бұл тұрғыдан алғанда
тәрбие мақсаты — жастарды өмірге әзірлеу мақсатымен жүргізілетін тәрбие
жұмыстарының нәтижесін ерте болжау.
Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономикасына тәуелді.
Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз
қоғам өмірі ілгері дамымайды. Алғашңы қауымдық құрылыста ересектер
балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті.
Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі мақсатына
айналды. Құл иеленуші қоғамдық құрылыста құлдар, өндіріс құралдары (жер,
еңбек құралдары) - құл иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің
мақсаты құл иеленушінің мүддесіне бағындырылып, балаларды басқыншылық соғыс
өнеріне тәрбиеледі.
Әрбір мемлекетте балаларға білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудық нақтылы
мәселелері мен әдістері қарастырылады. Мұғалім қандай адамды
қалыптастыратынын дәл білуі керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын
мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс материалдарын бір жерге үйіп тастап,
одан не алғысы келетінін білмейтін архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас
ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп,
жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын жүргізеді.
Я.А. Коменский "Тәрбие мақсаты және міндеттері, маңызы, жүзеге асыру
жолдары адамның қоғамда алатын орнымен анықталу керек", "Келесі ғасырдық
қандай болатындығы сол ғасыр үшін тәрбиеленген азаматтарға байланысты.
Дүние - даналар-дық көптігімен баңытты" - деген ойлар айтты. Осы ойларын
"Ана мектебінің" кіріспесінде өрбітеді.
"Тәрбие - адамды қалыптастыратын және жетілдіретін үйлесімді процесс" - деп
Коменский тәрбие мақсатын төмендегі-дей негізгі элементтерге бөлді:
• адамға барлық заттарды білгізу - "ғылыми білім";
• заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік";
• құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие";
• тән саулығы - "дене тәрбиесі".
И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл-ой,
дене тәрбиесін беріп, жан-жақты және үйлесімді дамыту деген.
Неміс педагогы А. Дистервег педагогикалық мәселелерді шешудегі сословиелік
және шовинистік саясатқа қарсы күресіп, "Мектептің міндеті - адамзатты және
өз халқын сүйетін саналы азаматтарды тәрбиелеу" - деген.
К.Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамшылығы бар адамды
тәрбиелеу деген. Ол адамгершілік тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен тығыз
байланысты қарастырады.
П.П.Блонский тәрбие мақсаты балаға жалпы адамзаттың және ұлттың мәдениетті
меңгеруге көмектесу, жеке тұлғаның жалпы адамзаттық идеалдарын қалыптастыру
деген.
1941-1990 жылдардағы педагогикалық әдебиеттерде "жан-жақты даму" ұғымына
ақыл-ой, политехникалық оқу және өндірістік еңбек, адамгершілік тәрбиесі,
дене және эстетикалық тәрбие салалары енгізілді.
А.С.Макаренко тәрбиенің мемлекеттік міндеті негізінде педагогикалық міндет
қойып, педагогтардың жұмысын бақылауға алуға болатындығын атап көрсетті. Ол
"Тәрбиенің негізгі мақсаты баланы жан-жақты дамыту" - деген ұсынысты
қолдады, В.А.Сухомлинский оны жүзеге асырды.
Тәрбие мақсаты қазақ тәлім-тәрбие тағылымына да қойылды. Ұлы ұстаз Әбу
Насыр әл-Фараби "Адамға ең әуелі білім емес, тәрбие берілуі керек. Онсыз
берілген білім - адамзаттың қас жауы. Ол келешекте оның барлық өміріне апат
әкеледі" - деді.
Ы.Алтынсарин "өмірдің негізгі мәні — еңбек, ол адамның адамгершілік
қасиетін мәртебелендіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш адам ғана
түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның жігерін
мұқалтады, өз еңбегінің қызығын, рақат-ләззатын көре білу - кісіліктің
басты белгісі" - деген.
Абай Қүнанбаев талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым сынды жеке тұлғалық
жақсы сапаларды қалыптастыру мақсатын қойып, өсек, өтірік, маңтаншақтың,
еріншектік, бекер мал шашпақ сияқты зиянды әдеттерді жоюға шақырады.
М.Жұмабаев "Көркем денелі, түзу ойлайтын, дәл пішетін, дәл табатын ақылды
болса, сұлу сөз, сиқырлы үн, әдемі түрден .ляззат алып, жаны толқынарлық
болса, баланың дұрыс тәрбие алып шын адам болғандығы" - деп жазды.
Мәтжан Мақсымұлы Тілеужанов өзінің "Қазақ тағылымы" атты монографиясында
(1994) қазақ тағылымының негізгі бағыттарын атап көрсетті. Олар: ар-ождан
тазалығын сақтау; ақыл-ойлы, парасатты болу; барлық әрекетінен, сөйлеген
сөзінен, қарым-қатысынан, көзқарасынан ғибрат иісі аңқып тұру; ерте тұрып,
кеш жату; аз сөйлеп, көп тыңдау; иманды, инабатты, қайырымды болу; жас
ұрпаққа тәрбие беруден жалықпау; халық дәстүріне берікболу; оны жаңарту;
әдет-ғұрыпта жоқ нерселерден алулақ болу; сегіз қырлы, бір сырлы болу;
халқының рухына кір салмау; ел берекесін сақтап, оның баюына үлес қосу.
Сонымен дәстүрлі педагогикада жас ұрпақты тәрбиелеудің негізгі мақсаты "жан-
жақты үйлесімді дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру" - деп жазылды.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы "Мектеп жасына дейінгі және мектеп
жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы" халықаралық адам құқығы туралы
нормаларға сәйкес жазылған.
Қазақстан Республикасында халыққа білім, тәрбие берудің Негізгі мақсаты-
Қазақстанның егемендігін қамтамасы ететін, оны бүкіл дүние жүзіне
мойындататын, онымен тең қарым-қатынас жасап, Қазақстандық патриотизмді,
саяси бостандықты қамтамасызыз ететін нарықтың іргетасын қалап,
экономикалық бостандыққа қол жеткізетін, жан-жақты дамыған адамдарды
тәрбиелеу.
Тәрбиенің мақсатынан міндеттер туындайды.
3. Дүниетіным - тәрбиенің маңызды міндеттерінің бірі. Дүниетіным - адамның
табиғат пен әлеуметтік орта, қарым-қатынас, іс-әрекетінің бағыты туралы
көзқарастары. Дүниеге көзқарас ғылым негізінде дүниенің даму заңдылықтарын
танып білу.
Ақыл-ой тәрбиесі - оқушылардың ойлау қабілетін, дүниеге ғылыми көзқарасын
қалыптастыру, ғылыми білім жүйесін меңгерту. Ақыл-ой тәрбиесінің басты
міндеттері: оқушыларды табиғат және қоғам жайындағы ғылыми білімдермен
қаруландыру; ойлау қабілеттерін жетілдіру арқылы (абстракттілі, ой
операциялары талдау, синтез, салыстыру, жинақтау, саралау, т.б.) таным іс-
әрекетін (іскерлік, дағды, бақылау, жазып алу, өзін-өзі бақылау, т.б.)
дамытып, ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: гуманизм, адалдық, батылдық,
төзімділікті қалыптастыру; адамға сүйіспеншілік, құрмет, қайырымдылық
сезімін дамыту; оқушыларды өз міндетіне, өзгенің мүддесіне байыпты қарауға
үйрету; өз Отанын сүюге, ұлттар достығын құрметтеуге тәрбиелеу;
Еңбек тәрбиесінің негізгі міндеттері:
а) оқушыларды іскерлікке, еңбек дағдысына үйрету;
ө) оқушыларды халық шаруашылығының басты салаларымен, еңбек түрлерімен
таныстырып, мамандық таңдауға тәрбиелеу;
б) озық еңбек дәстүріне тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие міндеттері:
• бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін) көркемөнер шығармашылығы
(көркем өдебиет, музыка, театр, кино) арқылы баланың сезімдері мен
талғамдарын дамытып, сұлулық туралы ұғымдарын қалыптастыру
• эстетикалық құралдарды пайдалануға дағдыландыру.
• әсемдікке үлесін қосуға тәрбиелеу.
Дене тәрбиесі міндеттері: оқушылар ағзасын дамыту; жастарды еңбекке, Отанды
қорғауға даярлау, төзімділікке, батылдыққа, ептілікке, іскерлікке,
тәрбиелеу.
4. Тәрбие процесінің мәні - баланың ұжым және қоғаммен қатынастарының
жүйесін құру, педагогикалық жағдайлардың, тәрбиелік әсерлердің нәтижесін
талдау, жоспарлау жұмысын реттеу; Тәрбие процесінің жобасын құру және
жүзеге асыру; тәрбиелік ықпалдарды реттеу және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz