Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы

Жас ерекшелігі психологиясы — психология ғылымының саласы. Оның
зерттейтін пәні — адам психикасының жас ерекшелігі динамикасы, даму
үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің
онтогенезі. Балалар психологиясы, төменгі класс оқушылары психологиясы,
жеткіншектер психологиясы, балаң жас өспірімдер психологиясы, ересек адам
психологиясы, героптопсихология-жас ерекшелігі психологиясының тармақтары
болып есептеледі. Жас ерекшелігі психологиясы психикалық процестердің жас
ерекшеліктерін, білімді игерудің жасқа лайық мүмкіндіктерін, жеке адамның
дамуының жетекші факторларын т. б. зерттейді. Жас ерекшелігі психологиясы
педагогикалық психологиямен ажырамастай тығыз байланысты.
Педагогикалық психилогияның пәні — оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық
заңдылықтарыи зерттеу. Педагогикалық психология оқыту процесін баскарудың
психологиялық мәселелерін, танымдық процесстерінің қалыптасуын зерттейді,
ақыл-ой дамуының сенімді белгілерін іздеп тауып, оқыту процесіндегі акыл-
ойдың тиімді дамуының шарттарын анықтайды, педагог пен оқушылардың
арасындағы қарым-қатынастарды, сондай-ақ оқушылардың өзара қарым-
қатынастарын қарастырады. Бұлармен қоса, педагогикалық психология
оқушыларға жеке-дара қатынас жасауға байланысты мәселелерді де зерттейді.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының бір-тұтастығы зерттелу
объектісі — бала, жеткіншек, жас өспірім — ортақтығымен түсіндіріледі;
олар, егер жас ерекшелігіне сай даму динамикасы тұрғысында зерттелсе, жас
ерекшелігі психологиясының зерттеу объектілері, ал егер педагогтың максатты
ықпалдары қарастырылса, педагогикалық психологияның объектілері болып
табылады. Мектепке дейінгі балалар психологиясы, төменгі класс оқушылары
психологиясы, жеткіншектер, жас өспірімдер психологиясы - жас ерекшелігі
психологиясының бөлімдері. Оқыту психологиясы, тәрбиелеу психологиясы,
мұғалім психологиясы. Оқыту мен даму проблемаларына арналған бөлім
педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясына теңдей қатысты.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы ажырамастай біртұтастық
сұрайды: баланы оқыту мен тәрбиелеу процесінде қарастырады, сонымен бірге
оқыту мен тәрбиелеу де өзінен-өзі оқыту мен тәрбиелеудің объектісінен, яғнн
балардан тыс қаралуы мүмкін емес. Бұл жағдай педагогикалық және жас
ерекшелігі психологиясы проблемаларды баяндау шеқарасын шартты ете түседі.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының пайда болуы және алғашқы
дамуы. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының өмірге келуі XIX
ғасырдың екінші жартысына жатады және психология ғылымына генетикалық
идеяның өнуімен байланысты. Даму үстіндегі психологиялық-педагогикалық ой-
пікірге көрнекті орыс педагогы К. Д. Ушинскийдің енбектері, алдымен оның
Адам — тәрбие тақырыбы деген жұмысы едәуір үлес қосты. Адамды жан-жақты
тәрбиелеуге ұмтылған педагог, алдымен оны барлық жағынан танып білуі
тиіс деп есептей отырып.. Олар психикалық дамудың қайнар көздері
проблемасына зейін аудартты.
Бала психикасының даму және оны оқыту процесін бақылау-эмперикалық
материалдарының жинақталуы және қорытылуымен қатар. . Эксперименттік
зерттеу балалар мен жеткіншектердің психикалық дамуына объективті сипаттама
беріп оқыту мен тәрбиелеуге ғылымн тұрғыдан келуді негіздей алатыны
педагогтар мен психологтарға айқын болды. Алайда ХІХ ғасырдың аяғы мен XX
ғасырдың басында психологиялық экспериментеу педагогикада қолданудың арнайы
жолдары әлі табыла қоймады. Эксперименттің жалпы психологиядағы едәуір
жетістіктері (Вебер мен Фехнердің психофизикалық, заңды ашуы, Эббингауздың
есті зерттеуі, Гельмгольцтің сезім мүшелерінің психофизиологиясын талдауы.
Орыс педагогы әрі психологы П. Ф. Каптеревтің Педагогикалық
психологиясы (1877), америка психологы У. Джемстің Психология жөнінде
мұғалімдермен әңгіме (1902) атты кітабы және сол кездегі басқа да
психологиялық-педагогикалық еңбектер осындай сенімде жазылды
Бірақ көп кешікпей түңілушілік басталды. Ол кезеңдегі жалпы психология
педагогиканың қажеттілігіне жарайтын мардымсыз ғана білім қорын бере
алатын. Оның үстіне психологтардан тапқан кейбір деректері педагогтарды
қателестіруге дейін апаратын. Мәселен, Эббингауздың мағынасыз буындарды
есте сақтауда құрылған есті зерттеуі үнемі тек мағыналы материалды есте
қалдырумен шұғылданатын мұғалімдердің бай тәжірибелеріне көп жағдайда қайшы
келетін қорытындыларға алып келді. Бұл жағынан алғанда Россиядағы
педагогикалық съездердің тарихы көп жайлы білдіреді. 1906 жылы Петербургте
педагогикалық психология жөнінде I съезд шақырылды. Педагогикалық
психологияның өкілдері А. П. Нечаев, Н. Е. Румянцев т. б. сол кездегі
педагогикалық әдебиетті өткір сынға алды. А. П. Нечаев педагогикалық
әдебиеттің бос сөзділігі және дәлелсіз пікірлері жаңа шын мәнінде
негізделген педагогика үшін мықты іргетас бола алмайды деп есептеді. А. П.
Нечаевтің көзқарасы бойынша, дидактика мен методиканың барлық даулы
мәселелері эксперименттік-психологиялық зерттеу саласына, яғни құбылысты
дәл тіркеп, нәтижелерін математикалық талдаудан өткізе алатын зерттеуге
жатады. Алайда тексере келгенде құбылыстарды бұлай дәл тіркеу тахистоскопты
пайдалана білуге және ассоциативтік эксперимент жасай білуге, яғни жалпы
психологияның кейбір әдістеріне сүйенуге тырысуға келіп саяды.
Педагогикалық психологияны құрудың алғашқы тәжірибелері нәтижесінде
жасалынатын аса маңызды қорытынды мынада психологияны педагогикалық
практикамен жақындастыру (ал бұл мәселені қоя білуде А. П. Нечаевтың сөзсіз
еңбегі бар) тек оқыту мен тәрбиелеу процесінің өэінде эксперименттік
зерттеу жолында ғана мүмкін. Эксперименттік деректер психологиялық-
педагогикалық зерттеулсрге сырттан әкеліп қосылмай, олардың өз
зерттеулерінің нәтижесінде алынуы қажет.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологияның дамуындағы биогенетикалық
және социогенетикалық бағыттар. Балалардың психикалық даму проблемасы, бұл
дамудың қайнар көздері мен зандылықтары педагогикалық және жас ерекшелігі
психологиясы үшін әрқашанда басты проблема. Оқыту мен тәрбиелеудің
жолдарын, олардың аса манызды тәсілдерін анықтап, балаға деген қарым-
қатынас және ересек адамдармен салыстырғандағы оның өзіне тән
ерекшеліктерін түсіну осы проблеманың
шешілуіне байланысты.
XX ғасырдың басында педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы
саласында балалардың психикалық дамуының қайнар көздерін
(факторларын) әр түрлі түсіндіруші екі ағым айқындалды. Бұл бағыттар бір
бірінен бала дамуынын негізіне қандай факторды, биологиялық, немесе
әлеуметтік факторды алуымен ерекшеленеді. Бұл, әрине, бір бағыт өкілдері
балаға әлеуметтік әсердің болатының, ал екінші бағыт өкілдері дамудың
биологиялық алғы шарттарын толық жоққа шығарды деген сөз емес.?
Биогенетикалық және социогенетикалық бағыттар жайың сөз ете отырып, бұндай
жіктеуді мүлдем абсолюттік деп қарауға болмайды. Ол баланың психикалық,
даму концепциясын жасаудың басым тенденциясын ғана шамалап айқындайды. Бұл
екі бағыт та 30-жылдардың басында совет психологиясында сынға
алынды.
Баланың психикалық дамуын түсіндіруде биогенетикалық бағытқа не тән? Оған
туа біткен ерекшеліктерді мойындау, баланың мінез-құлқы мен дамуын жеңіл-
желпі, түсті түсіну тенденциясы тән. Биологияшылдар үшін дамудың
биологиялық және әлеуметтік факторлары катар тұратын тәрізді болып
көрінгенімен биологиялың ен, алдымен тұкым құалаушылық фактор айқындаушы
фактор болып есептеледі. _Биологияшылдардың пікірінше даму, жеке адамның
сапалық және сандық жақтары сөзсіз түрде тұқым қуалаушылықпен анықталады,
ал орта — бойында көптеген мүмкіндіктері бар икемді тұқым қуалаушылықпен
өзара әсер ететін тек реттеуші, көрсетуші, қайсыбір өзгермейтін фактор
ғана.
Психикалық дамуда биологияшылдарға тән тұкым қуалаушылық факторларды
артық бағалауы, олардың психологиядағы биогенетикалық деп аталатын заңға
еруі, толық айқындап беріледі. Құрсақтағы тіршілігі кезенде адам ұрығы бір
клеткалы жанды затты адамға деиінгі бүкіл даму сатысың қайталайтыны
тәрізді, бала адамзат тарихының негізгі кезеңдерін жанғыртып шығады.
Биологиялық күштердің әсерімен психологиялық даму кезеңдері мен бала мінез-
құлқының формалары бірін-бірі заңды түрде ауыстырып отырады. Мәселен, бала
басынан өткізеді-міс деген бес кезең: тағылық кезең, аңшылық кезең,
бақташылық кезең, егіншілік кезең, сауда-өндірістік кезең бөліп алынды.
Мұндай кезеңге бөлуге сәйкес, бала тағы болып туып, біртіндеп дамудың
барлық сатысынан өтеді де, соңғы сатыда ақшаға, саудаға, айырбасқа сөзсіз
ынта білдіреді, яғни капиталистік қоғам мұраттарына толық сай болады.
Сонымен, психологиядағы биогенетикалық заңының негізіне ішкі себептермен
пайда болған, тәрбиеге тәуелсіз баланың психикалық дамуы жатады, ол сыртқы
фактор ретінде қайсыбір табиғи тұқым қуалаушылыққа байланысты психикалық
қасиеттердің көріну процесін тежеуге немесе тездетуге ғана жарамды болады
деген идея жатқызылды. Биогенетикалық заңнан кертартпа педагогикалық
қорытындылар шығарылды. Бала дамуының табиғи барысына араласу жіберуге
болмайтын қателік ретінде қаралды. Биогенетизм еркін тәрбие деген
педагогикалық теорияның психологиялық негізіне айналды.
Педагогикалық психологиядағы биогенетикалық бағыттың диалектикаға қарсы,
механистік сипатын совет педагогтарымен психологтары 30-жылдардың басында
жете түсінеді.
Педагогикалық психологиядағы социогенетикалық бағыттың
да қателігі аз болған жоқ. Айырмашылығы бар сияқты болып
көрінгенімен бұл теориялар бір-біріне көп жағынан жақындасып жатады. Бұл
бағытты жақтаушылардың пікірі бойынша, бала дамуының орташа шешуші факторы
ретінде көрінеді, сондықтан да адамды зерттеп білу үшін оның ортасының
құрылымын талдау жеткілікті: қоршаған орта қандай болса, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.